NỘI DUNG
Cơ sở lý luận
1.1 Quan điểm dạy học trực tuyến và các hình thức dạy học
Giáo dục trực tuyến, hay E-learning, là phương pháp học tập ảo thông qua máy tính và thiết bị di động, cho phép người học truy cập vào bài giảng điện tử và phần mềm từ xa Người dạy và học sử dụng các nền tảng học trực tuyến, ứng dụng truyền tải âm thanh và hình ảnh để tương tác Các tài liệu học tập dưới dạng văn bản, hình ảnh và video được đăng tải trên các nền tảng, giúp người dùng dễ dàng học mọi lúc, mọi nơi Ngoài ra, còn có các khóa học trực tuyến với sự tham gia và tương tác giữa giáo viên và học sinh.
Dạy học trực tuyến đang trở thành xu hướng tất yếu trong giáo dục, được củng cố và tăng cường để thích ứng với tình hình mới Đây là nhiệm vụ chính trong việc triển khai các hoạt động của năm học.
Dạy học trực tuyến có những ưu điểm và khó khăn:
Thông tư 09 của Bộ GDĐT nhấn mạnh mục tiêu của dạy học trực tuyến là mở rộng cơ hội tiếp cận giáo dục cho học sinh, đặc biệt trong trường hợp các em không thể đến trường vì lý do khách quan Phương pháp này không chỉ hỗ trợ việc dạy học trực tiếp mà còn nâng cao hiệu quả giảng dạy, từ đó cải thiện chất lượng giáo dục và khuyến khích sự sáng tạo của cả giáo viên lẫn học sinh.
Dạy học trực tuyến mang lại cơ hội cho giáo viên và học sinh chủ động tiếp cận nguồn học liệu phong phú trên internet, phục vụ cho việc dạy và học hiệu quả hơn Qua hình thức này, cả giáo viên và học sinh đều nâng cao khả năng ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông, từ đó góp phần đổi mới phương pháp giảng dạy và cải tiến công tác kiểm tra, đánh giá.
Dạy học trực tuyến không chỉ tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh và giáo viên, mà còn giúp hình thành và phát triển các năng lực cốt lõi như Tự chủ và tự học, năng lực tin học, năng lực công nghệ, cũng như khả năng giải quyết vấn đề và sáng tạo Đây là bốn trong số mười năng lực quan trọng mà chương trình giáo dục phổ thông mới 2018 hướng đến nhằm nâng cao chất lượng giáo dục cho người học.
Việc dạy học trực tuyến ở bậc trung học không được thực hiện thường xuyên, dẫn đến nhiều giáo viên gặp khó khăn về kỹ thuật Họ có khả năng ứng dụng công nghệ thông tin hạn chế và chưa thành thạo các phần mềm dạy học trực tuyến, khiến cho quá trình giảng dạy không hiệu quả Thêm vào đó, nhiều giáo viên đã quen với việc giảng dạy trực tiếp và khi chuyển sang không gian trực tuyến, họ thường cảm thấy lúng túng và thiếu tự tin, điều này ảnh hưởng đến khả năng thu hút sự chú ý của học sinh.
Một thách thức quan trọng của lớp học trực tuyến là vấn đề kết nối internet Mặc dù sự thâm nhập internet đã tăng trưởng nhanh chóng, nhưng ở vùng nông thôn, không phải hộ gia đình nào cũng có đủ thiết bị như mạng internet, điện thoại thông minh hay máy tính bảng cho việc học Nhiều phụ huynh cũng gặp khó khăn trong việc ứng dụng công nghệ thông tin để hỗ trợ con em Do đó, nếu nhà trường và giáo viên không xây dựng kế hoạch cụ thể cho việc dạy học trực tuyến, học sinh sẽ dễ rơi vào tình trạng chồng chéo giữa các môn học, dẫn đến hiệu quả học tập không cao.
