N ỘI DUNG NGHIÊN CỨU
Cơ sở lí luận
Tích hợp là quá trình kết hợp một cách hệ thống và hữu cơ các kiến thức, kỹ năng từ nhiều môn học khác nhau hoặc các thành phần của một môn học thành một nội dung thống nhất Quá trình này dựa trên các mối liên hệ lý luận và thực tiễn giữa các môn học hoặc các thành phần của môn học đó.
Dạy học tích hợp là phương pháp kết hợp các nội dung giáo dục liên quan vào quá trình giảng dạy, bao gồm giáo dục đạo đức, lối sống, pháp luật, chủ quyền quốc gia về biên giới, biển, đảo, sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả, bảo vệ môi trường, và an toàn giao thông Đây là xu thế dạy học hiện đại đang được nhiều quốc gia, bao gồm Việt Nam, nghiên cứu và áp dụng trong chương trình giáo dục trong những năm gần đây.
Thông qua hoạt động tích hợp trong tiết học, học sinh phát triển thói quen tư duy và khả năng nhận thức vấn đề một cách có hệ thống và logic Điều này giúp các em hiểu rõ mối quan hệ biện chứng giữa các kiến thức trong chương trình học.
Việc này sẽ giúp loại bỏ phương pháp giảng dạy khép kín, tạo sự kết nối giữa nhà trường và cuộc sống thực tế Nó cũng sẽ xóa nhòa ranh giới giữa kiến thức và kỹ năng, đồng thời liên kết chúng với các tình huống cụ thể mà học sinh sẽ gặp phải trong tương lai.
Dạy học tích hợp khuyến khích học sinh chủ động và sáng tạo, giúp các em tự đọc và làm việc độc lập theo sách giáo khoa và hướng dẫn của giáo viên.
Việc tích hợp trong giờ học Ngữ văn là một hoạt động phức tạp, yêu cầu kết hợp nhiều kỹ năng và năng lực liên môn để giải quyết nội dung thực tiễn Điều này bao gồm việc kết hợp tri thức và kỹ năng tiếng Việt cùng với kỹ năng viết, giúp học sinh cảm nhận được vẻ đẹp và sự tinh tế của tiếng mẹ đẻ Đồng thời, việc này cũng nhằm bồi dưỡng năng lực sử dụng tiếng Việt một cách chính xác và hiệu quả.
HS thể hiện sự diễn đạt giản dị, trong sáng và chính xác, với lập luận chặt chẽ và tư duy độc lập Điều này bao gồm việc tích hợp các hiểu biết về lịch sử, văn hóa, xã hội, đạo đức và lối sống để đánh giá và lý giải hiện tượng văn học cũng như các chi tiết nghệ thuật, từ đó đề xuất thái độ và quan điểm sống.
Phạm vi tích hợp trong giờ dạy Ngữ văn rất đa dạng, bao gồm cả việc tích hợp nội môn giữa ba phân môn Văn, Tiếng Việt và Làm văn, cũng như giữa các bài học có cùng chủ đề.
Tích hợp liên môn giữa Văn học và Lịch sử có thể giúp khai thác sâu sắc hơn giá trị của tác phẩm bằng cách vận dụng kiến thức về hoàn cảnh lịch sử và các nhân vật lịch sử trong từng thời kỳ Điều này không chỉ làm nổi bật thành công mà còn chỉ ra những hạn chế của tác phẩm, từ đó tạo ra một cái nhìn toàn diện hơn về văn hóa và lịch sử.
Tích hợp Văn – Địa lý, Văn – Âm nhạc và Văn – Mỹ thuật trong giáo dục giúp học sinh vận dụng kiến thức về địa danh, tham gia hát, ngâm thơ, diễn kịch, và vẽ tranh minh họa cho tác phẩm văn chương Khi thiết kế giáo án theo hướng tích hợp, giáo viên cần chú trọng tạo ra các tình huống tích hợp và hoạt động phức hợp, giúp học sinh kết hợp tri thức và kỹ năng từ các phân môn để xử lý tình huống Qua đó, học sinh không chỉ lĩnh hội tri thức và kỹ năng riêng lẻ mà còn phát triển năng lực tích hợp một cách hiệu quả.
