NỘI DUNG
Cơ sở lí luận
Nâng cao trình độ chuyên môn và đổi mới phương pháp giảng dạy là những yếu tố quan trọng nhằm phát huy năng lực của học sinh trong việc đọc và hiểu văn bản văn học, từ đó bồi dưỡng phẩm chất và năng lực cho các em.
- Đối với học sinh: Được bồi dưỡng phẩm chất, năng lực nhằm góp phần hoàn thiện nhân cách bản thân Tăng sự hứng thú trong học tập
Theo dõi chất lượng giáo dục cho thấy rằng phẩm chất và năng lực học sinh tại các trường THPT hiện nay còn nhiều hạn chế Do đó, tôi muốn tìm ra một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục, cải thiện phẩm chất và năng lực cho học sinh Đồng thời, tôi cũng mong muốn rút ra kinh nghiệm cho công tác quản lý trong việc nâng cao phẩm chất và năng lực học sinh thông qua các hoạt động giáo dục tại trường.
4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu:
Sáng kiến này nhằm nghiên cứu các giải pháp nhằm nâng cao năng lực và phẩm chất của người học thông qua việc giảng dạy tác phẩm "Tây Tiến" của Quang Dũng tại trường học Việc cải thiện kỹ năng đọc hiểu sẽ góp phần phát triển tư duy và cảm thụ văn học cho học sinh, đồng thời khuyến khích sự sáng tạo và khả năng phân tích tác phẩm văn học.
- Về lý luận, tôi chỉ nghiên cứu các vấn đề năng lực, phẩm chất và nâng cao năng lực phẩm chất trong môn Ngữ văn ở trường THPT
- Về khảo sát thực tế và thực nghiệm, tôi mới chỉ tiến hành ở trường THPT Kim Liên huyện Nam Đàn tỉnh Nghệ An
5 Những điểm mới của sáng kiến
Sáng kiến của tôi nhằm nâng cao phẩm chất và năng lực học sinh thông qua việc dạy đọc hiểu tác phẩm thơ hiện đại trong môn Ngữ văn cấp THPT Tôi đã áp dụng một số giải pháp cụ thể trong quá trình giảng dạy tại trường THPT, giúp học sinh phát triển kỹ năng phân tích và cảm thụ văn học Những phương pháp này không chỉ kích thích sự sáng tạo mà còn tạo điều kiện cho học sinh hiểu sâu hơn về nội dung và nghệ thuật của tác phẩm.
PHẦN 2: NỘI DUNG 2.1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 2.1.1 Cơ sở lí luận
2.1.1.1 Một số khái niệm liên quan a) Năng lực
Năng lực, theo từ điển tiếng Việt do Hoàng Phê chủ biên, được định nghĩa là khả năng hoặc điều kiện tự nhiên, chủ quan có sẵn để thực hiện một hành động cụ thể.
7 là phẩm chất tâm lý và sinh lý tạo cho con người khả năng hoàn thành một loại hoạt động nào đó với chất lượng cao”
Theo Chương trình giáo dục phổ thông, năng lực được định nghĩa là thuộc tính cá nhân hình thành và phát triển từ tố chất bẩm sinh và quá trình học tập, giúp con người tổng hợp kiến thức, kỹ năng cùng các yếu tố cá nhân như hứng thú, niềm tin và ý chí để thực hiện thành công các hoạt động cụ thể Phẩm chất thể hiện qua thái độ và hành vi của con người, kết hợp với năng lực để hình thành nhân cách.
Trong tài liệu tập huấn về dạy học và kiểm tra, đánh giá theo định hướng phát triển năng lực học sinh do Bộ Giáo dục và Đào tạo phát hành năm 2014, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc áp dụng phương pháp giáo dục hiện đại nhằm nâng cao năng lực và kỹ năng cho học sinh.
Năng lực được định nghĩa là sự kết hợp linh hoạt và có tổ chức giữa kiến thức, kỹ năng, thái độ tình cảm, giá trị và động cơ cá nhân, nhằm đáp ứng hiệu quả các yêu cầu phức tạp trong một bối cảnh nhất định.
