TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT - THỰC TIỄN VỀ KIỂM SOÁT CHI THƯỜNG XUYÊ N QUA
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
Trong thời gian qua, công tác kiểm soát ngân sách nhà nước (KSC NSNN) tại Việt Nam đã được đổi mới và tăng cường, nhằm đơn giản hóa quy trình và nâng cao hiệu quả Nhà nước hiện đang tập trung nguồn NSNN vào đầu tư và phát triển các mục tiêu kinh tế - xã hội quan trọng, đồng thời giải quyết các vấn đề cấp bách của xã hội Các chính sách và thủ tục hành chính trong quản lý NSNN ngày càng trở nên thuận tiện, trao quyền chủ động và tăng cường trách nhiệm cho các đơn vị sử dụng nguồn NSNN.
Tình trạng dàn trải trong quản lý chi ngân sách nhà nước (NSNN) vẫn còn nhiều hạn chế, với tình trạng bao cấp và hiệu quả chi đầu tư thấp Thất thoát và lãng phí trong quản lý và sử dụng vốn đầu tư xây dựng cơ bản vẫn diễn ra phổ biến Điều này đã thu hút sự quan tâm nghiên cứu của giới khoa học và các nhà quản lý kinh tế, với nhiều công trình tiêu biểu được nghiên cứu ở các cấp khác nhau.
Nguyễn Công Điều (2005) trong bài viết "Kiểm soát chi có chuyển về chất nhưng chưa mạnh" đăng trên Tạp chí Quản lý Ngân quỹ quốc gia đã chỉ ra những vấn đề còn tồn tại trong công tác kiểm soát chi Đào Hoàng Liên (2010) trong luận văn Thạc sĩ tại Đại học Đà Nẵng đã nghiên cứu và đề xuất giải pháp hoàn thiện kiểm soát chi ngân sách nhà nước tại Quảng Bình, gắn liền với các nhiệm vụ và cơ chế chính sách quản lý nhà nước Luận văn cũng khảo sát các mô hình và thông lệ quốc tế về kiểm soát chi, nhằm đưa ra cái nhìn tổng quan và định hướng cho các mục tiêu, giải pháp trong tương lai tại Việt Nam.
Phạm Văn Đạt (2014) trong luận văn thạc sĩ tại Đại Học Mỏ đã nghiên cứu về việc tăng cường quản lý vốn đầu tư xây dựng từ ngân sách nhà nước thông qua Kho bạc Nhà nước Quảng Ninh Nghiên cứu này nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn vốn và đảm bảo tính minh bạch trong quản lý tài chính công.
Luận văn tập trung vào việc nghiên cứu các vấn đề thực tiễn trong quản lý vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước qua KBNN Quảng Ninh Bên cạnh đó, bài viết cũng phân tích các chính sách và cơ chế quản lý tài chính của nhà nước hiện tại, đồng thời chỉ ra những vướng mắc trong quá trình thực hiện theo cơ chế tài chính này.
Nguyễn Thị Hồng Thúy (2016) trong luận văn Thạc sĩ "Kiểm soát chi thường xuyên ngân sách nhà nước qua Kho bạc Nhà nước huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình" đã nghiên cứu công tác kiểm soát chi thường xuyên ngân sách nhà nước (KSC TX NSNN) tại Kho bạc Nhà nước Bố Trạch Luận văn tập trung vào các tiêu chí và cơ chế chính sách quản lý nhà nước mới nhằm thắt chặt chi tiêu công và đơn giản hóa thủ tục hành chính trong công tác KSC Qua việc phân tích thực tiễn tại KBNN Bố Trạch, tác giả đề xuất các giải pháp nhằm khắc phục những vấn đề hiện tại trong bối cảnh kinh tế xã hội.
Lê Thị Thanh Ngọc (2016) trong luận văn Thạc sĩ tại Học viện Hành chính Quốc gia đã nghiên cứu quy trình kiểm soát chi đầu tư xây dựng cơ bản tại Kho bạc Nhà nước huyện Tuyên Hóa, tỉnh Quảng Bình Luận văn chỉ ra những vấn đề tồn tại trong công tác kiểm soát chi đầu tư xây dựng cơ bản tại địa phương này và đề xuất các giải pháp khắc phục hiệu quả Ngoài ra, tác giả cũng đã trình bày những cơ sở lý luận về quản lý ngân sách nhà nước, đặc biệt là quản lý chi ngân sách, đồng thời đánh giá thực trạng quản lý chi ngân sách qua Kho bạc Nhà nước trong thời gian qua, nhằm nâng cao hiệu quả công tác này.
