Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
Để giải quyết các nhiệm vụ nghiên cứu, tác giả áp dụng phương pháp luận của Chủ nghĩa duy vật biện chứng và Chủ nghĩa duy vật lịch sử, kết hợp với tư tưởng Hồ Chí Minh và các chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam cùng Nhà nước liên quan đến nội dung nghiên cứu.
Ngoài việc sử dụng phương pháp luận, tác giả còn sử dụng phương pháp nghiên cứu như:
Phương pháp phân tích được sử dụng để làm rõ các vấn đề lý luận cốt lõi liên quan đến thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm Bài viết sẽ phân tích những bất cập hiện có và đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện quy trình này.
Phương pháp tổng hợp giúp tổng hợp số liệu và kết quả phân tích, từ đó đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật nhằm giải quyết những bất cập trong thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm.
Luận văn áp dụng nhiều phương pháp nghiên cứu khoa học, bao gồm quy nạp, diễn dịch, kết hợp và suy diễn logic, nhằm đáp ứng yêu cầu nghiên cứu của đề tài.
Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
Trong luận văn thạc sĩ, tác giả phân tích các vấn đề lý luận liên quan đến việc tổ chức và thực hiện thủ tục khởi đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm.
Phân tích và đánh giá pháp luật hiện hành là cần thiết để nhận diện những điểm mới cũng như những bất hợp lý trong quy định pháp luật Cần đưa ra các nhận định hợp lý về việc áp dụng pháp luật liên quan đến thủ tục bắt đầu phiên toà hình sự sơ thẩm trong thực tiễn thi hành Để hoàn thiện pháp luật, cần đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật về thủ tục này ở Việt Nam hiện nay.
Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung luận văn được bao gồm 3 chương với kết cấu như sau:
Chương 1 trình bày những vấn đề lý luận liên quan đến thủ tục khởi đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm Chương 2 phân tích quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm, đồng thời đánh giá thực tiễn áp dụng tại Tòa án nhân dân các cấp ở Thành phố Hải Phòng.
Chương 3: Yêu cầu và giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện thủ tục bắt đầu phiên toà hình sự sơ thẩm
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ THỦ TỤC BẮT ĐẦU PHIÊN TOÀ HÌNH SỰ SƠ THẨM
Khái niệm, đặc điểm của thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm13
1.1.1 Khái niệm thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm Để đảm bảo dân chủ, xét xử đúng người, đúng tội, áp dụng đúng pháp luật, không để lọt tội phạm, không làm oan người vô tội trong quá trình giai quyết vụ án hình sự, qua đó, bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của con người là một trong những đặc điểm của nhà nước pháp quyền Quá trình giải quyết vụ án phải trải qua các giai đoạn khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử Khi một hành vi vi phạm pháp luật có dấu hiệu tội phạm thì sẽ diễn ra hoạt động khơi tố vụ án và điều tra đê xác định người thực hiện hành vi này Khi có kết quả điều tra, cơ quan công tố truy tố người bị buộc tội bằng bản cáo trạng ra trước tòa để xét xử, Tòa án mở phiên tòa để phán quyết đối với người bị buộc tội và thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm là giai đoạn đầu tiên của quá trình xét xử nằm trong giai đoạn xét xử vụ án hình sự - là giai đoạn cuối cùng của hoạt động tố tụng hình sự, về nguyên tắc được kết thức bởi phiên tòa
Xét xử là chức năng quan trọng của Nhà nước, thực hiện quyền tư pháp nhằm ra phán quyết giải quyết xung đột và trừng trị tội phạm Qua đó, việc xét xử góp phần bảo vệ và khôi phục trật tự pháp luật, đồng thời bảo vệ quyền lợi của Nhà nước.
Xét xử, theo Từ điển luật học, là quá trình xem xét và đánh giá bản chất pháp lý của vụ việc để đưa ra phán xét về tính chất và mức độ pháp lý của nó Qua đó, Nhà nước sẽ đưa ra phán quyết phù hợp với bản chất và mức độ hợp pháp hay không hợp pháp của vụ việc.
Giáo trình Luật TTHS Việt Nam của Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội định nghĩa rằng XXST là giai đoạn tiếp theo trong quá trình TTHS, nơi Tòa án có thẩm quyền nghiên cứu hồ sơ vụ án và lần đầu tiên đưa vụ án hình sự ra xem xét công khai Mục tiêu của giai đoạn này là xác định có hay không có tội phạm xảy ra và liệu một người có phải là phạm tội hay không, từ đó đưa ra bản án và quyết định phù hợp với tính chất vụ án mà Viện Kiểm sát đã truy tố.
Xét xử thường gắn liền với khái niệm "phiên tòa", nơi diễn ra hoạt động xét xử chủ yếu của Tòa án Theo định nghĩa pháp lý, phiên tòa là hình thức hoạt động xét xử của Tòa án, được tổ chức theo trình tự nhất định dưới sự chủ trì của Thẩm phán cùng HĐXX hoặc Bồi thẩm đoàn Tại phiên tòa, các chứng cứ được xem xét công khai, với cáo trạng truy tố từ cơ quan Công tố là trọng tâm Đây là nơi Tòa án tiến hành điều tra chính thức thông qua tranh tụng nhằm xác định sự thật khách quan của vụ án Bản án và quyết định của Tòa án dựa trên chứng cứ thu thập và kiểm tra tại phiên tòa, nơi các bên tham gia tố tụng thực hiện quyền và lợi ích của mình một cách bình đẳng và dân chủ Trong phiên tòa hình sự sơ thẩm, các chức năng như buộc tội, bào chữa và xét xử được thể hiện rõ ràng, bắt đầu bằng thủ tục xác định các bên tham gia tố tụng, với KSV đưa ra cáo trạng và bị cáo cùng người bào chữa thực hiện quyền gỡ tội.
Hiến pháp năm 2013 xác định Tòa án là cơ quan xét xử của Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, có nhiệm vụ bảo vệ công lý, quyền con người, quyền công dân, và lợi ích hợp pháp của cá nhân, tổ chức Luật tổ chức TAND năm 2014 quy định thẩm quyền và chức năng của Tòa án, bao gồm xét xử các vụ án hình sự, dân sự, hôn nhân và gia đình, lao động, kinh tế, hành chính, và các vấn đề khác theo pháp luật Hiện tại, pháp luật TTHS Việt Nam áp dụng nguyên tắc hai cấp xét xử, trong đó xét xử sơ thẩm là trọng tâm và có vai trò quan trọng trong hoạt động của Tòa án.
Phiên tòa hình sự sơ thẩm là giai đoạn xét xử đầu tiên trong quy trình tố tụng hình sự, khác với phiên tòa phúc thẩm và các thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm Theo Từ điển Luật học, "sơ thẩm" có nghĩa là xét xử lần đầu Phiên tòa này đóng vai trò quan trọng trong việc xác định cơ sở cho các cấp xét xử sau, như phúc thẩm hoặc xem xét lại bản án đã có hiệu lực Đây là hoạt động công khai của Tòa án nhằm xem xét và đánh giá toàn diện các chứng cứ, tài liệu liên quan đến vụ án, từ đó ra bản án và quyết định giải quyết vụ án hình sự một cách toàn diện.
