TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
Tổng quan những công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài Luận án
Trung Đông là khu vực chiến lược với tiềm năng phát triển lớn, đóng vai trò quan trọng trong quan hệ kinh tế thương mại của Việt Nam Trong thời gian qua, Việt Nam đã tích cực thúc đẩy hợp tác thương mại với nhiều quốc gia, dẫn đến sự gia tăng nghiên cứu về quan hệ thương mại giữa Việt Nam và các khu vực trên thế giới Các học giả đã tập trung phân tích nhiều vấn đề thiết yếu liên quan đến kinh tế - thương mại của Việt Nam, tạo nên những dấu ấn đáng chú ý trong lĩnh vực này.
Vấn đề Trung Đông hiện đang thu hút sự chú ý từ nhiều tổ chức nghiên cứu quốc tế và các tờ báo lớn trên thế giới Một số tổ chức tiêu biểu như Ngân hàng Thế giới, IMF, Washington Institute for Near East Policy, và Middle East Institute thuộc Đại học Columbia (Mỹ), cùng với Istituto Italiano per l’Africa e l’Oriente (Italia) Ngoài ra, nhiều tờ báo danh tiếng như Foreign Affairs, Le Monde, Le Echos, Politique Internationale, The Hindu, và Hebdo Al-Ahram (Ai Cập) cũng thường xuyên đăng tải các bài viết chuyên sâu về các vấn đề liên quan đến Trung Đông.
Các nghiên cứu trong và ngoài nước về thương mại quốc tế và quan hệ Việt Nam – Trung Đông rất đa dạng Các công trình này có thể được phân loại theo các vấn đề nổi bật liên quan đến hướng của Luận án, đặc biệt là cơ sở lý luận thương mại quốc tế và các nghiên cứu về Trung Đông.
1.1.1 Những nghiên cứu về tình hình xuất khẩu của Việt Nam sang thị trường Trung Đông
Trong cuốn sách "Châu Phi và Trung Đông năm 2008: Những vấn đề và sự kiện nổi bật", tác giả Đỗ Đức Định và Nguyễn Thanh Hiền đã nghiên cứu xuất khẩu của Việt Nam sang thị trường Trung Đông, sử dụng phương pháp phân tích – tổng hợp Mặc dù bị ảnh hưởng bởi cuộc khủng hoảng tài chính cuối năm 2008, xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam trong năm này vẫn đạt kết quả khả quan và duy trì đà tăng trưởng so với năm 2007 Tác giả dự báo rằng trong những năm tiếp theo, xuất khẩu của Việt Nam sẽ tiếp tục gia tăng bất chấp những thách thức từ cuộc khủng hoảng toàn cầu.
[12] Còn tác giả Lê Quang Thắng và Kiều Thanh Nga đã phân tích hoạt động xuất khẩu của Việt Nam sang thị trường Trung Đông trong năm 2011 và năm
Trong cuốn sách “Một số sự kiện kinh tế - chính trị nổi bật của Châu Phi và Trung Đông năm 2011, 2012” do Nhà Xuất bản Khoa học Xã hội phát hành vào năm 2012, tác giả đã áp dụng các phương pháp phân tích – tổng hợp, phân tích so sánh và kế thừa để trình bày cái nhìn tổng quan về hoạt động xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang thị trường Trung Đông trong hai năm 2011 và 2012.
Theo phân tích, kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang thị trường Trung Đông đã tăng trưởng mạnh mẽ trong các năm 2009, 2010 và 2011 Cơ cấu xuất khẩu cũng đã có sự thay đổi, với nhóm mặt hàng điện thoại di động, thiết bị điện tử và máy vi tính chiếm tỷ trọng cao nhất trong số các mặt hàng xuất khẩu chủ lực sang khu vực này.
