CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐẨY MẠNH XUẤT KHẨU HÀNG HOÁ CỦA MỘT QUỐC GIA SANG THỊ TRƯỜNG ĐÃ KÝ KẾT HIỆP ĐỊNH THƯƠNG MẠI TỰ DO 19
1 1 Cơ sở lý luận về đẩy mạnh xuất khẩu hàng hóa
1 1 1 Khái niệm xuất khẩu hàng hoá và đẩy mạnh xuất khẩu hàng hoá
Theo A Smith, phân công lao động xã hội dẫn đến chuyên môn hóa sản xuất, tạo ra khối lượng hàng hóa lớn đủ để đáp ứng nhu cầu trong nước và xuất khẩu ra nước ngoài Dựa trên học thuyết lợi thế so sánh của David Ricardo, khi một quốc gia sản xuất và trao đổi những mặt hàng mà mình có lợi thế so sánh với quốc gia khác, cả hai bên đều thu được lợi ích Do đó, xuất khẩu hàng hóa trở thành hoạt động tự nhiên khi phân công lao động xã hội đạt đến một trình độ nhất định Có nhiều cách hiểu khác nhau về xuất khẩu hàng hóa.
Xuất khẩu là hoạt động kinh doanh diễn ra vượt ra ngoài biên giới quốc gia, bao gồm việc buôn bán giữa các nước trên phạm vi quốc tế Đây không chỉ là hành vi mua bán đơn lẻ mà còn là một hệ thống quan hệ mua bán phức tạp và có tổ chức, cả bên trong và bên ngoài, nhằm thúc đẩy sự phát triển ổn định của hàng hóa và mang lại lợi ích cho quốc gia.
Xuất khẩu hàng hóa là quá trình chuyển giao hàng hóa từ một quốc gia sang quốc gia khác để bán, sử dụng tiền hoặc trao đổi hàng hóa có giá trị tương đương Nói một cách tổng quát, xuất khẩu nhằm mục đích thực hiện giá trị sử dụng và giá trị của hàng hóa ra thị trường quốc tế.
Theo Điều 28 của Luật Thương mại năm 2005, xuất khẩu hàng hóa được định nghĩa là việc đưa hàng hóa ra khỏi lãnh thổ Việt Nam hoặc vào khu vực đặc biệt trên lãnh thổ Việt Nam được công nhận là khu vực hải quan riêng theo quy định pháp luật Đến nay, Quốc hội Việt Nam đã ban hành Luật Quản lý ngoại thương.
2017 nhưng vẫn tiếp tục sử dụng định nghĩa nêu trên của Luật Thương mại năm 2005
1 1 1 2 Đẩy mạnh xuất khẩu hàng hoá
Thông qua nghiên cứu về hoạt động xuất khẩu, tác giả nhận thấy rằng việc đẩy mạnh xuất khẩu là các biện pháp tăng cường trao đổi hàng hóa và dịch vụ giữa các quốc gia, nhằm khai thác lợi thế trong phân công lao động quốc tế Hoạt động này diễn ra trên mọi lĩnh vực và trong mọi điều kiện kinh tế, từ xuất khẩu hàng hóa tiêu dùng đến tư liệu sản xuất, máy móc thiết bị và công nghệ cao Tất cả các hoạt động này đều hướng tới việc mang lại lợi ích cho quốc gia và diễn ra rộng rãi về không gian và thời gian.
Đẩy mạnh xuất khẩu là một hoạt động quan trọng, có thể diễn ra trong thời gian ngắn hoặc kéo dài nhiều năm, và có thể được thực hiện ở cả cấp quốc gia và quốc tế Trong bối cảnh hiện nay, các quốc gia, từ những nước lớn đến các quốc gia đang phát triển như Việt Nam, đều nhận thức rõ tầm quan trọng của việc này Xuất khẩu không chỉ giúp tăng tổng sản phẩm kinh tế quốc dân mà còn thúc đẩy phát triển kinh tế, cải thiện đời sống nhân dân và nâng cao tiềm lực an ninh quốc phòng Vì vậy, việc đẩy mạnh xuất khẩu mang lại ý nghĩa thiết thực và lâu dài cho sự phát triển của mỗi quốc gia.