Phiên tòa hình sự sơ thẩm là giai đoạn quan trọng trong quá trình giải quyết vụ án, được quy định bởi luật tố tụng hình sự của từng quốc gia Thủ tục tại phiên tòa này có thể khác nhau tùy thuộc vào điều kiện kinh tế xã hội, truyền thống lập pháp và mô hình tố tụng của mỗi nước Thông thường, quy trình tại phiên tòa hình sự sơ thẩm bao gồm các bước: khởi đầu phiên tòa, tiến hành xét hỏi, thực hiện tranh luận, tiến hành nghị án và cuối cùng là tuyên án.
Bắt đầu phiên tòa là bước khởi đầu quan trọng, do Thẩm phán chủ tọa thực hiện để đánh dấu sự khởi đầu của phiên tòa Đây là hoạt động cần thiết để chuẩn bị cho các giai đoạn tiếp theo, đảm bảo các điều kiện theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự.
Bước 1: Trước khi khai mạc phiên tòa, Thư ký Tòa án phải tiến hành các công việc:
+ Kiểm tra sự có mặt của những người được Tòa án triệu tập; nếu có người vắng mặt thì phải nêu lý do;
+ Phổ biến nội quy phiên tòa.”
Bước 2: Khai mạc phiên tòa
+ Thẩm phán chủ tọa phiên tòa khai mạc phiên tòa và đọc quyết định đưa vụ án ra xét xử
+ Thư ký Tòa án báo cáo Hội đồng xét xử về sự có mặt, vắng mặt của những người được Tòa án triệu tập và lý do vắng mặt
Chủ tọa phiên tòa xác nhận sự hiện diện của các cá nhân theo giấy triệu tập và tiến hành kiểm tra lý lịch, đồng thời thông báo quyền lợi và nghĩa vụ của họ.
Bước 3: Giải quyết yêu cầu về xem xét chứng cứ và hoãn phiên tòa khi có người vắng mặt
Trong phần mở đầu phiên tòa, Chủ tọa sẽ giải quyết các vấn đề thủ tục, điều này ảnh hưởng lớn đến việc tổ chức và tiến hành xét xử Việc thực hiện đúng thủ tục sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho các giai đoạn tiếp theo của phiên tòa Sau đó, Chủ tọa sẽ kiểm tra sự có mặt và lý lịch của những người tham gia tố tụng, đồng thời giải thích quyền và nghĩa vụ của mình Thủ tục bắt đầu phiên tòa được quy định từ điều 300 đến điều 305 BLTTHS 2015, mang tính chất quan trọng trong xét xử vụ án hình sự Để đảm bảo phiên tòa diễn ra theo quy định pháp luật và chiếm được lòng tin của nhân dân, cần có sự chuẩn bị tốt các điều kiện cần thiết cho việc mở phiên tòa.
Thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm là hoạt động thiết yếu nhằm đảm bảo quá trình xét xử diễn ra chính xác, khách quan và thuận lợi Theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS), đây là một bước bắt buộc trong quy trình tố tụng tại phiên tòa.
Thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm là một hoạt động tố tụng hình sự được thực hiện bởi những người có thẩm quyền, nhằm mở phiên tòa xét xử vụ án hình sự Mục đích của thủ tục này là đảm bảo quá trình xét xử diễn ra một cách chính xác, khách quan và thuận lợi.
1.1.2 Đặc điểm của thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm
Mỗi loại án đều có quy định pháp luật tố tụng riêng, phản ánh đặc thù của từng quan hệ pháp luật Trong khi tranh chấp dân sự, hôn nhân gia đình, kinh doanh thương mại và lao động thường xuất phát từ giao dịch hàng ngày, pháp luật tố tụng dân sự ưu tiên sự thỏa thuận giữa các bên Tố tụng hành chính điều chỉnh mối quan hệ giữa người dân và cơ quan nhà nước, nhấn mạnh việc đối thoại Ngược lại, pháp luật hình sự và tố tụng hình sự điều chỉnh mối quan hệ giữa hành vi nguy hiểm cho xã hội và Nhà nước, bảo vệ lợi ích của Nhà nước cùng quyền lợi hợp pháp của cá nhân, tổ chức Do đặc điểm của quan hệ pháp luật hình sự, các quy định tố tụng được xây dựng dựa trên nguyên tắc nghiêm ngặt, thể hiện quyền lực của Nhà nước Quy trình giải quyết vụ án hình sự được thực hiện bởi các chủ thể có quyền lực Nhà nước, yêu cầu tuân thủ nghiêm ngặt các quy định pháp luật Thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm có những đặc điểm chung và riêng biệt so với các loại án khác.
Thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm đóng vai trò quan trọng trong việc xét xử các vụ án hình sự Nếu thủ tục này không được thực hiện đầy đủ và đúng trình tự, việc tổ chức phiên tòa sẽ không tuân thủ quy định pháp luật, dẫn đến khó khăn trong việc xác định sự thật khách quan của vụ án Hệ quả là phiên tòa có thể bị hoãn, gây lãng phí thời gian và chi phí tố tụng của Nhà nước Do đó, thủ tục này là hoạt động tố tụng bắt buộc khi Tòa án tiến hành xét xử vụ án hình sự.
Vai trò, ý nghĩa của thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm
1.2.1 Vai trò của thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm
Hoạt động xét xử của Tòa án đóng vai trò quan trọng trong việc quyết định sinh mệnh chính trị và quyền lợi hợp pháp của các bên liên quan, bao gồm bị cáo, bị hại, nguyên đơn dân sự, và bị đơn dân sự Giai đoạn xét xử, đặc biệt là thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm, có ý nghĩa lớn, tạo nền tảng cho toàn bộ quá trình xét xử của Tòa án.
Thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm đóng vai trò quan trọng trong toàn bộ quá trình xét xử tại Tòa án, ảnh hưởng đến phán quyết về các sự kiện pháp lý Việc xác định công khai các chứng cứ và người làm chứng đảm bảo tính minh bạch và không bỏ sót tình tiết liên quan, từ đó tác động lớn đến các tình tiết vụ án Sự tham gia của những người được triệu tập là cần thiết để xác minh sự có mặt và xác định quyền lợi, nghĩa vụ của họ trong quá trình tố tụng Thực hiện thủ tục này không chỉ bảo vệ quyền lợi mà còn giúp cá nhân liên quan nhận thức rõ vai trò của mình trong suốt quá trình xét xử.
