NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
CƠ SỞ CỦA ĐỀ TÀI
1.1 Một số khái niệm chung về vấn đề nghiên cứu
Dạy tích hợp là phương pháp giúp học sinh phát triển năng lực giải quyết tình huống hiệu quả, linh hoạt dựa trên kiến thức đã học Phương pháp này kết hợp nội dung, kiến thức và kỹ năng từ nhiều lĩnh vực khác nhau, giúp học sinh vận dụng kiến thức vào các hoàn cảnh mới và khó khăn Điều này không chỉ tạo ra những công dân có trách nhiệm mà còn là những người lao động có năng lực Dạy học tích hợp cần gắn liền với các tình huống thực tiễn mà học sinh có thể gặp phải trong tương lai, từ đó mang lại ý nghĩa cho việc học Để thực hiện dạy học tích hợp, cần chú trọng đến nội dung chương trình, phương pháp dạy học, cách đánh giá và hình thức tổ chức dạy học.
Dạy học tích hợp không chỉ giúp học sinh phát triển toàn diện mà còn chuẩn bị cho các em thành công trong vai trò chủ gia đình, công dân và người lao động trong tương lai.
1.1.2 Bản chất của cách dạy học theo chủ đề tích hợp
Dạy học theo chủ đề tích hợp nhằm giúp người học phát triển năng lực thực tiễn thông qua việc khám phá các khái niệm, tư tưởng và nội dung bài học có sự liên kết chặt chẽ Phương pháp này dựa trên các mối quan hệ lý luận và thực tiễn giữa các môn học hoặc các phần của môn học, tạo ra một nội dung học tập có ý nghĩa và thực tế hơn Nhờ đó, học sinh có cơ hội tự hoạt động, tìm kiếm kiến thức và áp dụng vào thực tiễn một cách hiệu quả.
Thay vì dạy học theo từng bài trong sách giáo khoa, các tổ chuyên môn tại trường học nên dựa vào chương trình và sách giáo khoa hiện hành để lựa chọn nội dung, từ đó xây dựng các chủ đề dạy học phù hợp Việc này giúp áp dụng phương pháp dạy học tích cực, phù hợp với điều kiện thực tế của nhà trường.
Dạy học theo chủ đề kết hợp mô hình truyền thống và hiện đại, trong đó giáo viên không chỉ truyền thụ kiến thức mà còn khuyến khích học sinh tham gia tích cực vào quá trình học Phương pháp này giúp học sinh phát triển tư duy phản biện và khả năng giải quyết vấn đề thông qua việc khám phá các chủ đề thực tiễn.
6 là hướng dẫn học sinh tự lực tìm kiếm thông tin, sử dụng kiến thức vào giải quyết các nhiệm vụ có ý nghĩa thực tiễn
Dạy học theo chủ đề tích hợp bao gồm ba phương pháp chính: Chủ đề tích hợp, nơi giáo viên truyền đạt kiến thức và kinh nghiệm thực tế cho học sinh; Chủ đề liên môn, trong đó giáo viên kết hợp nhiều môn học để tạo ra tình huống thực tiễn, giúp học sinh tự tìm cách giải quyết vấn đề; và Chủ đề dạy học, tập trung vào các vấn đề và kiến thức liên quan để hình thành một chủ đề thống nhất.
1.2 Các bước xây dựng kế hoạch bài dạy theo chủ đề tích hợp Để có thể có những tiết học được dạy theo phương pháp tích hợp chuẩn, giáo viên nên thực hiện theo các bước sau:
Bước đầu tiên là nắm rõ nội dung và phạm vi kiến thức cần truyền đạt cho người học Kiến thức này có thể bao gồm việc tích hợp các môn học, bài học và nội dung liên quan, đồng thời xác định thời gian cần thiết để truyền đạt hiệu quả.
Bước 2: Giáo viên cần sắp xếp nội dung học tập theo trình tự hợp lý, đảm bảo phù hợp với đối tượng học sinh Kiến thức phải liên quan đến chủ đề ban đầu, với nội dung chuẩn xác, rõ ràng, ngắn gọn và dễ hiểu để đảm bảo tiết học diễn ra thành công.