1 1 2 Các tiêu chí đánh giá việc xuất khẩu hàng hóa
1 1 2 1 Kim ngạch xuất khẩu hàng hoá
Kim ngạch xuất khẩu là tổng giá trị hàng hóa xuất khẩu hoặc số tiền thu về của nước xuất khẩu, thường được tính trong một khoảng thời gian nhất định như tháng, quý hoặc năm Để đảm bảo tính đồng bộ, kim ngạch xuất khẩu được quy đổi ra một loại tiền tệ nhất định.
Kim ngạch xuất khẩu = Giá xuất khẩu sản phẩm x Số lượng sản phẩm xuất khẩu trong một giai đoạn, thời kỳ nhất định
Chỉ tiêu này phản ánh toàn bộ kết quả kinh doanh của doanh nghiệp, cho phép so sánh hiệu quả giữa các kỳ kinh doanh Tuy nhiên, nó cũng có nhược điểm là phụ thuộc vào yếu tố giá cả và thị trường, những yếu tố quyết định giá trị hàng hóa xuất khẩu.
Trong quá trình đánh giá thực trạng xuất khẩu hàng hóa giữa các quốc gia, việc xem xét sự tăng trưởng kim ngạch xuất khẩu không chỉ dựa vào con số cụ thể mà còn qua chỉ số tỷ trọng kim ngạch xuất khẩu So sánh tỷ trọng kim ngạch xuất khẩu giữa các quốc gia xuất khẩu vào cùng một thị trường mục tiêu giúp xác định thị phần hàng hóa xuất khẩu của từng quốc gia tại thị trường đó.
1 1 2 2 Thị phần sản phẩm xuất khẩu hàng hoá
Thị phần sản phẩm xuất khẩu được xác định bằng tỷ lệ phần trăm giữa kim ngạch xuất khẩu của một quốc gia và tổng kim ngạch nhập khẩu sản phẩm tương tự từ thị trường nước nhập khẩu.
Thị phần sản phẩm xuất khẩu được xác định bằng công thức sau:
Nx đại diện cho thị phần sản phẩm X xuất khẩu, trong khi Mx là kim ngạch xuất khẩu sản phẩm X vào thị trường nhập khẩu mục tiêu Tổng kim ngạch nhập khẩu sản phẩm X của thị trường nhập khẩu mục tiêu được ký hiệu là M.
Chỉ tiêu thị phần xuất khẩu cho thấy mối liên hệ giữa quy mô xuất khẩu của sản phẩm và khả năng cạnh tranh trên thị trường Sản phẩm có thị phần xuất khẩu lớn thường có khả năng xuất khẩu cao, trong khi sản phẩm có thị phần nhỏ hoặc giảm sút sẽ có khả năng xuất khẩu yếu và ảnh hưởng thấp đến thị trường nước nhập khẩu.
1 1 2 3 Cơ cấu hàng hóa xuất khẩu
Cơ cấu xuất khẩu là tổng thể các bộ phận giá trị hàng hóa xuất khẩu, phản ánh tổng kim ngạch xuất khẩu của một quốc gia và mối quan hệ giữa các bộ phận này trong điều kiện kinh tế - xã hội xác định (Leonidou, 2011) Nó không chỉ thể hiện trình độ phát triển kinh tế của quốc gia mà còn được phân tích qua hai thông số chính: số lượng và chất lượng Số lượng thể hiện qua tỷ trọng của từng bộ phận trong tổng thể, trong khi chất lượng phản ánh nội dung bên trong của kim ngạch xuất khẩu và nền kinh tế (Zornitsa, 2015) Vì vậy, cơ cấu xuất khẩu là yếu tố quan trọng trong kế hoạch hóa phát triển kinh tế - xã hội và là tiêu chí đánh giá trình độ phát triển kinh tế của một quốc gia.
