Mục tiêu và nội dung nghiên cứu
Hệ thống hóa các quan niệm về văn hóa ẩm thực là cơ sở lý thuyết quan trọng cho việc nghiên cứu tiềm năng văn hóa ẩm thực của Nam Định Việc hiểu rõ các khía cạnh khác nhau của văn hóa ẩm thực không chỉ giúp bảo tồn bản sắc địa phương mà còn tạo điều kiện cho sự phát triển du lịch và kinh tế bền vững Nghiên cứu này sẽ đóng góp vào việc khai thác và phát huy giá trị văn hóa ẩm thực độc đáo của vùng đất Nam Định.
Hệ thống ẩm thực của người Việt tại tỉnh Nam Định phản ánh sự phong phú và đa dạng, với các món ăn và thức uống đặc trưng Môi trường tự nhiên đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp nguyên liệu, ảnh hưởng trực tiếp đến hương vị và đặc trưng của món ăn Bên cạnh đó, môi trường xã hội cũng góp phần hình thành cách tổ chức và ứng xử trong văn hóa ẩm thực, từ việc chuẩn bị đến cách thưởng thức, tạo nên nét độc đáo trong phong cách ăn uống của người dân nơi đây.
Tiềm năng ẩm thực của Nam Định đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển du lịch, thông qua việc khám phá những món ăn đặc sắc trong kho tàng văn hóa ẩm thực địa phương Bài viết không chỉ nêu bật các món ăn truyền thống mà còn đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng hoạt động du lịch tại Nam Định Thêm vào đó, nội dung cũng góp phần quảng bá giá trị văn hóa, phong tục tập quán, cũng như thói quen ăn uống và lối sống của người dân nơi đây.
Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp thu thập và xử lý tài liệu được thực hiện bằng cách tổng hợp thông tin từ nhiều lĩnh vực như văn hóa, ẩm thực và du lịch Tôi đã sử dụng nhiều nguồn tư liệu khác nhau, bao gồm sách, báo, đài, tivi, tạp chí và các trang web liên quan đến đề tài Qua quá trình chọn lọc, tôi đã rút ra những kết luận cần thiết và có cái nhìn khái quát về vấn đề nghiên cứu.
Phương pháp phân tích và tổng hợp là công cụ quan trọng giúp định hướng và thống kê các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động du lịch trong nghiên cứu Phương pháp này cho phép phát hiện mối tương quan giữa các yếu tố, từ đó đưa ra các chiến lược và giải pháp phát triển du lịch một cách khoa học, thực tiễn và hiệu quả trong phạm vi nghiên cứu.
Bố cục của khóa luận
Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo và phụ lục, phần nội dung chính của luận văn gồm 3 chương:
Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁT TRIỂN LOẠI HÌNH DU LỊCH ẨM THỰC
Chương 2 THỰC TRẠNG KHAI THÁC ẨM THỰC TRONG KINH DOANH DU LỊCH TẠI NAM ĐỊNH
Chương 3 MỘT SỐ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN SẢN PHẨM DULỊCH ẨM THỰC TẠI NAM ĐỊNH
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ LOẠI HÌNH DU LỊCH ẨM THỰC
Cơ sở lý luận về văn hóa, ẩm thực và văn hóa ẩm thực
Văn hóa là một khái niệm rộng lớn với nhiều cách hiểu khác nhau, ảnh hưởng đến mọi khía cạnh trong đời sống con người Nhiều người nhận diện văn hóa qua nghệ thuật, sân khấu, hội họa và văn học, trong khi một cách nhìn phổ biến khác lại tập trung vào phong cách sống, ăn mặc, hành vi và tư duy hàng ngày Từ góc độ chuyên biệt, văn hóa cũng được xem là giá trị đặc thù của từng vùng miền như văn hóa Nam Trung Bộ hay văn hóa Tây Nguyên, cũng như giá trị của từng giai đoạn lịch sử như văn hóa Văn Lang – Âu Lạc và văn hóa hiện đại.
Với mỗi một nhà văn, một nhà triết học, mỗi tác giả lại có cách diễn đạt và cách hiểu khác nhau về khái niệm văn hóa.
Theo UNESCO, văn hóa được định nghĩa là tập hợp các đặc trưng tinh thần, vật chất, trí tuệ và tình cảm của một xã hội hoặc nhóm người Ngoài nghệ thuật và văn chương, văn hóa còn bao gồm lối sống, cách sống trong cộng đồng, hệ thống giá trị, truyền thống và tín ngưỡng.
Theo Tylor, văn hóa là một tổng thể phức tạp bao gồm tri thức, tín ngưỡng, nghệ thuật, đạo đức, pháp luật, phong tục và các năng lực thói quen mà con người phát triển trong xã hội.
Theo Federico Mayor, tổng giám đốc UNESCO, văn hóa gắn liền với sự tồn tại của con người và hiện diện trong mọi hoạt động, từ sản xuất vật chất và tinh thần đến giao tiếp xã hội và thái độ đối với thiên nhiên.