Các nghiên cứu về kiểm soát ngân sách nhà nước (KSC NSNN) qua kho bạc nhà nước (KBNN) cung cấp nền tảng lý thuyết và thực tiễn quý giá Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện tại, mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội và giải quyết các vấn đề cấp bách trong xã hội đang là ưu tiên hàng đầu của nền kinh tế Việt Nam Do đó, vẫn còn nhiều tồn tại cần được khắc phục liên quan đến công tác KSC, đặc biệt là KSC tại các tỉnh, để đảm bảo sự phát triển bền vững.
CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ KIỂM SOÁT CHI TH Ƣ ỜNG XUYÊN QUA
Vì vậy, đề tài “Kiểm soát chi thường xuyên qua Kho bạc Nhà nước Quảng
Ninh” là đề tài không trùng lặp với các tài liệu, đề tài khác về lý luận, thực tiễn và nội dung nghiên cứu.
1.2.CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ KIỂM SOÁT CHI THƯỜNG XUYÊN QUA KHO BẠC NHÀ NƯỚC
Luật Ngân sách Nhà nước xác định rằng ngân sách Nhà nước bao gồm tất cả các khoản thu và chi của Nhà nước, đã được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt và thực hiện trong một năm, nhằm phục vụ cho các chức năng và nhiệm vụ của Nhà nước.
Theo quy định, Ngân sách Nhà nước (NSNN) được chia thành 04 cấp: ngân sách Trung ương, ngân sách tỉnh (bao gồm tỉnh và thành phố trực thuộc Trung ương), ngân sách quận, huyện, thị xã, và ngân sách xã, phường, thị trấn Hệ thống NSNN được tổ chức theo cấu trúc của bộ máy Nhà nước, với mỗi cấp chính quyền sở hữu ngân sách riêng biệt.
Ngân sách Trung ương đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện chức năng và nhiệm vụ của Nhà nước ở cấp Trung ương Quản lý thu, chi ngân sách Trung ương theo từng ngành kinh tế là trách nhiệm chủ đạo trong hệ thống ngân sách nhà nước Ngân sách Trung ương không chỉ là nguồn tài chính của toàn quốc mà còn mang tính quốc gia, tập trung phần lớn nguồn thu để đáp ứng các nhu cầu chi tiêu thiết yếu của đất nước.
Ngân sách cấp tỉnh đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý thu ngân sách nhà nước (NSNN) và chi tiêu địa phương HĐND cấp tỉnh có trách nhiệm quyết định phân cấp nguồn thu và chi giữa các cấp chính quyền địa phương, đảm bảo phù hợp với phân cấp quản lý về kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh và khả năng quản lý của từng cấp trên địa bàn tỉnh.
Nguyên tắc thực hiện sự ràng buộc giữa các cấp ngân sách bao gồm việc phân định nguồn thu và nhiệm vụ chi giữa ngân sách trung ương và ngân sách địa phương Để đảm bảo công bằng và phát triển bền vững cho các địa phương trên toàn quốc, ngân sách cấp trên cần thực hiện cân đối và bổ sung cho ngân sách cấp dưới.
1.2.1.2 Quản lý chi ngân sách nhà nước
Quản lý chi ngân sách nhà nước (NSNN) là quá trình áp dụng các cơ chế và chính sách của Nhà nước trong quản lý kinh tế, đồng thời sử dụng các công cụ và phương pháp quản lý để tác động đến việc sử dụng nguồn vốn của NSNN, nhằm thực hiện hiệu quả các chức năng và nhiệm vụ của Nhà nước.
Quản lý và điều hành ngân sách nhà nước (NSNN) là trách nhiệm của Nhà nước, trong đó Quốc hội thực hiện quyền lập pháp, còn Chính phủ đảm nhận quyền hành pháp để đảm bảo thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của Nhà nước một cách hiệu quả.
Cơ cấu chi ngân sách nhà nước (NSNN) là hệ thống các khoản chi và tỷ trọng của chúng trong tổng chi NSNN Để quản lý hiệu quả, việc phân tích, đánh giá và định hướng các khoản chi là cần thiết, do đó, chi NSNN được phân loại theo nhiều tiêu chí khác nhau.
