Điều kiện hoạt động báo chí
Bối cảnh lịch sử
Cuộc Cách mạng Tháng Tám năm 1945 đã thành công rực rỡ trên toàn quốc, khi dân tộc Việt Nam nắm bắt thời cơ lịch sử Vào chiều ngày 2.9.1945, tại quảng trường Ba Đình, Chủ tịch Hồ Chí Minh đại diện Chính phủ lâm thời đọc Tuyên ngôn Độc lập, công bố sự ra đời của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa Ngày 2.9.1945 đã trở thành một mốc son chói lọi trong lịch sử dân tộc Việt Nam.
Cách mạng Tháng Tám là một sự kiện vĩ đại trong lịch sử Việt Nam, đánh dấu sự kết thúc của hơn 80 năm nô lệ dưới thực dân Pháp và phát xít Nhật, đồng thời lật đổ chế độ quân chủ chuyên chế tồn tại ngót ngàn năm Thắng lợi này đã đưa nước ta từ một thuộc địa trở thành một nước độc lập, thiết lập chế độ dân chủ cộng hòa, và nhân dân từ thân phận nô lệ trở thành những công dân tự do, làm chủ đất nước Cách mạng Tháng Tám không chỉ là bước phát triển nhảy vọt của cách mạng Việt Nam mà còn mở ra kỷ nguyên giải phóng dân tộc, gắn liền với giải phóng giai cấp công nhân và nhân dân lao động, khẳng định độc lập dân tộc trong bối cảnh chủ nghĩa xã hội Nhân dân Việt Nam trở thành chủ thể của đất nước, được hưởng những quyền lợi từ cách mạng, và họ hiểu rõ giá trị thiêng liêng của những quyền lợi này, quyết tâm bảo vệ chính quyền cách mạng, tạo ra sức mạnh vô tận giúp Nhà nước vượt qua mọi khó khăn, thử thách.
Cách mạng Tháng Tám được xem là thắng lợi đầu tiên trong thời đại mới của một dân tộc nhược tiểu, tự giải phóng khỏi ách đế quốc thực dân Thành công này đã khơi dậy mạnh mẽ tinh thần đấu tranh của nhân dân các nước thuộc địa và nửa thuộc địa, đặc biệt là ở châu Á và châu Phi Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh rằng, không chỉ giai cấp lao động và nhân dân Việt Nam tự hào, mà các dân tộc bị áp bức khác cũng có lý do để tự hào khi lần đầu tiên trong lịch sử cách mạng, một Đảng mới 15 tuổi đã lãnh đạo thành công và nắm chính quyền toàn quốc.
Vào thời điểm 1945-1946, Việt Nam chứng kiến sự đa dạng của các lực lượng chính trị xã hội, với sự phát triển nhanh chóng của Mặt trận Việt Minh sau Cách mạng Tháng Tám Nhiều đoàn thể quần chúng và đảng phái với các khuynh hướng chính trị khác nhau ra đời, cùng với các Hội cứu quốc cho công nhân, nông dân, thanh niên và phụ nữ được tổ chức thống nhất trên toàn quốc Các hội mới như Công thương Cứu quốc, Công giáo Cứu quốc và Đoàn Hướng đạo Cứu quốc đã tập hợp thêm các tầng lớp yêu nước Các hội Công nhân cứu quốc và Thanh niên cứu quốc ở ba miền tổ chức hội nghị để thống nhất hệ thống tổ chức, dẫn đến sự gia tăng nhanh chóng số lượng hội viên Mặt trận Việt Minh trở thành biểu tượng đoàn kết toàn dân, đóng vai trò quan trọng trong cuộc đấu tranh bảo vệ chính quyền dân chủ nhân dân.
Nhằm thực hiện chủ trương vũ trang toàn dân, nhân dân ta đã tích cực xây dựng lực lượng vũ trang, bao gồm các đơn vị Giải phóng quân và đội tự vệ chiến đấu, phát triển nhanh chóng trong thời gian ngắn Mặc dù trang bị vũ khí còn thô sơ và thiếu kinh nghiệm tác chiến, nhưng cán bộ và chiến sĩ trong các đơn vị vũ trang luôn thể hiện tinh thần chiến đấu dũng cảm, đóng vai trò chủ chốt trong cuộc đấu tranh bảo vệ chính quyền cách mạng.
Sau 15 năm đấu tranh cách mạng (1930-1945) dưới sự lãnh đạo của Đảng, truyền thống đoàn kết và bất khuất của dân tộc Việt Nam được phát huy mạnh mẽ Đảng ngày càng trưởng thành, gắn bó sâu sắc với quần chúng và tích lũy nhiều kinh nghiệm lãnh đạo Lãnh tụ Hồ Chí Minh, người đứng đầu Đảng và Nhà nước, không chỉ có uy tín tuyệt đối trong lòng dân mà còn là biểu tượng cho tinh hoa văn hóa và ý chí kiên cường của nhân dân Việt Nam.
Ngay sau khi ra đời, Nhà nước cách mạng Việt Nam đã phải đối mặt với nhiều thách thức nghiêm trọng, đặc biệt là ba vấn đề lớn: "giặc đói", "giặc dốt" và "giặc ngoại xâm".
Nền kinh tế Việt Nam chủ yếu dựa vào nông nghiệp, nhưng đang phải đối mặt với nhiều khó khăn do trình độ lạc hậu, ảnh hưởng nặng nề từ chiến tranh và thiên tai thường xuyên Các ngành kinh tế gặp nhiều trở ngại, với nhiều cơ sở công nghiệp chưa hoạt động, dẫn đến hàng vạn công nhân thất nghiệp Hoạt động buôn bán với nước ngoài hầu như bị đình trệ, khiến hàng hóa trên thị trường trở nên khan hiếm và nguy cơ nạn đói mới đang hiện hữu.