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã định nghĩa văn hóa là toàn bộ những sáng tạo và phát minh của con người nhằm phục vụ cho sự sinh tồn và mục đích sống, bao gồm ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật và các công cụ sinh hoạt hàng ngày Định nghĩa này giúp chúng ta hiểu rõ hơn về văn hóa, cho thấy rằng mọi hoạt động của con người đều xuất phát từ nhu cầu sống và được hình thành qua thời gian thành thói quen, tập quán, và các giá trị vật chất, tinh thần Văn hóa, do con người sáng tạo và tích lũy, là kết quả của quá trình tương tác giữa con người với tự nhiên và xã hội, được gìn giữ và truyền lại từ thế hệ này sang thế hệ khác, tạo nên di sản văn hóa quý giá cho nhân loại.
PGS.TS Trần Ngọc Thêm định nghĩa văn hoá Việt Nam là một hệ thống hữu cơ bao gồm các giá trị vật chất và tinh thần, được con người sáng tạo và tích luỹ qua quá trình hoạt động thực tiễn Định nghĩa này nhấn mạnh sự tương tác giữa con người với môi trường tự nhiên và xã hội trong việc hình thành văn hoá.
Văn hóa là một khái niệm rộng lớn, bao gồm tất cả các giá trị tinh thần và vật chất mà con người tạo ra trong quá trình lao động và sinh sống qua lịch sử Nó phân biệt con người với thực vật và không phải là yếu tố di truyền, mà là kết quả của quá trình học hỏi Văn hóa cũng giúp phân biệt giữa các cộng đồng khác nhau.
Theo Từ điển Tiếng Việt (tái bản năm 2021 do Hoàng Phê chủ biên) thì
"Ẩm thực" là thuật ngữ chỉ hoạt động ăn uống, bao gồm cả quan điểm truyền thống và thực hành nấu ăn Nó thể hiện nghệ thuật bếp núc và chế biến thực phẩm, thường gắn liền với một nền văn hóa đặc trưng.
Nhu cầu ăn uống của con người, thường được đặt tên theo vùng hoặc nền văn hóa, là một phần thiết yếu trong quá trình tồn tại và phát triển của mọi sinh vật trên trái đất Qua thời gian, việc ăn uống đã phát triển thành một nghệ thuật, không chỉ bao gồm việc lựa chọn thực phẩm mà còn liên quan đến thời gian và cách thức thưởng thức.
Nhà văn Nguyễn Thị Diệu Thảo nhấn mạnh rằng việc dạy dỗ cách ăn uống trong gia đình là nền tảng quan trọng hình thành tính cách con người Qua đó, mỗi cá nhân có thể hoàn thiện bản thân và trau dồi văn hóa ứng xử trong xã hội Điều này cũng góp phần thể hiện truyền thống văn hóa dân tộc Việt Nam từ xưa đến nay.
Khái niệm “ẩm thực” trong bài viết này không chỉ đơn thuần là ăn uống, mà còn bao hàm tất cả các khía cạnh liên quan đến thực phẩm, từ cách chế biến đến phương pháp thưởng thức của con người.
Ẩm thực không chỉ là một nền văn hóa ăn uống của một dân tộc mà còn phản ánh những tập tục và thói quen sống Nó bao gồm cả "văn hóa vật chất" lẫn các yếu tố tinh thần, tạo nên bản sắc riêng biệt cho mỗi cộng đồng.
Văn hóa ẩm thực đóng vai trò quan trọng trong đời sống con người, không chỉ đáp ứng nhu cầu sinh tồn mà còn thể hiện bản sắc văn hóa Ăn uống không chỉ là hành động sinh lý mà còn là một hình thức giao tiếp và thể hiện giá trị văn hóa của mỗi cộng đồng.
Mỗi dân tộc đều có những khẩu vị và phương pháp chế biến riêng, từ đó hình thành nên những món ăn độc đáo và tinh hoa ẩm thực riêng biệt Các món ăn và thức uống không chỉ là sản phẩm sáng tạo của mỗi dân tộc mà còn phản ánh văn hóa truyền thống, trình độ văn minh, sự phát triển sản xuất và kỹ thuật của xã hội qua các thế hệ.
Văn hoá ẩm thực, theo nghĩa rộng, là một phần quan trọng trong tổng thể văn hoá của một cộng đồng, gia đình, hay quốc gia, bao gồm các đặc trưng vật chất, tinh thần và tri thức Nó không chỉ ảnh hưởng đến cách ứng xử trong giao tiếp và nghệ thuật chế biến món ăn, mà còn phản ánh ý nghĩa và biểu tượng tâm linh trong từng món ăn, cho thấy cách con người đối đãi với nhau qua bữa ăn.
Cơ sở lý luận về du lịch ẩm thực
Thuật ngữ "du lịch" có nguồn gốc từ tiếng Hy Lạp, mang ý nghĩa là "đi một vòng." Trong tiếng Việt, từ này được dịch từ tiếng Hán, trong đó "du" có nghĩa là đi chơi và "lịch" có nghĩa là từng trải Đặc biệt, người Trung Quốc sử dụng thuật ngữ "du lãm" để chỉ việc đi chơi nhằm nâng cao nhận thức.