Năng lực được hiểu là khả năng sử dụng hiệu quả các yếu tố chủ quan, bao gồm những gì đã có sẵn hoặc được hình thành qua quá trình học tập, nhằm giải quyết các vấn đề trong học tập, công việc và cuộc sống Phẩm chất cũng đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển năng lực này.
Để phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh, cần chú trọng kết hợp hoạt động trí tuệ với thực tiễn và rèn luyện kỹ năng trong các tình huống cuộc sống và nghề nghiệp Việc tăng cường học tập nhóm và đổi mới mối quan hệ giữa giáo viên và học sinh theo hướng hợp tác là rất quan trọng để phát triển năng lực xã hội Ngoài việc học các kiến thức và kỹ năng riêng lẻ, cần bổ sung các chủ đề học tập phức hợp để nâng cao phẩm chất cho học sinh.
Phẩm chất, theo từ điển Tiếng Việt, được định nghĩa là yếu tố tạo nên giá trị của con người hoặc vật thể Nó bao gồm các yếu tố như đạo đức, hành vi ứng xử, niềm tin, tình cảm, giá trị cuộc sống và ý thức pháp luật, tất cả đều hình thành qua quá trình giáo dục.
Chương trình giáo dục phổ thông nhấn mạnh rằng phẩm chất bao gồm những tính tốt thể hiện qua thái độ và hành vi của con người Những phẩm chất này kết hợp với năng lực sẽ hình thành nên nhân cách của mỗi cá nhân.
2.1.1.2 Xác định những phẩm chất, năng lực cần hình thành cho học sinh
* Các năng lực cần hình thành cho học sinh
Chương trình giáo dục phổ thông (GDPT) mới tập trung vào việc phát triển 10 năng lực cho học sinh, với các năng lực chuyên môn này được hình thành và phát triển chủ yếu thông qua một số môn học và hoạt động giáo dục cụ thể.
- Năng lực ngôn ngữ: Sử dụng Tiếng Việt; Sử dụng ngoại ngữ
Năng lực tính toán bao gồm việc nắm vững kiến thức toán học cơ bản, khả năng vận dụng linh hoạt các thao tác tư duy, suy luận và tính toán Ngoài ra, người học cần biết ước lượng, sử dụng các công cụ tính toán và dụng cụ đo đạc một cách hiệu quả Quan trọng không kém, khả năng đọc hiểu, diễn giải, phân tích và đánh giá các tình huống có ý nghĩa toán học cũng là một phần thiết yếu trong năng lực này.
Năng lực tìm hiểu tự nhiên bao gồm việc hiểu biết kiến thức khoa học, khám phá và tìm tòi thế giới tự nhiên Điều này không chỉ giúp cá nhân vận dụng kiến thức vào thực tiễn mà còn tạo ra những ứng xử phù hợp với yêu cầu phát triển bền vững và bảo vệ môi trường.
NÂNG CAO NĂNG LỰC, PHẨM CHẤT NGƯỜI HỌC QUA GIỜ ĐỌC HIỂU TÁC PHẨM TÂY TIẾN CỦA QUANG DŨNG
NGƯỜI HỌC QUA GIỜ ĐỌC HIỂU TÁC PHẨM “TÂY TIẾN” CỦA
2.2.1 Nâng cao năng lực, phẩm chất cho người học thông qua các hoạt động dạy học trong bài học
2.2.1.1 Cách thức tổ chức giờ đọc hiểu
Một giờ học hiệu quả là khi cả giáo viên và học sinh cùng tích cực, tự giác và sáng tạo, nhằm nâng cao kiến thức và phát triển năng lực hợp tác cũng như khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn Để cải thiện năng lực của học sinh trong giờ Ngữ văn cấp THPT, giáo viên cần mạnh dạn đổi mới thiết kế bài học, chú trọng vào hoạt động của học sinh Phương pháp thuyết trình nên được giảm thiểu, thay vào đó là tổ chức các hoạt động như nêu vấn đề, đề xuất tình huống và dự án để kích thích hứng thú học tập.
