Lịch sử vấn đề
Đối tƣợng nghiên cứu 3.2 Phạm vi nghiên cứu 4 Phương pháp nghiên cứu
Luận văn này tập trung vào sáng tác của hai tác giả Nguyễn Trọng Oánh và Bảo Ninh, xem họ như những dấu mốc quan trọng trong việc viết về đề tài chiến tranh Nghiên cứu và khảo sát tác phẩm của họ sẽ giúp làm rõ những góc nhìn và cảm xúc về cuộc chiến, đồng thời góp phần vào việc hiểu sâu hơn về văn học phản ánh lịch sử.
Trong nghiên cứu này, chúng tôi tập trung vào việc khảo sát tiểu thuyết, đặc biệt là chủ đề chiến tranh từ góc nhìn thẩm mỹ, thay vì phân tích theo thể loại Chúng tôi lựa chọn các tác phẩm của hai nhà văn Nguyễn Trọng Oánh và Bảo Ninh, viết sau năm 1975, với tác phẩm tiêu biểu là tiểu thuyết "Đất trắng" và "Mây cuối chân trời" của Nguyễn Trọng Oánh để thực hiện khảo sát.
Nỗi buồn chiến tranh của Bảo Ninh được thể hiện rõ nét qua việc nghiên cứu và so sánh các tác phẩm trước năm 1975 và những tác phẩm cùng thời Luận văn này không chỉ giúp nhận diện những biểu hiện mới của chủ đề chiến tranh và cách mạng trong tiểu thuyết Việt Nam sau 1975, mà còn làm nổi bật sự thay đổi cơ bản của nền văn học thời hậu chiến.
Luận văn áp dụng phương pháp nghiên cứu lịch sử-xã hội, kết hợp với so sánh, phân tích và tổng hợp để đặt sáng tác trong mối quan hệ với sự vận động lịch sử-xã hội và đời sống văn học Bên cạnh đó, nghiên cứu cũng tích hợp các tiếp cận thi pháp học nhằm tìm hiểu và phân tích tác phẩm một cách sâu sắc.
Ngoài Phần mở đầu, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo, luận văn triển khai thành 3 chương
Chương I: Nguyễn Trọng Oánh, Bảo Ninh trong đời sống văn học đương đại
Chương II: Những biểu hiện mới của chủ đề chiến tranh trong tiểu thuyết của Nguyễn Trọng Oánh và Bảo Ninh
Chương III: Những cách tân nghệ thuật trong tiểu thuyết Nguyễn Trọng Oánh và Bảo Ninh
CHƯƠNG 1 NGUYỄN TRỌNG OÁNH, BẢO NINH TRONG ĐỜI SỐNG
1.1 Chủ đề chiến tranh trong tiểu thuyết Việt Nam những năm đầu hòa bình
Sau chiến thắng vĩ đại năm 1975, văn học Việt Nam đã tiếp nối truyền thống cách mạng, phản ánh sự nghiệp cách mạng vinh quang của đất nước qua những tác phẩm mang đậm tính sử thi và ngợi ca Trong thời kỳ đổi mới, sự phát triển kinh tế – xã hội đã tạo ra những thay đổi trong đời sống văn hóa, nghệ thuật, giúp hòa nhập vào nền văn học thế giới Căn cứ vào nhu cầu thực tiễn, Nghị quyết 05 của Bộ Chính trị đã đề ra chủ trương đổi mới văn hóa văn nghệ, khẳng định rằng trong bối cảnh khoa học kỹ thuật phát triển mạnh mẽ và giao lưu văn hóa mở rộng, văn hóa nghệ thuật Việt Nam cần phải đổi mới tư duy và cách làm Đảng khuyến khích các nghệ sĩ sáng tạo mạnh bạo, tìm tòi những thể nghiệm mới trong nghệ thuật để phát triển đa dạng các loại hình và thể loại nghệ thuật.
Ánh sáng của Nghị quyết 05 của Bộ Chính trị Trung ương Đảng về văn hóa văn nghệ đã đặt nền móng cho sự đổi mới của nền văn học Việt Nam, đặc biệt là văn học viết về chiến tranh Đây là một dấu mốc quan trọng, phù hợp với yêu cầu xã hội trong bối cảnh cách mạng chuyển sang một thời kỳ mới Sau năm 1975, văn học viết về chiến tranh đã có những thay đổi mạnh mẽ, thể hiện sâu sắc số phận con người và khám phá hiện thực qua các phương thức biểu hiện nghệ thuật mới mẻ và táo bạo.
1.1.1.Hoàn cảnh xã hội Việt Nam sau năm 1975 Đại thắng mùa Xuân 1975 đã đưa đất nước ta bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên độc lập, thống nhất, đi lên chủ nghĩa xã hội, kết thú c hơn 20 năm kháng chiến trường kỳ chống Mĩ Có thể nói với chiến thắng lịch sử này, dân tộc ta đã giành đƣợc thành quả hết sức to lớn đó là giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước Tuy vậy, những vấn đề lớn về việc khắc phục hậu quả của 20 năm chiến tranh, ổn định và khôi phục kinh tế- văn hóa là những vấn đề cấp thiết
Vào tháng 9 năm 1975, chỉ bốn tháng sau khi miền Nam hoàn toàn giải phóng, Đảng đã tổ chức Hội nghị toàn thể Ban chấp hành Trung ương lần thứ 24 để xác định nhiệm vụ cách mạng trong giai đoạn mới, nhằm đưa đất nước tiến lên chủ nghĩa xã hội Hội nghị nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hoàn thành thống nhất đất nước và thúc đẩy sự phát triển nhanh chóng, vững chắc lên chủ nghĩa xã hội Tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IV, Đảng khẳng định rằng chỉ có chủ nghĩa xã hội mới giúp nhân dân lao động thực hiện ước mơ thoát khỏi áp bức, nghèo nàn, và xây dựng một cuộc sống văn minh, hạnh phúc Để đạt được điều này, cần phải có một nền kinh tế hiện đại, văn hóa và khoa học tiên tiến, cùng với quốc phòng vững mạnh, nhằm bảo đảm độc lập và phát triển phồn vinh cho Tổ quốc Đại hội cũng đã quyết định phương hướng và nhiệm vụ chủ yếu cho kế hoạch nhà nước 5 năm, vận dụng đường lối của Đảng vào thực tiễn cụ thể.