Trong quá trình soạn giáo án, GV cần xác định rõ :
- Những nội dung cần tích hợp
- Phương pháp tích hợp và các phương tiên dạy học cần thiết
- Thiết kế hệ thống câu hỏi theo trình tự hợp lý (định hướng phát triển năng lực HS)
Trong quá trình giảng dạy, giáo viên có thể áp dụng nhiều phương pháp dạy học tích hợp khác nhau Sự lựa chọn phương pháp phù hợp sẽ phụ thuộc vào nội dung cụ thể của từng môn học và từng bài học.
Tích hợp kiến thức lịch sử và văn hóa trong dạy học văn thuyết minh giúp học sinh phát triển tình yêu quê hương, đất nước và con người Điều này không chỉ nâng cao lòng tự hào dân tộc mà còn khuyến khích ý thức xây dựng và bảo vệ tổ quốc Đồng thời, phương pháp này cũng kích thích niềm đam mê và sự hứng thú của học sinh đối với môn học.
Cơ sở thực tiễn
Trong bối cảnh đổi mới toàn cầu, nền giáo dục Việt Nam đang chuyển mình với sự năng động và nhạy bén hơn Giáo viên đã tích cực hưởng ứng tinh thần đổi mới, tìm kiếm những phương pháp giảng dạy sáng tạo để khơi dậy niềm đam mê văn chương ở học sinh Tuy nhiên, không phải ai cũng nhận thức đầy đủ về vai trò của sự đổi mới, dẫn đến hiệu quả giảng dạy chưa cao Trong các tiết học văn, giáo viên vẫn chưa thực sự tạo ra sự đổi mới và chưa kích thích được tính tích cực, chủ động trong quá trình học tập của học sinh.
Nhiều giáo viên vẫn chưa nhận thức được tầm quan trọng của môn làm văn thuyết minh trong giáo dục, dẫn đến việc giảng dạy chưa thực sự đầu tư và mang tính hình thức Hơn nữa, một số giáo viên chỉ chú trọng vào việc đọc văn mà bỏ qua việc dạy làm văn, khiến cho bài học không hấp dẫn học sinh Do đó, cần thiết mỗi giáo viên phải thay đổi cách nghĩ và phương pháp giảng dạy để mỗi giờ học văn trở nên thú vị và ý nghĩa hơn.
Học sinh trong giờ văn thường tỏ ra thờ ơ và ít tham gia vào các hoạt động học tập, chủ yếu chỉ nghe giảng và ghi chép Khi giáo viên phát vấn, rất ít học sinh giơ tay phát biểu, dẫn đến sự trình bày thiếu tự tin, kém thuyết phục và tốn nhiều thời gian Những học sinh khác chỉ lắng nghe mà không đưa ra ý kiến phản đối hay bổ sung, và khi được giáo viên gọi, họ thường cảm thấy lúng túng trong việc trình bày.
Thực trạng hiện nay cho thấy giới trẻ, đặc biệt là học sinh, đang dần thiếu ý thức về lịch sử và văn hóa dân tộc Nhiều em thậm chí không nắm rõ lịch sử và văn hóa của chính địa phương mình Do đó, môn ngữ văn trong nhà trường cần nhận thức rõ hơn về vai trò của mình trong việc tích hợp những giá trị văn hóa và lịch sử vào giáo dục, nhằm nâng cao nhận thức và trách nhiệm của học sinh đối với di sản văn hóa của dân tộc.
Gi ải pháp và tổ chức thực hiện
Trước khi dạy phần văn thuyết minh, tôi cho học sinh làm một bài tập lớn với một tình huống như sau:
Nghệ An là một vùng đất giàu lịch sử và văn hóa, nổi bật với nhiều di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh và ẩm thực đặc sắc Khi làm hướng dẫn viên du lịch cho nhóm bạn từ Hà Nội, tôi sẽ giới thiệu về quê hương của Chủ tịch Hồ Chí Minh, các địa danh nổi tiếng như bãi biển Cửa Lò, di tích Kim Liên và Nghĩa Đàn Ngoài ra, tôi sẽ chia sẻ về các lễ hội truyền thống, phong tục tập quán độc đáo của người dân nơi đây, cùng những món ăn đặc sản như bánh mướt, cháo lươn Việc tích hợp kiến thức về lịch sử và văn hóa xứ Nghệ sẽ giúp học sinh lớp 10 có cái nhìn sâu sắc hơn về vùng đất này, đồng thời phát huy lòng tự hào về di sản văn hóa của dân tộc.