Nền tài chính của Nhà nước cách mạng trong giai đoạn đầu gặp nhiều khó khăn, với ngân sách quốc gia chỉ đạt 1.230.000 đồng, trong đó hơn một nửa là tiền rách Các khoản thu từ thuế giảm sút, và nhiều nguồn thu không đủ đáp ứng nhu cầu chi tiêu lớn Hơn nữa, Nhà nước chưa kiểm soát được Ngân hàng Đông Dương, trong khi quân Tưởng tung ra thị trường những loại giấy bạc "Quan kim" và "Quốc tệ" đã mất giá trị, làm tình hình tài chính và thương mại trở nên phức tạp hơn.
Chế độ thực dân phong kiến để lại một di sản văn hóa lạc hậu, với sự ưu tiên xây dựng nhà tù hơn là trường học, dẫn đến hơn 90% dân số Việt Nam mù chữ Ngoài nạn thất học, xã hội còn đối mặt với nhiều tệ nạn và dịch bệnh phổ biến.
Chính quyền cách mạng mới ra đời đang thiếu kinh nghiệm quản lý, và ở một số khu vực, quyền lực chưa hoàn toàn nằm trong tay những người cách mạng Quân đội thường trực đang trong giai đoạn xây dựng, với trang bị vũ khí thô sơ và thiếu thốn Mặc dù Mặt trận dân tộc thống nhất đã phát triển rộng rãi, nhưng vẫn chưa được củng cố vững chắc, trong khi kẻ thù đang nỗ lực thực hiện âm mưu chia rẽ và lôi kéo.
Nguy cơ lớn nhất đối với Nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa khi mới thành lập là nạn ngoại xâm từ quân Tưởng Giới Thạch, với hơn 20 vạn quân kéo vào phía Bắc vĩ tuyến 16, nhằm tiêu diệt Đảng cộng sản Đông Dương và lật đổ Chính phủ Hồ Chí Minh Quân Tưởng không chỉ áp đặt chế độ trưng thu lương thực mà còn tạo điều kiện cho các tổ chức phản cách mạng như Việt Quốc và Việt Cách hoạt động, tuyên truyền chống phá chính quyền cách mạng và gây ra nhiều vụ bạo lực Trong khi đó, ở phía Nam, thực dân Pháp đã thể hiện rõ ý đồ quay trở lại xâm chiếm Việt Nam, với sự đồng lõa của quân đội Anh Ngày 23.9.1945, quân đội Pháp đã nổ súng chiếm Sài Gòn, khởi đầu cho cuộc xâm lược Việt Nam lần thứ hai.
Vào thời điểm đó, Việt Nam phải đối mặt với khoảng 60.000 quân Nhật, bên cạnh lực lượng quân Tưởng, Anh và Pháp Trong khi chờ giải giáp, một phần quân Nhật đã được quân Anh sử dụng để tấn công lực lượng vũ trang của ta, tạo điều kiện cho quân Pháp chiếm Sài Gòn và nhiều vùng miền Nam Sự hiện diện của quân đội nước ngoài đã khuyến khích các lực lượng phản cách mạng trong nước nổi dậy chống lại chính quyền cách mạng Đây là thời điểm mà đất nước Việt Nam phải đối mặt với nhiều kẻ thù nhất.
Trong bối cảnh đất nước đối mặt với giặc ngoại xâm và thù trong, chính quyền cách mạng đứng trước thử thách lớn lao, vận mệnh độc lập tự do của dân tộc đang bị đe dọa Trọng trách bảo vệ đất nước được giao phó cho Đảng và Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, do Hồ Chí Minh lãnh đạo Dựa trên phương hướng và nhiệm vụ đã được thông qua tại Hội nghị toàn quốc tháng 8.1945, ngay khi trở về Hà Nội, Ban Thường vụ Trung ương Đảng và Chính phủ đã đề ra các nhiệm vụ và biện pháp cấp bách để bảo vệ và xây dựng đất nước Đặc biệt, vào ngày 25.11.1945, Ban Thường vụ Trung ương Đảng đã ban hành một chỉ thị quan trọng nhằm đối phó với tình hình khẩn cấp.
Kháng chiến và kiến quốc là nhiệm vụ chiến lược quan trọng, xác định các chính sách lớn để chỉ đạo toàn Đảng và toàn dân trong cuộc đấu tranh bảo vệ quyền độc lập, tự do và bảo vệ chế độ mới.
Quan điểm, chính sách báo chí của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa
Để bảo vệ thành tựu cách mạng trước áp lực của các thế lực phản động, Đảng Cộng sản Đông Dương tuyên bố tự giải tán vào tháng 11 năm 1945, nhưng thực chất vẫn tiếp tục lãnh đạo cách mạng thông qua Mặt trận Việt Minh Báo chí cách mạng đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện nhiệm vụ của tổ chức này, và sự tồn tại cũng như vị trí của nó được xác định bởi vai trò của Nhà nước và Mặt trận Việt Minh Quan điểm và chính sách báo chí của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa được coi là cơ sở pháp lý và chính trị cho sự phát triển của báo chí, với yêu cầu cải tạo và bổ sung các văn bản pháp quy của thực dân Pháp để phù hợp với tình hình mới Chính phủ có trách nhiệm ban hành các văn bản pháp quy về báo chí, từ những điểm cụ thể đến một sắc lệnh quy định hệ thống về các vấn đề liên quan đến báo chí.
Sắc lệnh số 47 của Chủ tịch nước ký ngày 10.10.1945 quy định việc duy trì tạm thời các luật lệ hiện hành của chế độ xã hội cũ, với điều kiện không trái với nguyên tắc độc lập tự do Toàn bộ hoạt động xã hội vẫn dựa trên các luật lệ cũ, điều này ảnh hưởng đến sự tồn tại và phát triển của báo chí cách mạng Trong bối cảnh đất nước bị chia cắt thành ba kỳ với ba chế độ chính trị khác nhau, sự độc lập và tự do của chúng ta cần được thống nhất trên toàn lãnh thổ, nhưng luật lệ hoạt động báo chí của chế độ cũ vẫn được áp dụng.
