Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Quê hương là nguồn cảm hứng vô tận cho văn học và có giá trị lớn đối với đời sống con người Tình yêu quê hương, đất nước trong ca dao luôn thu hút sự chú ý của các nhà nghiên cứu và độc giả ở mọi lứa tuổi Qua khảo sát, chúng tôi nhận thấy rằng ca dao về tình yêu quê hương đất nước đã được nhiều nhà nghiên cứu khám phá và đề cập trong các công trình của họ.
Trước hết là các công tình tổng quan về ca dao, tục ngữ việt Nam có thể kể đến:
Cuốn sách "Tục ngữ ca dao, dân ca Việt Nam" của tác giả Vũ Ngọc Phan (2005) cung cấp cái nhìn sâu sắc về khái niệm, nguồn gốc, sự hình thành và phát triển của ca dao, tục ngữ Việt Nam Tác giả cũng nhấn mạnh mối quan hệ giữa ca dao và các thể loại văn học khác, làm nổi bật vai trò của ca dao trong nền văn hóa dân gian Việt Nam.
Cuốn "Lịch sử văn học Việt Nam" (1978) tập 1, do nhiều tác giả biên soạn, đã chỉ ra rằng ca dao là những bài hát, có thể có hoặc không có chương khúc, được sáng tác bằng thể văn vần dân tộc, thường là lục bát Ca dao không chỉ mang tính miêu tả và tự sự mà còn ngụ ý và diễn đạt tình cảm sâu sắc của con người.
Cuốn sách "Tục ngữ ca dao Việt Nam" (2012) của tác giả Vân Anh là một tài liệu quý giá, sưu tầm và biên soạn các chủ đề gần gũi với người Việt Tác phẩm này tập trung vào ca dao và tục ngữ liên quan đến thiên nhiên, quê hương, đất nước và con người Việt Nam Ngoài ra, sách còn khai thác các chủ đề về tình yêu nam nữ, hôn nhân gia đình, cũng như cảm xúc và chuyện tình cảm của con người Đặc biệt, ca dao lịch sử trong sách phản ánh quan điểm lịch sử của Việt Nam, thường chú trọng vào thời kỳ phong kiến.
Là sinh viên trường Đại học Sư Phạm, chúng tôi được tiếp cận với văn hóa dân gian thông qua các môn học như Thi pháp văn học dân gian, Văn học dân gian và Ngôn ngữ và văn hóa Những môn học này giúp chúng tôi hiểu sâu hơn về giá trị và ý nghĩa của văn hóa dân gian trong đời sống.
Thầy Lê Đức Luận đã cung cấp một cái nhìn sâu sắc về cấu trúc ca dao qua cuốn sách "Cấu trúc ca dao trữ tình người Việt", xuất bản bởi Nxb Đại học Huế năm 2011 Ngoài ra, những nghiên cứu của thầy trên các tạp chí, đặc biệt là bài viết về địa danh, sản vật và nghề nghiệp trong ca dao, tục ngữ Đà Nẵng trên tạp chí Nguồn sáng dân gian, cũng đóng góp đáng kể vào lĩnh vực nghiên cứu ca dao.
Năm 1991, từ những nghiên cứu chi tiết và đầy đủ của Thầy, chúng tôi đã có cái nhìn sâu sắc và phong phú hơn về hệ thống văn học dân gian của dân tộc, đồng thời góp phần hoàn thiện công trình nghiên cứu này.
Ngoài các nghiên cứu chung về hệ thống văn học dân gian, đề tài "Tình yêu quê hương đất nước trong ca dao Việt Nam" đã được nghiên cứu sâu qua một số công trình tiêu biểu.
Vũ Ngọc Phan đã nhận xét rằng lòng yêu nước của nhân dân Việt Nam không chỉ thể hiện qua những câu ca dao mà còn hòa quyện với tình yêu thiên nhiên, cảnh vật và cuộc sống hàng ngày Tình yêu quê hương đất nước được thể hiện rõ nét qua những hình ảnh cụ thể như đồng ruộng, chợ búa và con đò, phản ánh sự phong phú và đặc trưng của từng miền Những cảnh đẹp hùng vĩ của sông núi, thác nước và rừng núi không chỉ làm say đắm lòng người mà còn khiến kẻ xâm lăng phải khiếp sợ.
Hay trong cuốn Phân tích - bình phẩm tác phẩm văn học dân gian (2003) của
Thạc sĩ Nguyễn Xuân Lạc đã phân tích bốn bài ca dao thể hiện tình yêu quê hương đất nước, nhấn mạnh vẻ đẹp của các danh lam thắng cảnh gắn liền với di tích lịch sử Ông cho rằng, "Đất nước ta nơi nào cũng đẹp", điều này không chỉ khơi dậy niềm tự hào và tình yêu thiên nhiên mà còn tạo cơ hội để chia sẻ vẻ đẹp quê hương với mọi người.