Nhiều học sinh gặp khó khăn trong việc duy trì sự tập trung khi học trực tuyến do phải nhìn vào màn hình trong thời gian dài Họ cũng dễ bị phân tâm bởi mạng xã hội và các trang web khác Do đó, giáo viên cần thiết kế các lớp học trực tuyến một cách rõ ràng, hấp dẫn và tương tác để giúp học sinh giữ được sự chú ý vào bài học.
Trong môi trường lớp học trực tuyến, sự tương tác vật lý giữa học sinh và giáo viên rất hạn chế, điều này thường tạo ra cảm giác cô đơn và thiếu kết nối cho học sinh.
1.2 Quan điểm về phương pháp dạy học tích cực a Khái niệm phương pháp dạy học tích cực
Phương pháp, xuất phát từ thuật ngữ tiếng Hy Lạp “methodos”, có nghĩa là con đường hoặc cách thức vận động của sự vật hiện tượng để đạt được mục đích Trong ngữ cảnh chung, phương pháp được hiểu là cách thức, phương tiện và giải pháp mà chủ thể sử dụng để thực hiện một mục tiêu nhất định.
Phương pháp dạy học là hoạt động bao gồm quá trình giảng dạy của giáo viên và học tập của học sinh thông qua các phương pháp cụ thể Nó bao gồm việc áp dụng hệ thống phương pháp giảng dạy và học tập để đạt được các mục tiêu học tập phù hợp với cấp học và chương trình học đã được xác định.
Phương pháp dạy học không chỉ đơn thuần là sự lựa chọn của người dạy mà còn phải phù hợp với nội dung và đặc điểm kiến thức của từng môn học và bài học Người giáo viên cần lựa chọn phương pháp dạy học một cách hợp lý để tổ hợp thành hoạt động giảng dạy, giúp học sinh tiếp thu kiến thức hiệu quả dưới sự hướng dẫn của thầy Việc này nhằm đảm bảo thực hiện tốt nhiệm vụ học tập của học sinh.
Phương pháp dạy học đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng bài giảng Một phương pháp khoa học và phù hợp giúp giáo viên và học sinh phát huy tối đa khả năng truyền đạt và tiếp thu kiến thức, đồng thời phát triển tư duy Sử dụng phương pháp đúng cách không chỉ thay đổi vai trò của người thầy mà còn khơi dậy sự hứng thú, đam mê và sáng tạo ở người học.
Phương pháp dạy học tích cực là một hình thức giáo dục chủ động và hiện đại, nhằm nâng cao vai trò của người học Phương pháp này khuyến khích sự tự giác và nhiệt tình trong học tập, giúp giờ học trở nên sinh động và hấp dẫn hơn Người học không chỉ tham gia vào các hoạt động mà còn được khuyến khích sáng tạo, giải quyết vấn đề phù hợp với khả năng của mình, đưa ra ý kiến và tham gia tranh luận trước cả lớp và giáo viên.
Phương pháp dạy học tích cực tập trung vào khả năng chủ động và sáng tạo của người học, thay vì chỉ phát huy tính tích cực của người dạy Trong vai trò người hướng dẫn, giáo viên giúp học sinh rèn luyện phương pháp tự học và tư duy độc lập thông qua thảo luận, thí nghiệm, thực hành và trải nghiệm thực tế Người thầy cũng có nhiệm vụ tổng hợp ý kiến và hoạt động của học sinh để xây dựng nội dung bài học một cách hiệu quả.
* Một số lưu ý khi vận dụng các phương pháp dạy học tích cực
Cơ sở thực tiễn
2.1 Thực trạng của việc sử dụng các phương pháp dạy học tích cực để dạy trực tuyến môn Lịch sử hiện nay
Môn Lịch sử trong chương trình giáo dục phổ thông đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành ý thức và năng lực tự điều chỉnh của học sinh trong xã hội hiện đại Tuy nhiên, việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực trong giảng dạy Lịch sử tại các trường học hiện nay vẫn còn gặp nhiều hạn chế và bất cập.