Trong quá trình giảng dạy, giáo viên khuyến khích học sinh áp dụng kiến thức để giải quyết các vấn đề lý thuyết và thực tiễn, từ đó giúp các em củng cố và ghi nhớ kiến thức mới một cách hiệu quả Dựa trên nguyên tắc này, thiết kế bài học được xây dựng theo các bước cụ thể để tối ưu hóa quá trình học tập.
Bước 1:Chuẩn bị bài dạy
Trong kế hoạch bài dạy, giáo viên cần xác định rõ yêu cầu về kiến thức, kỹ năng, thái độ và các năng lực, phẩm chất cần hướng đến Việc xác định mục tiêu này giúp giáo viên lựa chọn phương pháp giảng dạy phù hợp và tổ chức lớp học hiệu quả, đảm bảo đạt được các mục tiêu đã đề ra.
Việc mở rộng hiểu biết về các chủ đề trong truyện ngắn hiện đại không chỉ giúp học sinh thấu hiểu sâu sắc hơn mà còn nâng cao ý thức công dân của các em Để đạt được điều này, giáo viên cần chuẩn bị kỹ lưỡng các nhiệm vụ cho học sinh, khuyến khích các nhóm học sinh sưu tầm tư liệu ngoài văn bản từ nhiều nguồn thông tin đa dạng như phát thanh, truyền hình, Internet, báo chí, sách vở, tranh ảnh và âm nhạc Những tư liệu này sẽ trở thành chất liệu quý giá cho việc dạy đọc hiểu thơ hiện đại, góp phần làm phong phú thêm trải nghiệm học tập của học sinh.
Trong bài giảng về tác phẩm "Tây Tiến" của Quang Dũng, giáo viên nên chuẩn bị các clip liên quan như bài hát "Tây Tiến" và hình ảnh về đoàn binh Tây Tiến Bên cạnh đó, giáo viên cần chú ý chuẩn bị đầy đủ thiết bị dạy học một cách chu đáo và kỹ lưỡng.
Bước 2: chuyển giao nhiệm vụ
Giáo viên đặt ra các vấn đề và câu hỏi cho học sinh, từ đó giúp hình thành các phẩm chất và năng lực cần thiết Ví dụ, khi giao nhiệm vụ đọc hiểu tác phẩm "Tây Tiến", giáo viên hỏi về cảm nhận ban đầu của học sinh khi xem video giới thiệu về đoàn binh Tây Tiến Qua đó, học sinh nhận thức được trách nhiệm của mình trong việc đóng góp, xây dựng và bảo vệ quê hương Việc trả lời câu hỏi này giúp các em phát triển năng lực tự chủ, tự học, giao tiếp, hợp tác, giải quyết vấn đề, sáng tạo và năng lực ngôn ngữ, đồng thời hình thành phẩm chất yêu nước, trung thực và trách nhiệm.
Bước 3: Thực hiện nhiệm vụ: HS làm bài tập, thực hiện nhiệm vụ GV đã giao cho (Thực hiện ở nhà)
Bước 4: Báo cáo kết quả học tập: Trên các nhiệm vụ được giao HS sẽ báo cáo kết quả trước lớp, các bạn khác cho ý kiến
Bước 5: Đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ: Trên cơ sở nội dung báo cáo của các nhóm, GV nhận xét bổ sung và chốt ý
2.2.1.2 Các hoạt động dạy học nhằm phát triển phẩm chất, năng lực người học trong giờ đọc hiểu văn bản “Tây tiến” của Quang Dũng
Hoạt động 1: Hoạt động khởi động
HS có động lực và nhu cầu tìm hiểu kiến thức mới từ bài học, đồng thời hình thành phẩm chất và năng lực cần thiết Điều này bao gồm năng lực thu thập thông tin, khả năng trình bày suy nghĩ và cảm nhận cá nhân về tác giả và tác phẩm, cùng với năng lực giao tiếp và hợp tác trong trao đổi, thảo luận Ngoài ra, phẩm chất chăm chỉ và trách nhiệm cũng được phát triển trong quá trình học tập.