Cũng nghiên cứu về vấn đề này, tác giả Bùi Nhật Quang trong cuốn sách
Bài viết "Một số vấn đề kinh tế, chính trị nổi bật của Trung Đông và xu hướng đến năm 2020" của Nhà Xuất bản Khoa học Xã hội năm 2011 phân tích tác động của các yếu tố kinh tế, chính trị đến Việt Nam và những lĩnh vực hợp tác tiềm năng giữa Việt Nam và các quốc gia Trung Đông Tác giả nhấn mạnh lĩnh vực thương mại hàng hóa là một trong những lĩnh vực quan trọng nhất, với sự gia tăng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam từ năm 2001 đến 2008 Các đối tác lớn của Việt Nam tại Trung Đông bao gồm Arab Saudi, UAE, Israel, Qatar và Iran, với mặt hàng xuất khẩu chủ yếu là nông sản, may mặc, da giày và thủy sản Tốc độ tăng trưởng thương mại Việt Nam – Trung Đông đạt từ 30-40%/năm, cho thấy đây là thị trường tiềm năng Tuy nhiên, thực trạng hợp tác thương mại và xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang Trung Đông vẫn còn khiêm tốn.
Trong cuốn sách “Thổ Nhĩ Kỳ và khả năng hợp tác của Việt Nam đến năm 2020” của tác giả Bùi Nhật Quang, có đề cập đến xuất khẩu của Việt Nam sang các quốc gia Trung Đông, nhấn mạnh tiềm năng và cơ hội hợp tác kinh tế giữa Việt Nam và khu vực này.
Bài viết năm 2013 đã làm rõ các vấn đề chính liên quan đến Cộng hòa Thổ Nhĩ Kỳ, bao gồm thông tin tổng quan về đất nước này, phân tích các vấn đề nổi bật hiện nay như cải cách gia nhập Liên minh châu Âu, phát triển quan hệ đặc biệt với Hoa Kỳ, và vai trò của Thổ Nhĩ Kỳ trong khu vực Trung Đông Ngoài ra, bài viết cũng đánh giá các lợi thế quốc tế của Thổ Nhĩ Kỳ, lợi thế của Việt Nam và khả năng tăng cường hợp tác giữa Việt Nam và Thổ Nhĩ Kỳ đến năm 2020, với trọng tâm là lợi thế quốc gia của Thổ Nhĩ Kỳ.
Nhĩ Kỳ đang xem xét các khác biệt trong mô hình phát triển và triển vọng dài hạn, đồng thời đánh giá khả năng hợp tác Việt Nam - Thổ Nhĩ Kỳ đến năm 2020 Quan hệ giữa hai nước được xem là có nhiều triển vọng nhờ vào nền tảng chính trị - ngoại giao tốt đẹp, sự tương đồng trong đặc điểm phát triển và chính sách đối ngoại mở rộng Việt Nam được nhận định là có cơ hội xuất khẩu lớn sang Thổ Nhĩ Kỳ, một thị trường tiềm năng tại khu vực Trung Đông với nhu cầu cao về hàng hóa mạnh của Việt Nam Từ năm 2008, cơ cấu xuất khẩu của Việt Nam sang Thổ Nhĩ Kỳ chủ yếu bao gồm các mặt hàng điện tử và điện thoại di động, tiếp theo là cao su thiên nhiên, đồ gỗ, giày dép, rau quả và thủy sản.
Trong bài viết “Quan hệ Việt Nam – Trung Đông” của tác giả Đỗ Đức Định - Từ Thanh Thủy, đăng trên Tạp chí nghiên cứu Châu Phi và Trung Đông số 4(04) tháng 12/2005, tác giả đã áp dụng các phương pháp phân tích – tổng hợp, phân tích – so sánh và kế thừa để tổng hợp tình hình xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang thị trường Trung Đông từ năm 2000.