Nội dung môn Lịch sử ở trường trung học phổ thông hiện nay gặp nhiều vấn đề, khiến học sinh thiếu hứng thú và không thích học Thời gian giảng dạy chỉ có 1,5 tiết mỗi tuần, trong khi lượng kiến thức lại lớn, dẫn đến sự ngại ngùng trong việc học Giáo viên không có đủ thời gian để giải thích sâu về các nội dung mà học sinh quan tâm Phương pháp dạy học chủ yếu vẫn mang tính truyền thụ một chiều, thiếu sự sáng tạo và đa dạng trong các hoạt động học tập Hơn nữa, việc kiểm tra và đánh giá kết quả học tập thường nặng về hình thức, chưa chú trọng đến năng lực và phẩm chất của học sinh Tình trạng này xuất phát từ nhiều nguyên nhân, cả khách quan lẫn chủ quan.
Nhiều học sinh cho rằng môn Lịch sử khó và khô khan, chủ yếu do khối lượng kiến thức quá lớn, thời gian học hạn chế và nội dung chưa phù hợp với thực tiễn Điều này cho thấy chương trình Lịch sử đang quá tải cho học sinh ở cả ba khối lớp Hơn nữa, công tác kiểm tra và đánh giá kết quả học tập môn này của nhà trường chỉ chú trọng đến tiến độ chương trình mà chưa đầu tư vào cơ sở vật chất hay giải pháp khuyến khích giáo viên đổi mới phương pháp giảng dạy.
Năng lực của đội ngũ giáo viên môn Lịch sử còn hạn chế, đặc biệt là những giáo viên trẻ tuổi nghề thiếu kinh nghiệm giảng dạy, dẫn đến việc truyền thụ tri thức cho học sinh chưa hiệu quả, nhất là trong việc liên hệ với thực tiễn Phương pháp giảng dạy chủ yếu vẫn là truyền thống như đọc - chép và thuyết trình, trong khi nhiều giáo viên thiếu nhiệt huyết và quan tâm đến sở thích, năng lực của học sinh Để cải thiện tình hình này, tôi và các đồng nghiệp tại trường THPT Nguyễn Trường Tộ - Hưng Nguyên đã mạnh dạn thay đổi phương pháp dạy và học môn Lịch sử, nhằm nâng cao nhận thức của cả giáo viên và học sinh về bộ môn.
2.2 Thực trạng việc sử dụng các phương pháp dạy học tích cực để dạy học trực tuyến trong môn Lịch sử ở trường trung học phổ thông Nguyễn Trường Tộ - Hưng Nguyên, Nghệ An
Dịch bệnh Covid-19 đã khiến nhiều trường học phải chuyển sang hình thức giảng dạy trực tuyến để đảm bảo việc học của học sinh không bị gián đoạn Tại Trường trung học phổ thông Nguyễn Trường Tộ - Hưng Nguyên, Nghệ An, việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực trong môn Lịch sử trực tuyến gặp phải cả thuận lợi và khó khăn, đòi hỏi giáo viên và học sinh phải thích nghi với môi trường học tập mới.
Trường trung học phổ thông Nguyễn Trường Tộ - Hưng Nguyên hiện có 800 học sinh và 45 cán bộ, giáo viên cùng nhân viên Đội ngũ giáo viên môn Lịch sử tại trường trẻ trung, năng động và luôn nỗ lực học hỏi để nâng cao chuyên môn Nhóm Lịch sử cũng nhận được sự quan tâm đặc biệt từ Ban giám hiệu, tạo điều kiện thuận lợi cho việc giảng dạy và phát triển học sinh.
Từ đầu năm học 2021-2022, Sở Giáo dục và Đào tạo Nghệ An đã tổ chức tập huấn cho giáo viên về chương trình giáo dục phổ thông 2018 Ban chuyên môn nhà trường đã hướng dẫn các tổ khối xây dựng kế hoạch bài học phù hợp, đảm bảo vừa học tập hiệu quả vừa phòng chống dịch COVID-19.