1 1 3 Các nhân tố ảnh hưởng đến xuất khẩu hàng hóa
Các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động thương mại và xuất khẩu hàng hóa bao gồm hai nhóm chính: nhân tố khách quan và nhân tố chủ quan Nhân tố khách quan thường liên quan đến các yếu tố bên ngoài như tình hình kinh tế, chính sách thương mại quốc tế, và biến động thị trường toàn cầu Trong khi đó, nhân tố chủ quan liên quan đến năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, chất lượng sản phẩm và chiến lược marketing Sự tương tác giữa hai nhóm nhân tố này sẽ quyết định hiệu quả của hoạt động thương mại và xuất khẩu.
1 1 3 1 Các nhân tố khách quan
Các nhân tố khách quan là những yếu tố thuộc môi trường bên ngoài của một quốc gia, nằm ngoài tầm kiểm soát của quốc gia đó, nhưng lại có tác động trực tiếp hoặc gián tiếp đến hoạt động xuất khẩu của doanh nghiệp Những nhân tố này có thể bao gồm tình hình kinh tế toàn cầu, chính sách thương mại quốc tế, và các biến động chính trị.
THỰC TRẠNG XUẤT KHẨU HÀNG HÓA VIỆT NAM SANG THỊ TRƯỜNG LIÊN BANG NGA TRONG BỐI CẢNH THỰC THI HIỆP ĐỊNH THƯƠNG MẠI TỰ DO VIỆT NAM – LIÊN MINH KINH TẾ Á-ÂU 38
2 1 Khái quát về thị trường Liên bang Nga
2 1 1 Quy mô và đặc điểm thị trường
Liên bang Nga, trải dài trên phần phía bắc của siêu lục địa Á-Âu, có diện tích lãnh thổ 17,1 triệu km², đứng đầu thế giới về diện tích Với dân số 145,9 triệu người vào năm 2020, Nga xếp thứ 9 toàn cầu Là một cường quốc về kinh tế và quân sự, GDP của Nga trong năm 2020 đạt 1.470 tỷ USD, đứng thứ 11 trên thế giới.
Trong giai đoạn 2013 – 2020, kinh tế Liên bang Nga đã trải qua nhiều biến động, đặc biệt là sau đợt suy thoái sâu vào năm 2015 do giá dầu thế giới giảm, các biện pháp trừng phạt quốc tế và những hạn chế về cơ cấu Tuy nhiên, trong 4 năm gần đây, kinh tế Nga đã bắt đầu tăng trưởng trở lại, mặc dù tốc độ tăng trưởng chỉ đạt 2,3%.
Năm 2013 Năm 2014 Năm 2015 Năm 2016 Năm 2017 Năm 2018 Năm 2019 Năm 2020
Hình 2 1 GDP của Liên bang Nga trong giai đoạn 2013 – 2020
GDP bình quân đầu người của Liên bang Nga cũng có nhiều biến động trong giai đoạn 2013 – 2020 Năm 2013, GDP bình quân đầu người của Liên bang Nga là
Tính đến năm 2015, GDP bình quân đầu người của Liên bang Nga đã giảm xuống còn 9.478 USD, giảm 33,74% so với trước đó Năm 2016, con số này tiếp tục giảm xuống còn 8.910 USD/người Tuy nhiên, vào năm 2017, GDP bình quân đầu người của nước này đã có sự phục hồi và tăng trưởng trở lại.
GDP bình quân đầu người của Liên bang Nga đã tăng từ 10,962 USD/người vào năm 2018, với mức tăng trưởng 23,03%, lên 11,473 USD/người vào năm 2019, tương ứng với mức tăng trưởng 4,66% Năm 2019, GDP bình quân đầu người tiếp tục tăng trưởng 3,31%, đạt 11,853 USD/người Tuy nhiên, vào năm 2020, do tác động của đại dịch Covid-19, GDP bình quân đầu người đã giảm xuống còn 10,127 USD/người.
