Một số vấn đề về ngân sách Nhà nước và chi ngân sách Nhà nước 1 Khái niệm ngân sách nhà nước và chi ngân sách nhà nước
1.1.1 Khái niệm ngân sách nhà nước và chi ngân sách nhà nước
Ngân sách Nhà nước (NSNN) là tổng hợp tất cả các khoản thu và chi của Nhà nước được quyết định và thực hiện bởi cơ quan có thẩm quyền trong một năm, nhằm đảm bảo thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của Nhà nước Hệ thống NSNN bao gồm ngân sách trung ương (NSTW) và ngân sách các cấp chính quyền địa phương, được gọi chung là ngân sách địa phương (NSĐP).
Chi ngân sách nhà nước là các mối quan hệ tài chính hình thành trong quá trình phân phối và sử dụng quỹ ngân sách nhà nước, nhằm đáp ứng các chi phí cho bộ máy nhà nước và thực hiện các chức năng chính trị, kinh tế và xã hội của Nhà nước.
Chi ngân sách nhà nước là sự kết hợp giữa hai quá trình: phân phối, tức là phân chia kinh phí ngân sách nhà nước để hình thành các quỹ trước khi sử dụng, và sử dụng, là quá trình chi tiêu trực tiếp các khoản tiền cấp phát từ ngân sách mà không cần hình thành quỹ trước.
1.1.2 Đặc điểm chi ngân sách nhà nước:
Chi ngân sách nhà nước (NSNN) có mối liên hệ chặt chẽ với hoạt động của bộ máy nhà nước cùng các nhiệm vụ chính trị, kinh tế và xã hội Quy mô tổ chức bộ máy nhà nước và khối lượng, phạm vi nhiệm vụ mà Nhà nước thực hiện tỷ lệ thuận với tổng dự toán chi NSNN.
Các khoản chi ngân sách nhà nước (NSNN) cần được đánh giá hiệu quả ở tầm vĩ mô, nghĩa là phải xem xét một cách toàn diện và dựa trên mức độ hoàn thành các chỉ tiêu kinh tế, xã hội mà Nhà nước đã đặt ra trong từng giai đoạn.
Các khoản chi ngân sách nhà nước (NSNN) thường không có tính chất bồi hoàn trực tiếp, điều này giúp phân biệt chúng với các khoản tín dụng và chi phí cho hoạt động sản xuất kinh doanh.
Các khoản chi ngân sách nhà nước (NSNN) liên quan chặt chẽ đến sự biến động của các yếu tố giá trị khác như tiền lương, giá cả, lãi suất và tỷ giá hối đoái, cùng với các yếu tố trong lĩnh vực tiền tệ.
1.1.3 Phân loại chi ngân sách nhà nước:
Phân loại các khoản chi ngân sách nhà nước (NSNN) là quá trình sắp xếp các khoản chi theo các tiêu thức và tiêu chí nhất định Có nhiều tiêu thức để phân loại, nhưng chủ yếu có thể phân loại theo các nhóm và loại chi khác nhau.
- Theo mục đích kinh tế - xã hội của các khoản chi, thì chi NSNN đƣợc chia thành: chi tiêu dùng và chi đầu tƣ phát triển
Chi ngân sách nhà nước (NSNN) được phân loại dựa trên tính chất các khoản chi, bao gồm các lĩnh vực như chi cho y tế, giáo dục, phúc lợi xã hội, quản lý nhà nước và đầu tư kinh tế.
- Theo yếu tố thì chi NSNN được chia thành: chi đầu tư, chi thường xuyên và chi khác
- Theo chức năng của Nhà nước thì chi NSNN được chia thành: chi nghiệp vụ và chi phát triển
Theo tính chất pháp lý, chi ngân sách nhà nước (NSNN) được phân loại thành ba nhóm chính: các khoản chi theo luật định, các khoản chi đã được cam kết và các khoản chi có thể điều chỉnh.