Chi NSNN bao gồm các khoản: Chi thường xuyên, Chi đầu tư phát triển, Chi cho vay hỗ trợ quỹ và tham gia góp vốn của Chính phủ, cùng với Chi trả nợ gốc các khoản vay của Nhà nước.
Theo tổ chức hành chính, chi tiêu ngân sách nhà nước (NSNN) được phân loại theo các cấp của bộ máy Nhà nước, bao gồm Bộ, Ban, Ngành, và các cơ quan, đơn vị thụ hưởng ngân sách ở cấp Trung ương, tỉnh, huyện, xã, phường, và thị trấn.
Theo tính chất pháp lý, các khoản chi ngân sách nhà nước (NSNN) được phân loại thành các nhóm chính: các khoản chi theo quy định của pháp luật, các khoản chi đã được cam kết, và các khoản chi có khả năng điều chỉnh.
- Ngoài ra, các khoản chi NSNN còn được phân chia theo ngành kinh tế quốc dân, hoặc theo đơn vị dự toán các cấp…
Trong bối cảnh quản lý ngân sách nhà nước (NSNN), việc phân loại chủ yếu dựa trên nội dung kinh tế, trong đó chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn Vì vậy, nghiên cứu trong luận văn này sẽ tập trung vào các vấn đề liên quan đến chi thường xuyên của NSNN.
*Đặc điểm quản lý chi NSNN
Cơ chế quản lý chi NSNN chủ yếu có hai số đặc điểm như sau:
- Chi NSNN được quản lý bằng pháp luật;
- “Quản lý chi NSNN sử dụng tổng hợp các biện pháp, nhưng quan trọng nhất là biện pháp hành chính - tổ chức.” [26,tr.13].
Công tác kiểm tra, giám sát chi NSNN được thực hiện qua ba bước quan trọng Ở bước lập dự toán, cần kiểm tra, giám sát các số liệu trong dự toán để đảm bảo chúng phù hợp với chức năng, nhiệm vụ và thực tế hiện tại Trong bước thực thi NSNN, việc giám sát phải đảm bảo rằng các chi tiêu tuân thủ tiêu chí, tiêu chuẩn và mức chi đã được cơ quan nhà nước phê duyệt, đồng thời phù hợp với các quy định của pháp luật về NSNN Cuối cùng, ở bước quyết toán NSNN, công tác kiểm tra, giám sát tập trung vào việc xác minh tính chính xác, hợp lý và đúng đắn của các chứng từ và tài liệu tổng hợp.
1.2.1.3 Chi thường xuyên ngân sách nhà nước
Chi thường xuyên NSNN là quá trình phân phối và sử dụng nguồn lực tài chính của Nhà nước để đáp ứng nhu cầu của các cơ quan Nhà nước và tổ chức chính trị xã hội trong khu vực công Qua đó, NSNN thực hiện nghĩa vụ quản lý Nhà nước trong các lĩnh vực như kinh tế, giáo dục, y tế, văn hóa, thể dục thể thao, khoa học và công nghệ, cũng như các hoạt động sự nghiệp khác.
Chi thường xuyên NSNN bao gồm các khoản chi cho giáo dục, y tế, xã hội, văn hóa, thể thao, khoa học và công nghệ, cũng như các hoạt động quốc phòng, an ninh, và trật tự an toàn xã hội Nó còn bao gồm chi phí cho các cơ quan nhà nước, Đảng Cộng sản Việt Nam, các đoàn thể, trợ giá theo chính sách của Nhà nước, chương trình mục tiêu quốc gia, và trợ cấp cho các đối tượng chính sách xã hội.
1.2.1.4 Kiểm soát chi thường xuyên ngân sách nhà nước
KINH NGHIỆM KIỂM SOÁT CHI TH Ƣ ỜNG XUYÊN NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC QUA KHO BẠC NHÀ NƯỚC CẤP HUYỆN VÀ BÀI HỌC
1.3 KINH NGHIỆM KIỂM SOÁT CHI THƯỜNG XUYÊN NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC QUA KHO BẠC NHÀ NƯỚC CẤP HUYỆN VÀ BÀI HỌC
1.3.1 Kinh nghiệm kiểm soát chi thường xuyên ngân sách nhà nước qua Kho bạc Nhà nước Cẩm Phả
KBNN Cẩm Phả được thành lập và chính thức hoạt động từ ngày 01/04/1990 Kể từ đó, đơn vị đã liên tục hoàn thành xuất sắc các nhiệm vụ được giao, với trọng tâm là kiểm soát chi thường xuyên ngân sách nhà nước.