Mỗi người có cách hiểu riêng về du lịch, phụ thuộc vào hoàn cảnh như thời gian và khu vực, cũng như góc độ nghiên cứu khác nhau Như một chuyên gia du lịch đã nhận định, "đối với du lịch, có bao nhiêu tác giả nghiên cứu thì có bấy nhiêu định nghĩa."
Luật du lịch của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, có hiệu lực từ ngày 01 tháng 01 năm 2006, định nghĩa du lịch tại chương 1, điều 10 như sau: "Du lịch là hoạt động của con người diễn ra ngoài nơi cư trú thường xuyên, nhằm đáp ứng nhu cầu tham quan, tìm hiểu, giải trí và nghỉ dưỡng trong một khoảng thời gian nhất định."
1.2.1.2 Chức năng của du lịch
Phục hồi và tăng cường sức sống, khả năng lao động cho xã hội, đồng thời kéo dài tuổi thọ trung bình của con người là những mục tiêu quan trọng Điều này không chỉ tạo điều kiện nâng cao nhận thức cá nhân và lòng tự hào dân tộc, mà còn góp phần bảo tồn và phục hồi các giá trị văn hóa, lịch sử và nhân văn Hơn nữa, việc này thúc đẩy giao lưu văn hóa, tăng cường sự hiểu biết và tình đoàn kết giữa các dân tộc.
Du lịch là biểu tượng của hòa bình, giúp các quốc gia hiểu biết lẫn nhau hơn Thông qua việc khám phá và trải nghiệm văn hóa, du lịch góp phần ổn định các khu vực trên thế giới.
Ngành du lịch không chỉ thúc đẩy sự phát triển trực tiếp và gián tiếp của nhiều lĩnh vực kinh tế, mà còn giúp tăng thu nhập quốc dân và tích lũy ngoại tệ qua hoạt động du lịch quốc tế Hơn nữa, ngành này tạo ra nhiều việc làm, góp phần giải quyết vấn đề thất nghiệp và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân.
Giúp con người sống hòa hợp với môi trường thiên nhiên là mục tiêu quan trọng, nhằm nâng cao nhận thức về giá trị của tự nhiên Điều này sẽ thay đổi thái độ và hành vi của con người đối với môi trường, từ đó thúc đẩy việc khôi phục và tối ưu hóa môi trường thiên nhiên thông qua đầu tư và cải thiện hoạt động du lịch.
1.2.2 Mối quan hệ giữa văn hoá ẩm thực với hoạt động du lịch
Ẩm thực không chỉ là một phần của trải nghiệm du lịch mà còn mang trong mình giá trị văn hóa phi vật thể của địa phương Thông qua việc thưởng thức các món ăn độc đáo, du khách có cơ hội khám phá và cảm nhận bản sắc văn hóa của người dân nơi đây Việc trải nghiệm ẩm thực mới lạ là một trong những hoạt động thú vị nhất trong hành trình du lịch, giúp thỏa mãn nhu cầu của du khách bên cạnh các yếu tố như thời tiết, dịch vụ lưu trú và phong cảnh Ẩm thực đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao giá trị chuyến đi và xây dựng hình ảnh tích cực cho điểm đến, tạo nên sự khác biệt giữa các địa điểm du lịch và vùng miền.
Mối quan hệ giữa văn hóa ẩm thực và du lịch là rất chặt chẽ, với ẩm thực không chỉ đáp ứng nhu cầu dinh dưỡng mà còn giúp du khách khám phá văn hóa và phong tục của người bản địa Theo Hội Lữ hành ẩm thực thế giới, khoảng 25% du khách quan tâm đến ẩm thực khi du lịch Báo cáo toàn cầu năm 2017 của Tổ chức Du lịch thế giới cho thấy 87% tổ chức khảo sát cho rằng du lịch ẩm thực là động lực quan trọng cho sự phát triển du lịch và kinh tế địa phương Những giá trị đặc sắc của văn hóa ẩm thực chính là điều kiện tiêu biểu và là đòn bẩy thúc đẩy sự phát triển của ngành du lịch.
Trong mối quan hệ biện chứng giữa văn hóa ẩm thực và du lịch, yếu tố kinh tế đóng vai trò quan trọng, vì hoạt động du lịch không chỉ thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội mà còn kéo theo nhiều ngành nghề khác như dịch vụ, sản xuất hàng hóa và giao thông Khi giá trị kinh tế từ du lịch cao và bền vững, cộng đồng sẽ nhận thức được nguồn lực thúc đẩy du lịch từ những đặc trưng văn hóa, từ đó tích cực bảo tồn và phát huy Sự phát triển này nâng cao đời sống con người và thúc đẩy văn hóa phát triển, cho thấy văn hóa là động lực của du lịch và ngược lại, du lịch cũng ảnh hưởng đến việc gìn giữ và phát triển văn hóa.
Du lịch đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối và phát triển kinh tế giữa các quốc gia, giúp cư dân và lãnh đạo hiểu rõ sự khác biệt văn hóa Ngày nay, du khách không chỉ tìm kiếm trải nghiệm khám phá mà còn có mục đích đầu tư, đặc biệt là các doanh nhân Điều này thúc đẩy giao lưu kinh tế và phát triển du lịch vùng Với sự phong phú và đa dạng về văn hóa, thiên nhiên, và con người, Việt Nam đang thu hút nhiều khách du lịch quốc tế Hoạt động du lịch liên quan đến ẩm thực ngày càng được chú trọng và phát triển bền vững.
