TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 5
1 1 Tổng quan nghiên cứu về Rừng ngập mặn trên thế giới và ở Việt Nam
1 1 1 Nghiên cứu phân bố rừng ngập mặn trên thế giới
Theo thống kê của FAO (2007), diện tích rừng ngập mặn toàn cầu khoảng 152,310 km², phân bố ở 124 quốc gia, chủ yếu tại các nước châu Á Đến năm 2010, rừng ngập mặn đã giảm xuống còn 123 quốc gia và vùng lãnh thổ, với tổng diện tích khoảng 152,000 km², trải dài từ 32°N đến 38°S, chủ yếu ở vùng ven biển Tây Bắc Thái Bình Dương và bờ biển châu Phi Rừng ngập mặn thường bị hạn chế bởi khí hậu khô cằn và che phủ đến 75% bờ biển nhiệt đới và cận nhiệt đới Các rừng ngập mặn thường xanh, râm mát nằm ở vùng chuyển tiếp giữa đất liền và biển, có đặc điểm gió mạnh, ngập nước khác nhau, nhiệt độ cao và đất bùn yếm khí.
Rừng ngập mặn ở vùng xích đạo có khả năng phát triển mạnh mẽ, đạt sinh khối tối đa nhờ vào các điều kiện thuận lợi Theo FAO (2007), cây cối trong khu vực này có thể tăng trưởng tối ưu, với tán cây cao từ 30 đến 40 mét (Kathiresan và Bingham, 2001).
Tomlinson (1986) [110] đồng thời, do mức nhiệt độ thấp hơn nên lượng sinh khối giảm với độ lớn ngày càng gia tăng, Alongi (2002) [22], Blasco và cộng sự (1996)
Trong điều kiện môi trường khắc nghiệt, rừng ngập mặn phát triển thành những khu vực đồi mồi khô cằn với tán cây cao từ 1-2 mét Phân bố của rừng ngập mặn trên toàn cầu được minh họa trong Hình 1.
Hình 1 1: Phân bố rừng ngập mặn trên thế giới và sự đa dạng của các loài cây
Các số liệu thống kê cho thấy, rừng ngập mặn phân bố rộng nhất ở châu Á
(39%), Châu Phi (21%), Bắc và Trung Mỹ (15%), Nam Mỹ (12,6%) và Châu Đại
Dương (Úc, Papua New Guinea, New Zealand, đảo Nam Thái Bình Dương) (12,4%),
Ngô Đình Quế và Võ Đại Hải (2012) cho rằng khu vực giữa Malaysia và Bắc Australia là trung tâm tiến hóa của hệ thực vật ngập mặn Theo Hou (1958), sự chuyển đổi mục đích sử dụng đất và thay đổi cơ cấu canh tác đã gây ra sự mất mát nghiêm trọng của rừng ngập mặn.
Từ năm 1980 đến 2005, khoảng 20% diện tích rừng ngập mặn đã bị mất, theo FAO (2007) Mặc dù tỷ lệ mất mát đã chậm lại trong những năm gần đây, nhưng vào những năm 1980, khoảng 1850 km² rừng ngập mặn bị mất mỗi năm, tương đương 1,4% tổng diện tích Từ những năm 1990, con số này giảm xuống còn 1185 km²/năm (0,72%), và từ năm 2000 đến 2005, thiệt hại tiếp tục giảm xuống còn 1020 km²/năm (0,66%).
Bảng 1 1 Biến động diện tích rừng ngập măn thế giới từ năm 1980 – 2005
Nguồn: Phan Thị Thanh Hương (2018) [12]
Biến động diện tích RNM trên thế giới thể hiện trong biểu đồ hình 1 2
Hình 1 2: Biến động diện tích rừng ngập mặn trên thế giới
TT Khu vực Ước tính chính xác gần đây nhất
2000 Biến động hằng năm 1999 - 2005 2005 Biến động hằng năm 2000 - 2005
1000ha Năm 1000ha 1000ha 1000ha % 1000ha 1000ha % 1000ha 1000ha %
Nghiên cứu của tác giả Hamilton và Casey (2016) [62] cho thấy rừng ngập mặn độ che phủ cây giảm từ 173 067 km2 năm 2000 xuống còn 167,387 km2 vào năm
Năm 2012, thông qua việc ngoại suy dữ liệu trước đó, ước tính độ che phủ của rừng ngập mặn đạt 163.925 km² vào năm 2014 Nghiên cứu của Alongi (2002) nhấn mạnh tầm quan trọng của rừng ngập mặn đối với con người và thiên nhiên, đồng thời chỉ ra sự biến động của loại rừng này trong 50 năm qua Nghiên cứu dự đoán rằng sự phát triển nuôi trồng thủy hải sản, khai thác quá mức nguồn lợi thủy sản và rừng sẽ gây thiệt hại lớn cho rừng ngập mặn ven biển, ảnh hưởng đến môi trường, đặc biệt là các yếu tố thủy văn, ô nhiễm và biến đổi khí hậu Theo Giri, tổng diện tích rừng ngập mặn vào năm 2000 ước tính đạt 137.760 km² tại 118 quốc gia và vùng lãnh thổ ở các khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới.
Năm 2010, Spalding đã phát hành cuốn sách bản đồ thế giới về rừng ngập mặn, trong đó tác giả nghiên cứu sâu về hệ sinh thái rừng ngập mặn và mối quan hệ giữa rừng ngập mặn với con người Cuốn sách cũng cung cấp bản đồ chi tiết về rừng ngập mặn trên toàn cầu và theo từng quốc gia trong các khu vực khác nhau trên thế giới.
