Nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
Luận án tập trung giải quyết những nhiệm vụ sau:
Bài viết này sẽ điểm lại các cách tiếp cận khác nhau về cấu trúc gây khiến-kết quả trong ngôn ngữ học Dựa trên những phân tích này, luận án sẽ xác lập một cách tiếp cận mới đối với cấu trúc gây khiến-kết quả, nhằm làm rõ hơn mối quan hệ giữa nguyên nhân và kết quả trong ngôn ngữ.
2 Mô tả cấu trúc gây khiến - kết quả trong tiếng Anh và tiếng Việt trên hai bình diện ngữ nghĩa (nội dung) và ngữ pháp (hình thức);a
Đối chiếu cấu trúc gây khiến - kết quả giữa tiếng Anh và tiếng Việt giúp làm rõ những điểm tương đồng và khác biệt về ngữ nghĩa cũng như ngữ pháp Việc phân tích này không chỉ làm nổi bật cách sử dụng mà còn giúp người học hiểu sâu hơn về sự tương tác giữa hai ngôn ngữ.
4 Khảo sát cách thức chuyển dịch các cấu trúc gây khiến - kết quả từ tiếng Anh sang tiếng Việt và ngược lại.
Ý nghĩa của luận án
Luận án này sẽ so sánh cấu trúc gây khiến - kết quả giữa tiếng Anh và tiếng Việt, nhằm làm rõ các đặc điểm phổ biến và loại hình của cấu trúc này Nghiên cứu sẽ chỉ ra những điểm tương đồng và khác biệt giữa hai ngôn ngữ, từ đó làm nổi bật sự khác biệt về loại hình liên quan đến hai nền văn hóa và tập quán ngôn ngữ khác nhau Kết quả nghiên cứu không chỉ giúp mô tả cấu trúc gây khiến - kết quả trong tiếng Việt mà còn so sánh với các ngôn ngữ khác về mặt ngữ pháp và ngữ nghĩa.
Luận án này sẽ cung cấp cái nhìn hệ thống về cấu trúc gây khiến - kết quả trong tiếng Anh và tiếng Việt, từ đó nâng cao khả năng sử dụng cấu trúc này trong giảng dạy, học tập và giao tiếp Nó cũng giúp người dạy và học tiếng tránh những lỗi do sự khác biệt ngôn ngữ Hơn nữa, nghiên cứu còn hỗ trợ những người làm công tác dịch thuật hiểu rõ hơn về cách chuyển dịch cấu trúc này, giảm thiểu lỗi thường gặp khi dịch giữa hai ngôn ngữ.
Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp nghiên cứu chủ yếu của luận án là phương pháp mô tả và so sánh đối chiếu
Phương pháp mô tả được sử dụng để khảo sát đặc điểm ngữ nghĩa và ngữ pháp của các cấu trúc gây khiến - kết quả trong tiếng Anh và tiếng Việt Cơ sở của phương pháp này dựa vào các mối quan hệ ngữ nghĩa và cú pháp trong câu đơn của hai ngôn ngữ Các phương pháp phân tích chính bao gồm phân tích vai nghĩa, phân tích thành phần câu, cùng với các thủ pháp như cải biến, tỉnh lược và chêm xen.
Luận án sử dụng phương pháp phân tích đối chiếu để khám phá những điểm tương đồng và khác biệt trong cấu trúc gây khiến - kết quả giữa tiếng Anh và tiếng Việt Phương pháp này áp dụng nguyên tắc đối chiếu hai chiều, xem xét cả hai ngôn ngữ như là nguồn và đích để mô tả và so sánh cấu trúc gây khiến kết quả.
Luận án không chỉ đối chiếu cấu trúc mà còn áp dụng phương pháp đối chiếu chuyển dịch để khám phá các phương thức chuyển dịch cấu trúc gây khiến - kết quả giữa tiếng Anh và tiếng Việt, cũng như ngược lại.
Trong quá trình khảo sát, luận án áp dụng đa dạng các phương pháp nghiên cứu, bao gồm mô tả, phân tích đối chiếu, cùng với các thủ pháp như phân loại, thống kê và mô hình hóa để đạt được kết quả chính xác và toàn diện.
