Mục tiêu nghiên cứu
Quan điểm của Hồ Chí Minh về vị trí, vai trò và chức năng của văn hóa
Vận dụng vào việc tuyên truyền và giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc
Quan điểm của Hồ Chí Minh về vị trí, vai trò, chức năng của văn hóa
Văn hóa theo quan điểm của Hồ Chí Minh
Trong tập Nhật ký trong tù (1942 – 1943), Hồ Chí Minh không chỉ sáng tác thơ chữ Hán mà còn bổ sung phần Mục đọc sách báo ở những trang cuối cùng, khởi đầu sau bài thơ.
“Khán thiên gia thi hữu cảm” Nằm trong những trang ghi chép đó, Người đã nêu lên khái niệm
Văn hóa, theo Hồ Chí Minh, là tổng hợp các sáng tạo và phát minh của con người để đáp ứng nhu cầu sinh tồn và mục đích sống Nó bao gồm ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật, cũng như các công cụ sinh hoạt hàng ngày Tất cả những yếu tố này phản ánh cách mà con người thích ứng và phát triển trong cuộc sống.
Theo Hồ Chí Minh, văn hóa bao gồm tất cả các giá trị vật chất và tinh thần mà con người tạo ra Ông định nghĩa văn hóa là sự tổng hòa của mọi phương thức sinh hoạt và biểu hiện của nó, nhằm đáp ứng nhu cầu sống và yêu cầu của sự sinh tồn.
Trong nghĩa hẹp, văn hóa được hiểu là những giá trị tinh thần Theo tác giả, trong quá trình xây dựng đất nước, cần chú trọng đồng đều đến bốn vấn đề quan trọng: kinh tế, chính trị, xã hội và văn hóa.
Văn hóa, theo nghĩa hẹp nhất, là trình độ học vấn của con người, được thể hiện qua yêu cầu của Hồ Chí Minh về việc xóa nạn mù chữ và coi dốt là một "giặc nguy hại" cho dân tộc và sự phát triển đất nước Định nghĩa của Hồ Chí Minh về văn hóa có nhiều điểm tương đồng với quan niệm hiện đại của UNESCO, nhấn mạnh tính phức thể, tổng thể, và các giá trị cơ bản của con người Quan niệm này ra đời năm 1943, trước khi UNESCO được thành lập, cho thấy cống hiến lớn lao của Người cho kho tàng trí tuệ nhân loại, đồng thời khẳng định khí phách của một nhà văn hóa lớn.
Cơ sở hình thành quan điểm của Hồ Chí Minh về vị trí, vài trò, chức năng của văn hóa
* Những giá trị truyền thống tốt đẹp trong tinh hoa văn hoá dân tộc:
Trước khi ra đi tìm con đường cứu nước, Nguyễn Tất Thành - Hồ Chí Minh đã tiếp thu một nền văn hóa phong phú từ gia đình, quê hương và dân tộc, từ làng Chùa, làng Sen đến quê hương Xứ Nghệ, Huế, Phan Thiết và Sài Gòn Mỗi vùng đất đều mang trong mình những sắc thái văn hóa riêng, nhưng đều tỏa sáng truyền thống yêu nước, đoàn kết, tinh thần độc lập và tự cường Hồ Chí Minh đã tiếp nhận và nâng cao các giá trị văn hóa phương Đông, đồng thời dân tộc hoá những tinh hoa văn hóa bên ngoài mà không bị hòa tan trong bất kỳ nền văn hóa nào khác.
* Tinh hoa văn hoá phương Đông và phương Tây.
Văn hóa Ấn Độ, đặc biệt là Phật giáo, không chỉ chứa đựng những yếu tố nhân đạo lớn như đại từ, đại bi, cứu khổ, cứu nạn mà còn phản ánh những giá trị cao đẹp Khổng giáo với tư tưởng đề cao đạo đức, luân lý và sự tôn trọng người hiền tài cũng góp phần làm phong phú văn hóa Hồ Chí Minh, trong môi trường gia đình và quê hương, đã tiếp thu sâu sắc những quan điểm của Phật giáo, Nho giáo và cả Lão giáo, thể hiện qua lối sống giản dị, thanh bạch và hòa hợp với thiên nhiên Sự nhắc đến các danh ngôn của Khổng Tử và Đức Phật Thích Ca trong tư tưởng của Người không phải là ngẫu nhiên, mà là minh chứng cho lối sống trong sáng, giản dị và khiêm tốn, luôn chú trọng đến lợi ích của nhân dân và cộng đồng dân tộc.
Hồ Chí Minh, trong quá trình học tập tại Huế, đã tiếp xúc với văn hóa phương Tây, đặc biệt khi ông đến Pháp, Mỹ và Anh - những trung tâm văn minh của thời đại Ông ghi nhận những thành tựu của cuộc cách mạng Pháp năm 1789 như việc xóa bỏ chế độ phong kiến và đấu tranh cho quyền tự do, bình đẳng Từ những tư tưởng nhân đạo này, ông nhấn mạnh tầm quan trọng của "quyền con người" và "quyền tự do và bình đẳng về quyền lợi" trong Tuyên ngôn độc lập của Mỹ năm 1776 Tuy nhiên, qua trải nghiệm thực tế, ông nhận thấy sự thật đằng sau khẩu hiệu "Tự do - Bình đẳng - Bác ái" là sự áp bức và bóc lột nhân dân lao động, phản bội lý tưởng cách mạng Sự tiếp xúc với các tác phẩm của các nhà tư tưởng khai sáng như Vonte, Rútxô và Môngtétxkiơ đã ảnh hưởng sâu sắc đến tư tưởng của ông.