Một số vấn đề chung về công tác quản lý, kiểm soát chi NSNN
1.2.1 Khái niệm về quản lý, kiểm soát chi NSNN
Quản lý chi ngân sách nhà nước (NSNN) là quá trình mà Nhà nước áp dụng các chính sách của Đảng và pháp luật để điều hành ngân sách, sử dụng các công cụ và phương pháp quản lý nhằm tối ưu hóa việc sử dụng nguồn vốn NSNN Đối tượng quản lý chi bao gồm tất cả các khoản chi đã được bố trí trong dự toán NSNN và được cấp phát thanh toán để thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội trong từng giai đoạn lịch sử cụ thể.
Quản lý chi ngân sách nhà nước (NSNN) là một hoạt động phức tạp, liên quan đến nhiều lĩnh vực và địa phương, với sự tham gia của tất cả các cơ quan công quyền Trong đó, Kho bạc Nhà nước (KBNN) đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong việc kiểm soát chi NSNN, đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả trong quản lý tài chính công.
Thông tư 79/2003/TT-BTC, ban hành ngày 13/08/2003, của Bộ Tài chính quy định về quản lý, cấp phát và thanh toán các khoản chi ngân sách nhà nước (NSNN) qua Kho bạc Nhà nước (KBNN) Kiểm soát chi NSNN là quá trình mà các cơ quan nhà nước có thẩm quyền thực hiện việc thẩm định, kiểm tra và kiểm soát các khoản chi theo các chính sách và tiêu chuẩn do Nhà nước quy định, dựa trên nguyên tắc và phương pháp quản lý tài chính phù hợp với từng thời kỳ.
1.2.2 Sự cần thiết phải kiểm soát chi NSNN Đổi mới cơ chế tài chính đòi hỏi mọi khoản chi NSNN phải đƣợc chi tiêu một cách tiết kiệm, hiệu quả Đây là mối quan tâm hàng đầu của Đảng và Nhà nước Thực hiện tốt có ý nghĩa quan trọng trong việc thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, tập trung mọi nguồn lực tài chính để phát triển kinh tế, xã hội, chống các hiện tƣợng tiêu cực, chi tiêu lãng phí, góp phần kiềm chế lạm phát, ổn định tiền tệ và lành mạnh hóa nền tài chính quốc gia Đồng thời cũng góp phần nâng cao trách nhiệm của các ngành, các cấp, các cơ quan, đơn vị có liên quan đến quản lý và sử dụng NSNN
Mặc dù các cơ chế và chính sách đã được điều chỉnh thường xuyên, nhưng chúng chỉ quy định những vấn đề chung nhất và không thể bao quát hết các tình huống phát sinh trong cuộc sống Sự phát triển kinh tế, xã hội làm cho hoạt động chi ngân sách nhà nước (NSNN) ngày càng đa dạng và phức tạp, dẫn đến việc các cơ chế không theo kịp với sự biến động này Các tiêu chuẩn và định mức chi NSNN, cùng với chế độ quản lý và kiểm soát trong lĩnh vực đầu tư xây dựng cơ bản, thường bị lợi dụng bởi một số đơn vị và cá nhân Do đó, cần có những cơ quan có thẩm quyền để kiểm tra và kiểm soát quá trình chi tiêu, nhằm phát hiện và ngăn chặn kịp thời các tiêu cực, đồng thời nhận diện những kẽ hở trong quản lý để kiến nghị sửa đổi và bổ sung kịp thời.
Nhiều đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước thường có xu hướng tìm mọi cách để sử dụng hết kinh phí được cấp, mà không chú trọng
Các khoản chi từ ngân sách nhà nước thường không yêu cầu hoàn trả trực tiếp, mà các đơn vị sử dụng ngân sách chỉ cần cung cấp kết quả công việc Tuy nhiên, việc đánh giá kết quả công việc này gặp nhiều khó khăn Do đó, cần có cơ quan kiểm soát và kiểm tra các khoản chi từ ngân sách nhà nước, nhằm đảm bảo rằng việc chi tiêu của nhà nước tương xứng với kết quả mà các đơn vị sử dụng ngân sách mang lại.