“Cẩm Phả là một trong những địa phương có nguồn thu NSNN lớn Từ năm
Từ năm 2012 đến năm 2016, tổng thu ngân sách nhà nước (NSNN) tại Thành phố luôn đạt trên 1.000 tỷ đồng mỗi năm Đặc biệt, trong năm 2016, tổng thu NSNN đạt 1.531 tỷ đồng, vượt 22% so với kế hoạch được tỉnh giao.
KBNN Cẩm Phả thực hiện hiệu quả công tác thu ngân sách nhà nước (NSNN) và cấp phát, kiểm soát chi NSNN thường xuyên Đảm bảo các khoản chi đều nằm trong dự toán được phê duyệt, đúng đối tượng và tuân thủ các chế độ, tiêu chuẩn, định mức quy định Đồng thời, KBNN Cẩm Phả cũng giải quyết kịp thời các khó khăn, vướng mắc trong quá trình thực hiện, vừa đảm bảo nguyên tắc quản lý, vừa tạo điều kiện thuận lợi cho các đơn vị sử dụng ngân sách.
Công tác kiểm soát chi NSNN tại KBNN Cẩm Phả đã nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước, đồng thời tích cực tham gia vào việc thực hành tiết kiệm, chống lãng phí và phòng chống tham nhũng Từ năm 2012 đến năm 2016, tổng số chi NSNN qua KBNN Cẩm Phả đạt 7.158 tỷ đồng, trong đó chi thường xuyên chiếm một phần quan trọng.
Năm 2016, tổng chi ngân sách nhà nước (NSNN) đạt 1.984 tỷ đồng, trong đó chi thường xuyên là 844 tỷ đồng, tăng gấp 17 lần so với năm 1990 và tăng 132% so với năm 2015 [Nguồn: Báo cáo chi NSNN của KBNN Cảm Phả].
Trong những năm qua, KBNN Cẩm Phả đã thực hiện công tác kiểm soát chi ngân sách nhà nước (NSNN) một cách thường xuyên và hiệu quả Đặc biệt, trong năm 2016, đơn vị này đã từ chối thanh toán 466 khoản, tổng số tiền lên đến hơn 28 tỷ đồng Hành động này thể hiện sự quyết tâm trong việc quản lý và kiểm soát chi tiêu ngân sách, góp phần bảo đảm tính minh bạch và hiệu quả trong sử dụng nguồn lực tài chính.
Trong những năm qua, KBNN Cẩm Phả đã thực hiện công tác kiểm soát chi NSNN hiệu quả, từ chối thanh toán hàng trăm món tiền với tổng số tiền lên đến hàng tỷ đồng Cụ thể, trong năm 2014, KBNN Cẩm Phả đã từ chối thanh toán 775 món với tổng số tiền trên 12 tỷ đồng Để đạt được kết quả này, KBNN Cẩm Phả đã tập trung vào việc nâng cao chất lượng công tác kiểm soát chi.
KBNN Cẩm Phả đã nâng cao hiểu biết về pháp luật liên quan đến quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) và quy định trong công tác kiểm soát NSNN Từ khi Luật NSNN có hiệu lực, đơn vị đã tổ chức triển khai các quy định đến toàn bộ cán bộ, công chức Đồng thời, KBNN Cẩm Phả phối hợp chặt chẽ với cơ quan tài chính để tham mưu và cung cấp số liệu kịp thời, chính xác cho UBND và HĐND Cẩm Phả, nhằm điều hành NSNN hiệu quả và tổ chức triển khai Luật NSNN cùng các văn bản liên quan cho các đơn vị sử dụng ngân sách tại địa phương.
