CHUYÊN đề KHẢO cổ học ấn độ đề tài TIỀN cổ THỜI KUSHAN

ĐẠI HỌC QUỐC GIA THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN KHOA LỊCH SỬ BÀI THU HOẠCH CUỐI KÌ CHUYÊN ĐỀ KHẢO CỔ HỌC ẤN ĐỘ ĐỀ TÀI TIỀN CỔ THỜI KUSHAN CBGV PGS TS Đặng Văn Thắng SVTH Họ và tên MSSV 1 Quách Võ Hoàng Quyên 1356040066 2 Đỗ Văn Thiện 1356040082 Thành phố Hồ Chí Minh, Ngày 10 tháng 1 năm 2017 MỤC LỤC LỜI MỞ ĐẦU 3 CHƯƠNG 1 KHÁI QUÁT VỀ VƯƠNG TRIỀU KUSHAN 4 1 1 Nguồn gốc và phạm vi lãnh thổ 4 1 2 Quá trình phát triển của đế quốc Kusan 5 1 3 Sự suy tàn của vương tri.

KHÁI QUÁT VỀ VƯƠNG TRIỀU KUSHAN

Nguồn gốc và phạm vi lãnh thổ

Đế quốc Kushan hay còn gọi là Quý Sương (tiếng Hoa 貴 霜) có nguồn gốc tộc người là một trong 5 bộ lạc (Hưu Mật, Quý Sương ,Song

Người Nguyệt Chi (月氏 - Yuezhi), một dân tộc cổ đại từ Trung Á, ban đầu định cư tại các vùng đồng cỏ khô cằn ở miền đông lòng chảo Tarim, hiện nay thuộc các tỉnh Tân Cương và Cam Túc của Trung Quốc.

Năm 162 TCN, bị Hung Nô lấn đất, người Nguyệt Chi (Yuezhi) tan tác làm hai nhóm:

Nhóm Xiao Yuezhi (Tiểu Nguyệt Chi) đã định cư tại lưu vực Tarim và hợp tác với người Hung Nô để thành lập đế quốc Uyghur Đồng thời, một nhóm khoảng 150 gia đình đã di cư xuống Vân Nam, góp phần quan trọng vào việc hình thành văn hóa Điền.

Nhóm Da Yuezhi, hay còn gọi là Đại Nguyệt Chi, trải qua một thời kỳ khủng khiếp khi người Hung Nô giết Vua Yuezhi và sử dụng đầu ông làm ly uống rượu Sau đó, hoàng hậu của họ đã lãnh đạo 100,000 kỵ binh cùng 400,000 dân di cư đến vùng Indo - Saka của người Sakya (Scythians) Khi vương quốc Greco - Bactria suy tàn, người Nguyệt Chi tiến vào Transoxiana, Bactria (Đại Hạ) và sau đó định cư tại miền bắc Ấn Độ, nơi họ thành lập Vương triều Kushan (Quý Sương).

Vào thế kỷ I trước Công nguyên, người Quý Sương đã nổi bật hơn các bộ lạc Nguyệt Chi khác và thống nhất thành một liên minh mạnh mẽ dưới sự lãnh đạo của Kujula Kadphises Tên gọi Quý Sương được phương Tây chấp nhận và biến đổi thành Kushan để chỉ về liên minh này, trong khi người Trung Quốc vẫn gọi họ là Nguyệt Chi.

→ Như vậy, cư dân Kushan là người Ấn-Âu du mục, có nguồn gốc ngoại lai từ Trung Á

Vương triều Kushan (TK I - III A.D.) là một cường quốc cổ đại, có lãnh thổ mở rộng từ Trung Á đến Nam Á, bao gồm khu vực từ Tajikistan tới Biển Caspi và từ Afghanistan đến lưu vực sông Hằng.

Khu vực Bắc Afghanistan, Nam Tajikistan và Uzbekistan từng thuộc lãnh thổ của Bactria cổ đại, nằm dọc theo hai bên sông Oxus Vào thế kỷ I và đầu thế kỷ II SCN, người Kushan (Quý) đã định cư và phát triển tại đây.

1 https://sites.google.com/site/quankhoasu/nhung-de-quoc-cua-dan-du-muc

Sương đã bành trướng nhanh chóng trên khu vực phía bắc Nam Á, kéo dài tới Saketa và Sarnath gần Varanasi, nơi các chữ khắc có niên đại từ thời vua Kanishka, một trong những vị vua nổi tiếng nhất, bắt đầu vào khoảng năm 127 SCN.

Hình 1: Lãnh thổ của Kushan vào TK I - II A.D

Nguồn:https://vi.wikipedia.org/wiki/%C4%90%E1%BA%BF_qu%E1%BB%91c

_Qu%C3%BD_S%C6%B0%C6%A1ng#/media/File:Kushanmap.jpg

Quá trình phát triển của đế quốc Kusan

 Kiểm soát trung tâm của con đường tơ lụa (The Silk Road)

Nằm trên con đường tơ lụa, nơi kết nối các nền văn minh lớn như Hy Lạp, Ba Tư, Ấn Độ và Trung Quốc, đế chế Kushan đã phát triển mạnh mẽ trên nhiều lĩnh vực Sự phát triển quân sự đặc biệt đã giúp vương triều Kushan trở thành một đế chế hùng mạnh, trải dài từ Trung Á đến Nam Á.