Hồ Chí Minh đã cẩn thận chắt lọc tinh hoa từ cả văn hóa phương Đông và phương Tây, thể hiện sự tôn trọng và thái độ khách quan, khoa học Ông mang đến một tầm nhìn văn hóa rộng mở, kết nối và hòa quyện những giá trị tốt đẹp của hai nền văn hóa này.
* Lý luận Mác - Lênin về văn hoá.
Hồ Chí Minh đã kế thừa những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của dân tộc, đồng thời tiếp thu tinh hoa văn hóa phương Đông và phương Tây Đây là bước khởi đầu quan trọng và cần thiết để Người đến với Chủ nghĩa Mác - Lênin, được xem là đỉnh cao của nền văn hóa nhân loại.
Sự kiện Hồ Chí Minh gặp Sơ thảo lần thứ nhất luận cương về các vấn đề dân tộc và thuộc địa của Lênin đánh dấu một bước ngoặt lịch sử quan trọng Trước đó, Người đã chuẩn bị kỹ lưỡng trong nhiều năm qua thông qua hoạt động văn hoá Hồ Chí Minh hiểu rõ sức mạnh của văn hoá trong việc tìm kiếm chân lý và phương pháp cách mạng, đồng thời tổ chức đấu tranh với kẻ thù bằng các phương tiện văn hoá.
Hồ Chí Minh đã tiếp nhận và phát huy ánh sáng văn hóa mới để phục vụ cho sự nghiệp giải phóng dân tộc và xây dựng đất nước Ông nghiên cứu sâu sắc tư tưởng văn hóa của Lênin, đặc biệt là trong tác phẩm “Bàn về chế độ hợp tác”, nơi Lênin nhấn mạnh rằng sau cuộc cách mạng chính trị lớn, nhiệm vụ văn hóa trở nên cấp thiết Lênin khẳng định rằng nâng cao trình độ văn hóa là một trong những nhiệm vụ quan trọng nhất, với mục tiêu xây dựng nền văn hóa xã hội chủ nghĩa thay thế văn hóa tư bản chủ nghĩa Cách mạng văn hóa theo Lênin bao gồm phát triển giáo dục phổ thông, hình thành đội ngũ tri thức mới, chuyên gia trong khoa học và nghệ thuật, cũng như xây dựng con người mới với đạo đức và hệ tư tưởng mới.
Trong quá trình hoạt động cách mạng, Hồ Chí Minh đã trải nghiệm nhiều nền văn hóa trên khắp các châu lục, từ phong trào công nhân ở các nước tư bản phát triển đến cuộc sống cùng những người da đen ở châu Phi và Mỹ Qua đó, ông nhận thức rõ về bản chất của chủ nghĩa thực dân và chủ nghĩa đế quốc, cũng như tình cảnh của giai cấp công nhân và những người nghèo khổ trên toàn cầu Hồ Chí Minh đã chỉ trích mạnh mẽ cái gọi là "Khai hoá văn minh" mà giai cấp tư sản phương Tây sử dụng để biện minh cho việc áp bức các dân tộc mà họ coi là dã man Trong các hoạt động đấu tranh của mình, ông không ngừng lên án chủ nghĩa thực dân vì đã tìm mọi cách đầu độc và đàn áp nền văn hóa của các dân tộc thuộc địa.
Hồ Chí Minh không chỉ tham gia vào cuộc đấu tranh của phong trào công nhân và các dân tộc bị áp bức, mà còn hòa mình vào nền văn hóa phong phú của các dân tộc Nhờ đó, Người đã tích lũy được nhiều kiến thức về văn hóa và các phương pháp đấu tranh văn hóa Thông qua việc viết sách, ra báo và tham gia các hoạt động văn hóa, Hồ Chí Minh đã tổ chức nhiều hội liên hiệp nhằm giác ngộ cách mạng cho nhân dân, trong đó có đồng bào của mình Mục tiêu của Người là mang ánh sáng văn hóa đến cho những người cùng khổ, giúp họ tự giải phóng và đứng lên đấu tranh chống lại các thế lực áp bức và bóc lột.
Hồ Chí Minh chú trọng nghiên cứu thực tiễn phát triển văn hóa tại các nước xã hội chủ nghĩa, đặc biệt là những kinh nghiệm từ cuộc cách mạng văn hóa ở Liên Xô và Trung Quốc.
Trước khi thực dân Pháp xâm lược, Việt Nam là một quốc gia phong kiến độc lập nhưng kinh tế chậm phát triển và văn hoá lạc hậu Sự xâm lược của thực dân Pháp đã mang đến những chính sách phi văn hoá, như ngu dân và chia để trị, làm cho đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân càng trở nên tồi tệ hơn Năm 1920, tại Đại hội XVIII Đảng xã hội Pháp, Hồ Chí Minh đã chỉ trích sự áp bức và bóc lột của thực dân, nhấn mạnh rằng "nhà tù nhiều hơn trường học" và người dân phải sống trong cảnh ngu dốt, không có quyền tự do học tập Điều này cho thấy khi đất nước bị nô lệ, văn hoá cũng phải chịu chung số phận.