Năm 2013 Năm 2014 Năm 2015 Năm 2016 Năm 2017 Năm 2018 Năm 2019 Năm 2020
GDP bình quân đầu người (USD/người)
Hình 2 2 GDP bình quân đầu người của Liên bang Nga giai đoạn 2013 – 2020
Kinh tế Nga chủ yếu phụ thuộc vào xuất khẩu hàng hóa, với dầu mỏ, khí đốt, hóa chất, kim loại, và vũ khí là những mặt hàng chủ lực Hiện tại, Nga đang ưu tiên phát triển ngành năng lượng, coi đây là động lực chính để nâng cao vị thế kinh tế quốc tế Đến năm 2020, sản lượng khai thác dầu mỏ của Nga đã tăng khoảng 9%, trong khi sản lượng khí đốt tăng 35,2% so với năm 2007, đạt 880 tỷ m3.
Hình 2 3 GDP thành phần theo lĩnh vực của Liên bang Nga năm 2020
Liên bang Nga chủ yếu xuất khẩu hàng hóa sang các đối tác lớn như Trung Quốc, Hà Lan, Đức, Belarus, Thổ Nhĩ Kỳ và Triều Tiên Năm 2020, Trung Quốc trở thành đối tác xuất khẩu lớn nhất của Nga với kim ngạch 56 tỷ USD, chiếm 12,6% tổng kim ngạch xuất khẩu Theo sau Trung Quốc là Hà Lan và Đức, với kim ngạch lần lượt là 43,5 tỷ USD và 34,1 tỷ USD, tương ứng với 9,7% và 7,6% tổng kim ngạch xuất khẩu của Nga trong năm 2019.
Nga đóng vai trò quan trọng trong sự hợp tác của Liên minh Kinh tế Á Âu (EAEU) với các đối tác tiềm năng khác, đồng thời là yếu tố then chốt trong quá trình hội nhập Theo thống kê năm 2016, tổng kim ngạch thương mại giữa các quốc gia trong liên minh đạt 42,6 tỷ USD, trong đó Nga chiếm 26,6 tỷ USD, tương đương 62,4% Các quốc gia khác như Kazakhstan đạt 3,9 tỷ USD, Belarus 11,3 tỷ USD và Armenia 0,4 tỷ USD.
Kyrgyzstan – 3,9 tỷ USD Có thể thấy kinh tế Nga chiếm tỷ trọng lớn trong EAEU
2 1 2 Tình hình nhập khẩu của Liên bang Nga
Kim ngạch nhập khẩu của Liên bang Nga đạt 341,3 tỷ USD vào năm 2013, đứng thứ 22 thế giới Tuy nhiên, từ năm 2013 đến 2020, kim ngạch nhập khẩu đã giảm đáng kể Cụ thể, năm 2014, kim ngạch nhập khẩu giảm xuống còn 307,9 tỷ USD, xếp hạng 17 thế giới Năm 2015, con số này tiếp tục giảm xuống 193,0 tỷ USD và năm 2016 chỉ còn 191,5 tỷ USD Đến năm 2017, kim ngạch nhập khẩu của Nga có sự hồi phục nhẹ, đạt 238,4 tỷ USD.
Trong năm 2018, kim ngạch nhập khẩu của Liên bang Nga đạt 248,7 tỷ USD, tiếp tục xu hướng tăng nhẹ từ năm trước Năm 2019, con số này tăng lên 254,0 tỷ USD Tuy nhiên, vào năm 2020, do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19, kim ngạch nhập khẩu đã giảm xuống còn 231,5 tỷ USD.
Kim ngạch nhập khẩu (Tỷ USD)
Hình 2 4 Kim ngạch nhập khẩu của Liên bang Nga giai đoạn 2013 – 2020
Biểu đồ cho thấy từ năm 2013 đến 2016, tổng kim ngạch nhập khẩu của Liên bang Nga đã giảm mạnh khoảng 37,8% Tuy nhiên, từ năm 2017 trở đi, kim ngạch nhập khẩu bắt đầu phục hồi và tăng trưởng trở lại, mặc dù tốc độ tăng trưởng vẫn ở mức thấp.