Sau năm 1945, sắc lệnh ngày 10.10.1945 không còn giá trị, vì Việt Nam thống nhất chỉ có một nền báo chí duy nhất Sự phát triển của báo chí từ thời điểm này gắn liền với việc chính quyền cách mạng kiểm soát hoạt động xuất bản và nội dung báo chí.
Trong Chỉ thị tháng 11.1945, Trung ƣơng Đảng đã xác định chiến lược tuyên truyền nhằm đoàn kết mọi đối tượng chống lại thực dân Pháp Đảng yêu cầu không phân biệt chủng tộc và không công kích nước Pháp, mà cần tranh thủ sự ủng hộ của nhân dân Pháp để cô lập các thực dân hiếu chiến Mục tiêu là chống lại âm mưu chia rẽ dân tộc, bảo vệ độc lập tự do và đoàn kết những người yêu nước Sự thống nhất giữa các lực lượng chỉ có thể dựa trên tinh thần yêu nước, đồng thời cần đề cao cảnh giác trước các tổ chức chính trị phản động như Việt Quốc, Việt Cách, Đại Việt Đảng cũng chú trọng đối phó với các tổ chức kẻ thù nguy hiểm như tơrốtkit, đồng thời khẳng định niềm tin vào thắng lợi của cách mạng, yêu cầu chính quyền cách mạng phải khéo léo bảo vệ thành quả đạt được, đặc biệt trên mặt trận thông tin tuyên truyền.
Ngày 24.3.1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh số 41 quy định chế dộ kiểm duyệt báo chí Sắc lệnh này ra đời sau khi Chính phủ liên hiệp kháng chiến thành lập, đƣợc Quốc hội công nhận ngày 2.3.1946 Thành phần Chính phủ đã có sự nhân nhƣợng, để cho một số thành viên của Việt Nam Quốc dân đảng và Việt Nam cách mệnh đồng minh hội tham gia thay mặt cho một số đại biểu của họ trong Quốc hội không do quốc dân bầu ra Sắc lệnh đã phản ánh tình hình thực tế phức tạp đó Sắc lệnh có ba mục.Mục thứ nhất “Thể lệ xuất bản” gồm ba điều sau:
1 Các báo ngày hay xuất bản định kỳ, theo mẫu quy định; khi thay đổi những điều đã khai trước phải khai lại trong hạn 48 giờ
2 Mỗi tờ báo phải có người quản lý từ 21 tuổi trở lên, có quyền công dân Tên, họ người quản lý; tên và địa chỉ nhà in phải in ở các số báo
3 Trước khi phát hành phải nộp cho cơ quan kiểm duyệt, phòng biện lý nơi phát hành, phòng báo chí Bộ Nội vụ, Nha lưu trữ công văn hai số báo có chữ ký của người quản lý
Sắc lệnh số 41 quy định về kiểm duyệt báo chí, trong đó các bài báo chỉ được in sau khi được Ty kiểm duyệt cấp Kỳ phê duyệt Hội đồng kiểm duyệt, gồm 5 thành viên, được thành lập tại Bộ Nội vụ theo Nghị định của Bộ trưởng Bộ Nội vụ Ngoài ra, Sắc lệnh cũng quy định các mức trừng phạt đối với vi phạm, từ việc tịch thu bài viết đến phạt tiền.
Ngày 31.11.1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh tiếp tục ký Sắc lệnh số 18 về việc “lưu chiểu văn hóa phẩm”, trong đó có lưu chiểu báo và tạp chí, “tàng trữ các vật phẩm ấy dùng để làm tài liệu cho nền văn hóa quốc gia” Sở lưu chiểu văn hóa phẩm đƣợc thành lập, trực thuộc Bộ giáo dục quốc gia
Bộ Thông tin - Tuyên truyền, thành lập ngày 28.8.1945, đã đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý thông tin Nhà nước và phát triển hệ thống báo chí cách mạng Dưới sự lãnh đạo của Đảng, ngành Văn hóa và Thông tin đã hình thành từ Cách mạng Tháng Tám và gắn liền với các giai đoạn đấu tranh cách mạng Sau khi Quốc hội khóa 1 họp ngày 2.3.1946, Bộ Tuyên truyền và Cổ động được thay thế bằng Nha Tổng giám đốc thông tin, tuyên truyền Hiến pháp nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ngày 9.11.1946 đã khẳng định quyền tự do ngôn luận và báo chí, cho thấy sự công nhận của Đảng và Chính phủ đối với hoạt động báo chí Tuy nhiên, việc thực hiện các quy định pháp lý về báo chí gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là khi phải đối phó với các tờ báo phản động Chính quyền cách mạng cần một bộ máy quản lý báo chí chặt chẽ để đảm bảo thông tin chính xác và phù hợp với lợi ích của nhân dân và đất nước.
Tình hình hoạt động của dòng Báo chí cách mạng
Sự phát triển của báo chí cách mạng trong giai đoạn này bao gồm các tờ báo cách mạng đã tồn tại trước năm 1945 như Cờ Giải phóng (Cơ quan ngôn luận của Trung ương Đảng), Cứu quốc (Cơ quan tuyên truyền của Tổng bộ Việt Minh), và Hồn nước (Cơ quan tuyên truyền của Trung ương Việt Nam thanh niên cứu quốc hội), cùng với những tờ báo yêu nước như Độc lập (Cơ quan ngôn luận của Đảng Dân chủ) và Tiến lên (Đảng xã hội Việt Nam) Ngoài ra, còn có sự đóng góp mạnh mẽ từ lực lượng báo chí của các tổ chức cách mạng quần chúng như Lao động.
Công đoàn cứu quốc, Tiên phong (cơ quan vận động văn hóa mới của Hội văn hóa cứu quốc), Sao vàng (cơ quan tuyên truyền và huấn luyện binh sĩ), Tiếng gọi phụ nữ (cơ quan tuyên truyền cổ động của Hội phụ nữ cứu quốc), và Dân chủ đều là những tổ chức quan trọng trong phong trào cứu quốc, góp phần vào việc tuyên truyền, vận động và nâng cao tinh thần dân tộc.