Hồ Chí Minh đã xác định rằng cách mạng giải phóng dân tộc là cần thiết ở Việt Nam để giành lấy chính quyền Mục tiêu này không chỉ nhằm giải phóng chính trị và xã hội, mà còn tạo điều kiện cho sự phát triển văn hóa.
Hồ Chí Minh, nhờ vào việc nắm vững quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về phát triển văn hóa, đã có cái nhìn đúng đắn trong việc kế thừa các giá trị truyền thống tốt đẹp của văn hóa dân tộc Ông cũng tinh hoa hóa văn hóa nhân loại và từ thực tiễn để hình thành tư tưởng văn hóa của riêng mình.
Nội dung quan điểm của Hồ Chí Minh về vị trí, vai trò, chức năng của văn hóa
1.1 Văn hoá là nền tảng tinh thần của xã hội
Xã hội được xây dựng trên hai nền tảng chính: nền tảng vật chất và nền tảng tinh thần Nền tảng vật chất bao gồm các yếu tố thiết yếu như nhà cửa, phương tiện đi lại và hệ thống giao thông.
Các yếu tố kinh tế và nền tảng tinh thần, chính là các giá trị văn hóa, đóng vai trò bổ sung và phát triển lẫn nhau, từ đó thúc đẩy sự phát triển của xã hội.
Nền tảng tinh thần của dân tộc Việt Nam được hình thành từ những giá trị truyền thống mà nhân dân đã sáng tạo qua hàng nghìn năm lịch sử Những giá trị này đã được gạn lọc và đúc kết, tạo nên bản sắc văn hóa độc đáo của dân tộc Chúng được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, giữ gìn qua thời gian, tạo ra một cốt cách Việt Nam mà không một dân tộc nào có thể nhầm lẫn.
Theo Hồ Chí Minh có bốn vấn đề quan hệ mật thiết, cùng tác động lẫn nhau:
Chính trị, xã hội có giải phóng thì văn hoá mới được giải phóng Chính trị giải phóng mở đường cho văn hoá phát triển
Xây dựng kinh tế để tạo điều kiện cho việc xây dựng và phát triển văn hoá
Văn hoá không thể tách rời khỏi kinh tế và chính trị; nó cần phải đóng vai trò phục vụ cho nhiệm vụ chính trị, đồng thời thúc đẩy sự phát triển và xây dựng kinh tế.
Văn hóa sẽ phát triển mạnh mẽ song hành với sự tiến bộ của kinh tế và chính trị Trong bối cảnh hiện nay, Đảng ta khẳng định văn hóa không chỉ là mục tiêu mà còn là động lực cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
1.2 Văn hoá là động lực của sự phát triển
Văn hóa đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển, khi con người trang bị cho mình kiến thức và hệ giá trị cần thiết Mục tiêu là điều chúng ta hướng tới dựa trên những gì đã có, trong khi động lực là công cụ giúp chúng ta đạt được mục tiêu đó Khi đạt được mục tiêu, nó trở thành hành trang và phương tiện tạo ra nhận thức mới, từ đó thúc đẩy sự phát triển tiếp theo.
Văn hóa đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển kinh tế xã hội, như được thể hiện qua quan điểm của Hồ Chí Minh Theo Người, văn hóa bao gồm cả yếu tố vật chất lẫn tinh thần, được hình thành từ nhu cầu sinh tồn và mục đích sống của con người Là một nhà hoạt động chính trị, Hồ Chí Minh luôn khẳng định rằng đường lối chính trị của mình phải thấm nhuần tinh thần văn hóa.
Văn hóa, theo tư tưởng Hồ Chí Minh, không chỉ là động lực mà còn có những chức năng cơ bản độc đáo, như bồi dưỡng tư tưởng cách mạng, phẩm chất đạo đức và phong cách tốt đẹp Nó định hướng các giá trị chân, thiện, mỹ và nâng cao dân trí Văn hóa thể hiện rõ tính hướng đích, định hướng giá trị và chức năng giáo dục, góp phần quan trọng vào sự phát triển của xã hội.
Một là, bồi dưỡng tư tưởng đúng đắn và tình cảm cao đẹp.
Hai là, nâng cao dân trí.
Ba là, bồi dưỡng những phẩm chất và phong cách tốt đẹp, lành mạnh để không ngừng hoàn thiện bản thân
Coi văn hóa là động lực phát triển xã hội là quan điểm khoa học và thực tiễn, đặc biệt trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế hiện nay Việc nâng cao tầm nhìn văn hóa trong các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước là rất cần thiết ở mọi lĩnh vực Sự hiểu biết sâu sắc về thời đại và dân tộc sẽ là nền tảng quan trọng để chúng ta xây dựng các chủ trương và hành động đúng đắn.
1.3 Văn hoá là mục tiêu của sự phát triển
Phát triển là sự gia tăng giá trị con người, không chỉ dựa vào tỷ lệ tăng trưởng kinh tế Văn hoá đóng vai trò nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu vừa là động lực cho sự phát triển Để đạt được sự phát triển xã hội bền vững, cần xây dựng con người toàn diện, trong đó văn hoá không chỉ là mục tiêu mà còn là yếu tố quan trọng trong việc hình thành và phát triển phẩm chất, năng lực của con người Theo Hồ Chí Minh, văn hoá có vai trò thiết yếu trong việc hình thành và phát triển con người toàn diện tại Việt Nam.