Xét xử là chức năng quan trọng nhất của Tòa án trong toàn bộ quá trình tố tụng hình sự, nhằm kiểm tra tính hợp pháp và căn cứ của các quyết định trước khi chuyển vụ án sang Tòa án Quy trình này giúp loại trừ các hậu quả tiêu cực từ những sai sót trong các giai đoạn trước đó, như khởi tố, điều tra và truy tố Thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm xác định rõ vai trò của các cơ quan trong quá trình xét xử, đảm bảo tính nghiêm minh và khách quan của vụ việc Quyền đề nghị thay đổi các thành viên tham gia tố tụng giúp các cá nhân đại diện tổ chức tham gia xác nhận và đưa ra ý kiến, từ đó nâng cao tính khách quan của vụ án Mở đầu phiên tòa với thủ tục này thể hiện sự thống nhất về minh bạch, công tâm và khách quan trong các quyết định của Tòa án.
Thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm là bước quan trọng đầu tiên trong quá trình xét xử, xác định các điều kiện cần thiết để tiến hành vụ án Nếu thủ tục này không đầy đủ hoặc các chứng cứ không chính xác, phiên tòa sẽ không thể diễn ra theo quy định pháp luật Sự tham gia đầy đủ của những người tiến hành tố tụng và các bên liên quan là cần thiết để đảm bảo tính hợp pháp và chính xác của vụ án Thông qua thủ tục này, Tòa án sẽ xác định các chứng cứ cần thiết và ra phán quyết nhằm bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, tài sản của tổ chức và quyền lợi hợp pháp của công dân Thẩm phán chủ tọa sẽ xem xét tính hợp lệ của vụ án và nếu phát hiện vi phạm nghiêm trọng, Tòa án sẽ có quyết định phù hợp để đảm bảo tuân thủ pháp luật.
1.2.2 Ý nghĩa của thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm
Thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm đảm bảo tuân thủ hiến pháp và pháp luật, góp phần công bằng giữa công dân và cân bằng các mối quan hệ xã hội Phiên tòa là nơi thực hiện áp dụng pháp luật đúng đắn, với trách nhiệm của HĐXX trong việc theo dõi và điều khiển tranh tụng để đưa ra quyết định chính xác Thủ tục này thực hiện theo trình tự nhất định, đáp ứng yêu cầu của Nhà nước pháp quyền và bảo đảm quyền, nghĩa vụ của những người tham gia tố tụng Tại phiên tòa công khai, không có vi phạm pháp luật như bức cung hay ép cung, từ đó bảo vệ quyền con người Xét xử tại phiên tòa sơ thẩm là hoạt động trung tâm, quan trọng trong việc đảm bảo tính pháp chế và bảo vệ quyền tự do của công dân, góp phần vào cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm Thủ tục này thể hiện tính nghiêm minh và bảo vệ trật tự xã hội, xử lý nghiêm các hành vi phạm tội, đảm bảo mọi công dân bình đẳng trước pháp luật, góp phần xây dựng và bảo vệ tổ quốc xã hội chủ nghĩa.
Phiên tòa là biểu hiện rõ nét của chính sách hình sự quốc gia, thể hiện bản chất chế độ và bảo vệ lợi ích nhà nước cùng quyền lợi hợp pháp của công dân Nhiều công dân do thiếu hiểu biết pháp luật hoặc coi thường pháp luật có thể dẫn đến hành vi phạm tội Phiên tòa hình sự sơ thẩm có nhiệm vụ xét xử và ra bản án để xác định hành vi nguy hiểm cho xã hội là tội phạm, đồng thời buộc người phạm tội phải chịu trách nhiệm pháp lý Thủ tục bắt đầu phiên tòa đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao ý thức pháp luật, quản lý xã hội và nhà nước, đồng thời góp phần giáo dục công dân về trách nhiệm cá nhân và tôn trọng pháp luật, từ đó đấu tranh phòng ngừa tội phạm và vi phạm pháp luật.
Thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ quyền con người và lợi ích hợp pháp của các bên liên quan, bao gồm bị cáo, người bị hại, và các bên khác Nếu thủ tục này được thực hiện đúng đắn, phiên tòa sơ thẩm sẽ đạt kết quả cao, tuân thủ pháp luật, và tạo điều kiện thuận lợi cho các thủ tục phúc thẩm và giám đốc thẩm Điều này không chỉ bảo vệ quyền lợi hợp pháp của công dân mà còn đảm bảo trật tự và công bằng xã hội, củng cố niềm tin của nhân dân vào hoạt động xét xử của Tòa án và cơ quan tư pháp Hơn nữa, một bản án sơ thẩm công minh và thuyết phục sẽ hạn chế kháng cáo, kháng nghị, từ đó giảm chi phí cho người tham gia tố tụng và ngân sách Nhà nước.
Thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm được thực hiện công khai nhằm củng cố niềm tin của người dân vào Tòa án và các cơ quan thực thi quyền tư pháp.
Thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả xét xử, đồng thời tuyên truyền và giáo dục ý thức pháp luật cho người dân Qua đó, người tham dự và công dân sẽ hiểu biết thêm về pháp luật cũng như các chính sách của Đảng và Nhà nước, từ đó nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật và củng cố niềm tin vào cơ quan thực thi pháp luật Phiên tòa xét xử công khai cũng cho phép đánh giá năng lực của Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân, Kiểm sát viên, Luật sư và các bên tham gia tố tụng khác.
Thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm tuân thủ nguyên tắc xét xử công khai, một trong những nguyên tắc dân chủ được quy định tại Điều 103 Hiến pháp 2013 và cụ thể hóa trong Điều 25 của BLTTHS năm 2015 Việc xét xử công khai cho phép mọi người tham dự và theo dõi diễn biến phiên tòa, đồng thời cho phép tường thuật và thông báo qua các phương tiện truyền thông Trong trường hợp đặc biệt cần giữ bí mật, TAND có thể xét xử kín nhưng phải tuyên án công khai Nguyên tắc này tạo điều kiện cho nhân dân giám sát hoạt động của Tòa án và nâng cao trách nhiệm của những người tiến hành tố tụng, đồng thời giáo dục công dân tôn trọng pháp luật.
Các yếu tố tác động đến chất lƣợng thực hiện thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm
1.3.1 Quy định pháp luật Đảng và Nhà nước ta luôn chủ trương xây dựng và duy trì một nền tư pháp vững mạnh nhằm xây dựng và bảo vệ Nhà nước Việt Nam pháp quyền xã hội chủ nghĩa Chủ trương về cải cách tư pháp đã được đề ra trong các văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc của Đảng (lần thứ IX, X, XI, XII) Hiện nay, công tác cải cách tư pháp cũng rất được chú trọng với mục tiêu đổi mới, kiện toàn tổ chức bộ máy, chức năng nhiệm vụ của các cơ quan tư pháp và các cơ quan, tổ chức bổ trợ tư pháp BLTTHS
Luật Tố tụng hình sự 2015, có hiệu lực từ 01/01/2018, đã khắc phục nhiều hạn chế của BLTTHS 2003 và bổ sung các quy định mới nhằm đáp ứng yêu cầu an ninh, trật tự xã hội Tuy nhiên, vẫn tồn tại những bất cập trong quy định, đặc biệt là về thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm Cụ thể, BLTTHS 2015 chưa quy định rõ nội dung khiếu nại, kiến nghị và kết quả giải quyết liên quan; đồng thời, thủ tục hỏi đáp tại phiên tòa thiếu rõ ràng, ảnh hưởng đến vai trò của hội đồng xét xử và kiểm sát viên Điều này dẫn đến phần tranh luận tại phiên tòa trở nên tẻ nhạt, làm giảm trách nhiệm của các bên tham gia, đặc biệt là thẩm phán, kiểm sát viên và luật sư Cần thiết phải nghiên cứu và điều chỉnh những nội dung này cho phù hợp với thực tiễn.