2005 bao gồm kim ngạch xuất khẩu và cơ cấu hàng hoá xuất khẩu [14]
Trong năm bài viết của tác giả Lê Quang Thắng đăng trên tạp chí Nghiên cứu Châu Phi và Trung Đông, tác giả đã phân tích mối quan hệ hợp tác giữa Việt Nam và các nước Trung Đông, điển hình là bài viết “Quan hệ Việt Nam – Ả Rập Xê Út” số 07/2007 Những bài viết này cung cấp cái nhìn sâu sắc về sự phát triển và tiềm năng hợp tác trong lĩnh vực kinh tế, chính trị và văn hóa giữa Việt Nam và các quốc gia Trung Đông.
“Quan hệ hợp tác Việt Nam – GCC”, số 9/2008, bài viết “ Bài viết quan hệ hợp tác Việt Nam – Trung Đông từ năm 2010 đến nay”, số 1/2014, bài viết
Thực trạng xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang thị trường Trung Đông đang được nghiên cứu sâu sắc, với những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến hoạt động này Theo báo cáo số 7/2014 và đề tài nghiên cứu cấp Viện Nghiên cứu Châu Á, việc hiểu rõ các nhân tố tác động sẽ giúp tối ưu hóa chiến lược xuất khẩu, nâng cao khả năng cạnh tranh và mở rộng thị trường.
Vào năm 2014, tác giả đã áp dụng các phương pháp phân tích tổng hợp, phân tích so sánh và kế thừa để nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến quan hệ ngoại giao và kinh tế - thương mại giữa Việt Nam và Trung Đông Bài viết tập trung vào việc phân tích thực trạng xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang thị trường Trung Đông, đánh giá các yếu tố tác động tích cực và tiêu cực, từ đó đề xuất những giải pháp nhằm thúc đẩy hoạt động xuất khẩu hàng hóa sang khu vực này.
Trong nghiên cứu của Đỗ Đức Định mang tên “Trung Đông và khả năng mở rộng quan hệ hợp tác với Việt Nam” (Nhà xuất bản Khoa học Xã hội, 2013), tác giả chỉ ra rằng hoạt động xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang thị trường Trung Đông đã tăng mạnh trong năm 2009 và 2010, với mức tăng 44,7% trong năm 2010 so với năm 2009 Đây là hai năm đầu tiên kiểm nghiệm ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu vào cuối năm 2008, cho thấy rằng khủng hoảng này không chỉ không làm giảm xuất khẩu sang Trung Đông mà còn thúc đẩy kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang thị trường này Sự gia tăng này có thể được giải thích bởi những dấu hiệu khủng hoảng kinh tế toàn cầu từ cuối năm 2008, ảnh hưởng lớn đến hoạt động xuất khẩu của Việt Nam sang các thị trường truyền thống như EU, Mỹ, Nhật Bản và Trung Quốc.
Đánh giá các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án
Các nghiên cứu về Trung Đông đã áp dụng nhiều phương pháp để khám phá sâu rộng các lĩnh vực như thương mại, đầu tư, hợp tác lao động và quan hệ quốc tế Những nghiên cứu này giúp xác định các tác động trong quan hệ thương mại giữa Trung Đông và thế giới, cung cấp thông tin quý giá cho việc nghiên cứu khu vực này tại Việt Nam Qua đó, luận án có thể tìm hiểu bối cảnh và điều kiện cụ thể trong nước, từ đó đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm thúc đẩy xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang Trung Đông.
Nhiều nghiên cứu trong và ngoài nước đã chỉ ra các cơ sở khoa học quan trọng giúp Việt Nam xác định các yếu tố ảnh hưởng, từ đó tận dụng lợi thế của mình để tăng cường xuất khẩu hàng hóa sang thị trường Trung Đông.
Các nghiên cứu trong nước đã tổng hợp các vấn đề kinh tế và chính trị cơ bản, xu hướng phát triển, cũng như những khó khăn và thách thức của khu vực Trung Đông Bên cạnh đó, những công trình này cũng đề xuất một số giải pháp nhằm thúc đẩy quan hệ giữa Việt Nam và Trung Đông.