Giáo viên trong khối không chỉ nhiệt tình và năng động, mà còn tâm huyết với nghề nghiệp của mình Họ sở hữu trình độ chuyên môn vững vàng và luôn nỗ lực học hỏi để hoàn thiện từng nhiệm vụ được giao.
Cơ sở vật chất hiện đại hỗ trợ tốt cho việc dạy học trực tuyến, cho phép học sinh dễ dàng tham gia và truy cập tài liệu học tập trên Internet qua laptop và điện thoại Giáo viên cũng có thể nâng cao chất lượng âm thanh và hình ảnh trong lớp học nhờ vào trang thiết bị tiên tiến Tất cả tài nguyên đều sẵn có, nhiệm vụ của chúng ta là áp dụng công nghệ một cách hiệu quả trong giáo dục an toàn giao thông trực tuyến.
Những thuận lợi cơ bản đã tạo điều kiện quan trọng cho tôi và nhóm bộ môn tự tin hơn trong việc đổi mới phương pháp giảng dạy, từ đó áp dụng các phương pháp học tập phù hợp với đối tượng học sinh và nâng cao vị thế của nhà trường.
Nhằm phát huy những kết quả đã đạt được và khai thác triệt để các thế mạnh của nhà trường, cần quyết tâm khắc phục các tồn tại, hạn chế Đội ngũ cán bộ giáo viên cần nâng cao ý thức trách nhiệm, tích cực đổi mới phương pháp dạy học và tăng cường kỷ cương nề nếp trong mọi hoạt động giáo dục Điều này sẽ giúp xây dựng một môi trường giáo dục lành mạnh, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.
Từ đầu năm 2023, dịch COVID-19 đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến việc dạy và học, khiến cho việc triển khai giáo dục không được liên tục Tại Trường trung học phổ thông Nguyễn Trường Tộ - Hưng Nguyên, khoảng 70% học sinh là công giáo, điều này dẫn đến nhiều khó khăn trong điều kiện học tập Bên cạnh đó, nhận thức về môn Lịch sử từ phụ huynh, đồng nghiệp và chính các em học sinh còn hạn chế, chưa được coi trọng và yêu thích.
Mặc dù học sinh có sự năng động trong việc ứng dụng công nghệ thông tin để khai thác bài giảng, nhưng điều kiện cơ sở vật chất của gia đình ảnh hưởng lớn đến hoạt động học trực tuyến Không phải gia đình nào cũng có đủ mạng, máy tính hay điện thoại thông minh, đặc biệt là ở vùng sâu, vùng xa Hơn nữa, việc quản lý học tập trong môi trường trực tuyến không được thực hiện trực tiếp, dẫn đến việc học sinh thiếu ý thức và ảnh hưởng đến kết quả học tập Ngoài ra, khi giao nhiệm vụ học tập, nhiều em chưa thể hiện sự cố gắng và tính tự giác trong việc chuẩn bị nội dung cho bài học.
Sự tương tác giữa giáo viên và học sinh đóng vai trò quan trọng trong quá trình dạy và học Trong bối cảnh học trực tuyến, giáo viên thường chỉ thực hiện bài giảng một chiều, khiến học sinh tiếp nhận kiến thức qua mạng và các phương tiện khác Điều này có thể ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu quả giáo dục an toàn giao thông cho học sinh.
Một số phương pháp tích cực dạy học trực tuyến nhằm nâng cao hiệu quả Bài 10 “Cách mạng khoa học - công nghệ và xu thế toàn cầu hóa nửa sau thế kỉ XX” - Lịch sử 12
3.1 Kinh nghiệm vận dụng phương pháp tổ chức trò chơi
Phương pháp trò chơi học tập là một cách dạy học hiệu quả, thông qua việc tổ chức các hoạt động cho học sinh Phương pháp này chủ yếu được sử dụng để hình thành và củng cố kiến thức, kỹ năng mới cho học sinh.