Chất lượng của văn bản pháp luật hình sự cần được hoàn thiện và đồng bộ để đảm bảo hiệu quả thực thi trong đời sống Nếu pháp luật có chất lượng thấp và tính khả thi kém, việc thực hiện pháp luật hình sự, đặc biệt là quy trình bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm, sẽ gặp nhiều khó khăn và không đạt hiệu quả cao, dẫn đến một số quy định pháp luật không thể áp dụng trong thực tiễn.
1.3.2 Hướng dẫn áp dụng pháp luật, tổng kết xét xử Áp dụng pháp luật có vai trò quan trọng trong việc đưa pháp luật vào thực tiễn, đánh giá được hiệu quả của pháp luật trong thực tiễn Áp dụng pháp luật là một hình thức thực hiện pháp luật, trong đó nhà nước thông qua các cơ quan nhà nước hoặc cán bộ, công chức có thẩm quyền tổ chức cho các chủ thể thực hiện những quy định của pháp luật, hoặc tự mình căn cứ vào những quy định của pháp luật để quyết định làm phát sinh, thay đổi, chấm dứt những quan hệ pháp luật cụ thể Áp dụng pháp luật trong thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm có vai trò quan trọng trong hiệu quả thực hiện phiên tòa hình sự sơ thẩm Áp dụng pháp luật trong hoạt động giải quyết án hình sự là hoạt động thường xuyên của TAND trong quá trình thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình do Hiến pháp và pháp luật quy định Áp dụng pháp luật trong hoạt động giải quyết án hình sự của Toà án mang những đặc điểm chung của hoạt động áp dụng pháp luật, bên cạnh đó, nó còn có những đặc điểm riêng Quy trình áp dụng pháp luật trong hoạt động giải quyết án hình sự của Toà án được thực hiện theo quy định của BLTTHS nhưng luật nội dung giải quyết vụ án hình sự phải là BLHS Việc áp dụng pháp luật trong hoạt động của Toà án luôn là mối quan tâm của xã hội, đặc biệt là khi chúng ta đang tiến hành cải cách tư pháp nhằm thực hiện tốt nhất công cuộc đổi mới, xây dựng nhà nước pháp quyền
Trong những năm qua, TAND tối cao đã thực hiện việc hướng dẫn áp dụng pháp luật qua nhiều hình thức, đặc biệt là các Nghị quyết của Hội đồng Thẩm phán, có tính bắt buộc đối với các chủ thể áp dụng pháp luật Việc áp dụng pháp luật hiệu quả có vai trò quan trọng trong thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm Tuy nhiên, nếu các cơ quan có thẩm quyền không chú trọng đến các văn bản hướng dẫn, sẽ gặp khó khăn trong thực hiện pháp luật trong quá trình TTHS Một số quy định về trình tự thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm còn thiếu cụ thể và thống nhất, dẫn đến khó khăn cho các TAND địa phương Do các văn bản hướng dẫn chưa đầy đủ, TAND các cấp thường linh hoạt áp dụng theo từng vụ án, nhưng cách hiểu và thực hiện giữa các địa phương vẫn còn khác nhau, gây ảnh hưởng đến hiệu quả công tác hướng dẫn pháp luật Điều này cũng là nguyên nhân dẫn đến tình trạng gia tăng các vụ án bị cấp trên sửa, hủy.
Công tác tổng kết xét xử sau mỗi vụ án, định kỳ hoặc hàng năm, đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả thủ tục tại phiên tòa hình sự sơ thẩm Qua quá trình này, các cá nhân và tổ chức liên quan có thể nhận diện những sai sót và rút ra bài học kinh nghiệm từ những công việc đã thực hiện Việc tổng kết xét xử không chỉ giúp ghi nhận các bản án và thủ tục mà còn tạo điều kiện cho việc cải thiện chất lượng xét xử trong các phiên tòa tiếp theo, góp phần nâng cao hiệu quả công tác rút kinh nghiệm trong lĩnh vực tư pháp.
1.3.3 Các điều kiện khác đảm bảo thực hiện thủ tục bắt đầu phiên tòa Ảnh hưởng của nền kinh tế thị trường tác động trực tiếp đến các chuẩn mực xã hội, giá trị đạo đức truyền thống Khi người dân có tri thức pháp luật cần thiết, họ sẽ có hành vi tích cực, sử dụng pháp luật vào việc làm hợp pháp, phù hợp với đạo đức xã hội tạo điều kiện cho các quan hệ pháp luật nói chung cũng như quan hệ pháp luật TTHS góp phần bảo đảm thực hiện thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm Bên cạnh đó, ý thức pháp luật của người dân có vai trò quan trọng - phản biện xã hội đối với việc thực hiện các quy định pháp luật về quyền, nghĩa vụ của các bên khi tham dự phiên tòa hình sự sơ thẩm Ngược lại, nhận thức của người dân về pháp luật nói chung, pháp luật TTHS nói riêng chưa cao, về vai trò quan trọng của mình trong bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho bản thân chưa đầy đủ, đúng đắn sẽ kìm hãm, không phát huy tốt hiệu quả thực hiện pháp luật về quyền, nghĩa vụ của bản thân Chính trị không ổn định, an ninh trật tự không bảo đảm làm gia tăng tội phạm, độ tuổi phạm tội ngày càng trẻ hóa, mức độ pham tội ngày càng nghiêm trọng sẽ tạo ra áp lực lớn đối với hệ thống pháp luật tư pháp, đặc biệt là cơ quan tiến hành tố tụng trong bảo đảm pháp chế xã hội chủ nghĩa khi thực hiện các phiên tòa xét xử sơ thẩm
Nhận thức và trách nhiệm của những người tiến hành và tham gia tố tụng trong thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện công lý Thẩm phán, hội thẩm, kiểm sát viên và điều tra viên cần có thái độ khách quan và tôn trọng để đảm bảo quyền lợi hợp pháp cho các bên liên quan Sự hiện diện của luật sư không nên bị xem là cản trở mà là một phần thiết yếu trong quá trình tố tụng Trình độ chuyên môn của những người có thẩm quyền cũng ảnh hưởng lớn đến hiệu quả của thủ tục này; nếu họ nắm vững chức năng và nhiệm vụ, sẽ tạo ra môi trường làm việc chuyên nghiệp và công bằng Ngược lại, sự thiếu hiểu biết có thể dẫn đến việc áp dụng sai quy định pháp luật, gây khó khăn cho quá trình tố tụng Sự tôn trọng và hợp tác từ phía các bên tham gia cũng là yếu tố quyết định, giúp thủ tục được tiến hành nhanh chóng và đúng pháp luật Vai trò của chủ tọa và thư ký phiên tòa rất quan trọng; nếu họ thực hiện đúng quyền và nghĩa vụ của mình, sẽ đảm bảo quyền lợi hợp pháp cho tất cả các bên và hạn chế oan sai Thiếu nhận thức về thủ tục có thể cản trở việc thực hiện công lý, dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng cho sự thật khách quan và quyền lợi của người bị buộc tội cũng như bị hại.
Thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm chịu ảnh hưởng từ nhiều yếu tố như tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật và văn hóa pháp đình Việc thực hiện tốt công tác này sẽ nâng cao nhận thức pháp luật của người dân, từ đó cải thiện hiệu quả thực hiện pháp luật trong các phiên tòa Hiện nay, tình hình tội phạm gia tăng cả về số lượng và mức độ, với nhiều hành vi phạm tội trở nên tinh vi và nguy hiểm hơn, đặc biệt là các tội phạm nghiêm trọng như giết người và hiếp dâm Nhiều người bị lôi kéo vào con đường phạm tội, không chỉ dừng lại ở các tội phạm xã hội mà còn liên quan đến ma túy và an ninh quốc gia Do đó, cần chú trọng công tác tuyên truyền, vận động và phổ biến giáo dục pháp luật để ổn định an ninh trật tự và an toàn xã hội, đồng thời cần có những giải pháp hiệu quả để nâng cao công tác này.
Tạo dựng một môi trường văn hóa pháp đình là yếu tố quan trọng thúc đẩy tính chuyên nghiệp trong tố tụng hình sự, giúp các bên tham gia ứng xử lịch sự và tôn trọng lẫn nhau Điều này không chỉ hỗ trợ việc tìm ra sự thật khách quan mà còn bảo đảm xét xử kịp thời và đúng pháp luật Tuy nhiên, vị trí địa lý cũng ảnh hưởng đến hiệu quả của thủ tục bắt đầu phiên tòa sơ thẩm, đặc biệt ở những vùng sâu, vùng xa, nơi người dân có nhận thức hạn chế về pháp luật và điều kiện cơ sở hạ tầng còn yếu kém Do đó, việc thực hiện thủ tục này tại Tòa án gặp nhiều khó khăn.
Phiên toà xét xử sơ thẩm vụ án hình sự là bước quan trọng để kiểm tra công khai các chứng cứ mới, từ đó quyết định xử lý vụ án Chương này áp dụng lý thuyết pháp lý và quan điểm nghiên cứu liên quan để xây dựng khái niệm và phân tích đặc điểm thực hiện pháp luật trong thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm Mục tiêu là hiểu rõ và nâng cao hiệu quả của thủ tục này, đảm bảo xét xử đúng người, đúng tội và đúng pháp luật, đồng thời tăng cường số lượng và chất lượng kháng nghị, kiến nghị.
Trong chương 1, tác giả đã phân tích các khái niệm và đặc điểm của tổ chức phiên tòa hình sự sơ thẩm tại Việt Nam, từ đó nêu rõ vai trò và ý nghĩa của nó Qua đó, tác giả cũng xem xét các yếu tố ảnh hưởng đến thủ tục khởi đầu của phiên tòa hình sự sơ thẩm, nhằm làm rõ tầm quan trọng của quy trình này trong hệ thống tư pháp.
Chương 1 đã cung cấp những nội dung phân tích quan trọng, tạo nền tảng lý luận cho việc nghiên cứu sâu hơn về quy định pháp luật liên quan đến thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm trong chương 2.
QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT TTHS VIỆT NAM VỀ THỦ TỤC BẮT ĐẦU PHIÊN TOÀ HÌNH SỰ SƠ THẨM VÀ THỰC TIỄN THỰC HIỆN TẠI TAND CÁC CẤP TẠI THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG
Quy định của pháp luật TTHS Việt Nam về thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm
2.1.1 Quy định của pháp luật TTHS Việt Nam về thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm trước khi BLTTHS năm 2015 được ban hành
2.1.1.1 Quy định của Pháp luật TTHS Việt Nam từ năm 1945 đến trước pháp điển lần thứ nhất (1988)
Ngày 2/9/1945, Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời trong bối cảnh khó khăn, khi nhân dân phải vừa giữ chính quyền vừa xây dựng kinh tế từ nền tảng nghèo nàn Trong giai đoạn này, hoạt động tư pháp chủ yếu dựa vào các sắc lệnh của Chủ tịch Hồ Chí Minh nhằm giải quyết các vấn đề cấp bách trong chiến tranh Bên cạnh Sắc lệnh số 13/SL ngày 24/1/1946 quy định tổ chức Tòa án và ngạch Thẩm phán, Nhà nước đã ban hành nhiều văn bản quy phạm pháp luật khác như Sắc lệnh số 51/SL ngày 17/4/1946 về thẩm quyền và phân công trong Tòa án, Sắc lệnh số 85/SL ngày 22/5/1950 về cải cách bộ máy tư pháp, và Nghị định số 32-NĐ ngày 6/4/1952 xác định thẩm quyền của TAND huyện trong việc xử lý một số loại án.
Quy định về phiên tòa hình sự sơ thẩm ở Việt Nam hiện nay chủ yếu theo mô hình thẩm vấn của Pháp, với hai loại Tòa án: "tiểu hình" và "trung hình".
Tòa “tiểu hình” xét xử các tội "khinh tội", với mức hình phạt tối đa lên đến 10 năm tù giam, hoặc áp dụng biện pháp giám sát, lao động công ích, hoặc tước quyền sở hữu tài sản và các đặc quyền khác Phiên tòa hình sự sơ thẩm được tổ chức tại Tòa sơ thẩm theo địa bàn cấp huyện, trong khi cấp đệ nhị được tổ chức theo địa bàn cấp tỉnh Thành phần của phiên tòa sơ thẩm bao gồm các thẩm phán và đại diện của viện kiểm sát.
Tại Tòa sơ thẩm, chỉ có một thẩm phán tham gia xét xử và phiên tòa được mở công khai, không có vai trò công bố buộc tội Ở cấp đệ nhị, phiên tòa sơ thẩm xét xử án cũng diễn ra theo quy trình này.