Ngữ liệu
Ngữ liệu được sử dụng để minh hoạ và dẫn chứng được lấy từ các nguồn khác nhau:
- Một số tác phẩm văn học song ngữ Anh - Việt, Việt - Anh đã được xuất bản
- Một số từ điển tiếng Anh, từ điển Anh - Việt, từ điển Việt - Anh đã được xuất bản ở nước ngoài và Việt Nam
- Các sách tiếng Anh và tiếng Việt do người bản ngữ viết
- Các bài báo về cấu trúc gây khiến - kết quả trong tiếng Anh và tiếng Việt được đăng trên các tạp chí ngôn ngữ học trong và ngoài nước
Danh mục các tài liệu được trích dẫn làm ngữ liệu này xin xem ở phần phu lục.
Cái mới của luận án
Đây là luận án đầu tiên tiến hành phân tích đối chiếu cấu trúc gây khiến - kết quả giữa tiếng Anh và tiếng Việt, nhằm khám phá những đặc điểm nổi bật của cấu trúc gây khiến trong hai ngôn ngữ này.
- kết quả và cách thể hiện của chúng trong hai ngôn ngữ
Luận án đã chỉ ra sự tương đồng và khác biệt trong việc sử dụng cấu trúc ngữ pháp để diễn đạt ý nghĩa gây khiến - kết quả giữa tiếng Anh và tiếng Việt, từ đó làm rõ các đặc điểm loại hình và phổ biến của cấu trúc này trong các ngôn ngữ Bên cạnh đó, nghiên cứu còn khám phá phương pháp chuyển dịch cấu trúc gây khiến - kết quả giữa hai ngôn ngữ, đồng thời đưa ra những gợi ý giúp người học tránh mắc lỗi khi sử dụng cấu trúc này trong quá trình học tiếng Anh và tiếng Việt như ngoại ngữ.
Bố cục của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận án gồm bốn chương như sau:
Chương 1 trình bày cơ sở lý thuyết của luận án và tình hình nghiên cứu
Luận án sẽ khảo sát khái niệm cấu trúc gây khiến và phân loại các kiểu gây khiến - kết quả, bao gồm gây khiến - kết quả trực tiếp và gián tiếp Bên cạnh đó, luận án sẽ định nghĩa và nêu các tiêu chí nhận diện cấu trúc này, đồng thời điểm qua những quan niệm khác nhau về cấu trúc gây khiến - kết quả.
Chương 2 của luận án khảo sát cấu trúc gây khiến - kết quả trong tiếng Anh từ hai khía cạnh kết học và nghĩa học Luận án tập trung vào nghiên cứu các đặc điểm ngữ nghĩa và thành tố nghĩa trong cấu trúc này, đồng thời phân tích các phương tiện thể hiện ý nghĩa gây khiến - kết quả qua các phương diện cú pháp, hình thái và từ vựng Ngoài ra, một số động từ quan trọng trong cấu trúc gây khiến - kết quả của tiếng Anh cũng được xem xét.
Chương 3 tiến hành khảo sát cấu trúc gây khiến - kết quả trong tiếng Việt từ góc độ ngữ nghĩa Bắt đầu với khái niệm gây khiến - kết quả, chương này tiếp tục phân tích cấu trúc này qua ba khía cạnh: cấu trúc cú pháp, cấu trúc từ vựng tính, và vai trò của một số động từ quan trọng trong cấu trúc gây khiến - kết quả.
Chương 4 tập trung vào việc phân tích các nội dung chính từ chương 2 và chương 3, nhằm chỉ ra những điểm tương đồng và khác biệt trong cấu trúc gây khiến - kết quả giữa tiếng Anh và tiếng Việt Nghiên cứu này được thực hiện trên hai bình diện kết học và nghĩa học Cuối cùng, luận án đề xuất phương pháp chuyển dịch cấu trúc gây khiến - kết quả giữa hai ngôn ngữ này.
Phần kết luận của luận án tóm tắt các nội dung chính đã được nghiên cứu, chỉ ra một số hạn chế tồn tại trong nghiên cứu và đề xuất hướng đi cho các nghiên cứu tiếp theo.
TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ THUYẾT
1.1 Tình hình nghiên cứu cấu trúc gây khiến - kết quả trong tiếng Anh
Nhiều nhà ngôn ngữ học đã nghiên cứu về cấu trúc gây khiến - kết quả trong các ngôn ngữ, đặc biệt là tiếng Anh, bao gồm William Frawley (1992), Talmy (1988), Lewis (1973), Jae Jung Song (1991, 2001, 2005) và Anna Wierzbicka (1987, 1988, 1996).