Giáo viên áp dụng phương pháp này bằng cách tổ chức cho học sinh khám phá vấn đề hoặc trải nghiệm hành động thông qua một trò chơi Học sinh sẽ thảo luận về ý nghĩa của trò chơi, từ đó hình thành những thái độ và hành động tích cực.
Phương pháp trò chơi học tập trong giảng dạy môn Lịch sử mang lại hiệu quả cao, giúp khuyến khích phát triển năng lực sáng tạo, khả năng hợp tác giải quyết vấn đề và kỹ năng giao tiếp của học sinh.
Tôi đã áp dụng phương pháp trò chơi học tập để giảng dạy hoạt động khởi động trong Bài 10 “Cách mạng khoa học - công nghệ và xu thế toàn cầu hóa nửa sau thế kỉ XX” của môn Lịch sử 12.
Mục tiêu của bài học là giúp học sinh nhận diện nhiệm vụ cụ thể, tập trung vào việc tìm hiểu về cách mạng khoa học - công nghệ và xu thế toàn cầu hóa.
Hình thành năng lực tìm hiểu lịch sử và tư duy lịch sử cho học sinh là mục tiêu quan trọng, nhằm kích thích hứng thú học tập Nội dung chính của hoạt động là trò chơi “thử tài”, nơi học sinh có cơ hội tham gia và thể hiện kiến thức Sản phẩm cuối cùng là câu trả lời của học sinh, phản ánh sự hiểu biết và khả năng nhận thức của các em Việc tổ chức thực hiện trò chơi này sẽ góp phần nâng cao chất lượng giáo dục lịch sử.
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ
Giáo viên tổ chức cho học sinh chơi trò chơi: “thử tài” bằng cách chia sẻ trò chơi lên màn hình
Cung cấp thông tin về ô chữ trong đó có 6 câu hỏi đưa ra là các từ khóa có nội dung liên quan đến bài học
Giáo viên hướng dẫn học sinh cách chơi: Học sinh có thể chon bất kỳ con số nào, mỗi con số tương ứng với một câu hỏi
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ
Học sinh quan sát và trao đổi nhanh để nhận diện
Học sinh tham gia chơi
Bước 3: Báo cáo sản phẩm
Số 1: Mĩ, số 2: Khoa học, số 3: Robot, số 4: Cừu Đôly, số 5: Hình ảnh năng lượng mới, số 6: Hình ảnh về vật liệu mới
Bước 4: Nhận xét, chốt ý : Giáo viên đưa ra đáp án: CÁCH MẠNG KHOA
Từ những năm 1940, cuộc cách mạng khoa học - kỹ thuật hiện đại đã bùng nổ, bắt đầu từ Mỹ, mang đến nhiều thành tựu kỳ diệu và tạo ra những biến đổi lớn trong đời sống nhân loại.
* Hiệu quả sử dụng phương pháp trò chơi khi dạy trực tuyến
Sử dụng phương pháp trò chơi trong thiết kế hoạt động khởi động không chỉ làm cho bài học trở nên sôi nổi và hấp dẫn, mà còn nâng cao hiệu quả học tập Học sinh tự tin bày tỏ suy nghĩ, tạo ra một giờ học sinh động và thú vị Phương pháp này giúp các em tiếp thu tri thức một cách hiệu quả, khắc phục sự tẻ nhạt trong học trực tuyến, đồng thời kích thích tính ham hiểu biết Quan hệ giữa giáo viên và học sinh được gắn kết hơn, tạo điều kiện cho học sinh phát huy tính chủ động, tích cực và sáng tạo Đây là yếu tố quan trọng để nâng cao chất lượng dạy học và khơi dậy niềm đam mê môn Lịch sử trong học sinh.