Hiện nay vẫn chưa có sự thống nhất giữa rất nhiều định nghĩa về du lịch ẩm thực được đưa ra bởi nhiều tác giả khác nhau:
Năm 1985, Wilbur Zelinsky đã dùng thuật ngữ
Du lịch ẩm thực, hay còn gọi là "Gastronomic Tourism", là hình thức du lịch trải nghiệm ẩm thực, được định nghĩa bởi Lucy M Long vào năm 1998 với thuật ngữ "Culinary Tourism" Đến năm 2001, Colin Michael Hall và Richard Michell đã mở rộng khái niệm này bằng thuật ngữ "Food Tourism", nhấn mạnh việc tiếp xúc với người chế biến thực phẩm, tham gia các lễ hội ẩm thực và thưởng thức các món ăn, thức uống đặc sản của địa phương.
Theo Wolf (2003), “Du lịch ẩm thực là sự theo đuổi những trải nghiệm ẩm thực độc đáo và đáng nhớ, kể cả ở xa và ở gần”
Theo Long và Lucy (2004), “Du lịch ẩm thực là sự khám phá thức ăn như là mục đích chính của chuyến du lịch.”
Vào năm 2015, Liên minh Du lịch Ẩm thực Ontario (OCTA) đã định nghĩa lại thuật ngữ “Du lịch Ẩm thực” như một hình thức du lịch nhằm khám phá và đánh giá ẩm thực mang đậm bản sắc văn hóa của các địa phương hoặc dân tộc.
Theo PGS.TS Phan Thị Thu Hiền, trường Đại học Khoa học
Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh:
Du lịch ẩm thực là hoạt động quảng bá và tiếp thị, nhằm hướng dẫn du khách đến những điểm đến nổi bật với ẩm thực độc đáo của từng địa phương, vùng miền và quốc gia.
Du lịch ẩm thực là hình thức du lịch giúp du khách khám phá và trải nghiệm các món ăn, thức uống mang đậm nghệ thuật và văn hóa đặc trưng của địa phương, vùng miền hay quốc gia Thuật ngữ "Food Tourism" thường được dùng để chỉ loại hình du lịch này.
*Đặc điểm của du lịch ẩm thực:
- Ẩm thực sẽ phản ánh một phần điều kiện tự nhiên, tập quán văn hóa và truyền thống lịch sử của vùng đất bản địa
Vai trò của ẩm thực trong kinh doanh du lịch
Ngành du lịch đã trở thành một lĩnh vực quan trọng và phát triển mạnh mẽ trên toàn cầu, được coi là "công nghiệp không khói" và là chiến lược kinh doanh chủ chốt của nhiều tập đoàn lữ hành Tại Việt Nam, du lịch không chỉ đóng góp lớn vào nền kinh tế mà còn thúc đẩy các loại hình kinh doanh dịch vụ như lữ hành, khách sạn, vận chuyển và dịch vụ bổ sung, tất cả đều liên quan chặt chẽ để mang lại trải nghiệm tốt nhất cho du khách Trong đó, nhu cầu ăn uống là yếu tố thiết yếu, không chỉ đảm bảo sự sống mà còn là điều kiện tiên quyết cho các nhu cầu khác theo thang bậc nhu cầu của Maslow Ẩm thực không chỉ là nhu cầu sinh lý mà còn là một phần văn hóa, phản ánh bản sắc của từng cộng đồng Khi con người có đủ điều kiện kinh tế và thời gian, họ sẽ khám phá những vùng đất mới và thưởng thức nền văn hóa ẩm thực đa dạng, từ đó hình thành và phát triển hoạt động du lịch.
Geogle M.C Donfray -một doanh nhân nổi tiếng người
Mỹ khuyên con cháu chỉ nên tập trung vào hai ngành dịch vụ ăn uống và xăng dầu, vì đây là những lĩnh vực không bao giờ thất nghiệp và luôn mang lại lợi nhuận cao Theo các nhà kinh tế, khi GDP tăng 1%, doanh thu ngành dịch vụ ăn uống tăng thêm 1,5% Trong ngành du lịch, chi phí cho thức ăn và đồ uống chiếm khoảng 18-20% tổng chi phí chuyến đi Nghiên cứu cho thấy dịch vụ ăn uống có thể gia tăng giá trị sản phẩm lên tới 300% và mang lại lợi nhuận từ 40-50% trong tổng doanh thu.
Kinh doanh dịch vụ ăn uống không chỉ mang lại lợi nhuận cao mà còn góp phần quảng bá hình ảnh dân tộc Các quốc gia phát triển du lịch chú trọng xây dựng thương hiệu qua ẩm thực Tại Việt Nam, sự xuất hiện của nhiều nhà hàng quốc tế từ châu Âu và châu Á tại các thành phố lớn và khu du lịch cho thấy ẩm thực là một thế mạnh quan trọng trong ngành du lịch.