Các cơ quan ngôn luận quan trọng trong thời kỳ cách mạng Việt Nam bao gồm: Quyết chiến, hỗ trợ chính quyền nhân dân tại Thừa Thiên Huế; Quyết thắng, tuyên truyền cho Việt Minh Trung Bộ; Tạp chí Ánh sáng, nghiên cứu chủ nghĩa Mác ở Trung Bộ; Sự thật, nghiên cứu chủ nghĩa Mác ở Đông Đương; Đồng minh, tổ chức Việt Nam cách mạng đồng chí hội; Gió mới, đại diện cho Tổng hội sinh viên cứu quốc; Quốc hội, cơ quan thông tin trong dịp tổng tuyển cử; và Cảm tử, cơ quan tuyên truyền của Mặt trận tuyền tuyến.
Tại Hà Nội, báo chí cách mạng ngày càng được độc giả tin tưởng và yêu mến Sự phát triển của báo chí tại thủ đô đang diễn ra mạnh mẽ, với số lượng báo tăng từ hơn 10 lên tới 100 tờ chỉ trong thời gian ngắn Sự đa dạng này bao gồm cả báo chí cách mạng và các loại hình báo chí khác, phản ánh sự phong phú của thông tin và nhu cầu của độc giả.
Nội - một chặng đường lịch sử (1954-1993) NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội,
Năm 1995, các tờ báo cách mạng đã chuyển từ bên ngoài vào Thủ đô, tiếp tục xuất bản với giấy phép hợp pháp Nhiều tờ báo mới của các tổ chức đoàn thể ra đời trong lòng thủ đô, như Dân nước của Đoàn thanh niên cứu quốc Hà Nội, Thiếu niên của Ban Chấp hành Thanh niên Hoàng Diệu, và Gió mới.
Ngày 31.8.1945, lần đầu tiên chương trình phát thanh “Tiếng nói Việt Nam” được phát sóng từ máy móc của Sở vô tuyến điện Bạch Mai, truyền đi khắp thế giới Nhà thông tin Tràng Tiền mở cửa, trở thành điểm thông tin quan trọng của Hà Nội trong bối cảnh cả nước bước vào cuộc kháng chiến chống Pháp Các ấn phẩm báo chí như Sinh viên cứu quốc thành Hoàng Diệu, Ngoại thành dân báo, và Bình dân học vụ đóng vai trò quan trọng trong việc tuyên truyền và cổ động đời sống mới.
Hà Nội đang trong giai đoạn chuyển mình mạnh mẽ, trở thành chiến khu 11 với ba liên khu được hình thành Ngay từ đầu cuộc kháng chiến, Đảng bộ khu 11 đã chú trọng đến công tác báo chí, dẫn đến sự ra đời của tờ báo Thủ đô chỉ sau ba ngày khởi phát kháng chiến Đây là lần đầu tiên Đảng bộ thành phố có một cơ quan ngôn luận chính thức, hoạt động dưới sự lãnh đạo trực tiếp của mình.
Hà Nội kháng chiến còn có báo Chiến thắng (lúc đầu là Cờ chiến thắng) của
Liên khu I và các tổ chức báo chí như Đồng Xuân, Đông Kinh Nghĩa Thục, Cảm Tử, và Tiền Phong đã phản ánh sự khốc liệt của cuộc kháng chiến tại đây Các nhà in tại địa phương như Báo Tin Mới và Lê Văn Tân không kịp di chuyển và đã ngừng hoạt động vào đầu năm 1947 cùng với tờ Thủ đô Mặc dù điều kiện báo chí tại Hà Nội đã cải thiện với chất lượng giấy và mực tốt hơn, nhưng máy in cũ kỹ và kỹ thuật lạc hậu vẫn là thách thức lớn Tin tức trong và ngoài nước được cập nhật nhanh chóng, với báo chí từ Anh, Pháp, Mỹ vào Việt Nam đều đặn, trong khi báo chí Hà Nội mở rộng phát hành và kết nối với nhiều vùng miền trong nước cũng như quốc tế.
Trong bối cảnh tiếng súng kháng chiến vang dội khắp Sài Gòn, những người chiến sĩ yêu nước đã nhanh chóng thành lập mạng lưới báo chí kháng chiến tại miền Nam Thời kỳ này, báo chí cách mạng nổi bật với các tờ báo có ảnh hưởng như Công đoàn, sau đổi thành Cảm tử (Tổng Công đoàn), và Chống xâm lăng (Mặt trận Việt Minh Sài Gòn - Chợ Lớn).
Kèn gọi lính (Ủy ban kháng chiến Nam Bộ), Thông tin kháng chiến (Xứ ủy Nam
Bài viết đề cập đến các tên gọi và khẩu hiệu của các phong trào kháng chiến tại Việt Nam, bao gồm Bộ, Tiến lên (Ủy ban kháng chiến Sài Gòn), Thống nhất, Toàn quốc kháng chiến, và Nhân dân Miền Nam Ngoài ra, còn có các tên như Tiền đạo, Tiếng súng chống xâm lăng, Tổ quốc, The voice of Vietnam (tiếng Anh), La République (tiếng Pháp), Pour la paix (Đảng xã hội), và La voix du Maquiz (Tiếng nói bưng biền, tiếng Pháp).
Trong bối cảnh chiến trường mở rộng và các trận đánh với thực dân Pháp ngày càng ác liệt, báo chí kháng chiến miền Nam đã phát triển mạnh mẽ, thu hút đông đảo độc giả mặc dù bị quân Pháp tấn công Báo chí kháng chiến trở thành trợ thủ đắc lực cho phong trào Báo chí Thống nhất Nam Bộ, đấu tranh cho một Việt Nam thống nhất và ủng hộ Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa do Hồ Chủ tịch lãnh đạo Cuộc đấu tranh này tại Sài Gòn được gọi là Mặt trận Báo chí Thống nhất Nam Bộ, với tám tờ báo nòng cốt như Tin điển, Kiến thiết, và Tân Việt Ngay từ đầu, các cán bộ kháng chiến tại Sài Gòn đã tổ chức và lãnh đạo cuộc đấu tranh đầy dũng cảm cho đến khi giành được thắng lợi Đội ngũ Báo chí Thống nhất bao gồm nhiều nhân vật tiêu biểu như Bách Việt - Hoàng Mai, Phong Tử, và Vũ Tùng.