- Nội dung: Kể tên các tác phẩm thơ cùng viết về đề tài người lính đã học
- Sản phẩm: Câu trả lời miệng của học sinh
+ Bước 1:Chuyển giao nhiệm vụ học tâp:
Trong văn học Việt Nam, hình tượng người lính trong kháng chiến được thể hiện rõ nét qua nhiều tác phẩm thơ nổi bật như "Đồng chí" của Chính Hữu, "Tây Tiến" của Quang Dũng, và "Bài thơ về tiểu đội xe không kính" của Phạm Tiến Duật Mỗi tác phẩm đều mang đến những cảm xúc sâu sắc về tình đồng đội, lòng yêu nước và sự hy sinh cao cả Trong đó, bài thơ "Đồng chí" để lại ấn tượng mạnh mẽ với hình ảnh người lính gắn bó, sẻ chia trong gian khổ, thể hiện tình bạn thân thiết và tinh thần đoàn kết bất khuất Hình tượng người lính không chỉ là biểu tượng của sức mạnh mà còn là niềm tự hào và khát vọng hòa bình của dân tộc.
Một số tác phẩm tiêu biểu trong văn học Việt Nam bao gồm "Đồng chí" của Chính Hữu, "Núi đôi" của Văn Cao, "Bài thơ về tiểu đội xe không kính" của Phạm Tiến Duật, "Nhớ" của Hồng Nguyên, "Đèo Cả" của Hữu Loan, và "Lượm" của Tố Hữu.
+ Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ: HS suy nghĩ, có thể trao đổi trong bàn khoảng
+ Bước 3: Báo cáo sản phẩm: HS phát biểu
+ Bước 4: Đánh giá, nhận xét: GV nhận xét và chốt lại kiến thức, vào bài mới
Bài thơ "Tây Tiến" của Quang Dũng là một tác phẩm đặc sắc viết về người lính, thể hiện vẻ đẹp hùng vĩ và mỹ lệ của Tây Bắc Tác phẩm không chỉ khắc họa cảnh sắc thiên nhiên mà còn tôn vinh hình ảnh những người lính Tây Tiến, tạo nên một tượng đài vĩ đại trong lòng người đọc.
Hoạt động 2: Hoạt động hình thành kiến thức mới
Hoạt động này giúp học sinh tự chiếm lĩnh kiến thức mới thông qua hệ thống các bài tập/nhiệm vụ
* Nội dung 1: Tìm hiểu chung về tác giả, tác phẩm
- Mục tiêu: Giúp học sinh hình thành những kiến thức khái quát về tác giả Quang Dũng và bài thơ Tây Tiến
- Nội dung: Trả lời câu hỏi về:
+ Những nét tiểu sử, cuộc đời và sự nghiệp văn học của Quang Dũng
+ Hoàn cảnh sáng tác, xuất xứ của bài thơ và vài nét về binh đoàn Tây tiến
- Sản phẩm: Câu trả lời của học sinh
* Nội dung 2: Đọc hiểu chi tiết văn bản
.-Mục tiêu: Giúp học sinh
- Cảm nhận được vẻ đẹp của hai hình tượng chính trong bài thơ:
+ Khung cảnh thiên nhiên miền Tây Bắc vừa hùng vĩ, dữ dội, vừa mĩ lệ, nên thơ; + Người lính Tây Tiến vừa hào hùng, vừa hào hoa
- Hiểu được những nét đặc sắc về nghệ thuật
- Nội dung: Hoạt động nhóm
-Sản phẩm: Phiếu học tập, kết quả thảo luận của các nhóm
-Tổ chức thực hiện và sản phẩm cần đạt của hoạt động
Cụ thể: Ở nội dung 1:Tìm hiểu chung về tác giả, tác phẩm
Giaó viên nêu câu hỏi, học sinh tìm hiểu trả lời
- Trình bày hiểu biết của em về cuộc đời, sự nghiệp sáng tác của nhà thơ Quang Dũng?