Trong phiên tòa "tiểu hình", Hội đồng xét xử bao gồm Bồi thẩm nhân dân do Hội đồng nhân dân tỉnh bầu ra và tham gia bằng hình thức rút thăm Bồi thẩm không nghiên cứu hồ sơ trước và có quyền đóng góp ý kiến cũng như đề nghị xét hỏi bị cáo Chánh án tòa án cấp đệ nhị trực tiếp xét xử, quyết định về tội danh và hình phạt Cả Chánh án và Bồi thẩm nhân dân đều phải tuyên thệ khi xét xử, trong khi ông Biện lý giữ quyền công tố tương tự như KSV hiện nay.
Theo Sắc lệnh 13 ngày 24/1/1946, Hội đồng xử “đại hình” tại Tòa đệ nhị cấp bao gồm Chánh án Tòa đệ nhị cấp, hai Thẩm phán làm Phụ thẩm chuyên môn và hai Phụ thẩm nhân dân được rút thăm từ danh sách quy định trong điều 18 Ngày 09/11/1946, Hiến pháp đầu tiên của nước ta đã được thông qua.
Năm 1946, Điều 63 Hiến pháp xác định cơ quan tư pháp bao gồm TAND tối cao, các tòa phúc thẩm và tòa sơ cấp Hiến pháp ghi nhận nhiều nguyên tắc cơ bản về phiên tòa hình sự như sự tham gia của phụ thẩm nhân dân, tính công khai của phiên tòa và quyền tự bào chữa hoặc mượn luật sư Trong quá trình xét xử, thẩm phán chỉ tuân theo pháp luật mà không chịu sự can thiệp từ các cơ quan khác Tuy nhiên, Hiến pháp 1946 chưa được thực thi do bối cảnh chiến tranh Sắc lệnh số 85 ngày 25/5/1950 đã cải cách bộ máy tư pháp, đổi tên tòa sơ cấp thành TAND cấp huyện và tòa đệ nhị thành TAND tỉnh, thành phố Phụ thẩm nhân dân được đổi thành hội thẩm nhân dân (HTND), với vai trò ngang quyền với thẩm phán chuyên môn trong xét xử, có quyền biểu quyết về tội danh và hình phạt.
Trong thời kỳ chưa có quy định cụ thể về trình tự, thủ tục tố tụng hình sự, các quy định tại phiên tòa xét xử hình sự khá đơn giản và rải rác trong các văn bản pháp luật Tại Tòa án sơ cấp, chỉ có một thẩm phán và lục sự ghi chép biên bản Tại Tòa án đệ nhị cấp, ngoài Chánh án còn có hai Phụ thẩm nhân dân, tuy nhiên họ không được xem hồ sơ trước phiên tòa Trong phiên tòa xử đại hình, sau khi nghe các bên liên quan, Chánh án cùng hai Thẩm phán và hai Phụ thẩm sẽ nghị án để quyết định về tội trạng và trường hợp giảm tội, với quyết định được đưa ra theo đa số Cuối cùng, Chánh án sẽ công bố bản án công khai, và bị can có cơ hội nói lời sau cùng trước khi Tòa tuyên án.
Mặc dù quy định về thủ tục XXST còn sơ khai, nhưng vai trò của Thẩm phán và Chánh án trong xét xử là rất quan trọng Họ là người tiếp cận hồ sơ vụ án đầu tiên, điều khiển phiên tòa và quyết định tội danh cũng như hình phạt Trong phiên tòa, vai trò của Thẩm phán trong việc xét hỏi và thẩm vấn chưa rõ nét, và sự tranh luận giữa bên buộc tội và bên gỡ tội cũng không được thể hiện đầy đủ Quá trình buộc tội và bào chữa diễn ra theo trình tự mà không có sự đối đáp giữa các bên, dẫn đến việc bào chữa kết thúc mà không có phản hồi từ bên buộc tội Các quy định về tổ chức Tòa án và cơ quan công tố cũng như việc tổ chức các phiên tòa, đặc biệt là phiên tòa hình sự sơ thẩm, đang dần hướng tới mô hình hiện đại hơn.
Tố tụng thẩm vấn nhấn mạnh trách nhiệm của cơ quan tiến hành tố tụng, đặc biệt là tòa án, trong việc chứng minh tội phạm Mặc dù các quy định này chưa được luật hóa và một số chưa được thực hiện, chúng vẫn là nền tảng quan trọng cho sự phát triển của pháp luật Tố tụng hình sự, bao gồm cả thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm tại Việt Nam.
Từ năm 1960 đến trước khi Luật TTHS 1988 được ban hành, thủ tục xét xử sơ thẩm (XXST) đã được quy định trong các văn bản pháp luật như Hiến pháp 1959, 1980 và Luật Tổ chức TAND năm 1960, 1981, cùng với Thông tư số 16/TATC ngày 27/9/1994 của TAND tối cao Quy trình bắt đầu phiên tòa sơ thẩm vụ án hình sự bao gồm việc thư ký tòa kiểm tra sự có mặt của những người tham gia và phổ biến nội quy phiên tòa Chủ tọa phiên tòa sẽ khai mạc, hỏi căn cước bị cáo cùng những người liên quan, giới thiệu Hội đồng xét xử, đại diện Viện Kiểm sát và người bào chữa, đồng thời giải thích quyền và nghĩa vụ của bị cáo cũng như các bên tham gia tố tụng khác Sau khi hoàn tất thủ tục mở đầu, phiên tòa sẽ tiếp tục với các nội dung xét hỏi, tranh luận, nghị án và tuyên án.
Theo Hiến pháp 1959 và Luật tổ chức TAND năm 1960, Tòa án nhân dân (TAND) là cơ quan xét xử của nước Việt Nam dân chủ cộng hòa, bao gồm ba cấp: TAND tối cao, TAND cấp tỉnh và TAND cấp huyện, cùng với các TAND ở khu vực tự trị và Tòa án quân sự Thẩm phán và hội thẩm nhân dân (HTND) được bầu theo nhiệm kỳ, thực hiện xét xử theo chế độ hai cấp sơ thẩm và phúc thẩm Thành phần phiên tòa được quy định tại điều 12 Luật Tổ chức TAND năm 1960, trong đó TAND sơ thẩm gồm một thẩm phán và hai HTND, trừ những vụ án nhỏ có thể xét xử không có HTND Nguyên tắc xét xử được ghi nhận trong Hiến pháp và Luật Tổ chức Tòa án là cơ sở tổ chức phiên tòa và hướng dẫn công tác xét xử của TAND tối cao Vào ngày 27/09/1974, TAND tối cao đã ban hành Thông tư số 16/TATC, quy định nội dung cơ bản của phiên tòa trong văn bản về trình tự xét xử Các quy định về thủ tục xét hỏi sơ thẩm phản ánh chế độ tố tụng kiểu xét hỏi tại Việt Nam, nhiều quy định này sau đó được pháp điển hóa trong các văn bản pháp luật tố tụng như BLTTHS 1988 Hiến pháp năm 1980 và Luật Tổ chức TAND năm 1981 tiếp tục quy định về thành phần hội đồng xét xử và các nguyên tắc trong xét xử hình sự như việc HTND ngang quyền với thẩm phán và quyết định theo đa số.