Chúng tôi nghiên cứu ca dao tình yêu quê hương đất nước Việt Nam để khám phá nét đẹp truyền thống và văn hóa của con người và vùng đất Việt Qua đó, chúng tôi xây dựng nền tảng cho những đặc điểm văn học dân gian, nhằm có cái nhìn khách quan và chính xác về văn học dân tộc.
Mặc dù đã có nhiều công trình và nghiên cứu về "Tình yêu quê hương, đất nước trong ca dao Việt Nam," nhưng vẫn thiếu một nghiên cứu toàn diện và chi tiết về đề tài này Chúng tôi mong muốn thông qua việc tìm kiếm và tổng hợp từ các nghiên cứu trước, có thể đóng góp vào việc nghiên cứu sâu hơn về tình yêu quê hương trong ca dao Việt Nam Mục tiêu của chúng tôi là mang đến cho bạn đọc cái nhìn mới mẻ và đa dạng về nét đẹp văn hóa dân tộc.
Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện đề tài này một cách hoàn thiện và cụ thể nhất thì chúng tôi tiến hành sử dụng một số phương pháp sau:
Phương pháp phân tích - tổng hợp là công cụ hữu hiệu để làm nổi bật các đặc trưng và biện pháp nghệ thuật trong ca dao tình yêu quê hương, đất nước Phương pháp này giúp người đọc có cái nhìn khái quát và sâu sắc hơn về vẻ đẹp của ca dao, từ đó hiểu rõ hơn về giá trị văn hóa và tinh thần của dân tộc.
Phương pháp thống kê và phân loại được áp dụng để khảo sát nội dung và các biện pháp nghệ thuật trong ca dao tình yêu quê hương, đất nước Chúng tôi tiến hành phân loại các đặc trưng của ca dao nhằm giúp người đọc dễ dàng tiếp nhận và hiểu rõ hơn về giá trị văn hóa của thể loại này.
Phương pháp so sánh - đối chiếu được áp dụng để phân tích sự tương đồng và khác biệt giữa ca dao tình yêu quê hương đất nước và ca dao trong thời kỳ kháng chiến cũng như trong cuộc sống lao động Qua việc tìm hiểu các đặc trưng và nội dung của ca dao, chúng tôi sẽ làm nổi bật những điểm chung và khác biệt giữa các thể loại này.
4 Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
4.1 Đối tƣợng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu chính trong đề tài này là “Tình yêu quê hương, đất nước trong ca dao Việt Nam”
Nghiên cứu này nhằm làm rõ các khía cạnh văn hóa và con người Việt Nam thông qua ca dao Chương 1 sẽ cung cấp cái nhìn tổng quan về đặc điểm văn hóa và con người đất Việt, cùng với các khái niệm cơ bản về ca dao Chương 2 sẽ khám phá tình yêu quê hương và đất nước, thể hiện qua niềm tự hào về danh lam thắng cảnh, món ăn đặc sản và lịch sử đấu tranh của dân tộc Cuối cùng, chương 3 sẽ phân tích đặc điểm nghệ thuật của ca dao liên quan đến tình yêu quê hương và đất nước.
Chúng tôi đã tiến hành khảo sát và phân tích dựa trên cuốn "Tục ngữ, ca dao, dân ca Việt Nam" của Vũ Ngọc, bên cạnh những nội dung đã đề cập trước đó.
Phan và một số bài ca dao về tình yêu quê hương đất nước của các tác giả khác
Chương 2: Những phương diện của tình yêu quê hương, đất nước trong ca dao Việt Nam
Chương 3: Đặc điểm nghệ thuật của ca dao tình yêu quê hương đất nước
1.1 Khái quát về đất nước, con người và văn hóa Việt Nam
1.1.1 Lịch sử vùng đất Việt
Khoảng 6000 đến 4000 năm trước, Việt Nam đã xuất hiện các nhóm dân cư tiền sử với những đặc trưng văn hóa địa phương rõ rệt, thuộc thời kỳ đá mới Trong giai đoạn đầu, có các văn hóa như Cát Bèo ở Cát Bà và Đa Bút ở Thanh Hóa Đến giai đoạn muộn, các văn hóa như Hà Giang ở Yên Bái và Mai Pha ở Lạng Sơn phát triển Người dân thời kỳ này đã biết sử dụng rìu đá mài nhẵn, vòng tay đá khoan khéo léo và đồ gốm trang trí hoa văn tinh xảo.
Vào giữa thế kỷ III TCN, nước Âu Lạc được thành lập bởi An Dương Vương Thục Phán, nổi bật với kỳ tích xây dựng thành Cổ Loa với ba vòng thành, hiện vẫn còn dấu tích ở huyện Đông Anh, Hà Nội Tuy nhiên, vào năm 207 TCN, nước Âu Lạc đã bị Triệu Đà, vua của Nam Việt, chiếm đóng.