Tô Nguyệt Đình, Tế Xuyên, Thanh Phong, Nguyên Dân, Từ Thành, Lê Quế, và Hoa Đường là những nhà báo yêu nước, trong đó có hai đảng viên cộng sản và một số thành viên của đảng Xã hội SFIO Họ đã cùng nhau tạo nên một mặt trận thống nhất trong cuộc đấu tranh của báo chí Sài Gòn, quy tụ lực lượng ký giả yêu nước chưa từng có và hợp tác với các báo Pháp ngữ do người Pháp chủ trương Sự kiện này không chỉ thể hiện tinh thần đoàn kết trong cuộc chiến giành độc lập cho Việt Nam mà còn là biểu tượng mạnh mẽ của báo chí trong giai đoạn chính trị cam go, quyết liệt giữa nhân dân và thực dân Pháp.
Ngoài các tờ báo lớn của Đảng và các chính đảng khác, Việt Nam còn có nhiều báo chí địa phương và báo ngành phát triển mạnh mẽ trên khắp cả nước Một số tờ báo tiêu biểu bao gồm Đường sắt bán nguyệt san, Kiến thiết, Sức khỏe, Việt Nam khoẻ, Việt Nam kinh tế nguyệt san, Khu giải phóng, Đại chúng, Thái Bình, và Tiến hóa, mỗi tờ đều mang những mục tiêu và nội dung riêng, phục vụ cho nhu cầu thông tin và văn hóa của từng khu vực và lĩnh vực khác nhau.
Tay thợ (Cơ quan tuyên truyền tranh đấu của công nhân Trung Bộ), Đường sắt
(Công nhân hỏa xa), Chiến khu (Vệ quốc đoàn Quân khu 1), Nhà giáo (Liên đoàn giáo giới Việt Nam), Xung phong (Thanh niên tỉnh Hà Nam), Tranh đấu
(Cơ quan thông tin tuyên truyền văn hóa tỉnh Thái Bình), Tiến thẳng (Thiếu nhi
Việt Nam có nhiều tổ chức và phong trào kháng chiến nổi bật như Thẳng tiến của Hướng đạo sinh Việt Nam, Quân Bạch Đằng thuộc Vệ quốc đoàn chiến khu 3, cùng với các hoạt động kháng chiến tại Nam Định Các địa danh như Sông Tuân vương và E’tincelle (Tia sáng) tại Nam Định cũng đóng góp vào lịch sử đấu tranh Bên cạnh đó, Dân nguyện tại thành phố Hải Phòng và Đội Cấn cũng là những biểu tượng quan trọng trong phong trào kháng chiến.
Bãi sậy ở Hưng Yên và Thái Nguyên là những địa điểm nổi bật trong lĩnh vực kinh tế, được quản lý bởi Ủy ban hành chính bộ Cục quân y Bộ Quốc phòng đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo sức khỏe cộng đồng, trong khi Cơ quan cổ động sản xuất của Bộ Canh nông tập trung vào phát triển nông nghiệp Sở công an Bắc Bộ, với lực lượng công an mới, đảm bảo an ninh trật tự, trong khi Đảng bộ thành phố Vinh - Nghệ An chú trọng đến quyền lợi dân cư thông qua các hoạt động tuyên truyền và huấn luyện của cơ quan dân mới.
sát diện mạo và nội dung của báo chí cách mạng
Giới thiệu một số tờ báo cách mạng tiêu biểu thời điểm 1945-1946
Cờ Giải Phóng, cơ quan tuyên truyền của Trung ƣơng Đảng Cộng sản Đông Dương, đã hoạt động từ khi thành lập cho đến khi đình bản Sự phát triển của tờ báo này gắn liền với những bước đi quan trọng trong lịch sử của Đảng.
Xuất phát từ tờ Giải phóng ra đời năm 1941, Cờ giải phóng trở thành cơ quan ngôn luận của Trung ương Đảng từ ngày 10.10.1942, với sự phát triển về quy mô và tổ chức, hoạt động bí mật trong xã hội trước năm 1945 Từ số 1 đến số 2 cách nhau 10 tháng, sau đó rút ngắn dần đến 1 tháng sau cuộc đảo chính 9.3.1945, mỗi số in hơn 100 bản tại các cơ sở bí mật Tờ báo tuyên truyền đường lối chính trị của Đảng, cổ động các hình thức tổ chức và đấu tranh, đồng thời chăm lo công tác xây dựng Đảng, phê bình những nhận thức sai lệch về chính sách của Đảng Cờ giải phóng cũng chỉ đạo các hoạt động chống khủng bố, chuẩn bị khởi nghĩa và phê phán quan điểm sai lầm trong nội bộ Mặc dù hoạt động trong khuôn khổ hẹp và chịu sự quản lý chặt chẽ, Cờ giải phóng vẫn phản ánh tình hình chính trị trong nước và thế giới, góp phần quan trọng vào việc chuẩn bị cho cuộc cách mạng vũ trang giành chính quyền năm 1945.
Sau Cách mạng Tháng Tám, báo Cờ Giải Phóng phát hành số đầu tiên vào ngày 12.9.1945 tại Hà Nội và số cuối cùng vào ngày 18.11.1945 Trong giai đoạn này, báo ra 2 số mỗi tuần với mỗi số gồm 2 trang, kích thước 32x50cm Dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Tổng bí thư Trường Chinh, tòa soạn được đặt tại 44 phố Hàng Bồ, mặc dù chỉ là nơi giao dịch bình thường và luôn cảnh giác trước các mối đe dọa từ bọn phản cách mạng Tuy nhiên, Cờ Giải Phóng chỉ tồn tại công khai trong vòng 2 tháng trước khi tự đình bản do tình hình chính trị phức tạp và việc Đảng Cộng sản Đông Dương tuyên bố tự giải tán, dẫn đến việc cơ quan ngôn luận của Đảng không còn lý do tồn tại.