Tuy nhiên, công trình nghiên cứu mà Luận án đã tổng quan ở trên chưa đề cập đến một số vấn đề sau:
Mặc dù có nhiều nghiên cứu về Trung Đông, nhưng vẫn thiếu cơ sở khoa học về các nhân tố ảnh hưởng đến xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang thị trường này Hơn nữa, các công trình hiện tại chưa đề cập đến những yếu tố cụ thể tác động đến xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam vào khu vực Trung Đông.
Các nghiên cứu hiện tại về Trung Đông chủ yếu chỉ cung cấp cái nhìn tổng quan mà chưa phân tích sâu các yếu tố cụ thể trong thị trường này ảnh hưởng đến xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang khu vực Trung Đông.
Hiện nay, các nghiên cứu về hợp tác kinh tế quốc tế chủ yếu tập trung vào các yếu tố ảnh hưởng đến xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang các thị trường truyền thống như EU, Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc và ASEAN Tuy nhiên, chưa có nghiên cứu nào hệ thống hóa các yếu tố tác động đến xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang thị trường Trung Đông.
Vào thứ năm, các nghiên cứu mới chỉ tập trung phân tích tính cần thiết của việc xuất khẩu hàng hóa nói chung, mà chưa làm rõ lý do tại sao việc xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang thị trường Trung Đông lại trở nên cấp thiết.
Vào thứ sáu, các nghiên cứu về Trung Đông và quan hệ Việt Nam đã chỉ ra thực trạng quan hệ chính trị - kinh tế giữa hai bên Tuy nhiên, hiện tại vẫn thiếu các nghiên cứu chuyên sâu về xuất khẩu, đặc biệt là việc so sánh xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang thị trường Trung Đông với xuất khẩu toàn cầu và nhập khẩu hàng hóa từ Trung Đông vào thế giới.
Vào thứ bảy, nhiều công trình tổng quan chỉ đề cập đến thành tựu xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam ra thị trường toàn cầu, nhưng chưa đi sâu vào phân tích thành tựu xuất khẩu sang thị trường Trung Đông Bài học kinh nghiệm và giải pháp cho thương mại Việt Nam trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế cần được xem xét một cách cụ thể hơn đối với khu vực này.
Các nghiên cứu về quan hệ Việt Nam – Trung Đông hiện nay chủ yếu tập trung vào thực trạng và giải pháp thúc đẩy quan hệ, nhưng chưa phân tích một cách hệ thống về tình hình xuất khẩu hàng hóa Điều này bao gồm việc chưa xem xét các yếu tố tác động đến xuất khẩu, cũng như chưa đề xuất các giải pháp nhằm kích thích các yếu tố tích cực và hạn chế các yếu tố tiêu cực để tăng cường xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang thị trường Trung Đông.
Các nghiên cứu hiện tại chủ yếu tập trung vào thương mại, đầu tư, an ninh và tôn giáo tại khu vực Trung Đông, nhưng chưa có phân tích sâu sắc về các yếu tố ảnh hưởng đến xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang thị trường này Thiếu hụt thông tin về thực trạng xuất khẩu và các giải pháp thúc đẩy xuất khẩu đã làm cho các nhà hoạch định chính sách và doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc xây dựng chiến lược hiệu quả Do đó, cần có nghiên cứu hệ thống để xác định yêu cầu và tiềm năng xuất khẩu, cũng như lường trước các yếu tố tác động tiêu cực nhằm giảm thiểu rủi ro trong xuất khẩu hàng hóa sang Trung Đông.
Nghiên cứu toàn diện và phân tích hệ thống là cần thiết để xác định các yếu tố ảnh hưởng đến xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam sang thị trường Trung Đông Việc làm rõ những nhân tố tích cực và tiêu cực, cùng với các dẫn chứng cụ thể, sẽ giúp đề xuất chính sách nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực và thúc đẩy các yếu tố tích cực Qua đó, góp phần nâng cao kim ngạch và giá trị hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam một cách bền vững trong tương lai.