1 1 2 Nghiên cứu về phân bố Rừng ngập mặn ở Việt Nam
1 1 2 1 Phân bố rừng ngập mặn
Hệ sinh thái rừng ngập mặn tại Việt Nam trải dài dọc theo bờ biển, phân bố ở 28 tỉnh và thành phố Theo nghiên cứu của Phan Nguyên Hồng (2000), rừng ngập mặn Việt Nam được chia thành 4 khu vực chính và 12 tiểu khu dựa trên các yếu tố địa lý, khảo sát thực địa và phân tích ảnh viễn thám.
Khu vực I ven biển Đông Bắc, trải dài từ mũi Ngọc đến mũi Đồ Sơn, được chia thành ba tiểu khu Tiểu khu 1 bao gồm đoạn từ Móng Cái đến Cửa Ông; Tiểu khu 2 kéo dài từ Cửa Ông đến Cửa Lục, với chiều dài khoảng 40 km; và Tiểu khu 3 từ Cửa Lục đến mũi Đồ Sơn, dài khoảng 55 km.
Khu vực II: Ven biển đồng bằng Sông Hồng từ mũi Đồ Sơn đến mũi Lạch
Khu vực này được chia thành hai tiểu khu: Tiểu khu 1 kéo dài từ mũi Đồ Sơn đến cửa sông Văn Úc, và Tiểu khu 2 từ cửa sông Văn Úc đến cửa Lạch Trường Hai tiểu khu này nằm trong khu vực bồi tụ của hệ thống sông Hồng.
Khu vực III ven biển Trung bộ, trải dài từ mũi Lạch Trường đến mũi Vũng Tàu, được chia thành ba tiểu khu: Tiểu khu 1 từ Lạch Trường đến mũi Ròn, Tiểu khu 2 từ mũi Ròn đến mũi đèo Hải Vân, và Tiểu khu 3 từ mũi đèo Hải Vân đến mũi Vũng Tàu.
Khu vực IV: Ven biển Nam bộ, từ mũi Vũng Tàu đến mũi Nải – Hà Tiên, chia
Bài viết đề cập đến bốn tiểu khu ven biển của khu vực Đông Nam Bộ và đồng bằng sông Cửu Long Tiểu khu 1 trải dài từ mũi Vũng Tàu đến cửa sông Soài Rạp, trong khi Tiểu khu 2 từ cửa sông Soài Rạp đến cửa sông Mỹ Thanh Tiểu khu 3 nằm giữa cửa sông Mỹ Thanh và cửa sông Bảy Háp, còn Tiểu khu 4 kéo dài từ cửa sông Bảy Háp (mũi Bà Quan) đến mũi Nải – Hà Tiên, nằm ở bờ biển phía tây bán đảo Cà Mau.
Rừng ngập mặn ở Việt Nam chỉ chiếm khoảng 1,5% tổng diện tích rừng của cả nước, tương đương 14,4 triệu ha, nhưng lại đóng vai trò quan trọng trong bảo tồn đa dạng sinh học và bảo vệ bờ biển, đặc biệt trong việc giảm nhẹ tác động của biến đổi khí hậu Theo nghiên cứu của Phạm Thu Thuỷ và cộng sự (2019), rừng ngập mặn Việt Nam có 36 loài cây ngập mặn thực thụ thuộc 20 chi và 14 họ, cùng với 77 loài thực vật khác tham gia Tuy nhiên, diện tích rừng ngập mặn đã giảm đáng kể, từ 408.500 ha vào năm 1943 xuống còn
Diện tích rừng ngập mặn ở Việt Nam đã giảm mạnh từ 155.290 ha vào năm 2000 xuống còn khoảng 57.211 ha sau 15 năm Nguyên nhân của sự suy giảm này bao gồm việc sử dụng chất diệt cỏ trong chiến tranh, chuyển đổi rừng ngập mặn sang canh tác nông nghiệp và nuôi trồng thủy sản, cũng như quá trình lấn biển và đô thị hóa Số liệu về diện tích rừng ngập mặn từ năm 1943 đến 2015 được thể hiện rõ trong bảng 1.2 (Phạm Thu Thuỷ và cộng sự, 2019).
Bảng 1 2: Diện tích rừng ngâp mặn tại Việt Nam giai đoạn 1943 – 2015
TT Năm Diện tích rừng (ha) Nguồn
4 2000 155 290 Phạm Thu Thuỷ và cộng sự (2019) [16]
5 2005 63 263 Bộ Nông nghiệp và PTNT (2006) [2]
6 2010 96 260 Bộ Nông nghiệp và PTNT (2011) [3]
Nghiên cứu về phân bố và hiện trạng rừng ngập mặn tại Việt Nam đã được nhiều tác giả thực hiện, trong đó Phan Nguyên Hồng là một trong những người tiên phong Ông có những nghiên cứu tiêu biểu vào các năm 1993 và 1999, với các kết quả nghiên cứu này đã được kế thừa trong nhiều công trình nghiên cứu sinh thái rừng ngập mặn sau này Dữ liệu thống kê cho thấy hệ sinh thái rừng ngập mặn toàn cầu đã giảm mạnh từ những năm 80, tuy nhiên, nhờ sự chú ý ngày càng tăng từ các tổ chức và cơ quan, diện tích rừng ngập mặn tại Việt Nam, mặc dù chưa cao, đã có xu hướng tăng lên trong những năm gần đây.