Ẩm thực Việt Nam được ca ngợi bởi nhiều nhân vật nổi tiếng, trong đó có bà Laura, phu nhân Tổng thống Mỹ George W Bush, khi bà thưởng thức các món ăn tại nhà hàng Tib ở TP.HCM sau Hội nghị APEC Bà Hillary, cựu phu nhân Tổng thống Bill Clinton, cũng đã dành lời khen ngợi cho món nem rán, khẳng định sự hấp dẫn của ẩm thực Việt Nam.
Nghệ thuật ẩm thực Việt Nam không chỉ được ca ngợi bởi các mệnh phụ phu nhân mà còn được những đầu bếp nổi tiếng thế giới như ông "vua" bếp Yan, người đã nhiều lần đến Việt Nam, đánh giá cao Ông cho biết: “Tôi rất mê món ăn Việt Nam bởi các món ăn hòa hợp giữa âm và dương, nên bao giờ cũng nhẹ, bổ, ngon và độc đáo.”
Các nhà hàng Việt Nam ở nước ngoài đóng vai trò quan trọng trong việc quảng bá văn hóa, ẩm thực và du lịch của đất nước Mỗi nhà hàng không chỉ mang đến món ăn đặc trưng mà còn thể hiện phong cách truyền thống, tạo ấn tượng mạnh mẽ cho thực khách Du khách thường tìm kiếm trải nghiệm ẩm thực độc đáo khi khám phá các điểm đến mới, và ẩm thực Việt Nam, với ba miền văn hóa phong phú, là một yếu tố thu hút không thể bỏ qua Trong bối cảnh hội nhập toàn cầu, ngành du lịch và dịch vụ Việt Nam đã có những bước tiến đáng kể, góp phần vào sự tăng trưởng GDP của đất nước, mặc dù cũng đối mặt với nhiều thách thức trong quá trình phát triển.
Từ đây, tôi rút ra được một số kết luận chung về vai trò lớn lao của ẩm thực đối với sự phát triển của du lịch:
Doanh thu và lợi nhuận là mục tiêu hàng đầu của các cơ sở kinh doanh, đặc biệt trong lĩnh vực ẩm thực Mô hình kinh doanh này phục vụ đa dạng đối tượng khách hàng, từ người trí thức đến công nhân, từ người bình dân đến khách hàng cao cấp, cũng như cả du khách trong và ngoài nước Điều này mở ra cơ hội tăng doanh thu cho các cá nhân và hộ gia đình trong ngành ẩm thực.
- Đối với ngành kinh doanh du lịch
Hiện nay, xu hướng du lịch tự túc và khám phá đang trở nên phổ biến ở Việt Nam và trên thế giới, khiến cho việc chi tiêu và tìm hiểu các sản phẩm du lịch giá rẻ, tiện lợi trở nên dễ dàng Chính vì vậy, nhà nước đang nỗ lực đổi mới và xây dựng thương hiệu ẩm thực nhằm phát triển du lịch Đồng thời, các hoạt động quản lý trong lĩnh vực kinh doanh thực phẩm đường phố và ẩm thực truyền thống cũng được đẩy mạnh Du lịch ẩm thực không chỉ tăng doanh thu cho nền kinh tế mà còn là công cụ hiệu quả để quảng bá hình ảnh địa phương, góp phần duy trì kinh tế và cải thiện cuộc sống của người dân nơi đây.
Khi du lịch, ẩm thực địa phương trở thành một phần quan trọng trong việc khám phá văn hóa của điểm đến Du khách không chỉ tìm hiểu về lối sống và phong tục tập quán mà còn mong muốn thưởng thức những món ăn đặc trưng, phản ánh bản sắc của vùng đất họ đang khám phá Ẩm thực chính là cách tiếp cận dễ dàng nhất để hiểu rõ hơn về văn hóa và con người nơi đây.
Ẩm thực đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra việc làm và doanh thu cho các địa phương ở nhiều quốc gia, đồng thời giúp giải quyết thách thức về việc nuôi dưỡng dân cư đô thị, đặc biệt tại các nước đang phát triển.
Nam Định nổi bật với nhiều di tích lịch sử và danh lam thắng cảnh, cùng với những món ăn đặc sản nổi tiếng của đồng bằng Bắc Bộ như phở bò, bánh cuốn làng Kênh, nem nắm Giao Thủy, và cá nướng úp chậu Ngoài các tour du lịch trọn gói, lượng khách tự túc cũng rất đông, họ thường khám phá ẩm thực Nam Định qua việc mua sắm và thưởng thức các món ngon địa phương Điều này không chỉ giúp du khách trải nghiệm văn hóa Việt Nam mà còn tạo cơ hội việc làm cho người dân thông qua kinh doanh ẩm thực Ẩm thực ở đây là sự kết tinh của bản sắc văn hóa dân tộc, phản ánh nét độc đáo của văn hóa địa phương dựa trên điều kiện tự nhiên, xã hội và lịch sử.