Sau khi TCN nước Nam Việt bị nhà Hán thôn tính, Âu Lạc cũng rơi vào tay nhà Hán và bị chia thành các quận, huyện, đánh dấu sự bắt đầu của thời kỳ thống trị Trong suốt thời gian này, nhân dân Việt Nam liên tục đấu tranh giành lại độc lập, với những cuộc khởi nghĩa nổi bật như của Hai Bà Trưng (40 - 43 SCN) và Bà Triệu (năm 248) Giữa thế kỷ VI, Lý Bí đã thành công trong việc giành lại độc lập và lập ra nước Vạn Xuân, mặc dù chỉ tồn tại trong thời gian ngắn Thời kỳ dưới sự cai trị của các đế chế Tùy và Đường, nhiều cuộc khởi nghĩa khác tiếp tục diễn ra, tiêu biểu là cuộc khởi nghĩa của Mai Thúc Loan (722) và Phùng Hưng.
(766 - 791) và cuối cùng là chiến thắng của quân Nam Hán trên sông Bạch Đằng
Một trang mới của lịch sử Việt Nam bắt đầu từ thế kỷ X Các triều đại Ngô
Giữa năm 939 và 965, triều đại Tiền Lê (980 – 1009) đã nỗ lực củng cố đất nước và xây dựng một quốc gia thống nhất Một minh chứng tiêu biểu cho sự thành công này là cuộc kháng chiến chống Tống thắng lợi vào đầu năm 981, do Lê Hoàn chỉ huy, diễn ra trên cả hai chiến tuyến thủy (sông Bạch Đằng) và bộ (Lạng Sơn).
Từ thế kỷ XI đến thể kỉ XIV hai triều đại Lý – Trần, vương triều Lý (1009 -
Trong lịch sử Việt Nam, chiến thắng trên sông Như Nguyệt vào tháng 3 năm 1077 do Lý Thường Kiệt chỉ huy đã để lại dấu ấn quan trọng, đánh bại đội quân xâm lược nhà Tống lần thứ hai Thời kỳ nhà Trần tiếp tục ghi dấu ấn với các chiến công chống ngoại xâm, khi các vua nhà Trần và Trần Hưng Đạo cùng các tướng lĩnh đã ba lần đánh bại quân Nguyên Mông vào các năm 1258, 1285 và 1288 Cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông, đặc biệt là trận Bạch Đằng vĩ đại, là một trong những trang sử chói lọi nhất của dân tộc, khẳng định sức mạnh của Việt Nam trong hai vương triều Lý – Trần.
Sau triều Trần, triều Hồ (1400 - 1407) đã thực hiện nhiều cải cách xã hội nhằm thoát khỏi khủng hoảng cuối thời Trần Đến thế kỷ XVI, nhà Hồ tiếp tục những nỗ lực cải cách để ổn định đất nước.
Vào thế kỷ 16, triều đại Lê suy yếu dẫn đến sự rối loạn xã hội, và năm 1527, Mạc Đăng Dung đã lật đổ vua Lê, thiết lập triều đại Mạc tại Thăng Long Sau đó, Quang Trung (Nguyễn Huệ) đã khởi xướng triều đại Tây Sơn, thực hiện các chính sách cải cách ruộng đất và văn hóa có lợi cho nhân dân, nhưng triều đại này chỉ tồn tại ngắn ngủi Năm 1792, Quang Trung qua đời, tạo điều kiện cho Nguyễn Ánh, với sự hỗ trợ từ Pháp, trở lại miền đồng bằng sông Cửu Long và tiến hành chiến tranh chống Tây Sơn Đến năm 1802, toàn bộ lực lượng Tây Sơn bị đánh bại và Nguyễn Ánh chiếm được Phú Xuân.
Sau khi Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc và phát xít Nhật đầu hàng, nhân dân Việt Nam đã thành công trong cuộc Cách mạng tháng Tám năm 1945 Vào ngày 2/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đọc tuyên ngôn độc lập tại quảng trường Ba Đình, chính thức khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
1.1.2 Đặc điểm về địa lí, dân cư
Việt Nam, tọa lạc ở phía Đông Nam của lục địa Châu Á, có biên giới phía Bắc giáp với Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa và phía Tây giáp với Cộng hòa Dân chủ Nhân dân.
Lào và Campuchia, nằm ở phía Đông và phía Nam giáp Biển Đông, có tổng diện tích 329.600 km² đất liền và gần 700.000 km² thềm lục địa với nhiều đảo Khu vực này đã hình thành từ thời kỳ cổ sinh, với nền đá vững chắc và ổn định Vào thế kỷ III của thời Tân sinh, lục địa Châu Á đã nâng lên, dẫn đến sự hình thành các vùng đất Đông Nam Á hiện nay Địa hình Việt Nam đặc biệt với hai đầu phình ra ở Bắc bộ và Nam bộ, trong khi Trung bộ thu hẹp và kéo dài Miền Bắc có địa hình phức tạp với rừng núi và nhiều dãy núi đá vôi, trong khi Trung bộ có dải Trường Sơn và vùng đất đỏ Tây Nguyên, nơi có điều kiện thuận lợi cho nông nghiệp và khai thác thủy hải sản Nam Bộ có địa hình bằng phẳng, là vựa lúa lớn nhất cả nước, đang tiếp tục mở rộng ra biển.