Theo kinh nghiệm quốc tế và khuyến nghị của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), việc kiểm tra và kiểm soát trực tiếp các khoản chi ngân sách nhà nước (NSNN) từ Kho bạc Nhà nước (KBNN) đến từng đối tượng cung cấp hàng hóa và dịch vụ là rất cần thiết Điều này nhằm đảm bảo yêu cầu và kỷ cương trong quản lý tài chính nhà nước, cũng như sử dụng vốn NSNN một cách đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả.
1.2.3 Yêu cầu đối với công tác kiểm soát chi ngân sách nhà nước:
Công tác kiểm soát chi NSNN phải đảm bảo các yêu cầu sau:
Chính sách và cơ chế kiểm soát chi ngân sách nhà nước (NSNN) cần đảm bảo hiệu quả cao, góp phần tích cực vào sự phát triển kinh tế, đồng thời tránh tình trạng phân tán quỹ NSNN và gây căng thẳng trong quản lý Do đó, các quy định về kiểm soát chi NSNN phải rõ ràng về điều kiện và trình tự cấp phát, yêu cầu cơ quan tài chính thực hiện cấp phát dựa trên dự toán ngân sách đã được phê duyệt Phương thức thanh toán cần đảm bảo mọi khoản chi được thực hiện trực tiếp qua Kho bạc Nhà nước cho các đối tượng thụ hưởng, phù hợp với dự toán đã duyệt và các chính sách, chế độ, tiêu chuẩn chi tiêu hiện hành của Nhà nước.
Công tác quản lý và kiểm soát chi ngân sách nhà nước (NSNN) là một quy trình phức tạp, bao gồm lập dự toán, phân bổ, cấp phát, thanh toán, hạch toán và quyết toán, liên quan đến tất cả các Bộ, ngành, địa phương và các cấp ngân sách Để đảm bảo hiệu quả, việc kiểm soát chi NSNN cần được thực hiện cẩn trọng, từng bước và có đánh giá sau mỗi giai đoạn nhằm cải tiến quy trình cho phù hợp với thực tiễn Điều này không chỉ giúp tăng cường kỷ cương, kỷ luật tài chính mà còn tránh gây ách tắc, phiền hà cho các đơn vị sử dụng kinh phí NSNN.
Bộ máy kiểm soát chi ngân sách Nhà nước cần được tổ chức gọn nhẹ, tập trung vào việc giảm thiểu các đầu mối quản lý và đơn giản hóa thủ tục hành chính Cần phân định rõ vai trò, trách nhiệm và quyền hạn của các cơ quan quản lý ngân sách, các cơ quan Nhà nước và các đơn vị sử dụng kinh phí, từ khâu lập dự toán, cấp phát ngân sách, thực hiện chi đến thông tin, báo cáo và quyết toán, nhằm tránh trùng lặp và chồng chéo Đồng thời, cần đảm bảo tính công khai, minh bạch và có sự kiểm tra, giám sát lẫn nhau giữa các cơ quan và đơn vị trong quá trình kiểm soát chi ngân sách Nhà nước.
Kiểm soát chi ngân sách nhà nước (NSNN) cần được thực hiện một cách đồng bộ, nhất quán và thống nhất từ khâu lập, chấp hành đến quyết toán NSNN Đồng thời, việc này cũng phải hòa hợp với các chính sách và cơ chế quản lý tài chính khác như chính sách thuế, phí và lệ phí, chính sách tiết kiệm, cũng như chính sách ổn định và phát triển kinh tế - xã hội.
Nhiệm vụ quyền hạn của KBNN trong kiểm soát chi NSNN
1.3.1 Sự hình thành và phát triển của hệ thống kho bạc nhà nước
Ngày 4 tháng 1 năm 1990, Hội đồng bộ trưởng (nay là Chính Phủ) đã ban hành Quyết định 07/HĐBT thành lập hệ thống Kho bạc nhà nước trực thuộc Bộ Tài chính Đến ngày 01 tháng 4 năm 1990, hệ thống Kho bạc nhà nước đã chính thức hoạt động từ Trung ương đến cấp huyện Sự ra đời này đánh dấu một bước chuyển đổi quan trọng trong quản lý tài chính - tiền tệ sang cơ chế mới.