1 Bước 1: Thu thập tài liệu
Tôi chia lớp thành bốn nhóm nhỏ và phân công nhiệm vụ cho mỗi nhóm tìm hiểu các nội dung sau:
Nhóm 1: Tìm hiểu con người xứ Nghệ, các danh nhân văn hoá: Hồ Chí Minh, Phan Bội Châu, Hà Huy Tập, Nguyễn Thị Minh Khai, Nguyễn Duy Trinh
Nhóm 2: Tìm hiểu các di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh, các điểm du lịch tiêu biểu ở Nghệ An: Cổng thành Vinh, Đền thờ Quang Trung, Bảo tàng Xô
Viết Nghệ Tĩnh, Làng sen Quê Bác, Quảng trường Hồ Chí Minh, Truông Bồn,
Mộ bà Hoàng Thị Loan, khu lưu niệm cụ Phan Bội Châu
Nhóm 3: Tìm hiểu một số lễ hội truyền thống ở Nghệ An: Lễ hội đền Cờn, lễ hội đền Quả Sơn, lễ hội Vua Mai, lễ hội Đền Cuông, lễ hội sông nước Cửa
Lò, hội Vật Cù ở Thanh Chương
Nhóm 4: Tìm hiểu ẩm thực Nghệ An: Cháo lươn, giò bê Nam Đàn, bánh đa Đô Lương, nhút Thanh chương, tương Nam Đàn, mực nháy Cửa Lò…
* Cách thức thu thập tài liệu:
1, Học sinh có thể tìm hiểu trên mạng, qua sách báo, truyền hình…
Học sinh có thể khám phá các địa điểm gần để mở rộng kiến thức Tại Vinh, tôi gợi ý một số địa điểm thú vị như Quản trường Hồ Chí Minh, đền thờ Quang Trung, Cổng Thành Vinh và Bảo tàng Xô Viết Nghệ Tĩnh.
Nếu học sinh có cơ hội tham quan, tôi khuyến khích các em mang theo sổ tay để ghi chép, điện thoại và máy ảnh để quay video và chụp ảnh Những tư liệu này sẽ hỗ trợ các em trong việc viết bài văn thuyết minh.
Học sinh thu thập tài liệu trong vòng một tháng hoàn thành trước khi bước sang học kỳ II
Sau khi hoàn thiện sản phẩm, các nhóm sẽ gửi cho giáo viên để kiểm tra và lựa chọn Sau đó, giáo viên sẽ trả lại các sản phẩm đã được chọn lọc cho các nhóm, nhằm sử dụng làm tư liệu học tập.
2 Bước 2: Hướng dẫn học sinh viết bài văn thuyết minh
Sau khi học xong bài “Các hình thức kết cấu của văn bản thuyết minh” và “Luyện tập viết đoạn văn thuyết minh”, giáo viên đã hướng dẫn học sinh viết bài văn thuyết minh dựa trên những kiến thức đã thu thập Nội dung bài viết được phân công cho từng nhóm, giúp các em áp dụng lý thuyết vào thực tiễn.
Nhóm 1: Viết bài thuyết minh về món Cháo lươn xứ Nghệ
Nhóm 2: Viết bài thuyết minh về Quảng trường Hồ Chí Minh
Nhóm 3: Viết bài thuyết minh về Cổng thành Vinh
Nhóm 4: Viết bài thuyết minh về Đền thờ Quang Trung
3 Bước 3: Hướng dẫn học sinh sử dụng hình ảnh, video,… thu thập được để làm bài thuyết trình
Sau khi các nhóm hoàn thành bài văn thuyết minh, giáo viên sẽ tiến hành kiểm tra nội dung và sau đó trả lại cho các nhóm để thực hiện bài thuyết trình tại lớp.