Bước 3: Giáo án cần được xây dựng theo chủ đề đã xác định Giáo viên cần nghiên cứu và tổ chức thời gian cho từng nội dung một cách hợp lý, nhằm đảm bảo học sinh có thể tiếp thu kiến thức hiệu quả.
Giáo viên sẽ giao nhiệm vụ cho người học và theo dõi quá trình thực hiện để kịp thời cung cấp phản hồi.
Bước 5: Sau mỗi tiết học, giáo viên sẽ đưa ra các câu hỏi bài kiểm tra để đánh giá khả năng tiếp thu của người học
1.3 Những năng lực, phẩm chất trong dạy học bộ môn Ngữ văn
1.3.1 Nh ng năng lực cần đạt qua dạy học m n Ng văn
1.3.1.1 Năng lực giải quyết vấn đề
Giải quyết vấn đề là một năng lực quan trọng mà tất cả các môn học đều hướng tới, đánh giá qua khả năng nhận thức và khám phá các tình huống có vấn đề trong học tập và cuộc sống Trong môn Ngữ văn, học sinh thường gặp phải những tình huống như tiếp nhận thể loại văn học mới, viết văn bản mới, hoặc thể hiện quan điểm cá nhân về một vấn đề trong văn bản Qua quá trình tìm tòi và đưa ra quyết định để giải quyết các vấn đề này, học sinh sẽ hình thành thói quen và năng lực giải quyết vấn đề, giúp họ ứng phó hiệu quả với các tình huống trong học tập và cuộc sống.
7 các em có thể xử lí những vấn đề xảy ra trong đời sống một cách chủ động và có hiệu quả hơn
Sáng tạo là hoạt động tinh thần riêng biệt của mỗi cá nhân, với mỗi người có những phương pháp và con đường sáng tạo khác nhau Đây là khả năng tạo ra những giá trị mới, dựa trên những phẩm chất độc đáo như tư duy sáng tạo, động cơ và ý chí.
Sáng tạo là năng lực thiết yếu không chỉ cho cá nhân mà còn cho sự phát triển của dân tộc và nhân loại, giúp tìm ra giải pháp và ý tưởng nâng cao chất lượng sống Nó đóng vai trò quan trọng trong việc cải tạo môi trường tự nhiên và xã hội theo hướng tích cực, đồng thời là tiền đề cho sự phát triển bền vững của cả cá nhân và toàn thể nhân loại.
Phát triển năng lực sáng tạo là mục tiêu quan trọng trong giáo dục hiện đại Môn Ngữ văn, bao gồm Văn, Tiếng Việt và Làm văn, giúp học sinh tổng hợp và vận dụng kiến thức để tạo lập văn bản hoàn chỉnh Việc dạy học làm văn cần trang bị cho học sinh những kỹ năng cần thiết, đồng thời loại bỏ rào cản đối với sự sáng tạo và khơi dậy niềm đam mê Điều này giúp học sinh tự tin bộc lộ chính kiến và bảo vệ sự đúng đắn bằng tri thức, thay vì chỉ nói theo hay làm theo.
1.3.1.3 Năng lực tự quản bản thân
MỘT SỐ GIẢI PHÁP
1 Trước hết, chúng ta cần cung cấp cho học sinh cái nhìn tổng quát về chủ đề tích hợp Tự sự dân gian
Từ việc tìm hiểu thực tế dạy học ở nhóm Ngữ văn tại trường và một số trường trong huyện, chúng tôi nhận thấy nhiều hạn chế trong việc giảng dạy theo chủ đề tích hợp Cụ thể, giáo viên chưa chú trọng giới thiệu chung về chủ đề và thường đi thẳng vào các bài học cụ thể mà không cung cấp cho học sinh kiến thức khái quát Để khắc phục vấn đề này, chúng tôi đề xuất giải pháp đầu tiên là cung cấp cho học sinh cái nhìn tổng quát về chủ đề tích hợp Tự sự dân gian.
Trước khi bắt đầu bài học mới, tôi sẽ cung cấp cho học sinh cái nhìn tổng quát và kiến thức cơ bản về chủ đề Việc hướng dẫn học bài ở nhà giúp học sinh chuẩn bị tốt hơn, tạo nền tảng vững chắc cho việc tiếp thu kiến thức mới trong lớp.