Công tác hiện đại hóa công nghệ thông tin tại KBNN Cẩm Phả được chú trọng, với việc không chỉ sử dụng thiết bị tin học cấp từ KBNN tỉnh mà còn tự đầu tư vào trang thiết bị hiện đại cho bộ phận giao dịch Điều này đã hỗ trợ hiệu quả cho công tác vận hành và khai thác ứng dụng tin học trong chi ngân sách và kiểm soát ngân sách nhà nước Đơn vị đã triển khai thành công các chương trình ứng dụng của ngành, đặc biệt là chương trình thanh toán điện tử liên kho bạc và thanh toán song phương với ngân hàng thương mại, giúp cải thiện nhanh chóng và hiệu quả công tác thanh toán Những khoản thanh toán trước đây thực hiện thủ công tốn nhiều thời gian và độ chính xác không cao giờ đây chỉ mất vài phút nhờ vào ứng dụng công nghệ thông tin.
KBNN Cẩm Phả chú trọng đến công tác tổ chức cán bộ, coi con người là yếu tố quyết định cho thành công của đơn vị Đơn vị đã tiến hành lựa chọn và sắp xếp cán bộ, công chức vào các vị trí phù hợp với năng lực và chuyên môn của từng người Đối với những vị trí nhạy cảm dễ xảy ra tiêu cực, KBNN Cẩm Phả luôn bố trí những cán bộ có kinh nghiệm và phẩm chất đạo đức tốt Ban Giám đốc thường xuyên thực hiện kiểm tra và giám sát việc thi hành công vụ, kịp thời điều chỉnh những sai sót của nhân viên.
KBNN Cẩm Phả đã chú trọng công tác đào tạo và bồi dưỡng nâng cao trình độ cho đội ngũ cán bộ, công chức thông qua nhiều hình thức khác nhau Từ năm 1990, với chỉ 14 cán bộ có trình độ chuyên môn trung bình, chủ yếu là cao đẳng và trung cấp, đến nay, toàn bộ 19 cán bộ, công chức tại đơn vị đã đạt trình độ đại học và sau đại học Nhờ vào sự cải thiện về trình độ chuyên môn và năng lực công tác, KBNN Cẩm Phả đã nhiều năm liền dẫn đầu trong lĩnh vực kiểm soát chi thường xuyên ngân sách nhà nước.
1.3.2 Kinh nghiệm kiểm soát chi thường xuyên ngân sách nhà nước qua Kho bạc Nhà nước Quảng Trạch
KBNN Quảng Trạch nổi bật là đơn vị Kho bạc tiên phong trong cải cách thủ tục hành chính, đặc biệt là việc áp dụng mô hình giao dịch một cửa hiệu quả trong KSC thường xuyên NSNN.
Trong năm 2016, Quảng Trạch đã ghi nhận thành tích ấn tượng khi trở thành đơn vị dẫn đầu về thu ngân sách, với số thu đạt 81 tỷ đồng so với chỉ tiêu 57 tỷ đồng, vượt 36% so với mục tiêu mà UBND tỉnh giao (Nguồn: báo cáo thu chi NSNN tỉnh Quảng Bình năm 2016).
KBNN Quảng Trạch đã triển khai quy trình giao dịch một cửa từ ngày 01/12/2009, và sau hơn 7 năm thực hiện, đơn vị này đã đáp ứng kịp thời các yêu cầu chi trả cho các đơn vị sử dụng ngân sách Điều này không chỉ góp phần cải cách hành chính và tạo sự minh bạch trong kiểm soát chi mà còn nâng cao thái độ phục vụ khách hàng Giao dịch diễn ra nhanh chóng và thuận tiện, giúp giảm thiểu thời gian và chi phí cho khách hàng Hoạt động giao dịch một cửa đã nâng cao chất lượng kiểm soát chi ngân sách nhà nước, đồng thời giúp đội ngũ cán bộ, công chức phát triển năng lực chuyên môn, thành thạo công nghệ hiện đại và cải thiện kỹ năng giao tiếp, hướng tới phong cách làm việc chuyên nghiệp và văn minh.
Tuy nhiên mô hình giao dịch một cửa tại KBNN Quảng Trạch vẫn còn bộc lộ một số hạn chế nhất định:
Để triển khai hiệu quả mô hình giao dịch một cửa, phòng giao dịch cần được trang bị cơ sở vật chất hiện đại và hệ thống giám sát bằng camera cùng phần mềm ứng dụng tiên tiến Tuy nhiên, KBNN Quảng Trạch gặp khó khăn do không được cấp kinh phí để mua sắm thiết bị theo nhu cầu thực tế, dẫn đến tình trạng thiếu hụt cơ sở vật chất cần thiết cho giao dịch một cửa, trong khi một số thiết bị lại thừa thãi.