Quan điểm chung về một số lĩnh vực chính của văn hóa
Nền giáo dục mới của Việt Nam, được chuẩn bị bởi Hồ Chí Minh từ những năm 20 của thế kỷ XX, ra đời sau Cách mạng Tháng Tám và phát triển cùng sự nghiệp cách mạng của dân tộc Hồ Chí Minh coi việc xây dựng nền giáo dục mới là một mặt trận quan trọng, nhiệm vụ cấp bách và có ý nghĩa chiến lược lâu dài, nhằm tạo ra một dân tộc dũng cảm, yêu nước và yêu lao động Qua đó, ông đã đưa ra hệ thống quan điểm phong phú, định hướng cho giáo dục phát triển đúng đắn, góp phần vào sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và thống nhất đất nước.
Mục tiêu của văn hóa giáo dục là thực hiện ba chức năng của văn hóa thông qua giáo dục, nhằm đào tạo những con người toàn diện, vừa có đức vừa có tài Điều này bao gồm việc trang bị cho họ khả năng làm chủ và xây dựng, bảo vệ đất nước, kế thừa sự nghiệp cách mạng, để Việt Nam có thể "sánh vai cùng các cường quốc năm châu" Học tập không chỉ để đạt được bằng cấp mà còn để thực sự phát triển bản thân, làm việc hiệu quả và trở thành cán bộ có trách nhiệm.
Nội dung giáo dục tại Việt Nam cần phù hợp với thực tiễn và bao quát nhiều lĩnh vực như văn hóa, chính trị, khoa học, kỹ thuật, chuyên môn, lao động và thể chất, trong đó đạo đức được đặt lên hàng đầu Các lĩnh vực này có mối liên hệ chặt chẽ, với việc học chính trị tập trung vào chủ nghĩa Mác - Lênin và các chính sách của Đảng và Nhà nước, nhằm nắm vững quan điểm và phương pháp luận của chủ nghĩa này Phương pháp học cần phải sáng tạo và không giáo điều, để đáp ứng sự phát triển của xã hội Do đó, cần tiến hành cải cách giáo dục để xây dựng chương trình và phương pháp dạy học khoa học, hợp lý, phù hợp với yêu cầu của cách mạng.
Phương châm giáo dục cần kết hợp giữa lý thuyết và thực tiễn, đồng thời gắn kết nhà trường với gia đình và xã hội Trong quá trình giáo dục, cần đảm bảo tính dân chủ và bình đẳng, cũng như phương pháp giáo dục phải phù hợp với mục tiêu và trình độ của người học Việc dạy học nên bắt đầu từ những kiến thức đơn giản đến phức tạp, kết hợp giữa học tập và hoạt động vui chơi, giải trí lành mạnh Ngoài ra, việc nêu gương và tham gia các phong trào thi đua cũng là những biện pháp hiệu quả trong giáo dục.
Đội ngũ giáo viên cần được xây dựng và bồi dưỡng với những tiêu chí quan trọng như có đạo đức cách mạng, yêu nghề, và sẵn sàng hợp tác với đồng nghiệp Mỗi giáo viên nên là hình mẫu về đạo đức và học tập, thể hiện tinh thần "Học không biết chán, dạy không biết mệt" Họ cũng cần giỏi về chuyên môn và thuần thục trong phương pháp giảng dạy để nâng cao chất lượng giáo dục.
Văn hóa là tổng hợp của mọi sáng tạo và phát minh của con người nhằm đáp ứng nhu cầu sinh tồn và mục đích cuộc sống Nó bao gồm ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật, cùng với các công cụ phục vụ cho sinh hoạt hàng ngày như ăn, mặc, ở Tất cả những yếu tố này thể hiện sự thích ứng của con người với các yêu cầu và thách thức trong cuộc sống.
Văn nghệ không chỉ là biểu hiện sâu sắc của văn hóa mà còn là đỉnh cao của đời sống tinh thần, phản ánh tâm hồn của dân tộc Mặt trận văn hóa đóng vai trò quan trọng trong cách mạng, tương đương với các mặt trận khác, thể hiện cuộc đấu tranh cách mạng trong lĩnh vực văn hóa và là một phần của cuộc cách mạng tư tưởng.
Văn hoá văn nghệ là một mặt trận, nghệ sc là chiến sĩ, tác phẩm văn nghệ là vũ khí sắc bén trong đấu tranh cách mạng
Hồ Chí Minh nhấn mạnh rằng văn hóa nghệ thuật là một mặt trận quan trọng trong sự nghiệp cách mạng, có vị trí tương đương với các mặt trận quân sự, chính trị và kinh tế Ông khẳng định rằng văn hóa - văn nghệ đóng vai trò thiết yếu trong việc phát triển kinh tế và chính trị, và cho rằng trong công cuộc kiến thiết đất nước, bốn vấn đề chính trị, kinh tế, xã hội và văn hóa đều cần được chú trọng như nhau Theo Bác, bốn vấn đề này có mối liên hệ chặt chẽ và tác động lẫn nhau.
Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh vai trò quan trọng của nghệ sĩ trong công cuộc cách mạng, coi văn hóa, nghệ thuật như một mặt trận và người làm văn hóa, văn nghệ là những chiến sĩ trên mặt trận ấy Ông cho rằng văn hóa - văn nghệ không chỉ là công cụ sắc bén trong đấu tranh cách mạng mà còn cần khẳng định bản chất nghệ thuật và chức năng thẩm mỹ, đồng thời mang tính chiến đấu Để thực hiện nhiệm vụ cao quý, văn nghệ sĩ cần rèn luyện đạo đức cách mạng, nâng cao tinh thần phục vụ nhân dân, giữ thái độ khiêm tốn, hòa mình với quần chúng, học tập chính trị và trau dồi nghề nghiệp, cũng như giúp đỡ thanh niên.
Văn nghệ phải gắn với thực tiễn đời sống của nhân dân
Thực tiễn đời sống của nhân dân rất phong phú, bao gồm lao động sản xuất, chiến đấu, sinh hoạt và xây dựng đời sống mới, là nguồn cảm hứng vô tận cho văn nghệ sáng tác Từ thực tiễn đó, văn nghệ sĩ có thể sáng tạo những tác phẩm nghệ thuật trường tồn nhờ tài năng và tinh thần nhân văn Hồ Chí Minh nhấn mạnh rằng các văn nghệ sĩ cần “hoà mình vào quần chúng” để thấu hiểu tâm tư, tình cảm và nguyện vọng của nhân dân, từ đó “miêu tả cho hay, cho chân thật và cho hùng hồn” thực tiễn đời sống Nhân dân không chỉ là người sáng tạo ra của cải vật chất và tinh thần mà còn là người đánh giá các tác phẩm một cách trung thực và khách quan.
Phải có những tác phẩm xứng đáng với thời đại mới của đất nước và dân tộc.
Mục tiêu của văn nghệ là phục vụ quần chúng thông qua sự kết hợp hài hòa giữa nội dung và hình thức Tác phẩm văn nghệ cần có nội dung chân thật, phong phú và hình thức trong sáng, vui tươi, để khi người xem trải nghiệm, họ cảm thấy bổ ích Một tác phẩm hay không chỉ truyền tải những điều cần nói mà còn dễ hiểu và kích thích suy ngẫm Nó phải kế thừa tinh hoa văn hóa dân tộc, phản ánh chân thật đời sống, phê phán cái xấu, cái sai, đồng thời hướng con người đến chân, thiện, mỹ và lý tưởng Để đạt được điều này, tác phẩm cần chân thực về nội dung và phong phú về hình thức, mở ra con đường sáng tạo không giới hạn cho các nghệ sĩ.
Bên cạnh đó nếu ra được những đức tính của một chiến sĩ văn hoá:
+ Lập trường tư tưởng đúng, vững vàng;
+ Từ trong quần chúng mà ra, trở lại nơi quần chúng;
+ Có trí tuệ, bản lĩnh, chuyên môn để đối mặt với kẻ thù, bênh vực nhân dân;
+ Biết quý trọng và biết khai thác truyền thống tốt.
Cần loại bỏ những thứ cũ mà xấu, trong khi những thứ cũ không xấu nhưng gây phiền phức thì nên được cải tiến cho hợp lý Đối với những thứ cũ mà tốt, cần phải phát triển thêm để nâng cao giá trị Cuối cùng, những điều mới mẻ và hay ho cần được thực hiện để mang lại lợi ích.
Hình ảnh Bác Hồ với đồng bài dân tộc (Nguồn: Tư liệu).
Năm 1923, nhà báo Liên Xô Ôxip Mandenxtan trong bài viết “Thăm một chiến sĩ quốc tế cộng sản - Nguyễn Ái Quốc” đã nhận định rằng Nguyễn Ái Quốc mang đến một nền văn hóa tương lai, không phải văn hóa Châu Âu Ông mô tả dân tộc Việt Nam là giản dị và lịch sự, và qua cử chỉ cùng giọng nói của Nguyễn Ái Quốc, ông cảm nhận được viễn cảnh hòa bình và tình hữu ái toàn cầu, như một đại dương bao la.
Trong tác phẩm "Hồ Chí Minh - quá khứ, hiện tại và tương lai", cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng khẳng định Hồ Chí Minh là một nhà văn hóa vĩ đại của dân tộc Việt Nam và nhân loại Ông gắn liền nhân văn lớn với truyền thống văn hiến của dân tộc, thể hiện qua cuộc đời và sự nghiệp của mình Hồ Chí Minh là hình mẫu của nhân sinh quan và thế giới quan cao đẹp, phản ánh những ước mơ truyền thống của dân tộc Việt Nam và nhân loại, đồng thời kết tinh tư tưởng và tình cảm cao quý của con người.
Tư tưởng về văn hóa của Chủ tịch Hồ Chí Minh là sự tổng hợp các giá trị văn hóa Đông
Tây, dựa trên nền tảng chủ nghĩa nhân văn Việt Nam, đã được hình thành qua các phong trào lớn của thế kỷ XX, bao gồm phong trào độc lập dân tộc, phong trào dân chủ và chủ nghĩa xã hội.
Vận dụng vào việc tuyên truyền và giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc của sinh viên
Cơ sở hình thành bản sắc văn hóa dân tộc
Bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam rất phong phú được hình thành trên cơ sở tổng cộng
54 dân tộc khác nhau, những phong tục tập quán, ngôn ngữ, tín ngưỡng, tư tưởng và tôn giáo khác nhau.