Sự sụt giảm kim ngạch nhập khẩu 2%/năm chủ yếu do ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng tài chính tại Nga vào năm 2014 Nguyên nhân chính là do các nước phương Tây áp đặt trừng phạt kinh tế đối với Nga vì sự can thiệp quân sự của nước này ở Ukraina, cùng với việc giá dầu thô - mặt hàng xuất khẩu chủ yếu của Liên bang Nga - giảm mạnh.
2 1 2 2 Cơ cấu hàng hóa nhập khẩu
Năm 2020, Liên bang Nga có kim ngạch nhập khẩu chủ yếu tập trung vào ba nhóm hàng: máy móc và máy tính (mã HS84) với 43,13 tỷ USD, thiết bị điện (mã HS85) đạt 30,21 tỷ USD và phương tiện vận tải (mã HS87) khoảng 18,41 tỷ USD, tương ứng chiếm 18,6%, 13,0% và 7,9% tổng kim ngạch nhập khẩu Các mặt hàng khác cũng đáng chú ý bao gồm dược phẩm (mã HS30), nhựa và sản phẩm từ chất dẻo (mã HS39), hàng hóa bằng sắt hoặc thép (mã HS73) và trái cây (mã HS08) Tổng giá trị nhập khẩu của Liên bang Nga trong năm 2020 cho thấy sự phụ thuộc vào ngành năng lượng, vũ khí và khai thác khoáng sản.
Máy móc (mã HS84) Thiết bị điện (mã HS85)
Phương tiện vận tải (mã HS87) Dược phẩm (mã HS30) Nhựa và các sản phẩm nhựa (mã HS39) Các sản phẩm sắt thép (mã HS73) Khác
Hình 2 5 Cơ cấu hàng hoá nhập khẩu của Liên bang Nga trong năm 2020
Nguồn: Trung tâm thương mại quốc tế, 2020
Liên bang Nga nhập khẩu nhiều nhóm hàng, trong đó nông sản và thủy sản chiếm tỷ lệ lớn Các mặt hàng nông sản chủ yếu bao gồm cà phê, chè, gạo, hạt tiêu, cao su và rau quả, với Nga là quốc gia tiêu thụ chè lớn nhất thế giới, chiếm 9,48% kim ngạch nhập khẩu chè toàn cầu Rau và quả lần lượt chiếm 2,82% và 3,51% trong tổng kim ngạch nhập khẩu Thị trường Nga thực sự hấp dẫn cho xuất khẩu nông sản Đối với thủy sản, Nga chủ yếu nhập khẩu cá (sống, tươi/ướp lạnh, đông lạnh, phi lê, muối/khô), tôm và nhuyễn thể, trong đó cá đông lạnh chiếm gần 80% tổng kim ngạch nhập khẩu thủy sản.
Trung Quốc, Đức và Mỹ là những đối tác nhập khẩu hàng đầu của Liên bang Nga Theo số liệu, Trung Quốc chiếm 21,2% tổng kim ngạch nhập khẩu hàng hóa của Liên bang Nga vào năm 2020, giữ vị trí hàng đầu trong danh sách các quốc gia nhập khẩu Đức đứng ở vị trí thứ hai trong danh sách này.
Trong cơ cấu kim ngạch nhập khẩu của Liên bang Nga, Trung Quốc chiếm 10,7%, trong khi Mỹ đóng góp 5,6% Ngoài ra, các đối tác thương mại khác như Belarus, Italy và Pháp cũng có vai trò quan trọng trong hoạt động nhập khẩu của Nga.
6% Đức Mỹ Belarus Italy Pháp Nhật Bản Ukraina hàn Quốc
Hình 2 6 Các đối tác nhập khẩu lớn nhất của Liên bang Nga năm 2020
Nguồn: Trung tâm thương mại quốc tế, 2020
2 1 3 Một số quy định về nhập khẩu của Liên bang Nga
2 1 3 1 Quy định về thuế quan đối với hàng hóa nhập khẩu