Cờ giải phóng là một tờ báo lý luận quan trọng, phản ánh những vấn đề sống còn của dân tộc và cách mạng Linh hồn của tờ báo là Trường Chinh, người đã viết nhiều bài quan trọng sau sự hy sinh của Hoàng Văn Thụ, người sáng lập Ngoài ra, tờ báo còn nhận được sự đóng góp từ những cây bút xuất sắc như Lê Quang Đạo, Nguyễn Thành Lê và Hoàng Tùng trong đội ngũ báo Đảng.
Cờ giải phóng ra mắt tại Hà Nội, đăng Tuyên ngôn độc lập và bài bình luận "Cách mạng hay đảo chính" của Trường Chinh, nhằm bác bỏ những luận điệu xuyên tạc về Cách mạng Tháng Tám Trước những thách thức từ lực lượng phản động quốc tế và trong nước, Đảng ta đã thể hiện quan điểm qua các bài viết trên báo Cờ giải phóng và Cứu quốc Nội dung nổi bật của báo bao gồm âm mưu trở lại xâm lược Việt Nam của Pháp và cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, thu hút sự chú ý của nhân dân Tổng bí thư Trường Chinh đã có những bài viết sắc bén như “Ta sẽ thắng và đập tan luận điệu của giặc Pháp” và “Hoan nghênh cuộc biểu tình của người Pháp ở Gò Vấp”, thể hiện tinh thần đấu tranh kiên cường Cờ giải phóng cũng có chuyên mục “Muốn hiểu chủ nghĩa cộng sản”, trong đó Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết nhiều bài liên tục, góp phần nâng cao nhận thức về chủ nghĩa cộng sản trong cộng đồng.
Bài báo cuối cùng mang tên “Mấy lời từ biệt” được đăng trong số 33 vào ngày 18.11.1945, thông báo sự đình bản của Cờ giải phóng, với lý do hoàn thành sứ mệnh lịch sử của mình Điều đáng chú ý là bài viết thể hiện niềm tự hào và kiêu hãnh, khẳng định rằng mặc dù Cờ giải phóng không còn tồn tại, nhưng tinh thần và những giá trị của nó vẫn sẽ tiếp tục sống mãi trong lòng độc giả.
“MẤY LỜI TỪ BIỆT Đảng cộng sản Đông Dương đã tự ý giải tán Cờ giải phóng, cơ quan của Đảng, từ biệt bạn đọc từ nay
Luôn bốn năm tranh đấu bí mật trong những điều kiện hết sức gian nan
Cờ Giải Phóng, sau hai tháng ra mắt, đã có những đóng góp đáng kể trong việc xây dựng và phát triển phong trào cách mạng Nó không chỉ kiên quyết thống nhất mặt trận dân tộc chống Pháp xâm lược mà còn củng cố niềm tin của nhân dân vào sự nghiệp cứu nước, đồng thời khơi dậy lòng căm phẫn đối với thực dân Pháp Cờ Giải Phóng cũng tích cực loại bỏ những tàn dư xấu của chế độ cũ để góp phần xây dựng chính quyền mới Đặc biệt, tổ chức này đã tuyên truyền chủ nghĩa cộng sản và thúc đẩy sự phát triển của giai cấp công nhân, giai cấp tiên phong trong cuộc đấu tranh cách mạng.
Hiện nay, vì lợi ích tối thượng của Tổ quốc, các bạn cần tạm gác lại Cờ giải phóng Tuy nhiên, con đường giải phóng dân tộc đã được xác định rõ ràng Hãy dũng cảm tiến bước về phía trước!
Vượt qua mọi khó khăn và trở ngại, bạn sẽ cảm thấy tự tin vào vận mệnh của dân tộc và tương lai của nhân loại, vì lá Cờ giải phóng luôn bay cao trong tâm hồn bạn.
Sự thật ra đời sau khi Cờ giải phóng tuyên bố đình bản, với tôn chỉ và mục đích gắn liền với tiếng nói của Hội nghiên cứu chủ nghĩa Các Mác ở Đông Dương Sự kiện này cho thấy rằng thực chất của Sự thật là sự tiếp nối của những giá trị và nguyên lý mà Hội đã theo đuổi.
Cờ giải phóng trong giai đoạn mới là cơ quan ngôn luận của Trung ương Đảng, tồn tại dưới hình thức Hội nghiên cứu chủ nghĩa Mác do lý do lịch sử, chính trị và xã hội Việc tìm hiểu báo Sự thật chính là khám phá ngôn luận của Đảng trong suốt thời gian hoạt động của báo Số đầu tiên của báo được phát hành vào ngày 5 tháng 12 năm 1945 và báo đã tự đình bản vào đầu năm sau.
Năm 1951, Đảng Cộng sản Việt Nam chính thức ra mắt dưới tên gọi Đảng Lao động Việt Nam Quá trình thông tin của báo Sự thật phản ánh quan điểm của Đảng về các vấn đề xã hội trong giai đoạn 1946-1951, được chia thành hai giai đoạn: năm 1946 và từ 1947 đến 1951 Tổng Bí thư Trường Chinh trực tiếp chỉ đạo báo, với Phạm Văn Khoa và sau đó là Nguyễn Lương Hoàng làm chủ nhiệm Cán bộ của Cờ giải phóng đã chuyển sang làm việc tại Sự thật và bổ sung thêm nhân sự mới Trụ sở tòa soạn ban đầu ở 55 phố Hàng Đào, sau đó chuyển đến 127 phố Bà Triệu.