Giai đoạn 1976-1980 đánh dấu sự phát triển và cải tạo kinh tế, văn hóa, cũng như phát triển khoa học nhằm xây dựng cơ sở vật chất-kỹ thuật cho chủ nghĩa xã hội, hình thành cơ cấu kinh tế mới chủ yếu là công - nông nghiệp, cải thiện đời sống vật chất và văn hóa của nhân dân Kế hoạch 5 năm này được thực hiện trong bối cảnh đất nước còn nhiều khó khăn do hậu quả của cuộc chiến tranh chống Mỹ kéo dài hai mươi năm, cùng với cuộc chiến tranh biên giới và các hoạt động phá hoại của lực lượng thù địch, cùng chính sách cấm vận của Mỹ cản trở quan hệ kinh tế Ngoài ra, những sai lầm trong chủ trương cải tạo, xây dựng kinh tế đã khiến đất nước chưa thoát khỏi khủng hoảng kinh tế - xã hội, ảnh hưởng đến mọi lĩnh vực, trong đó có đời sống văn học.
Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ V của Đảng đã đánh giá toàn diện sự lãnh đạo từ Đại hội IV, xác định nhiệm vụ chiến lược cho cách mạng trong bối cảnh mới, nhấn mạnh sự đoàn kết của toàn dân và quân đội trong việc xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc Đại hội khẳng định tiếp tục đường lối xã hội chủ nghĩa và xây dựng kinh tế xã hội chủ nghĩa theo kế hoạch đã đề ra Tuy nhiên, đường lối này đã có sự điều chỉnh và phát triển để phù hợp với từng giai đoạn lịch sử cụ thể Trong kế hoạch 5 năm (1981-1985), Đảng đã chủ trương đẩy mạnh cải tạo xã hội chủ nghĩa, sắp xếp lại cơ cấu kinh tế nhằm ổn định tình hình kinh tế - xã hội và đáp ứng nhu cầu thiết yếu của cuộc sống Để vượt qua khủng hoảng kinh tế - xã hội, Đảng cần đổi mới tư duy về chủ nghĩa xã hội, điều chỉnh đường hướng xây dựng phù hợp với đặc điểm của đất nước Trách nhiệm này được đặt ra cho Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ V.
Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VI của Đảng đã xác định nhiệm vụ chung cho quá trình đổi mới đất nước, nhấn mạnh sự cần thiết của việc đổi mới toàn diện từ kinh tế, chính trị đến văn hóa tư tưởng Đại hội khẳng định rằng bên cạnh việc bảo vệ Tổ quốc, nhiệm vụ xây dựng chủ nghĩa xã hội và chế độ làm chủ tập thể là ưu tiên hàng đầu, hướng tới nền kinh tế mới, văn hóa mới và con người mới xã hội chủ nghĩa Sự kiện này được coi là một bước ngoặt quan trọng, thể hiện sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng, mang lại sự phát triển mạnh mẽ cho đất nước, ảnh hưởng tích cực đến sự ổn định và phát triển của đời sống xã hội, đặc biệt là trong lĩnh vực văn hóa và văn học.
Xã hội Việt Nam sau năm 1975 trải qua nhiều cam go và thử thách, với nền kinh tế trong nước rơi vào khủng hoảng và trì trệ Đồng thời, hai đầu biên giới phía Bắc và Tây Nam vẫn phải đối mặt với tình hình chiến tranh Trên trường quốc tế, hệ thống chính trị cũng có nhiều biến động.
Xã hội chủ nghĩa đã trải qua khủng hoảng và bế tắc, nhưng với sự sáng suốt và nhận định chính xác, Đảng ta đã kịp thời điều chỉnh chiến lược, giúp đất nước dần thoát khỏi khủng hoảng, ổn định và phát triển Trong lĩnh vực văn học nghệ thuật, giai đoạn này ghi nhận sự chuyển mình với xu hướng nhận thức lại hiện thực, đánh dấu những dấu hiệu và làn sóng mới mẻ của sự đổi mới thực sự, thể hiện rõ nét trong “Đêm trước đổi mới.”
1.1.2.Tiểu thuyết viết về chiến tranh sau 1975 - những dấu hiệu vận động và đổi mới Đa ̣i thắng mùa Xuân năm 1975 kết thúc thắng lợi cuộc kháng chiến chống
Mỹ cứu nước là một giai đoạn quan trọng trong lịch sử dân tộc, mở ra một thời kỳ mới cho đất nước Sự kiện này không chỉ đánh dấu bước ngoặt trong việc bảo vệ độc lập, mà còn dẫn đến sự phát triển mới cho nền văn học Việt Nam.