3.2 Phương pháp thảo luận nhóm
Phương pháp thảo luận nhóm là một phương pháp dạy học hiện đại, tập trung vào việc người học là trung tâm Trong phương pháp này, học sinh làm việc cùng nhau trong các nhóm nhỏ, nơi mỗi thành viên đều có cơ hội tham gia giải quyết các nhiệm vụ học tập Quá trình này diễn ra trong một khoảng thời gian nhất định và dưới sự hướng dẫn, lãnh đạo của giáo viên.
Phương pháp thảo luận nhóm là công cụ hữu ích để ôn tập và củng cố kiến thức đã học, cũng như khám phá các chủ đề mới Để thực hiện phương pháp này hiệu quả, giáo viên cần chú ý đến một số yếu tố quan trọng.
- Học sinh của mỗi lớp được chia thành các nhóm nhỏ
- Giáo viên giao nhiệm vụ và xác định nhiệm vụ cho các nhóm
- Quy định thời gian giới hạn cho các nhóm
- Mỗi nhóm tự lực hoàn thành trên cơ sở phân công hợp tác làm việc
- Trình bày kết quả làm việc của nhóm và đánh giá trước toàn lớp
- Xác định mục đích của phương pháp thảo luận nhóm
Khuyến khích sự tham gia của học sinh vào bào học theo nhóm
Học sinh cần chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm và ý kiến cá nhân để xây dựng bài học hiệu quả Việc trình bày quan điểm cá nhân và tham gia tranh luận không chỉ giúp bảo vệ chính kiến mà còn thúc đẩy sự phát triển tư duy nhóm theo mục tiêu bài học.
Rèn luyện kỹ năng trao đổi, hợp tác, sáng tạo và hoạt động tập thể của các thành viên trong nhóm
- Xác định nội dung thảo luận nhóm
+ Xác định chủ đề, nội dung:
Chủ đề và nội dung bài giảng nên được lựa chọn để kích thích tranh luận và phản ánh tính thời sự Điều này không chỉ giúp học sinh hứng thú mà còn phù hợp với mục tiêu giáo dục Bài viết cần ngắn gọn, dễ hiểu và phù hợp với cấp học của học sinh để tối ưu hóa hiệu quả giảng dạy.
- Cách thức tổ chức thực hiện thảo luận nhóm
- Học sinh của mỗi lớp được chia thành các nhóm nhỏ
- Giáo viên giao nhiệm vụ và xác định nhiệm vụ cho các nhóm
- Quy định thời gian giới hạn cho các nhóm
- Mỗi nhóm tự lực hoàn thành trên cơ sở phân công hợp tác làm việc
- Trình bày kết quả làm việc của nhóm và đánh giá trước toàn lớp
- Giáo viên tổng kết, bổ sung, đánh giá
* Hiệu quả của phương pháp thảo luận nhóm
Để phát huy tính tích cực, chủ động và tự lực của học sinh, việc thảo luận nhóm là rất quan trọng Trong quá trình này, học sinh cần tự giải quyết nhiệm vụ học tập, điều này không chỉ yêu cầu sự tham gia tích cực của tất cả các thành viên mà còn khiến mỗi người phải chịu trách nhiệm về kết quả công việc của mình.
Phát triển năng lực cộng tác làm việc của học sinh là một yếu tố quan trọng, giúp học sinh rèn luyện kỹ năng làm việc nhóm và tinh thần đồng đội Qua quá trình này, các em sẽ học cách quan tâm và khoan dung với nhau, từ đó hình thành những thói quen ứng xử tích cực trong môi trường học tập và cuộc sống.
Học sinh được khuyến khích trao đổi và rèn luyện kỹ năng ngôn ngữ thông qua làm việc nhóm, từ đó phát triển khả năng giao tiếp, lắng nghe và tiếp nhận ý kiến của người khác Bên cạnh đó, các em cũng học cách đưa ra và bảo vệ quan điểm cá nhân một cách hiệu quả.