- Học sinh sử dụng những tranh, ảnh, video đã thu thập được minh họa cho bài văn thuyết minh của nhóm mình
- Hình ảnh, video, clip phải tải lên các slide
- Sử dụng powerpoint để trình chiếu các slide đã chọn lọc
- Bài thuyết trình phải được cả nhóm cùng làm và chuẩn bị kĩ ở nhà
- Những hình ảnh tải lên phải được lựa chọn cho phù hợp với từng phần của nội dung bài thuyết trình
- Mỗi bài thuyết trình chỉ được trình bày trong vòng 5 đến 7 phút Tránh dài dòng, lan man
- Mỗi nhóm cử 1 đến 2 thành viên lên thuyết trình Người thuyết trình phải nói to, rõ ràng, mạch lạc
Trước khi bắt đầu thuyết trình, học sinh nên đặt ra mọi thắc mắc liên quan đến nội dung và hình thức thuyết trình Giáo viên sẽ tận tình giải đáp tất cả ý kiến từ các nhóm, đảm bảo rằng học sinh hiểu rõ và tự tin hơn trong quá trình thuyết trình.
+Thông qua giờ văn thuyết minh rèn luyện cho học sinh kĩ năng giao tiếp trước đám đông
Rèn luyện sự tự tin và niềm tự hào về bản thân cho trẻ em khi đứng trước tập thể là rất quan trọng, giúp các em phát triển tốt trong học tập và cuộc sống sau này.
4 Bước 4: Tổ chức cho các nhóm thuyết trình
Trước khi thuyết trình diễn ra khoảng một tuần, giáo viên nên mời ban giám hiệu và các giáo viên trong tổ chuyên môn tham gia để sắp xếp thời gian Đồng thời, giáo viên cũng cần chuẩn bị những phần thưởng nhỏ nhằm khích lệ và tạo động lực cho học sinh, những phần thưởng này sẽ được trao sau khi thuyết trình kết thúc.
- Mỗi tổ cử một đến hai thành viên đại diện cho nhóm mình lên thuyết trình sản phẩm của nhóm mình
- Khi thuyết trình học sinh có thể cầm theo dàn ý
Sau khi bốn nhóm hoàn thành phần thuyết trình, giáo viên phát “Phiếu nhận xét, cho điểm thuyết trình” để các nhóm đánh giá nội dung và phong cách thuyết trình của nhau Giáo viên sau đó tổng hợp ý kiến và nhận xét về ưu nhược điểm của từng nhóm Cuối cùng, giáo viên trao thưởng cho các nhóm, đặc biệt tặng phần thưởng cho nhóm thể hiện xuất sắc nhất.
- Sau đó giáo viên có thể mời Ban giám hiệu có ý kiến
*Mẫu “Phiếu nhận xét và cho điểm thuyết trình”
PHIẾU ĐÁNH GIÁ ,CHO ĐIỂM THUYẾT TRÌNH
Nhận xét nội dung bài thuyết minh điểm Cho
Nhận xét hình ảnh, video minh họa điểm Cho
Nhận xét phong cách thuyết trình điểm Cho
*Đây là sản phẩm của các em
Nhóm1.: Cháo lươn xứ Nghệ
Xứ Nghệ nổi tiếng với nhiều đặc sản hấp dẫn như bánh đa Đô Lương, nhút Thanh Chương và tương Nam Đàn, trong đó cháo lươn là món ăn đặc trưng và niềm tự hào của người dân nơi đây Để nấu cháo lươn ngon, khâu chọn lươn rất quan trọng; lươn đồng, thịt chắc và có hai sọc vàng ở bụng là lựa chọn tốt nhất Những con lươn này thường được bắt từ đồng ruộng bằng trúm, một dụng cụ truyền thống của người dân địa phương.