Báo Sự Thật, được in tại 24 phố Phan Châu Trinh, ban đầu có 4 trang và đã mở rộng lên 8 trang vào số 15 dịp Tết Bính Tuất Từ ngày 20.2.1946, báo có 2 trang, riêng số 23 ngày 3.3.1946 có 4 trang Kỳ phát hành của báo đã thay đổi từ hai kỳ một tuần lên ba kỳ, rồi trở lại hai kỳ Báo được in khổ rộng với nhiều tranh ảnh và áp dụng kỹ thuật in hiện đại Trong bài “Phi lộ” ở số báo đầu tiên, Sự Thật đã trình bày rõ ràng đường lối chung của tờ báo.
Nhân dân Đông Dương đang tiến hành kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược Để đạt được thắng lợi, cần phải đối phó với các bè phái và mọi âm mưu chia rẽ, nhằm củng cố mặt trận dân tộc thống nhất.
Sự thật ra đời nhằm góp phần vào công cuộc đấu tranh vì công lý và hòa bình Nó sẽ thẳng thắn chỉ ra những điều cần nói, mặc dù có thể làm mất lòng những kẻ hoài nghi hay ích kỷ Sự đoàn kết giữa các tầng lớp nhân dân và các dân tộc là một thực tế không thể phủ nhận Cuộc kháng chiến anh dũng của đồng bào Nam Bộ và liên quân Việt - Lào đã đạt được những kết quả đáng kể Hơn nữa, sức ủng hộ từ giai cấp cần lao và các dân tộc yêu chuộng tự do trên toàn thế giới đối với cuộc kháng chiến của nhân dân Đông Dương và Nam Dương cũng là một sự thật hiển nhiên.
Khảo sát về nội dung
2.2.1 Tiếp tục tuyên truyền phổ biến chủ nghĩa Mác - Lênin
Việc tuyên truyền chủ nghĩa Mác - Lênin là nhiệm vụ quan trọng của báo chí cách mạng Việt Nam trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945 Sau năm 1945, đất nước bước vào một kỷ nguyên mới nhưng phải đối mặt với nhiều hiểm nguy đe dọa sự tồn vong của dân tộc Chủ nghĩa Mác - Lênin trở thành vũ khí lý luận cho giai cấp công nhân trong cuộc đấu tranh giành độc lập tự do Hơn bao giờ hết, chủ nghĩa này cần được củng cố để trở thành kim chỉ nam giúp dân tộc Việt Nam vượt qua thời điểm khó khăn.
Trong bối cảnh hiện nay, việc đấu tranh để ngăn chặn những tư tưởng phản đối đang gia tăng từ các thế lực chính trị phản động trong nước trở nên vô cùng cần thiết.
Trong giai đoạn 1945 - 1946, báo chí cách mạng Việt Nam, đặc biệt là hai tờ Cờ giải phóng và Sự thật, đã đóng vai trò quan trọng trong việc tuyên truyền chủ nghĩa Mác - Lênin Là cơ quan ngôn luận của Trung ương Đảng và Hội Nghiên cứu chủ nghĩa Các Mác ở Đông Dương, hai tờ báo này đã cung cấp kiến thức lý luận hệ thống cho cán bộ cách mạng và nhân dân Nội dung tuyên truyền chủ nghĩa Mác - Lênin không chỉ phản ánh tinh thần báo chí cách mạng trước năm 1945 mà còn được cập nhật phù hợp với thời đại mới, khi giai cấp công nhân và nông dân cùng nhau đứng dậy đánh đuổi kẻ thù, thành lập Nhà nước công - nông đầu tiên ở Đông Nam Á dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản.
Báo Cờ giải phóng đã đăng tải nhiều số báo với nội dung cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin qua mục “Muốn hiểu chủ nghĩa cộng sản” của tác giả L Những bài báo này ngắn gọn, mạch lạc và hệ thống, cung cấp những kiến thức chính yếu về chủ nghĩa cộng sản Tác giả đã định nghĩa rõ ràng hai chữ “cộng sản” bằng ngôn ngữ dễ hiểu.
Cộng sản là việc đưa tất cả công cụ sản xuất thành tài sản chung của xã hội, nơi mọi người cùng làm và cùng hưởng lợi, không có sự áp bức hay bóc lột Hiện tại, nhiều công cụ sản xuất như nhà máy, hầm mỏ và ruộng đất thuộc về một số ít nhà tư bản và địa chủ, khiến họ không cần lao động mà vẫn sống dư dả Trong khi đó, công nhân và nông dân, chiếm số đông trong xã hội, phải làm việc vất vả nhưng vẫn sống trong nghèo đói và khổ cực Trong xã hội cộng sản, hạnh phúc sẽ đến với tất cả mọi người.
(“Định nghĩa hai chữ cộng sản”, Cờ giải phóng số 17 ra ngày 17.9.1945)
Cờ giải phóng đã phản bác hiệu quả những luận điệu tuyên truyền của các thế lực phản động nhằm lật đổ chế độ mà nhân dân đã phải hy sinh rất nhiều để giành được Chuyên mục “Muốn hiểu chủ nghĩa cộng sản” đã trình bày nhiều vấn đề cốt yếu về chủ nghĩa cộng sản thông qua các bài viết như “Chế độ cộng sản nguyên thủy”, “Chế độ nô lệ và phong kiến”, “Sự tan rã của chế độ phong kiến”, “Sự sụp đổ của chế độ tư bản” và “Chế độ nào sẽ thay thế cho chế độ tư bản”.
4.10.1945), “Làm thế nào để thực hiện chủ nghĩa cộng sản?” (số 23, ra ngày 7.10.1945), “Đệ nhất quốc tế” (số 25 ra ngày 14.10.1945), “Đệ nhị quốc tế” (số
Vào tháng 10 năm 1945, các ấn phẩm như “Đệ tam quốc tế”, “Cách mạng vô sản” và “Vô sản chuyên chính” đã ra mắt, mang đến những lý luận phức tạp dưới dạng ngôn ngữ dễ hiểu, giúp mọi người, dù ở trình độ tri thức nào, cũng có thể tiếp cận Những bài viết này không chỉ củng cố niềm tin của cán bộ các tổ chức đoàn thể cách mạng mà còn khơi dậy lòng tin của quần chúng nhân dân vào con đường mà Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chọn để hướng tới tương lai.