Trong quá trình dạy các bài riêng lẻ, việc hướng dẫn học sinh dựa vào hệ thống câu hỏi ở cuối mỗi bài trong sách giáo khoa Ngữ văn gặp nhiều bất hợp lý, đặc biệt là với chủ đề tích hợp Tự sự dân gian, do sách giáo khoa lớp 10 hiện tại không biên soạn đầy đủ các bài liên quan Điều này dẫn đến tình trạng học sinh lúng túng và thiếu kiến thức cần thiết để tiếp thu bài học mới Để khắc phục vấn đề này, tôi đã cung cấp cho học sinh một hệ thống nội dung hướng dẫn học bài, dựa trên các câu hỏi trong sách giáo khoa, đồng thời điều chỉnh cho phù hợp với nội dung chủ đề và trình độ của từng lớp Nội dung hướng dẫn sẽ được gửi qua tin nhắn trong nhóm Facebook và Zalo của lớp.
Nội dung hướng dẫn học bài ở nhà tiết 1,2,3 của chủ đề Tự sự dân gian
1 Khai thác học liệu trên Google: khái niệm chủ đề tích hợp, khái niệm tự sự dân gian, khái niệm chủ đề tích hợp tự sự dân gian…
2 Đọc phần Tiểu dẫn, xác định các nội dung chính:Khái niệm truyền thuyết; Đặc trưng truyền thuyết; Cụm di tích Cổ Loa; Xuất xứ văn bản
3 Tóm tắt “Truyện An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thủy”, nhận xét cốt truyện; tìm chi tiết, sự việc tiêu biểu trong văn bản
4 Tìm hiểu các nhân vật:
- Nhân vật An Dương Vương: xây thành, gi nước, mất nước
- Nhân vật Mị Châu: sai lầm trong cuộc đời, kết cục số phận nhân vật, thái độ của nhân dân đối với nhân vật
- Nhân vật Trọng Thủy: tư cách là gián điệp, tư cách là người chồng
5 Ý nghĩa của các chi tiết: chiếc nỏ thần, dấu lông ngỗng, chiếc sừng tê bảy tấc, lời khấn của Mị Châu, ngọc trai – giếng nước …
6 Biên soạn đoạn diễn ngắn chuyển thể “Truyện An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thủy”
Thông qua việc hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài ở nhà về chủ đề tích hợp Tự sự dân gian, tôi đã giúp các em ôn lại kiến thức và kỹ năng đọc hiểu truyện dân gian đã học ở bậc Trung học cơ sở Học sinh được khuyến khích tìm tòi kiến thức mới qua các kênh mạng Internet và học liệu số, từ đó phát huy năng lực khai thác học liệu điện tử Điều này giúp các em phát triển các năng lực giải quyết vấn đề, nhận thức, tự học và tự quản bản thân Hơn nữa, các em cũng có tâm thế tốt và tự tin hơn khi tiếp cận bài học mới Khi khai thác các văn bản truyện, học sinh biết chú ý đến những chi tiết và sự việc tiêu biểu để làm ngữ liệu cho việc học.
Trong bài văn tự sự, có 18 biểu thức quan trọng giúp học sinh nắm vững đặc trưng của bài học chủ đề tích hợp Việc hiểu rõ các biểu thức này không chỉ hỗ trợ các em trong việc rút ra phương pháp học tập hiệu quả cho chủ đề hiện tại mà còn tạo nền tảng vững chắc cho 5 chủ đề tiếp theo trong chương trình Ngữ văn Trung học phổ thông.
Giải pháp này giúp học sinh củng cố và tiếp nhận kiến thức khái quát về chủ đề tích hợp Tự sự dân gian ngay từ tiết học đầu tiên Hệ thống câu hỏi khởi động và tạo lập kiến thức mới ở phần đầu tiết học đã tạo ra không khí hứng thú, kích thích sự ham muốn học tập ở học sinh, đồng thời khơi dậy các năng lực và phẩm chất cần thiết.
Từ cấp Trung học cơ sở, học sinh được tiếp cận với các chủ đề tích hợp trong chương trình Ngữ văn, bao gồm nhiều thể loại văn bản khác nhau Trong số đó, các văn bản tự sự dân gian đóng vai trò quan trọng, giúp học sinh hiểu rõ hơn về văn hóa và truyền thống dân tộc Một số tác phẩm tiêu biểu đã được giảng dạy ở bậc Trung học cơ sở bao gồm các truyện cổ tích, truyền thuyết và ngụ ngôn, từ đó phát triển khả năng phân tích và cảm thụ văn học của học sinh.