Qua 25 năm hoạt động và phát triển, hệ thống Kho bạc nhà nước từng bước xây dựng, ổn định, hoàn thiện và phát triển một cách vững chắc, khẳng định vị trí vai trò không thể thiếu của mình trong hệ thống các công cụ quản lý tài chính- Ngân sách nhà nước từ Trung ương đến địa phương
Vào ngày 26/08/2009, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 108/2009/QĐ-TTg, thay thế Quyết định số 235/2003/QĐ-TTg, nhằm cải cách bộ máy hành chính nhà nước và quy định lại chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn cũng như cơ cấu tổ chức của Kho bạc nhà nước trực thuộc Bộ Tài chính Theo quyết định này, Kho bạc nhà nước được tổ chức thành một hệ thống dọc từ Trung ương đến địa phương, dựa trên các đơn vị hành chính, đảm bảo nguyên tắc tập trung và thống nhất.
- Trung ƣơng có KBNN ở Trung ƣơng;
- Tỉnh, thành phố trực thộc Trung ương có Kho bạc nhà nước cấp tỉnh trực thuộc Kho bạc nhà nước
- Quận, huyện, thị xã, thành phố trực thuộc Trung ƣơng có Kho bạc nhà nước huyện
1.3.2 Chức năng , nhiệm vụ chủ yếu của KBNN
Theo Quyết định số 108/2009/QĐ-TTg ngày 26/08/2009, KBNN là cơ quan thuộc Bộ Tài chính, có nhiệm vụ tham mưu cho Bộ trưởng Bộ Tài chính trong việc quản lý nhà nước về quỹ ngân sách nhà nước (NSNN), các quỹ tài chính nhà nước và các quỹ khác được giao quản lý KBNN còn đảm nhiệm việc quản lý ngân quỹ, tổng kế toán nhà nước, và thực hiện huy động vốn cho NSNN cũng như đầu tư phát triển thông qua phát hành trái phiếu Chính phủ theo quy định của pháp luật.
Với chức năng trên, theo Quyết định số 108/2009/QĐ-TTg ngày 26/08/2009 của Thủ tướng Chính phủ, hệ thống KBNN có một số nhiệm vụ chủ yếu sau:
Quản lý quỹ ngân sách nhà nước và các quỹ tài chính khác theo quy định pháp luật bao gồm việc tập trung, phản ánh kịp thời các khoản thu ngân sách, tổ chức thu nộp vào quỹ ngân sách nhà nước từ các tổ chức và cá nhân qua hệ thống Kho bạc Nhà nước, và hạch toán số thu cho các cấp ngân sách Bên cạnh đó, việc kiểm soát, thanh toán các khoản chi của ngân sách nhà nước cũng được thực hiện nghiêm ngặt Ngoài ra, cần quản lý quỹ ngoại tệ tập trung, công bố định kỳ tỷ giá hạch toán để phục vụ cho các giao dịch bằng ngoại tệ Việc quản lý, kiểm soát và thực hiện nhập, xuất các quỹ tài chính nhà nước cũng rất quan trọng, bao gồm quản lý các khoản tạm thu, tạm giữ, và tài sản quốc gia quý hiếm theo quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền.
Tài khoản của tổ chức và cá nhân tại Kho bạc Nhà nước có thể bị trích để nộp ngân sách nhà nước hoặc áp dụng các biện pháp hành chính khác theo quy định pháp luật Đồng thời, Kho bạc Nhà nước cũng có quyền từ chối thanh toán và chi trả những khoản chi không đúng hoặc không đủ điều kiện theo quy định hiện hành.
Tổ chức hạch toán kế toán ngân sách nhà nước, các quỹ và tài sản của Nhà nước được giao quản lý, cùng với các khoản vay nợ, viện trợ và trả nợ của Chính phủ và chính quyền địa phương, phải tuân thủ quy định pháp luật Đồng thời, cần báo cáo tình hình thực hiện thu, chi ngân sách nhà nước cho cơ quan tài chính cùng cấp và các cơ quan nhà nước liên quan theo quy định của Bộ trưởng Bộ Tài chính.