Hình ảnh Văn hóa nghệ thuật ca trù
Văn hóa dân tộc được hình thành, bảo tồn và phát triển trong cộng đồng, phản ánh điều kiện tự nhiên, xã hội và lịch sử đặc thù Qua thời gian, những đặc điểm văn hóa dân tộc được chắt lọc và thử thách, dần dần tạo nên bản sắc riêng biệt Bản sắc này không chỉ định hình cốt cách và sức sống của dân tộc mà còn góp phần vào việc phát triển ý thức dân tộc, ngôn ngữ và văn hóa Những yếu tố này kết nối các thành viên trong cộng đồng, tạo nên sức mạnh và thế lực của dân tộc.
Bản sắc văn hóa dân tộc được hình thành và phát triển dựa vào đặc điểm tộc người, điều kiện lịch sử, tự nhiên và môi trường cư trú Nó cũng chịu ảnh hưởng từ thể chế chính trị và sự giao lưu với các nền văn hóa khác Khi nhắc đến văn hóa, chúng ta không thể không đề cập đến dân tộc đã sáng tạo ra nó, vì bản sắc văn hóa chính là bản sắc riêng của từng dân tộc.
Lịch sử đã chứng minh rằng khi hệ tư tưởng tiến bộ được áp dụng đúng cách và kết hợp với giá trị văn hóa dân tộc, nó sẽ tạo ra sức mạnh cho cả dân tộc và thời đại Hệ tư tưởng trở thành kim chỉ nam cho hành động của dân tộc, giúp gắn bó chặt chẽ giữa giai cấp và dân tộc Ngược lại, nếu hệ tư tưởng phản động hoặc lạc hậu được áp dụng không phù hợp với các giá trị văn hóa truyền thống, sẽ dẫn đến những hệ lụy khó lường.
Bản sắc văn hóa dân tộc luôn gắn liền với điều kiện tự nhiên, xã hội và lịch sử, và mặc dù có tính ổn định, nhưng không phải là bất biến Quá trình vận động và phát triển của bản sắc văn hóa phức tạp hơn nhiều so với các lĩnh vực kinh tế và chính trị, không theo một đường thẳng, và không phải văn hóa thời đại sau luôn cao hơn thời đại trước Nhiều yếu tố văn hóa cổ vẫn giữ giá trị vượt thời gian Bản sắc văn hóa cũng biến đổi theo trình độ dân trí và giao lưu văn hóa, nhưng vẫn quay về cội nguồn Dù nhiều dân tộc đã trải qua áp bức và nô lệ, họ vẫn giữ vững bản sắc văn hóa và vươn dậy trong thời đại công nghệ, chứng minh sức mạnh tiềm ẩn của mình.
Bản sắc văn hóa dân tộc được hình thành qua các thế hệ, như dòng phù sa bồi đắp những giá trị tinh túy, góp phần tạo nên sức sống bền vững của dân tộc Hiện nay, các quốc gia đều chú trọng nghiên cứu và bảo tồn di sản văn hóa của mình, nhận thức rõ rằng việc đề cao bản sắc văn hóa dân tộc là cần thiết để duy trì sự đa dạng của văn hóa thế giới, tránh sự lai tạp và pha trộn không mong muốn giữa các nền văn hóa.
Trong văn hóa dân tộc, có nhiều yếu tố bảo thủ khiến cho việc thích nghi với thời đại mới trở nên khó khăn Mặc dù xu hướng này có thể tạo ra khả năng tự vệ và bảo vệ văn hóa khỏi các cuộc xâm lăng, nhưng nó cũng có thể dẫn đến việc loại trừ những yếu tố tích cực và hiện đại từ bên ngoài.
Tác động thời kì hội nhập đến bản sắc dân tộc
Văn hóa truyền thống và văn hóa dân gian, mặc dù có vai trò quan trọng trong sự phát triển của đất nước, đang phải đối mặt với nhiều thách thức và nguy cơ mai một Trước sự bùng nổ của internet và hội nhập kinh tế quốc tế, văn học nghệ thuật, đặc biệt là văn hóa dân gian, chịu tác động mạnh mẽ, dẫn đến nguy cơ giảm sút văn hóa dân tộc và giá trị nhân bản Nhiều dân tộc đã mất đi chữ viết, tiếng nói và trang phục truyền thống, trong khi tình trạng thương mại hóa và lợi dụng tín ngưỡng để trục lợi ngày càng gia tăng Đặc biệt, giới trẻ ngày càng quay lưng với văn hóa dân tộc, khiến các nhà nghiên cứu và quản lý văn hóa lo ngại về tương lai của di sản văn hóa này.
Giáo sư, Tiến sĩ Lê Hồng Lý nhấn mạnh rằng chúng ta đang đối mặt với nhiều thách thức trong việc bảo tồn văn hóa dân gian, khi lớp trẻ không còn mặn mà, nghệ nhân ngày càng ít đi và nguồn kinh phí hạn chế Việc nghiên cứu và truyền dạy văn hóa dân gian chưa đáp ứng được nhu cầu, dẫn đến số hội viên trẻ nhiệt huyết ngày càng giảm sút, tạo ra nguy cơ suy giảm thế hệ kế cận Ngoài ra, trong bối cảnh toàn cầu hóa, nhiều thanh niên đang chạy theo văn hóa mới từ bên ngoài, dễ bị ảnh hưởng và coi thường văn hóa dân tộc, làm mất đi vị trí của văn hóa truyền thống trong tâm hồn họ.