Điều kiện phát triển sản phẩm du lịch ẩm thực tại điểm đến
1.4.1 Các nhân tố ảnh hưởng đến khai thác ẩm thực để phát triển du lịch
Theo nghiên cứu của Nguyễn Nguyệt Cầm (2008), các yếu tố như vị trí địa lý, lịch sử, con người và tôn giáo đều ảnh hưởng đến việc khai thác ẩm thực nhằm phát triển du lịch Những yếu tố này không chỉ tạo nên sự đa dạng trong ẩm thực mà còn góp phần thu hút du khách, nâng cao giá trị văn hóa và kinh tế của điểm đến.
Vùng đất có vị trí giao thông thuận lợi, bao gồm đường thuỷ, đường sông, đường bộ và đường không, mang đến sự đa dạng trong ẩm thực với nhiều món ăn đặc sắc khác nhau Sự khác biệt này so với những khu vực giao thông khó khăn được lý giải bởi nguồn nguyên liệu phong phú, dễ dàng vận chuyển và giao thương Đặc điểm địa lý không chỉ ảnh hưởng đến loại nguyên liệu được sử dụng mà còn quyết định cấu trúc của bữa ăn.
Các vùng gần sông và biển, như Nhật Bản, thường tiêu thụ nhiều hải sản, với bữa ăn không thể thiếu cá, khiến Nhật Bản trở thành một trong những quốc gia tiêu thụ cá hàng đầu thế giới Ngược lại, những khu vực nằm sâu trong lục địa và vùng núi ít sử dụng hải sản, thay vào đó, họ chủ yếu chế biến thực phẩm từ động vật sống trên cạn như thịt gia súc, gia cầm và thú rừng.
Lịch sử có ảnh hưởng sâu sắc đến ẩm thực của một dân tộc, với bề dày lịch sử càng lớn thì các món ăn càng thể hiện tính cổ truyền và độc đáo, đồng thời mang đậm sắc thái văn hóa đặc trưng của dân tộc đó.
Theo chiều dài lịch sử, những dân tộc hùng cường thường sở hữu nền ẩm thực phong phú và đa dạng Món ăn của họ không chỉ được chế biến cầu kỳ mà còn mang trong mình những yếu tố huyền bí, đồng thời thể hiện tính bảo thủ cao (Nguyễn Nguyệt Cầm, 2008).
Chính sách cai trị bảo thủ của Nhà nước trong lịch sử góp phần duy trì tập quán và khẩu vị ăn uống của người dân, hạn chế sự lai tạp văn hóa Ví dụ điển hình là Nhà nước phong kiến Trung Quốc, với chính sách này, đã bảo tồn nền văn hóa ẩm thực đặc sắc của dân tộc Trung Hoa.
Những người có thu nhập cao thường yêu cầu những món ăn ngon và đa dạng, được chế biến và phục vụ một cách cầu kỳ, kỹ lưỡng với tiêu chuẩn kỹ thuật và thẩm mỹ cao Họ cũng đặt ra các yêu cầu nghiêm ngặt về vệ sinh an toàn thực phẩm và chế độ dinh dưỡng Bên cạnh đó, họ luôn tỏ ra hiếu kỳ với những nền văn hóa ẩm thực mới.
Người có thu nhập thấp thường coi ăn uống chỉ là phương tiện cung cấp năng lượng và dinh dưỡng cần thiết cho cuộc sống và công việc Họ chủ yếu chỉ mong muốn ăn no và đủ chất, và chỉ trong những dịp đặc biệt như hội họp hay Tết mới yêu cầu thực phẩm ngon miệng Khẩu vị của họ thường bị hạn chế và mang tính bảo thủ.
Những người yêu thích du lịch thường có tính cách tò mò và thích khám phá Họ thường thuộc nhóm có thu nhập cao, cởi mở và luôn sẵn sàng trải nghiệm các nền văn hóa ẩm thực mới.
Tôn giáo đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành tập quán và khẩu vị ăn uống của các quốc gia, với nhiều quy định ảnh hưởng đến thói quen ẩm thực của người dân.
Mức độ tuân theo tín ngưỡng tôn giáo càng nghiêm ngặt thì ảnh hưởng của nó càng sâu rộng, đặc biệt khi tôn giáo sử dụng thức ăn làm vật thờ cúng, dẫn đến nhiều quy định cấm kỵ trong ăn uống Điều này tạo ra sự đặc trưng riêng cho từng tôn giáo và tín đồ của họ Chẳng hạn, tín đồ Phật giáo hoàn toàn kiêng ăn thực phẩm có nguồn gốc từ động vật Sự mạnh mẽ của tôn giáo càng làm tăng phạm vi ảnh hưởng của nó.
1.4.2 Các điều kiện phát triển du lịch ẩm thực
1.4.2.1.Nhu cầu tìm hiểu nền văn hóa ẩm thực, thưởng thức các món ẩm thực của du khách khi đến địa phương
Để phát triển ngành du lịch ẩm thực tại địa phương, các cấp chính quyền và đơn vị KDDL cần xác định sự độc đáo của nền văn hóa ẩm thực địa phương, cũng như nhu cầu của khách hàng về việc khám phá văn hóa ẩm thực đó.