Lươn ở đây được chế biến bằng cách dùng cật tre để rọc thịt thay vì dao, tạo nên một quá trình cầu kỳ để có bát cháo lươn thơm ngon Gia vị không thể thiếu là nghệ, giúp thịt lươn thêm đậm đà và khử đi vị tanh Sau khi luộc chín, thịt lươn được xào cùng nghệ, ớt, hành phi, hạt tiêu và hành tăm đặc trưng của vùng Nghệ Tĩnh, mang lại hương vị đặc biệt cho cháo lươn Thịt lươn được lọc thành miếng vuông, mềm ngọt, hòa quyện với vị cay nồng của tiêu và sắc vàng của nghệ Cháo được nấu từ nước súp xương lươn, mang lại vị ngọt thanh, khác biệt so với cháo từ thịt gà hay xương lợn Gạo được chọn kỹ lưỡng, ninh từ từ để tránh vón cục, không được khuấy để giữ nguyên hạt gạo, tạo nên bát cháo sánh mịn, không quá đặc cũng không quá loãng.
Cháo lươn Nghệ An được thưởng thức bằng cách múc ra bát, kết hợp với thịt lươn xào thơm ngon, nước sốt vàng ngậy, rau răm tươi và tiêu xay mịn Món ăn này còn đặc biệt hơn khi ăn kèm với bánh mỳ giòn hoặc bánh mướt, tạo nên sự lạ miệng hấp dẫn.
Hiệu quả
Trong quá trình dạy học, việc áp dụng các phương pháp và kỹ thuật hiện đại giúp học sinh tham gia tích cực vào các hoạt động học, từ đó nâng cao năng lực và làm cho giờ học văn trở nên hấp dẫn hơn Kết quả giảng dạy cho thấy học sinh tiếp thu nội dung bài học nhanh hơn, kiến thức trở nên hệ thống và dễ dàng ứng dụng vào thực tiễn Đặc biệt, khi tìm hiểu về truyền thống văn hóa địa phương, học sinh có sự hứng thú cao hơn với môn văn, đồng thời nâng cao ý thức về vai trò của bản thân trong cuộc sống và cộng đồng Qua khảo sát kết quả học tập của các lớp áp dụng phương pháp này, tôi đã ghi nhận sự khác biệt rõ rệt trong kết quả học tập.
- Số lượng học sinh 2 lớp là 90 em
- Học chương trình cơ bản
- Điều kiện học tập như nhau
- Nội dung học tập giống nhau
• Hình thức và nội dung khảo sát:
Kiểm tra sự chuẩn bị bài học thông qua phiếu học tập và bài tập gửi qua Gmail Đánh giá kết quả tham gia hoạt động lớp học trong 2 giờ với nội dung “Các hình thức kết cấu của văn bản thuyết minh” và “Luyện tập viết bài văn thuyết minh” Kết quả khảo sát cho thấy sự tham gia tích cực của học sinh.
+ Có 0/90 em chưa soạn bài
Trong số 90 học sinh, tất cả đều đã hoàn thành bài soạn theo phiếu học tập mà giáo viên phát Đặc biệt, có 25 học sinh đã chuẩn bị bài trên máy tính và gửi cho cô giáo.
Có nhiều bài chuẩn bị công phu, tìm hiểu kiến thức qua các môn học, qua mạng internet…
Trong buổi học, giáo viên yêu cầu học sinh giới thiệu một số văn bản mà các em đã tìm hiểu, dẫn đến nhiều học sinh xung phong trình bày Các em đã thể hiện sự công phu và hấp dẫn trong phần trình bày của mình Quan sát lớp học cho thấy học sinh tham gia tích cực vào các hoạt động, tạo nên không khí sôi nổi Nhiều em có tâm lý ganh đua với bạn bè để giành quyền trình bày, trong khi các bạn khác thì thích thú, cổ vũ và sẵn sàng bổ sung ý kiến Điều này cho thấy học sinh đã thể hiện sự tự tin, sáng tạo và khả năng giao tiếp tốt, đặc biệt là kỹ năng thuyết trình trước đám đông.
- Kết quả kiểm tra Đề bài: Em hãy viết bài văn thuyết minh về “Làng sen quê Bác”
Kết quả khảo sát cho thấy việc hướng dẫn học sinh tiếp cận bài học theo tinh thần tích hợp và đổi mới đã mang lại hiệu quả tích cực Học sinh trở nên chủ động và tích cực hơn trong việc nắm bắt nội dung bài học Đặc biệt, quá trình chuẩn bị bài ở nhà thông qua phiếu học tập đã góp phần quan trọng vào thành công của tiết học.