- Tổ chức thực hiện công tác thống kê kho bạc nhà nước và chế độ báo cáo tài chính theo quy định của pháp luật
Tổ chức quản lý ngân quỹ kho bạc nhà nước được thực hiện một cách tập trung và thống nhất, bao gồm việc mở và kiểm soát tài khoản tiền gửi, thực hiện thanh toán cho tổ chức và cá nhân có giao dịch với Kho bạc Nhà nước Đồng thời, mở tài khoản tại ngân hàng nhà nước và các ngân hàng thương mại để xử lý các nghiệp vụ thu, chi, thanh toán theo quy định của Bộ Tài chính Kho bạc cũng có quyền tạm ứng ngân quỹ cho ngân sách nhà nước và phát triển hệ thống công cụ, nghiệp vụ quản lý hiện đại, đảm bảo an toàn và hiệu quả cho ngân quỹ.
- Tổ chức huy động vốn cho ngân sách nhà nước và đầu tư phát triển thông qua việc phát hành trái phiếu Chính phủ
- Tổ chức quản trị và vận hành hệ thống thông tin quản lý ngân sách và kho bạc
Thanh tra và kiểm tra các hành vi vi phạm pháp luật trong quản lý nhà nước của Kho bạc Nhà nước, đồng thời giải quyết khiếu nại, tố cáo và xử lý theo thẩm quyền hoặc kiến nghị cấp có thẩm quyền Ngoài ra, cần thực hiện phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, thực hành tiết kiệm và chống lãng phí trong việc sử dụng tài sản và kinh phí theo quy định của pháp luật.
Hiện đại hóa hoạt động Kho bạc Nhà nước bao gồm việc xây dựng cơ chế, chính sách và quy trình nghiệp vụ phù hợp với thông lệ quốc tế và thực tiễn Việt Nam Đồng thời, cần tổ chức quản lý và ứng dụng công nghệ thông tin, kỹ thuật tiên tiến để hiện đại hóa cơ sở vật chất của hệ thống Kho bạc Nhà nước.
Thực hiện nhiệm vụ hợp tác quốc tế trong lĩnh vực Kho bạc Nhà nước theo sự phân công và phân cấp của Bộ trưởng Bộ Tài chính, đồng thời tuân thủ các quy định của pháp luật là một phần quan trọng trong quản lý tài chính nhà nước.
Quản lý kinh phí từ ngân sách nhà nước và tài sản được giao theo quy định pháp luật, đồng thời sử dụng các khoản thu phát sinh từ hoạt động nghiệp vụ theo chế độ quản lý tài chính của Nhà nước.
- Thực hiện cải cách hành chính theo mục tiêu và nội dung chương trình cải cách hành chính được Bộ trưởng Bộ Tài chính phê duyệt
Quyết định số 108/2009/QĐ-TTg ban hành ngày 26/08/2009 của Thủ tướng Chính phủ đã củng cố cơ sở pháp lý và mở rộng nhiệm vụ, quyền hạn của Kho bạc Nhà nước (KBNN), góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động của cơ quan này.
1.3.3 Trách nhiệm, quyền hạn của KBNN trong kiểm soát chi NSNN
Thông tư 79/2003/TT-BTC và Thông tư 161/2012/TT-BTC của Bộ Tài chính quy định rõ trách nhiệm và quyền hạn của Kho bạc Nhà nước (KBNN) trong việc kiểm soát và thanh toán các khoản chi ngân sách nhà nước (NSNN) Các văn bản này hướng dẫn chế độ kiểm soát chi thường xuyên NSNN, đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả trong quản lý tài chính công.
Kho bạc nhà nước có nhiệm vụ kiểm soát hồ sơ và chứng từ, đồng thời thực hiện việc cấp phát thanh toán kịp thời các khoản chi ngân sách nhà nước đủ điều kiện thanh toán theo quy định tại Điều 51 của Nghị định số 60/2003/NĐ-CP.