Báo Sự thật, cơ quan ngôn luận của Trung ương Đảng và Hội nghiên cứu chủ nghĩa Các Mác ở Đông Dương, đã tích cực tuyên truyền chủ nghĩa Mác - Lênin qua các chuyên mục thường xuyên Với tính chất chính trị, báo không chỉ mang tính đại chúng mà còn chứa đựng tư tưởng và lý luận đặc thù Trong số đầu tiên ra ngày 5.12.1945, báo khẳng định rằng con đường duy nhất để đạt được tự do, hòa bình và hạnh phúc cho nhân loại và giai cấp công nhân là thực hiện triệt để chủ nghĩa Các Mác Báo Sự thật cũng chỉ trích những kẻ xuyên tạc chủ nghĩa Mác, nhằm giữ cho tư tưởng này gần gũi với thực tiễn Để truyền bá hệ tư tưởng Mác, báo đã dành nhiều không gian cho các chuyên mục như “Phổ thông học thuyết Mác” và “Giới thiệu văn học mác-xít”, với nhiều bài viết phân tích ưu việt của chủ nghĩa Mác và quá trình phát triển của các hình thái kinh tế - xã hội, như “Phân tích chủ nghĩa duy vật” và “Xã hội cộng sản nguyên thủy”.
Báo Sự thật đã phát hành nhiều số báo quan trọng vào năm 1946, bao gồm các bài viết như "Ngày 1.5 và Hội nghiên cứu chủ nghĩa Các Mác ở Đông Dương" (số 34, 5.5.1946), "Thuyết giai cấp tranh đấu và vấn đề dân tộc" (số 42, 30.6.1946), "Chủ nghĩa xã hội không tưởng và chủ nghĩa xã hội khoa học" (số 45, 19.7.1946), "Nguyên lý chủ nghĩa Lênin của Xit-ta- lin" (số 46, 26.7.1946), và "Chủ nghĩa đế quốc, giai đoạn cuối cùng của chủ nghĩa tư bản" (số 48, 9.8.1946) Những bài viết này đã đóng góp quan trọng vào việc nghiên cứu và phổ biến lý thuyết Marxist tại Đông Dương.
Sự thật đọc sách là một chương trình nhằm giới thiệu các tác phẩm đã và đang được xuất bản, phục vụ cho mục tiêu tuyên truyền hệ tư tưởng mác-xít Đặc biệt, bài viết này đề cập đến cuốn sách "Nguyễn Ái Quốc và làn sóng đỏ trên đất Việt," được phát hành trong số 30 vào ngày 6 tháng 4 năm 1946.
“Tuyên ngôn của Đảng cộng sản”, “Chủ nghĩa Các Mác”, “Xã hội tương lai”,
“Duy vật biện chứng và duy vật lịch sử”, “Những nguyên lý chủ nghĩa Lênin”,
“Ănghen”, “Vấn đề thành niên”, “Chương trình, điều lệ Quốc tế cộng sản” (số
31 ra ngày 13.4.1946)… Báo Sự thật đã trích đăng lời phát biểu của Lênin về một học thuyết kế thừa bao tinh hoa tốt đẹp của nhân loại:
Lịch sử triết học và xã hội học đã chỉ ra rằng chủ nghĩa Mác không phải là một học thuyết biệt lập hay cứng nhắc, mà là sự phát triển tự nhiên trong tiến trình văn minh nhân loại Tài năng của Mác nằm ở khả năng giải quyết những vấn đề mà tư tưởng tiến bộ đã đặt ra Học thuyết của ông xuất hiện ngay sau những tư tưởng vĩ đại trong triết học, kinh tế học và chủ nghĩa xã hội.
Học thuyết Mác có sức mạnh to lớn và tính hệ thống cao, mang lại cái nhìn toàn diện về thế giới mà không bị ảnh hưởng bởi mê tín hay các lực lượng phản động Đây là sự tiếp nối tất yếu của những giá trị tốt đẹp mà nhân loại đã phát triển từ thế kỷ thứ 10, kết hợp triết học Đức, kinh tế học Anh và chủ nghĩa xã hội Pháp.
(Sự thật số 40 ra ngày 15.6.1946)
Báo Sự thật đã chia sẻ những kinh nghiệm quý báu từ các nước anh em trong việc truyền bá tư tưởng Mác-xít, đồng thời đề xuất nhiều ý kiến về công tác xuất bản sách Mác-xít, nhằm liên hệ và học hỏi hệ tư tưởng của Các Mác trong bối cảnh hiện tại của đất nước Một số bài viết đáng chú ý bao gồm: “Kinh nghiệm Tàu trong việc truyền bá tư tưởng Mác-xít” (số 52 đến số 57), “Một vài ý kiến về việc xuất bản sách Mác-xít” (số 34), “Những người Mác xít Việt Nam và chính sách nội trị” (số 61), và “Hội nghiên cứu chủ nghĩa Các Mác với bản Hiến pháp Việt Nam” (số 62) Nhân dịp kỷ niệm một năm ra mắt, báo Sự thật khẳng định hệ tư tưởng mà mình theo đuổi, với bài viết “Đầy năm của Sự thật” trên số 65.
“5.12.1946 Sự thật ra đời đã đƣợc một năm
Là cơ quan tuyên truyền của Hội nghiên cứu chủ nghĩa Mác tại Đông Dương, Sự thật không ngừng nỗ lực để phổ biến lý tưởng cao quý này ngày càng rộng rãi hơn.
Chủ nghĩa Mác không chỉ là lý thuyết suông mà còn gắn liền với thực tiễn Nó đã tham gia tích cực vào cuộc đấu tranh của nhân dân Đông Dương, đặc biệt là dân tộc Việt Nam, trong việc giành độc lập, tự do và hạnh phúc.