“quay lưng” với văn hóa truyền thống.
Giáo sư, Tiến sĩ Lê Hồng Lý chỉ ra rằng các thế hệ trước đã lơ là trong việc giáo dục con cái do khó khăn kinh tế và mải kiếm sống, dẫn đến sự hối tiếc muộn màng Tâm thức truyền thống "trăng đến rằm trăng tròn" khiến họ chủ quan, không uốn nắn trẻ từ sớm, giống như cây lớn khó uốn Văn hóa gia đình, cộng đồng và các tổ chức phi quan phương đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì văn hóa dân gian Việt Nam, nhưng hiện nay đang bị thách thức Kinh tế thị trường gây ra sự biến dạng di sản truyền thống vì lợi nhuận, làm sai lệch giá trị văn hóa và dẫn đến những thực hành thiếu văn hóa Tốc độ đô thị hóa và hiện đại hóa mạnh mẽ cũng đe dọa không gian văn hóa như đình, chùa, và nhiều di sản vật thể bị phá hủy, kéo theo sự mất mát di sản phi vật thể.
Nguồn kinh phí tài trợ từ nhà nước đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển văn học nghệ thuật và văn hóa dân gian Trong 35 năm qua, mặc dù nhà nước đã hỗ trợ tài chính cho lĩnh vực này, nhưng do điều kiện khó khăn, nguồn kinh phí vẫn còn hạn chế, ảnh hưởng đến các hoạt động sưu tầm, nghiên cứu và tài trợ Giáo sư, Tiến sĩ Lê Hồng Lý nhấn mạnh rằng cần có chiến lược kịp thời để khai thác và bảo tồn các giá trị văn hóa, đặc biệt là văn hóa truyền thống, nhằm ngăn chặn nguy cơ mất mát di sản văn hóa trước khi đất nước phát triển.
Theo Giáo sư, Tiến sĩ Lê Hồng Lý, việc gìn giữ và bảo tồn văn hóa dân gian, văn hóa truyền thống là rất quan trọng, và cần nâng cao nhận thức xã hội về vai trò của văn hóa và nghệ thuật trong phát triển đất nước Đảng ta coi văn hóa là nền tảng và động lực cho sự phát triển, do đó, nhận thức này cần được lan tỏa rộng rãi trong toàn xã hội và từng lĩnh vực kinh tế - xã hội Việc khai thác và phát huy vai trò của các văn nghệ sĩ trong việc dự báo các vấn đề xã hội sẽ giúp Đảng và Nhà nước quản lý và ứng phó hiệu quả với tình hình.
Các nhà văn hóa và nghệ sĩ đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống trước nguy cơ xâm lăng văn hóa do toàn cầu hóa Họ thúc đẩy giao lưu văn hóa quốc tế, quảng bá văn hóa Việt Nam và tiếp nhận tinh hoa văn hóa thế giới Sử dụng văn hóa như phương tiện để hội nhập và kêu gọi sự ủng hộ quốc tế, đồng thời đóng góp vào văn hóa toàn cầu Qua đó, văn hóa và nghệ thuật truyền thống có thể phát triển thành công nghiệp văn hóa, biến văn hóa thành sản phẩm hàng hóa chất lượng cao, tạo nguồn lực kinh tế cho sự phát triển đất nước.
Hình ảnh Sắc màu Việt Nam trong lễ khai mạc Seagame 31
Tuyên truyền và giữ gìn bản sắc dân tộc sinh viên hiện nay
Trong bối cảnh đất nước đang đối mặt với nhiều thách thức, sinh viên cần tự đặt câu hỏi về vai trò của mình trong việc phát triển và bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc Để đáp ứng yêu cầu này, mỗi sinh viên cần nỗ lực rèn luyện, nâng cao kỹ năng chuyên môn và nghiệp vụ, đồng thời cống hiến cho lợi ích cộng đồng và sự phát triển cá nhân Hơn nữa, giới trẻ cần xây dựng bản lĩnh văn hóa vững vàng, sẵn sàng chống lại những hoạt động và sản phẩm văn hóa không lành mạnh.
Hội Sinh viên Việt Nam cần tăng cường giáo dục tư tưởng, đạo đức và tác phong sống cho sinh viên, coi đây là nhiệm vụ quan trọng và cấp bách Cần tổ chức thường xuyên các cuộc thi tìm hiểu về lịch sử và văn hóa dân tộc, đồng thời sáng tạo và linh hoạt trong các hoạt động định hướng cho sinh viên tiếp thu những giá trị tích cực của văn hóa hiện đại Bên cạnh đó, cần khơi dậy tinh thần tự hào dân tộc và gìn giữ bản sắc văn hóa, đồng thời kiên quyết đấu tranh với những biểu hiện vô cảm, khuyến khích tinh thần tương thân, tương ái trong giới trẻ.
Hội Sinh viên Việt Nam các cấp cần trở thành mái nhà chung ấm áp để sinh viên đóng góp, cống hiến trong các phong trào Hội.