1.4.2.2 Về cơ chế, chính sách Để cho hoạt động KDDL nói chung và mảng KDDL ẩm thực nói riêng có thể phát triển tương xứng với tiềm năng thì đòi hỏi các cơ quan quản lý Nhà nước có liên quan phải đề ra hệ thống cơ chế, chính sách quản lý và hỗ trợ phát triển một cách phù hợp (Mai Tiến Dũng, 2013)
Các cơ quan quản lý Nhà nước cần tuyên truyền và công khai hệ thống quy định pháp luật để các đơn vị KDDL hiểu và thực hiện đúng Đồng thời, họ cũng phải theo dõi sát sao hoạt động thực tế để điều chỉnh các quy định cho phù hợp.
Để đạt được mục tiêu phát triển du lịch, cần kết hợp đường lối khuyến khích phát triển du lịch của Đảng và Nhà nước với các biện pháp hướng dẫn cụ thể và đồng bộ.
-Sự ổn định về chính trị bảo đảm an ninh, an toàn cho người tiêu dùng du lịch và nhà sản xuất du lịch.
Kinh nghiệm ở một số nước và Việt Nam trong phát triển du lịch ẩm thực
1.5.1 Kinh nghiệm ở một số nước
Món ăn Nhật Bản không chỉ bổ dưỡng và tốt cho sức khỏe mà còn mang tính nghệ thuật độc đáo, với sự phối trộn tinh tế về màu sắc và hương vị truyền thống Người Nhật và du khách quốc tế chọn dịch vụ ăn uống ở Tokyo nhờ vào việc tạo ra món ăn dựa trên giá trị truyền thống, sự khéo léo trong lựa chọn nguyên liệu và tay nghề cao của các đầu bếp Nhật Bản chú trọng đào tạo kỹ năng thực hành cho đầu bếp đến trình độ chuyên nghiệp, đồng thời vinh danh những đầu bếp xuất sắc Họ không ngừng sáng tạo ra những món ăn độc đáo và hoàn hảo, góp phần nâng tầm ẩm thực Nhật Bản trên thế giới, sánh ngang với ẩm thực Pháp và Trung Quốc.
Để quảng bá văn hóa ẩm thực, các hãng truyền hình Nhật Bản đã dành 30% thời lượng phát sóng cho các chương trình dạy nấu ăn đơn giản và các trò chơi nếm đồ ăn, giúp nâng cao tính chuyên nghiệp của dịch vụ ẩm thực Nhật ngày càng rõ nét hơn.
Trung Quốc tự hào là cái nôi ẩm thực châu Á, với sự cẩn thận trong lựa chọn nguyên liệu và kỹ lưỡng trong tẩm ướp gia vị Mỗi món ăn được chế biến công phu, từ việc điều chỉnh nhiệt độ đến trang trí tinh tế, thể hiện sự cao sang và thương hiệu của người chế biến Tại Bắc Kinh, du khách có thể thưởng thức đa dạng món ăn, từ truyền thống đến các món quốc tế, nhưng vẫn giữ nguyên tắc phát huy món truyền thống làm trung tâm.
Bắc Kinh lại không mong muốn thưởng thức món Vịt quay Bắc Kinh (Vietravel, 2015).
Theo Phạm Mạnh Cường và cộng sự (2016), Thái Lan đang nỗ lực phát huy giá trị ẩm thực truyền thống nhằm biến ẩm thực Thái thành “nhà bếp của thế giới” Chính phủ Thái Lan đã triển khai nhiều chính sách khuyến khích mở rộng chuỗi nhà hàng Thái, đưa món ăn Thái đến gần hơn với mọi dân tộc Họ đã phát động chương trình quốc gia phát triển chuỗi nhà hàng Thái thông qua chứng nhận thương hiệu “Thai brand”, cùng với việc tổ chức các lớp đào tạo cho đầu bếp về món ăn truyền thống Chính phủ cũng hỗ trợ vốn, thiết bị và nguyên liệu cho các nhà hàng Để mở một cửa hàng ăn Thái tại nước ngoài, yêu cầu tối thiểu là có hai đầu bếp người Thái thành thạo món ăn truyền thống Các khách sạn lớn chú trọng đến hình thức phục vụ buffet cho du khách, tạo điều kiện cho đầu bếp Thái sáng tạo món ăn từ nhiều nguồn khác nhau, đồng thời giúp thực khách quốc tế thoải mái chọn lựa món ăn yêu thích Tại các khu du lịch nổi tiếng như Bangkok, Phuket, Pattaya, Chiang Mai, du khách có thể thưởng thức các món ăn Thái chính gốc như Tom Yum, Lẩu Thái và cơm Cari xanh đỏ.
1.5.2 Kinh nghiệm của Việt Nam
* Kinh nghiệm từ Hà Nội
Hà Nội, từng là kinh đô của nhiều triều đại, sở hữu nếp sống và văn hóa ẩm thực độc đáo của người Thăng Long Ẩm thực nơi đây không chỉ mang tính cầu kỳ, thể hiện sự trang trọng của cung đình, mà còn có những món ăn bình dân, giản dị Những thói quen ăn uống của người Hà Nội phản ánh chiều sâu văn hóa và sự phong phú trong đời sống hàng ngày.
Hà Nội nổi tiếng với nền ẩm thực phong phú và tinh tế, nơi mà sự sạch sẽ và nghệ thuật chế biến được đặt lên hàng đầu Mỗi món ăn đều được chuẩn bị với đầy đủ gia vị, tạo nên những hương vị đặc trưng riêng biệt Người Hà Nội có thói quen thưởng thức món ăn theo mùa, ví dụ như bánh trôi, bánh chay vào tháng Ba, bánh trung thu vào tháng Tám, rượu nếp vào tháng Năm và cốm với hồng vào mùa thu.
Chúng ta có thể kể ra đây một loạt các đặc sản ẩm thực
Hà Nội nổi tiếng với nhiều đặc sản hấp dẫn như bánh trôi làng Gạ, bún làng Sùi, cá rô đầm Sét, và sâm cầm Hồ Tây Ngoài ra, thành phố còn có cam Canh, bưởi Diễn, chuối Sù, cà Láng, bánh cuốn Thanh Trì, bánh dày làng Kẻ và bánh tẻ làng, tạo nên một bức tranh ẩm thực phong phú và đa dạng.
So, tương làng Sủi, giò Chèm, nem Vẽ riêng các món quà thì
Hà Nội đã nâng cao nghệ thuật ẩm thực với món mứt sen trần, được coi là biểu tượng văn hóa và tinh hoa ẩm thực của người Việt Món quà đặc biệt này thường được sử dụng trong các dịp lễ tết và cưới hỏi, thể hiện sự trân trọng và ý nghĩa trong những khoảnh khắc quan trọng của cuộc sống.
Ẩm thực Huế, bên cạnh sông Hương và núi Ngự, là điểm nhấn thu hút du khách đến với vùng đất Cố đô Cơm Cung đình, hay còn gọi là cơm Vua, đã trở thành thương hiệu du lịch nổi bật, với mỗi bữa ăn của vua có từ 30 đến 50 món, và những bữa yến quan trọng có thể lên đến 161 món Món ăn dân dã của Huế cũng phong phú và mang hương vị độc đáo từ sản vật địa phương, như món muối sả được chế biến từ sả, muối, tôm thịt băm nhỏ và gia vị Một ví dụ khác là cơm hến, thể hiện hương vị đồng quê từ sản vật sông nước Ngoài ra, những món ăn quen thuộc như bún bò giò heo, bánh khoái, bánh bèo và bánh bột lọc cũng đã trở thành thương hiệu ẩm thực đặc trưng của Huế Chính vì vậy, các nhà làm du lịch luôn tìm cách khai thác nét ẩm thực độc đáo này để thu hút thêm du khách.
* Kinh nghiệm từ thành phố Hồ Chí Minh
Theo Kim Chung (2015), ẩm thực Sài Gòn không chỉ đơn thuần là ẩm thực của thành phố này mà còn phản ánh văn hóa ẩm thực đặc trưng của toàn vùng Nam Bộ Sài Gòn được coi là tâm điểm, nơi giao thoa và phát triển của nền ẩm thực phong phú và đa dạng của khu vực.
Người dân Sài Gòn từ xưa đã có thói quen thưởng thức ẩm thực tại các quán ăn và nhà hàng vào buổi tối cuối tuần cũng như trong các dịp lễ Tết Nhiều quán ăn phục vụ đến sáng, đặc biệt là chợ đêm Bến Thành và khu vực Chợ Lớn Điều này cho thấy Sài Gòn luôn sôi động và hấp dẫn với những quán ăn ngon.
Nhiều doanh nghiệp du lịch lớn như Saigontourist và Fiditour đã triển khai các tour du lịch kết hợp khám phá ẩm thực dành cho khách quốc tế Tuy nhiên, tần suất tổ chức những tour này vẫn chưa được duy trì thường xuyên (Kim Chung, 2015).
Tour hướng dẫn nấu ăn đang ngày càng được du khách ưa chuộng, giúp họ trải nghiệm văn hóa Việt Nam qua việc đi chợ, mua sắm nguyên liệu, nấu nướng và thưởng thức món ăn Hình thức này không chỉ tạo cảm hứng cho du khách kéo dài thời gian lưu trú mà còn khuyến khích họ chi tiêu nhiều hơn Hiện nay, nhiều khu du lịch ở Thành phố Hồ Chí Minh, như KDL Bình Quới, đang phát triển thương hiệu ẩm thực dân dã, mang đậm bản sắc vùng miền phương Nam và các khu vực khác của đất nước (Kim Chung, 2015).
Dựa trên kinh nghiệm từ các quốc gia và thành phố khác nhau, chúng ta có thể rút ra một số bài học quan trọng trong việc khai thác ẩm thực Nam Định để phát triển du lịch.
Chúng ta cần bảo tồn và phát huy giá trị truyền thống trong ẩm thực, giữ gìn những đặc trưng tinh túy nhất của món ăn Việc phục vụ nhu cầu khách hàng không nên dẫn đến việc pha trộn hay lai tạp nguyên liệu, cũng như thay đổi công thức chế biến món ăn.