Các quy định về phiên tòa hình sự sơ thẩm ở Việt Nam đã trải qua quá trình hoàn thiện từ khi thành lập cho đến trước BLTTHS năm 1988 Trong giai đoạn này, các văn bản pháp luật đã quy định rõ thẩm quyền xét xử, thành phần HĐXX, vai trò của HTND và VKS, cũng như quyền bào chữa của bị cáo Mặc dù các quy định còn tản mạn và nhiều thủ tục chưa chặt chẽ, nhưng đã có những cải tiến đáng kể nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển xã hội và bảo vệ lợi ích con người Những nỗ lực này đã tạo tiền đề cho việc hoàn thiện pháp luật TTHS và xây dựng BLTTHS.
1 Quốc hội (1960), Luật Tổ chức Tòa án nhân dân, Hà Nội, Điều 1
2.1.1.2 Quy định của Pháp luật TTHS Việt Nam từ sau pháp điển lần thứ nhất cho đến trước BLTTHS năm 2003
Kế thừa và phát triển pháp luật TTHS của Nhà nước ta từ sau Cách mạng thánh
Vào ngày 28/6/1988, Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa VIII đã thông qua Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS) đầu tiên, đánh dấu bước tiến quan trọng trong việc hệ thống hóa trình tự, thủ tục khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án hình sự BLTTHS quy định rõ chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và mối quan hệ giữa các cơ quan tố tụng, cùng với quyền và nghĩa vụ của những người tham gia tố tụng Mục tiêu của bộ luật là phát hiện nhanh chóng và xử lý công minh các hành vi phạm tội, góp phần bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa và quyền lợi của công dân Sau đó, BLTTHS đã trải qua một số sửa đổi, bổ sung vào ngày 30 tháng 6 năm 1990 và ngày 22 tháng 12 năm
1992 và ngày 9 tháng 6 năm 2000 Các thủ tục về phiên tòa hình sự sơ thẩm được quy định tại chương 17, 18, 19,20 từ Điều 159 đến điều 200 của BLTTHS năm 1988
Quy định về phiên tòa hình sự sơ thẩm trong BLTTHS 1988 kế thừa các nguyên tắc xét xử trước đây như xét xử trực tiếp, bằng lời nói và liên tục, cùng với sự tham gia của Hội thẩm Lần đầu tiên, quy trình tố tụng được chia thành 4 bước: bắt đầu phiên tòa, xét hỏi, tranh luận, và nghị án tuyên án Trong thủ tục bắt đầu phiên tòa, có quy định chi tiết về khai mạc, kiểm tra căn cước, giải thích quyền và nghĩa vụ của người tham gia, cũng như việc thay đổi thành viên HĐXX và hoãn phiên tòa khi có người vắng mặt Đặc biệt, trong trình tự xét hỏi, Thẩm phán đóng vai trò quan trọng trong việc quyết định các câu hỏi cần thiết, trong khi trách nhiệm chứng minh tội phạm thuộc về HĐXX và KSV.
Thực tiễn thực hiện thủ tục bắt đầu phiên tòa hình sự sơ thẩm TAND các cấp tại Hải Phòng
2.2.1 Những kết quả đạt được
Qua số liệu thống kê thụ lý và xét xử các vụ án hình sự sơ thẩm trong 05 năm từ năm 2016 đến năm 2020, kết quả như sau:
Năm Tổng thụ lý Xét xử Đình chỉ Tạm đình chỉ
(Nguồn: Viện Kiểm sát nhân dân thành phố Hải Phòng (2020), Thống kê kết quả điều tra, truy tố, xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự từ 2016 đến 2020)
Tình hình tội phạm đang có xu hướng gia tăng về số lượng và độ phức tạp, yêu cầu thời gian điều tra và nghiên cứu kỹ lưỡng Các phiên tòa hình sự sơ thẩm, phúc thẩm và giám đốc thẩm đóng vai trò quan trọng trong việc xử lý các vụ án hình sự Theo báo cáo, trong 5 năm qua, TAND hai cấp thành phố Hải Phòng đã giải quyết chủ yếu các vụ án theo trình tự sơ thẩm, trong khi án kháng cáo và kháng nghị chiếm tỷ lệ nhỏ Hầu hết các vụ án sơ thẩm đều được đưa ra xét xử, với tỷ lệ nhỏ được đình chỉ hay trả hồ sơ điều tra bổ sung Công tác xét xử đạt kết quả tốt, với việc thực hiện đúng các trình tự tố tụng và không xảy ra vi phạm Thẩm phán điều hành phiên tòa một cách khoa học, tuân thủ pháp luật và đảm bảo quyền lợi hợp pháp cho các bên tham gia, qua đó nâng cao chất lượng tranh tụng và đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp.
Thẩm phán – Chủ tọa phiên tòa đã thực hiện đúng quy định về kiểm tra căn cước và giải thích quyền, nghĩa vụ cho bị cáo cùng những người tham gia tố tụng Các yêu cầu của những người tham gia tố tụng cũng được giải quyết nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho họ thực hiện quyền và nghĩa vụ tại phiên tòa Để đảm bảo nội quy phiên tòa, bảng nội quy được công khai trước cửa phòng xử án và được thư ký Tòa án phổ biến trước khi phiên tòa bắt đầu.
Công tác tổ chức phiên tòa được thực hiện chu đáo, đảm bảo an ninh trật tự và chú trọng đến việc tuyên truyền thông tin Mọi diễn biến của phiên tòa, bao gồm cả tranh luận và đối đáp, đều được cập nhật kịp thời đến người dân trên toàn quốc.
Trong các vụ án hình sự gần đây, thủ tục xét hỏi và tranh luận tại phiên toà đã được cải cách theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự mới, nhằm đảm bảo tính khách quan và dân chủ Hội đồng xét xử (HĐXX) đã lắng nghe ý kiến của Kiểm sát viên, Luật sư, bị cáo và các bên liên quan, tạo điều kiện cho việc đưa ra chứng cứ và quan điểm khác nhau HĐXX đã dành thời gian hợp lý cho các bên tranh luận, đồng thời kiểm tra và xem xét đầy đủ các tình tiết, chứng cứ liên quan đến vụ án Việc đánh giá chứng cứ được thực hiện theo nguyên tắc toàn diện và khách quan Trong trường hợp người tham gia tố tụng vắng mặt mà không thuộc diện hoãn phiên toà, HĐXX đã công bố lời khai để đảm bảo quyền lợi cho các bên HĐXX cũng đã chủ động xử lý các tình huống phát sinh và hướng dẫn kịp thời trong suốt quá trình diễn ra phiên toà.
Vào ngày 22 tháng 01 năm 2021, TAND huyện An Lão, thành phố Hải Phòng đã tiến hành xét xử công khai sơ thẩm vụ án hình sự với số thụ lý 47/2020/TLST-HS.