-Em hãy cho biết hoàn cảnh sáng tác,xuất xứ và vị trí của bài thơ Tây tiến?
- Em hiểu gì về đơn vị Tây tiến? Ở Nội dung 2: Đọc hiểu chi tiết văn bản
Tiết 1 của bài học giáo viên có thể chia ra các nhóm
- Nhóm 1:Bức tranh thiên nhiên miền tây hiện ra như thế nào ở đoạn mở đầu bài thơ?
- Nhóm 2: Hình ảnh đoàn quân tây tiến hiện ra như thé nào ở đoạn mở đầu bài thơ?
- Nhóm 3:Nhân xét những đặc sắc về nghệ thuật trong đoạn thơ đầu?
- Nhóm 4:Bốn câu thơ đầu đoạn thơ thứ 2 mở ra không gian và con người khác đoạn 1.Hãy phân tích làm rõ điều đó?
Bức tranh Châu Mộc chiều sương được miêu tả với vẻ đẹp huyền ảo, khác biệt so với cảnh đèo dốc ở đoạn 1, thể hiện sự tĩnh lặng và yên bình của thiên nhiên Những nét đặc trưng của thiên nhiên nơi đây như sương mù bao phủ, ánh sáng dịu dàng tạo nên không khí huyền bí Hình ảnh con người trên dòng sông hiện lên gần gũi, gắn bó với thiên nhiên, phản ánh sự hòa quyện giữa cuộc sống và cảnh vật xung quanh.
Tiết 2 của bài học giáo viên cho học sinh đọc đoạn 3 và 4 của bài thơ và giao nhiệm vụ như sau (Học sinh tự phân nhiệm vụ cho nhau trong quá trình thảo luận)
Hình ảnh đối lập “Quân xanh màu lá dữ oai hùm” thể hiện phẩm chất kiên cường và dũng cảm của người lính Hai câu thơ “Mắt trừng gửi mộng qua biên giới Đêm mơ Hà Nội dáng kiều thơm” phản ánh nỗi nhớ quê hương và khát vọng hòa bình Mặc dù có thời gian người ta phê phán ý thơ này là buồn rớt hoặc cường điệu, nhưng tôi không đồng ý với nhận xét đó, vì nó thể hiện sâu sắc tâm tư và tình cảm của người lính trong hoàn cảnh khó khăn.
Hình ảnh nấm mồ lính rải rác nơi biên cương gợi lên những suy tư sâu sắc về sự hy sinh và mất mát Hai câu thơ “Áo bào thay chiếu anh về đất Sông Mã gầm lên khúc độc hành” để lại ấn tượng mạnh mẽ về nỗi đau và sự cô đơn của người lính Hình ảnh sông Mã trong câu thơ này không chỉ mang tính chất địa lý mà còn thể hiện tâm trạng bi thương, khác với hình ảnh sông Mã ở câu đầu bài thơ, nơi có thể mang lại cảm giác bình yên hơn.
Nhóm 5:Nhận xét âm điệu của 4 câu thơ cuối? nội dung ?Cảm xúc của tác giả bộc lộ như thế nào qua bốn câu thơ cuối ?
Thảo luận và trả lời các câu hỏi giúp học sinh phát triển năng lực tự học, giải quyết vấn đề, sáng tạo, hợp tác và sử dụng công nghệ thông tin Đồng thời, các phẩm chất như trung thực, tự trọng, chí công vô tư, tự lập, tự tin, tự chủ, tinh thần vượt khó và trách nhiệm với bản thân, cộng đồng, đất nước, nhân loại và môi trường tự nhiên cũng được hình thành.
Hoạt động 3 Hoạt động luyện tập – thực hành