Trong công trình "Linguistic Typology Morphology and Syntax", Jae Jung Song đã phân loại cấu trúc gây khiến - kết quả dựa trên đặc điểm hình thái học, thu hút sự chú ý của nhiều nhà nghiên cứu Ông chỉ ra rằng sự nhấn mạnh quá mức vào loại hình thái học đã dẫn đến việc bỏ qua các loại cấu trúc khác, đặc biệt là cấu trúc cú pháp Dựa trên dữ liệu từ 613 ngôn ngữ, Song đã đề xuất một phân loại mới với ba loại cấu trúc gây khiến - kết quả: COMPACT, AND và PURP Mặc dù nghiên cứu của ông chưa hoàn toàn thuyết phục, nhưng đã đóng góp quan trọng cho lĩnh vực nghiên cứu này.
Anna Wierzbicka trong tác phẩm “The Semantics of Grammar” đã dành gần 20 trang để phân tích cấu trúc gây khiến - kết quả trong tiếng Anh, đồng thời so sánh cấu trúc này với các ngôn ngữ khác như Nhật, Hindi, Pháp, Ý và Nga.
William Frawly (1992) trong tác phẩm “Linguistic Semantics” đã phân tích sâu về cấu trúc ngữ nghĩa quan hệ giữa nguyên nhân và kết quả Ông trình bày một cái nhìn lôgíc về mối quan hệ này, nhấn mạnh hai đặc tính quan trọng: sự trực tiếp của nguyên nhân và mức độ tham gia của các thành phần trong sự kiện Những yếu tố này ảnh hưởng đến cấu trúc bề mặt của mối quan hệ nguyên nhân-kết quả, cũng như mối quan hệ và sự giải mã giữa các thành phần trong sự kiện đó.
Trong công trình “Semantic Analysis A Practical Introduction” (Phân tích ngữ nghĩa Dẫn luận thực hành) Goddard bàn về vai trò của từ because
Trong việc giải thích cấu trúc gây khiến - kết quả, tác giả đã trình bày các động từ như make (làm), have (bảo), break (vỡ/ làm vỡ), clean (lau) và kill (giết chết) để làm rõ cách thức hoạt động của cấu trúc này.
Rober D Eagleson (1983) cũng nhắc đến các động từ gây khiến - kết quả trong công trình“Grammar: its Nature and Terminology” (Ngữ pháp: Bản chất và Thuật ngữ)
Trong "Longman English Grammar", Alexander nhấn mạnh tầm quan trọng của cấu trúc gây khiến - kết quả, đặc biệt khi muốn yêu cầu ai đó thực hiện một công việc cho chúng ta.
Cấu trúc "gây khiến - kết quả" đã được đề cập trong nhiều nghiên cứu, bao gồm cuốn "Guide to Patterns and Usage in English" của A.S Hornby, cùng với các tài liệu khác.
Approach to English Grammar on Semantic Principles” (Một cách tiếp cận ngữ pháp tiếng Anh mới trên các nguyên tắc ngữ nghĩa học) của Dixon
Trong nghiên cứu của mình Dixon đã gọi động từ gây khiến - kết quả là
“making verb” (động từ khiến tác) và phân chia chúng thành nhiều loại khác nhau tuỳ theo cách kết hợp của chúng với các yếu tố khác
Jasper Holmes trong bài viết "Cú pháp và ngữ nghĩa của động từ gây khiến - kết quả" (1999) đã mô hình hóa cách giải thích động từ này bằng cấu trúc chủ đề - vị ngữ, nhằm làm rõ ý nghĩa của chúng Ông không chỉ giải thích động từ gây khiến - kết quả mà còn cung cấp một cái nhìn sâu sắc về cách thức hoạt động của chúng trong ngữ cảnh ngôn ngữ.
Making Being y ee er er er result result x Killing Dying Dead sense
Hình 1 Cấu trúc ngữ nghĩa - từ vựng của killing, nghĩa của kill
Để hiểu rõ hơn về cấu trúc nguyên nhân - kết quả trong ngôn ngữ, đặc biệt là tiếng Anh, bài viết này sẽ trình bày bốn hướng tiếp cận chính từ các nhà nghiên cứu, bao gồm: (i) nghĩa, (ii) cách tiếp cận chức năng, và (iii) cách tiếp cận loại hình.
1.1.1 Cách tiếp cận theo hướng lôgíc học
Cách tiếp cận cấu trúc gây khiến - kết quả mang tính lôgíc có nguồn gốc từ triết học, cho thấy rằng mối quan hệ nhân - quả được hình thành từ tư duy của con người Nhiều nhà triết học đã khẳng định rằng hiểu biết về nguyên nhân và kết quả không chỉ đơn thuần là một khái niệm, mà còn phản ánh cách mà con người lý giải thế giới xung quanh.