Từ những lớp dưới, em đã tích lũy được nhiều hiểu biết về chủ đề tích hợp trong môn Ngữ văn, bao gồm các đặc điểm của bài học, phương pháp giảng dạy và sự khác biệt so với các bài học đơn thuần Những bài học tích hợp không chỉ giúp học sinh nắm vững kiến thức mà còn phát triển tư duy phản biện và khả năng liên kết thông tin Phương pháp giảng dạy trong các bài học này thường linh hoạt và sáng tạo, khuyến khích sự tham gia tích cực của học sinh Sự khác biệt nổi bật là việc kết hợp nhiều lĩnh vực kiến thức, tạo ra một cái nhìn toàn diện hơn về môn học.
Kỹ thuật dạy học mà giáo viên áp dụng trong từng bài học có vai trò quan trọng đối với cả giáo viên và học sinh Hoạt động dạy học này không chỉ làm cho tiết dạy trở nên sôi nổi và nội dung tinh gọn hơn, mà còn giúp giáo viên tránh áp đặt kiến thức lên học sinh Qua đó, giáo viên còn hỗ trợ học sinh phát triển các năng lực giải quyết vấn đề, tư duy, cũng như các phẩm chất như nghiêm túc, chăm chỉ, tự giác và trách nhiệm trong việc học tập.
2 Tìm điểm kết nối tri thức có mối liên quan, gần nhau, giao thoa hay trùng lặp trong nhóm bài học tích hợp hướng tới nội dung trọng tâm của chủ đề Tự sự dân gian
Giải pháp này khuyến khích giáo viên và học sinh khám phá các điểm kết nối tri thức trong những bài học có chủ đề liên quan, tương đồng và giao thoa, nhằm tích hợp chúng theo một hệ thống logic Qua đó, giải pháp giúp làm nổi bật đặc trưng và giá trị cốt lõi của từng chủ đề.
Tôi đề xuất giải pháp này do trong quá trình dạy học chủ đề tích hợp, nhóm giáo viên Ngữ văn lớp 10 nhận thấy rằng các tiết dạy thường ôm đồm kiến thức, dẫn đến việc thiếu thời gian cho bài giảng Giáo viên chủ yếu tập trung vào việc truyền thụ kiến thức mà chưa chú trọng đến hoạt động của học sinh, dẫn đến việc phát triển năng lực và phẩm chất của học sinh không được quan tâm, khiến cho kiến thức mà học sinh tiếp thu trở nên rời rạc.
Khi xây dựng kế hoạch bài dạy, chúng tôi tập trung vào nội dung trọng tâm của chủ đề để liên kết các đơn vị kiến thức trong từng văn bản thành một hệ thống logic Chủ đề Tự sự dân gian bao gồm ba văn bản tự sự: Chiến thắng Mtao Mxây (trích Đăm Săn - dân tộc Ê-đê), Truyện An Dương Vương và Mị.
Châu - Trọng Thủy và Tấm Cám là hai tác phẩm văn học nổi bật, trong đó có các bài làm văn liên quan đến việc chọn sự việc và chi tiết tiêu biểu trong văn bản tự sự, cũng như tóm tắt nội dung của chúng Hai bài làm văn này sử dụng ngữ liệu từ các tác phẩm tự sự thuộc cùng chủ đề, tạo nên sự kết nối chặt chẽ giữa các nội dung.
Khi dạy văn bản "Truyện An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thủy", tôi yêu cầu học sinh liệt kê các sự việc và chi tiết tiêu biểu trong truyện Việc này giúp học sinh dễ nhớ và hiểu rõ hơn về kiến thức đọc hiểu văn bản tự sự Trong bài học về việc chọn sự việc, chi tiết tiêu biểu trong sách giáo khoa Ngữ văn 10, câu hỏi liên quan đến sự chia tay của Mị Châu và Trọng Thủy đã giúp học sinh nhanh chóng nhận thức và lựa chọn các chi tiết quan trọng Phương pháp đọc hiểu văn bản truyền thuyết được áp dụng để hướng dẫn học sinh khai thác hai văn bản tự sự còn lại trong chủ đề.