Vào ngày 31 tháng 12 năm 2020, theo Quyết định số 03/2021/QĐXXST-HS ngày 11 tháng 01 năm 2021, vụ án đã được đưa ra xét xử đối với các bị cáo Lê Văn H, Hoàng Văn K, Hoàng Văn Đ và Nguyễn Văn T Dựa trên nội dung vụ án cùng với các tài liệu có trong hồ sơ đã được thẩm tra, xét hỏi và tranh luận tại phiên tòa, Hội đồng xét xử đã đưa ra những nhận định quan trọng.
Trong quá trình tố tụng, vai trò của tranh luận rất quan trọng trong việc đánh giá khách quan các hành vi vi phạm Quyết định tố tụng của Công an huyện An Lão, Viện KSND huyện An Lão đã được thực hiện đúng theo thẩm quyền và quy trình quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự Tại phiên tòa, bị cáo không có ý kiến hay khiếu nại nào về hành vi và quyết định của các cơ quan tiến hành tố tụng Vì vậy, các hành vi và quyết định của cơ quan và người tiến hành tố tụng đều hợp pháp.
2.2.2 Những bất cập, hạn chế và nguyên nhân của những bất cập, hạn chế
2.2.2.1 Những bất cập, hạn chế trong thủ tục bắt đầu phiên toà hình sự sơ thẩm
2.2.2.1.1 Những bất cập, hạn chế trong quy định của pháp luật
Nghiên cứu thực tiễn và xem xét các báo cáo, thống kê cùng hồ sơ vụ án đã giải quyết cho thấy rằng việc bắt đầu phiên tòa hình sự tại Hải Phòng vẫn còn tồn tại nhiều vấn đề.
* Xác định sai tư cách người tham gia tố tụng làm ảnh hưởng đến quyền, lợi ích hợp pháp của người tham gia tố tụng
Xác định tư cách người tham gia tố tụng trong vụ án hình sự là rất quan trọng, giúp các cơ quan tiến hành tố tụng tuân thủ đúng quy định của BLHS và BLTTHS Việc xác định sai tư cách có thể dẫn đến quyết định sai về trách nhiệm dân sự và quyền kháng cáo, ảnh hưởng đến tính toàn diện của vụ án Theo Điều 55 BLTTHS, có 20 loại người tham gia tố tụng, trong đó chủ yếu là bị cáo, bị hại, nguyên đơn dân sự, bị đơn dân sự, và các nhân chứng Phân biệt tư cách tham gia tố tụng được thực hiện dựa trên nguyên tắc giải quyết dân sự trong vụ án hình sự, với một số người tham gia có hai tư cách tố tụng tùy thuộc vào lĩnh vực giải quyết Tòa án sẽ xác định tư cách tố tụng để bảo vệ lợi ích của người tham gia, nhưng thực tiễn vẫn gặp khó khăn trong việc xác định chính xác tư cách, có thể ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của các bên trong phiên tòa.
Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến vụ án hình sự là những cá nhân không tham gia thực hiện tội phạm nhưng có tài sản liên quan đến vụ án, như chủ sở hữu tài sản bị phạm tội hoặc người được giao tài sản từ người phạm tội Ví dụ, nếu H mượn xe của K để thực hiện hành vi cướp giật, K sẽ có quyền lợi liên quan đến chiếc xe Việc xác định đúng tư cách của người tham gia tố tụng là rất quan trọng, vì nếu không, quyền lợi của họ có thể bị ảnh hưởng Những người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan sẽ nhận giấy triệu tập và quyết định đưa vụ án ra xét xử, trong khi những người làm chứng chỉ nhận giấy triệu tập Nếu tư cách tham gia tố tụng bị xác định sai, quyền và nghĩa vụ của họ cũng sẽ không được phổ biến đúng theo quy định của BLTTHS, dẫn đến việc họ có thể bị hạn chế quyền lợi hợp pháp của mình.
* Sự có mặt của những người tham gia tố tụng
Sự có mặt của người tham gia tố tụng là rất quan trọng trong việc xác định sự thật khách quan của vụ án và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của họ Theo quy định của BLTTHS, sự có mặt của Kiểm sát viên và bị cáo là bắt buộc, trong khi sự có mặt của các bên khác là tùy nghi Cụ thể, Điều 292 BLTTHS năm 2015 quy định rằng nếu bị hại, đương sự hoặc người đại diện của họ vắng mặt, Hội đồng xét xử có thể quyết định hoãn phiên tòa hoặc vẫn tiến hành xét xử, tùy thuộc vào từng trường hợp Tuy nhiên, nguyên tắc là bị hại và các bên liên quan phải có mặt tại phiên tòa để hỗ trợ việc xác định sự thật và bảo vệ quyền lợi của mình Do đó, người bị hại, nguyên đơn dân sự, bị đơn dân sự và người đại diện hợp pháp của họ cần có mặt tại phiên tòa, nhưng Hội đồng xét xử vẫn có quyền quyết định về việc tiếp tục xét xử hay hoãn phiên tòa trong từng tình huống cụ thể.
Theo Điều 293 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, người làm chứng có vai trò quan trọng trong phiên tòa, nhằm làm sáng tỏ các tình tiết liên quan đến vụ án.
Khi người làm chứng vắng mặt nhưng đã khai báo trước đó tại cơ quan điều tra, chủ tọa phiên tòa sẽ công bố những lời khai này Nếu người làm chứng có vai trò quan trọng trong vụ án mà vắng mặt, HĐXX có thể quyết định hoãn phiên tòa hoặc tiếp tục xét xử tùy vào từng trường hợp cụ thể Nếu người làm chứng đã được triệu tập nhưng cố tình vắng mặt mà không có lý do chính đáng, HĐXX có quyền dẫn giải họ theo quy định của Bộ luật Việc có mặt của người làm chứng là cần thiết để đảm bảo việc xác minh chứng cứ một cách trực tiếp và công khai, cũng như để cung cấp thêm thông tin cần thiết cho các bên liên quan Do đó, Tòa án có quyền quyết định tiếp tục hay hoãn phiên tòa, điều này có thể ảnh hưởng đến tính khách quan trong quá trình xét xử.
Trong thực tiễn xét xử, việc xác định người làm chứng trong nhiều vụ án vẫn còn hạn chế Có những cá nhân nắm rõ thông tin liên quan đến vụ án nhưng không được cơ quan tố tụng xác định là người làm chứng, dẫn đến việc họ không đến theo giấy triệu tập Nếu họ không đến mà không có lý do chính đáng, theo Điều 65 BLTTHS, họ sẽ không bị áp giải Trong khi đó, bị hại hoặc người đại diện của họ lại phải chịu biện pháp áp giải nếu cố tình vắng mặt theo giấy triệu tập.
Sự hiện diện của người tham gia tố tụng đóng vai trò quan trọng trong việc giải quyết và làm rõ vụ án, góp phần nâng cao hiệu quả của công tác điều tra và chứng minh tại phiên tòa.
* Tính trang nghiêm và văn hoá tại phiên toà hình sự sơ thẩm:
