NỘI DUNG
CƠ SỞ NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI
2 Một số cách thức tổ chức hoạt động khởi động bài học trong dạy học địa lí lớp
3 Hiệu quả của đề tài và bài học kinh nghiệm
1 CƠ SỞ NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI
1.1.1 Quan điểm hoạt động trong dạy học
Mọi hoạt động của con người đều mang tính mục đích, giúp xác định rõ chức năng, nhiệm vụ và động lực để đạt hiệu quả trong công việc Hoạt động này không chỉ có ý thức mà còn tuân theo quy luật nhất định, quyết định phương thức thực hiện Trong suốt lịch sử, tính mục đích trong hoạt động của con người, cùng với tầm nhìn về lợi ích, đã thể hiện rõ nét trong nền giáo dục của các dân tộc và quốc gia Đặc biệt, hoạt động dạy và học luôn được chú trọng và đề cao.
Lý thuyết về hoạt động nhấn mạnh vai trò của chủ thể trong việc tổ chức và điều khiển các hành vi, tinh thần và trí tuệ của con người Chủ thể này tích cực tác động vào các đối tượng như sự vật và tri thức Do đó, hoạt động có những đặc điểm nổi bật liên quan đến sự chủ động và sự tương tác giữa con người và môi trường xung quanh.
Chủ thể của hoạt động, hay người thực hiện các hành động, hoạt động theo kế hoạch và ý đồ cụ thể Trong quá trình này, con người có khả năng tổ chức các hành động thành một hệ thống, đồng thời lựa chọn và điều khiển linh hoạt các hoạt động sao cho phù hợp với đối tượng, hoàn cảnh và tình huống.
Hoạt động luôn hướng đến một đối tượng cụ thể, có thể là sự vật, tri thức, hoặc nhiều yếu tố khác Con người thực hiện các hoạt động này để tạo ra, chiếm lĩnh và sử dụng đối tượng nhằm đáp ứng nhu cầu của bản thân.
Hoạt động có tính mục đích là đặc trưng nổi bật thể hiện trình độ và năng lực của con người trong việc chiếm lĩnh đối tượng Con người vận dụng kiến thức, kinh nghiệm và phương tiện để phát hiện và khám phá đối tượng, từ đó nâng cao ý thức và năng lực của bản thân Tính mục đích này định hướng cho chủ thể trong hoạt động, nhằm đạt được sự chiếm lĩnh đối tượng một cách hiệu quả.
Như vậy, nói đến hoạt động bao giờ cũng có sự gắn kết giữa chủ thể, đối tượng và mục đích hoạt động
1.1.1.2 Khái niệm “hoạt động dạy học”
Hoạt động dạy học của giáo viên là một phần quan trọng trong hoạt động sư phạm, nhưng quan niệm trước đây chỉ tập trung vào vai trò trung tâm của người thầy trong quá trình dạy và học Người thầy chủ động chuẩn bị nội dung, phương pháp giảng dạy, và đưa ra câu hỏi, trong khi học sinh chỉ thụ động tiếp nhận kiến thức Tuy nhiên, quan điểm này đã trở nên lạc hậu, vì nó chỉ chú trọng đến hoạt động của người thầy mà không nhận ra vai trò quan trọng của học sinh trong quá trình học tập.
Theo lý thuyết dạy học hiện đại, hoạt động dạy học là sự tương tác giữa thầy và trò, bao gồm nhiều yếu tố quan trọng Hoạt động này có những đặc điểm cơ bản như sự tham gia tích cực của học sinh, sự hỗ trợ từ giáo viên, và quá trình trao đổi thông tin hiệu quả.
Hoạt động dạy học là một quá trình tương tác đặc thù, chỉ diễn ra trong môi trường nghề nghiệp và yêu cầu người tham gia phải có tiêu chuẩn và năng lực chuyên môn Trong quá trình này, giáo viên tác động đến học sinh, giúp họ phát triển, và từ đó, giáo viên điều chỉnh phương pháp dạy học dựa trên sự thay đổi của học sinh Hoạt động dạy học được coi là sự hợp tác giữa thầy và trò, cùng hướng đến một mục tiêu chung Năng lực của giáo viên và khả năng học tập của học sinh được thể hiện qua mức độ đạt được các mục tiêu giáo dục đã đề ra.
Trong hoạt động dạy học, vai trò của giáo viên là rất quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển của học sinh Sự tương tác giữa giáo viên và học sinh quyết định chất lượng dạy và học, với mục tiêu chính là hình thành và phát triển nhân cách cho người học.
- Thứ hai, hoạt động dạy của GV và hoạt động học của HS có tính độc lập tương đối
Hoạt động dạy học có đặc trưng riêng, trong đó hoạt động dạy của giáo viên (GV) và hoạt động học của học sinh (HS) có tính độc lập tương đối GV là chủ thể của hoạt động dạy, trong khi HS là chủ thể của hoạt động học Mặc dù cả hai hoạt động đều hướng tới một mục tiêu chung, nhưng mỗi hoạt động lại có những yêu cầu và đặc điểm riêng biệt.
Trong bối cảnh đổi mới giáo dục và đào tạo, hoạt động của người thầy trong dạy học được xem là một phần quan trọng trong hoạt động sư phạm Dạy học không chỉ là việc truyền đạt kiến thức mà còn là hệ thống các hành động nhằm tổ chức và điều khiển hoạt động của học sinh, từ đó hình thành và phát triển năng lực cũng như phẩm chất cá nhân Quan điểm dạy học hiện đại nhấn mạnh rằng quá trình này bao gồm các bước: Khởi động, Hình thành kiến thức, Luyện tập, Vận dụng và Mở rộng, với người học là trung tâm và mục tiêu chính của mọi hoạt động giáo dục.
1.1.2 Các hoạt động dạy học
Hoạt động khởi động là giai đoạn quan trọng giúp học sinh thư giãn và tạo tâm trạng tích cực cho việc học (Rushidi, 2013) Theo Robertson và Acklam (2000), khởi động là một hoạt động ngắn ở phần mở đầu của bài học Kay (1995) nhấn mạnh rằng khởi động bao gồm các hoạt động khác nhau nhằm kích thích học sinh suy nghĩ, xem lại tài liệu đã học và tạo sự quan tâm đến bài học mới Lasche (2005) định nghĩa giai đoạn khởi động trong bài học ngôn ngữ là phần định hướng ban đầu Theo từ điển tiếng Việt, khởi động được hiểu là thực hiện những động tác nhẹ trước khi bắt đầu Do đó, hoạt động khởi động có thể được xem là một cách để thực hiện các thao tác nhẹ nhàng trước khi bắt đầu một công việc nào đó.
Trong dạy học Địa lí, khởi động là hoạt động đầu tiên, đóng vai trò quan trọng trong chuỗi dạy học bao gồm khởi động, hình thành kiến thức, luyện tập, vận dụng và mở rộng Hoạt động này không chỉ tạo động cơ và hứng thú cho học sinh mà còn tạo ra tình huống có vấn đề để bắt đầu bài học mới Qua đó, học sinh có cơ hội ôn tập và kiểm tra kiến thức cũ, đồng thời huy động kiến thức, kỹ năng và kinh nghiệm cá nhân liên quan đến nội dung bài học mới.
Hoạt động này không yêu cầu tư duy phức tạp hay kiến thức sâu rộng, mà chủ yếu nhằm tạo tâm thế tích cực cho người học, khơi dậy hứng thú với các hoạt động tiếp theo Do đó, việc tổ chức nhiều hoạt động đa dạng sẽ mang lại những bất ngờ thú vị cho người học.
1.1.2.2 Hình thành kiến thức mới
Hoạt động hình thành kiến thức mới là một phần thiết yếu trong quá trình học tập, giúp học sinh phân tích, khám phá và rút ra những kiến thức mới Đây là hoạt động quan trọng nhất, đóng vai trò trung tâm, tạo nền tảng cho các hoạt động luyện tập và vận dụng, đồng thời góp phần phát triển năng lực của học sinh trong suốt quá trình dạy học.
HIỆU QUẢ CỦA ĐỀ TÀI VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM
1 CƠ SỞ NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI
1.1.1 Quan điểm hoạt động trong dạy học
Mọi hoạt động của con người đều mang tính mục đích và ý thức, giúp xác định chức năng, nhiệm vụ và động lực để đạt hiệu quả trong công việc Tính mục đích này không chỉ là quy luật mà còn quyết định phương thức hoạt động của con người Trong lịch sử, tính mục đích và lợi ích của hoạt động con người đã được thể hiện rõ trong nền giáo dục của các dân tộc và quốc gia Hoạt động dạy và học luôn được coi trọng và đề cao, phản ánh tầm quan trọng của việc giáo dục trong xã hội.
Lý thuyết về hoạt động nhấn mạnh vai trò chủ động của con người trong việc tổ chức và điều khiển các hành vi, tinh thần và trí tuệ Chủ thể không chỉ đơn thuần tham gia mà còn tác động mạnh mẽ đến các đối tượng như sự vật và tri thức Dựa trên cách hiểu này, hoạt động có những đặc điểm nổi bật, phản ánh sự tương tác giữa con người và môi trường xung quanh.
Chủ thể của hoạt động là người thực hiện các hành động theo kế hoạch và ý đồ nhất định Trong quá trình này, con người biết cách tổ chức các hành động thành hệ thống, lựa chọn và điều khiển linh hoạt các hoạt động phù hợp với đối tượng, hoàn cảnh và tình huống.
Mọi hoạt động đều hướng tới một đối tượng nhất định, có thể là sự vật, tri thức, hoặc các yếu tố khác Con người thực hiện các hoạt động này để tạo ra, chiếm lĩnh và sử dụng đối tượng nhằm đáp ứng nhu cầu của bản thân.
Hoạt động có tính mục đích là đặc trưng nổi bật thể hiện trình độ và năng lực của con người trong việc chiếm lĩnh đối tượng Con người sử dụng vốn hiểu biết và kinh nghiệm để phát hiện, khám phá đối tượng, từ đó chuyển hóa thành ý thức và năng lực của chính mình Tính mục đích này định hướng cho chủ thể hoạt động, giúp họ hướng tới việc chiếm lĩnh đối tượng hiệu quả hơn.
Như vậy, nói đến hoạt động bao giờ cũng có sự gắn kết giữa chủ thể, đối tượng và mục đích hoạt động
1.1.1.2 Khái niệm “hoạt động dạy học”
Hoạt động dạy học của giáo viên là một phần quan trọng trong hoạt động sư phạm, nhưng trước đây, người ta thường chỉ xem giáo viên là trung tâm của quá trình này Giáo viên chủ động chuẩn bị nội dung, phương pháp giảng dạy và hướng dẫn học sinh, trong khi học sinh thường tiếp nhận thụ động và chỉ học thuộc để “trả bài” Tuy nhiên, quan niệm này đã trở nên lạc hậu, bởi nó chỉ tập trung vào vai trò của giáo viên mà không chú ý đến sự tham gia và hoạt động của học sinh trong quá trình học tập.
Theo lý thuyết dạy học hiện đại, quá trình dạy học bao gồm sự tương tác giữa giáo viên và học sinh Hoạt động này có những đặc điểm cơ bản như tính tương tác, tính linh hoạt và khả năng thích ứng với nhu cầu học tập của từng học sinh.
Hoạt động dạy học là một quá trình tương tác đặc thù, chỉ diễn ra khi người dạy có đủ tiêu chuẩn và năng lực nghề nghiệp Trong quá trình này, giáo viên tác động đến học sinh, giúp họ phát triển, và từ đó giáo viên điều chỉnh phương pháp dạy học dựa trên sự thay đổi của học sinh Đây là hoạt động chung giữa thầy và trò, cùng hướng tới một mục tiêu giáo dục cụ thể Năng lực của giáo viên và khả năng tiếp thu của học sinh được thể hiện qua mức độ đạt được các mục tiêu chương trình giáo dục.
Trong hoạt động dạy học, vai trò của giáo viên là rất quan trọng, đặc biệt khi xem xét mối quan hệ giữa hoạt động của người dạy và người học Mục tiêu của quá trình dạy và học là hình thành và phát triển nhân cách cho người học.
- Thứ hai, hoạt động dạy của GV và hoạt động học của HS có tính độc lập tương đối
Hoạt động dạy học có những đặc trưng riêng, với sự phân biệt rõ ràng giữa hoạt động dạy của giáo viên (GV) và hoạt động học của học sinh (HS) GV là chủ thể của hoạt động dạy, trong khi HS là chủ thể của hoạt động học Mặc dù cả hai hoạt động đều hướng đến chung một mục tiêu, nhưng mỗi hoạt động lại có những yêu cầu và đặc điểm riêng biệt.
Trong bối cảnh đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục và đào tạo, hoạt động của người thầy trong dạy học được xem là một phần quan trọng của hoạt động sư phạm Hoạt động dạy học của người thầy bao gồm các hành động tổ chức và điều khiển để phát triển năng lực và phẩm chất, từ đó hoàn thiện nhân cách cho người học Quan điểm dạy học hiện đại nhấn mạnh rằng dạy học là một chuỗi các hoạt động: Khởi động, Hình thành kiến thức, Luyện tập, Vận dụng và Mở rộng, với người học là trung tâm và là mục tiêu của mọi hoạt động.
1.1.2 Các hoạt động dạy học
Hoạt động khởi động là giai đoạn chuẩn bị giúp học sinh thư giãn và tạo tâm trạng tích cực cho việc học (Rushidi, 2013) Theo Robertson và Acklam (2000), khởi động là một hoạt động ngắn ở phần mở đầu của bài học Kay (1995) cho rằng khởi động bao gồm các hoạt động giúp học sinh bắt đầu suy nghĩ, xem lại tài liệu đã học và quan tâm đến bài học mới Lasche (2005) định nghĩa giai đoạn khởi động trong bài học ngôn ngữ là định hướng ban đầu Theo từ điển tiếng Việt, khởi động được hiểu là thực hiện những động tác nhẹ trước khi bắt đầu Như vậy, hoạt động khởi động là một phương pháp để thực hiện các thao tác nhẹ nhàng trước khi bắt đầu một công việc nào đó.
Trong dạy học Địa lí, khởi động là bước đầu tiên trong chuỗi hoạt động dạy học, bao gồm khởi động, hình thành kiến thức, luyện tập, vận dụng và mở rộng Hoạt động này đóng vai trò quan trọng trong việc kích thích động cơ học tập và tạo ra tình huống có vấn đề để học sinh bước vào bài học mới Ngoài ra, khởi động còn giúp học sinh ôn tập và kiểm tra kiến thức cũ, đồng thời huy động kiến thức, kỹ năng và kinh nghiệm cá nhân liên quan đến nội dung bài học mới.
Hoạt động này không yêu cầu tư duy phức tạp hay kiến thức chuyên sâu, mà chủ yếu tập trung vào việc tạo ra tâm thế tích cực cho người học, giúp họ hứng thú với các hoạt động tiếp theo Do đó, việc tổ chức nhiều hoạt động đa dạng sẽ mang lại những bất ngờ và điều thú vị cho người học.
1.1.2.2 Hình thành kiến thức mới
Hoạt động hình thành kiến thức mới là yếu tố cốt lõi trong quá trình học tập, giúp học sinh phân tích và khám phá để rút ra kiến thức mới Đây là hoạt động quan trọng nhất, tạo nền tảng cho các hoạt động luyện tập và vận dụng, đồng thời góp phần phát triển năng lực học sinh trong suốt quá trình dạy học.