Hội Sinh viên cần tổ chức nhiều sân chơi lành mạnh để đáp ứng nhu cầu học tập và giải trí của sinh viên Đồng thời, cần khuyến khích và tạo điều kiện cho sinh viên tham gia nghiên cứu, thực hiện các đề tài khoa học, đặc biệt là những đề tài liên quan đến bảo vệ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc.
Hình ảnh Dân ca hát bội Nam bộ tại trường Đại học Sư phạm Kc thuật TP Hồ Chí Minh
Hội viên và cán bộ nòng cốt của Hội cần tiên phong trong việc xây dựng lối sống đẹp và có ích, đồng thời khuyến khích các bạn trẻ tham gia Việc này sẽ khẳng định vai trò của Hội Sinh viên trong việc gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc một cách nhanh chóng.
Chủ tịch Hồ Chí Minh nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giữ gìn và phát huy di sản văn hóa dân tộc, coi đây là kết tinh của truyền thống văn hóa hàng ngàn năm của nhân dân Việt Nam Nghị quyết Hội nghị lần thứ năm Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa VIII năm 1998 đã đề ra 10 nhiệm vụ quan trọng, trong đó bảo tồn và phát huy các di sản văn hóa được xác định là nhiệm vụ then chốt Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX của Đảng Cộng sản Việt Nam cũng khẳng định việc gìn giữ và phát triển các di sản văn hóa phi vật thể và quản lý tốt các di sản văn hóa vật thể Đại hội XII tiếp tục nhấn mạnh việc huy động toàn xã hội bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống, khuyến khích sáng tạo văn hóa mới và đảm bảo sự hài hòa giữa bảo tồn di sản văn hóa với phát triển kinh tế - xã hội Việc này không chỉ là mục tiêu cao đẹp mà còn là động lực cho sự phát triển kinh tế, xã hội trong bối cảnh hội nhập quốc tế hiện nay.
Mỗi sinh viên cần nỗ lực rèn luyện và tự trau dồi kỹ năng cần thiết để nâng cao trình độ chuyên môn, đồng thời góp phần vào lợi ích chung của cộng đồng Quan trọng hơn, các bạn trẻ nên xây dựng bản lĩnh văn hóa và sẵn sàng đấu tranh chống lại những hoạt động và sản phẩm văn hóa không lành mạnh.
Hội Sinh viên Việt Nam cần tiếp tục nâng cao giáo dục tư tưởng, đạo đức và tác phong sống cho sinh viên, coi đây là nhiệm vụ cấp bách và thường xuyên Tổ chức các cuộc thi tìm hiểu về lịch sử và văn hóa dân tộc là cần thiết, đồng thời cần chủ động và sáng tạo trong các hoạt động định hướng để sinh viên tiếp thu những giá trị tích cực của văn hóa hiện đại Bên cạnh đó, cần khơi dậy tinh thần tự hào dân tộc và bảo tồn bản sắc văn hóa, đồng thời kiên quyết đấu tranh với những biểu hiện vô cảm và phát huy tinh thần tương thân, tương ái trong giới trẻ.
Hội Sinh viên Việt Nam các cấp cần trở thành mái nhà chung ấm áp để sinh viên đóng góp, cống hiến trong các phong trào Hội.
Hội Sinh viên cần phát triển nhiều sân chơi lành mạnh để đáp ứng nhu cầu học tập và giải trí của sinh viên Đồng thời, cần khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi cho sinh viên tham gia nghiên cứu và thực hiện các đề tài khoa học, đặc biệt là những đề tài liên quan đến bảo vệ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc.
Các cán bộ nòng cốt và hội viên của Hội cần là những người tiên phong trong việc xây dựng lối sống đẹp và có ích, từ đó khuyến khích các bạn trẻ tham gia tích cực Sự chủ động này sẽ giúp khẳng định vai trò của Hội Sinh viên trong việc gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc.
Thế hệ trẻ đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng và phát triển đất nước, vì vậy họ cần nhận thức rõ về giá trị của văn hóa và bản sắc dân tộc Hy vọng rằng giới trẻ sẽ thực hiện theo lời dạy của Bác Hồ, góp phần đưa Việt Nam sánh vai cùng các cường quốc thế giới.
1 Hội đồng lí luận trung ương ( 2003 ) "Giáo trình tư tưởng Hồ Chí Minh", Nxb chính trị quốc gia, Hà Nội.
2 Hồ Chí Minh, toàn tập, tập 6 Nxb chính trị quốc gia (2002) trang 173.
3 Hồ Chí Minh, Biên niên tiểu sử, Nxb chính trị quốc gia (1993) tập 3 trang 16.
4 Hồ Chí Minh, toàn tập, tập 3 Nxb chính trị quốc gia (2002) trang 431.
5 Trịnh Thị Kim Ngọc "Con người và văn hóa - từ lý luận đến thực tiễn" (2009), Nxb khoa học xã hội.
6 Nguyễn Nguyên Trứ, Cách viết của Bác Hồ, NXB Giáo dục, 1999.
7 Nhiều tác giả, Giáo trình tư tưởng Hồ Chí Minh, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2003.
8 Theo báo Nam Định, Giữ gìn bản sắc văn hóa thời kỳ hội nhập (2021)
9 Đan Anh và Thanh Thủy, Vai trò của sinh viên trong giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc (2014)