2 https://sites.google.com/site/quankhoasu/nhung-de-quoc-cua-dan-du-muc

Hình 2: Con đường tơ lụa trải dài từ Á qua Âu (The Silk Road) thời đế quốc Kushan

Nguồn:http://www.vbu.edu.vn/referances/RP-8/10/Vai-net-so-luoc-ve-nghe-thuat-Ph at-giao-Gandhara-Pakistan

Trong thế kỷ I và II, Vương triều Quý Sương đã mở rộng các chiến dịch quân sự về phía bắc, chiếm đóng lòng chảo Tarim và đặt vùng đất này vào trung tâm thương mại Trung Á với Đế chế La Mã Họ đã liên kết quân sự với người Trung Quốc, đặc biệt là tướng Ban Siêu, để đối phó với sự xâm nhập của các bộ lạc du cư, như trong cuộc chiến chống lại người Sogdian vào năm 84, khi những người này hỗ trợ cuộc nổi dậy của vua Kashgar Năm 85, Vương triều Quý Sương cũng đã hỗ trợ Trung Quốc trong cuộc tấn công Thổ Phồn tại miền đông lòng chảo Tarim.

Vào khoảng năm 116, người Quý Sương dưới triều đại Kanishka đã thành lập một vương quốc tại Kashgar, kiểm soát Khotan và Yarkand, những chư hầu của Trung Quốc trong lưu vực Tarim, hiện nay thuộc Tân Cương Họ đã giới thiệu văn tự Brahmi và ngôn ngữ Prakrit của Ấn Độ để quản lý, đồng thời mở rộng ảnh hưởng của nghệ thuật Hy Lạp-Phật giáo, phát triển thành nghệ thuật Serindia Sự cai trị của người Quý Sương (Kushan) còn kết nối thương mại biển Ấn Độ Dương với Con đường tơ lụa.

Đế quốc Quý Sương**, hay còn gọi là **Đế quốc Kushan**, là một cường quốc cổ đại tại Trung Á, tồn tại từ thế kỷ thứ 1 đến thế kỷ thứ 3 Vào thời kỳ đỉnh cao, đế chế này cai trị một vùng lãnh thổ rộng lớn, trải dài từ Tajikistan đến Biển Caspi và từ Afghanistan đến lưu vực sông Hằng, bao gồm cả miền bắc Ấn Độ Người Quý Sương, một nhánh của liên minh Nguyệt Chi, đã mở rộng lãnh thổ của mình và thiết lập quan hệ ngoại giao với các đế chế lớn như La Mã và Sassanid, trở thành trung tâm thương mại quan trọng giữa Đông và Tây.

Sự thống nhất lỏng lẻo và nền hòa bình tương đối trong khu vực rộng lớn đã thúc đẩy thương mại đường dài, đưa lụa Trung Quốc đến Rome và hình thành các trung tâm đô thị phát triển.

 Thể hiện sự dung hòa nhiều nền văn hóa

Các vua Kushan đã đóng vai trò quan trọng trong việc kết hợp nhiều nền văn hóa khác nhau, đồng thời trở thành những nhà bảo trợ vĩ đại cho nghệ thuật và kiến trúc trong lĩnh vực văn hóa.

Các vua Kushan đã tiến hành các cuộc chinh phạt để mở rộng lãnh thổ của đất nước, bao gồm nhiều vùng đất với những truyền thống văn hóa độc đáo, điều này được chứng minh qua việc phát hành tiền Kushan.

Chính sách khoan dung đối với tôn giáo và khuyến khích mậu dịch ngoại thương đã tạo điều kiện cho việc thâm nhập các yếu tố ngoại lai, đồng thời khuếch tán văn hóa Ấn Độ sang các lĩnh vực khác.

Đế chế Kushan giữ vị trí chiến lược quan trọng, kiểm soát các tuyến giao thương giữa Địa Trung Hải và Trung Quốc Sự thịnh vượng từ thương mại không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển tri thức, văn hóa và tinh thần.

Vương triều Kushan, có nguồn gốc từ dân du mục, đã thể hiện khả năng tiếp thu văn hóa mạnh mẽ khi thích nghi với bối cảnh mới ở vùng bị xâm chiếm Ban đầu, người Kushan thờ tự nhiên và sau đó xây dựng hệ thống điện thờ bằng cách tiếp nhận các vị thần và nữ thần từ Hy Lạp, Iran và Ấn Độ Sự giao thoa văn hóa với người Parthia và Sakya - Scythians từ Trung Á cũng đã đóng góp vào sự phát triển nghệ thuật Kushan.

Vào giai đoạn đỉnh cao dưới triều đại của các vua Kanishka I, Huvishka và Vasudava, đế chế Kushan đã mở rộng quyền lực sâu vào vùng phía tây bắc và Himalaya của tiểu lục địa Ấn Độ Đế chế này bao gồm các vùng xung quanh bồn địa Jumma, với Mathura là trung tâm chính, cũng như có thể bao gồm Lukow, Allahabad, Varanasi và khu vực phía tây Jumna, tất cả đều nối liền với sông Indus Đế chế còn mở rộng tới vùng Punjab, Gandhara, Swat (Uddayans), thung lũng Kabul, Kashmir, và một số địa điểm ở Bactria, Sogdiana Quyền lực chính trị và lãnh thổ rộng lớn của Kushan đã tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển và lan tỏa các thành tựu văn hóa.

Họ xây dựng các thành phố, chùa tháp và công trình phúc lợi công cộng, sử dụng nghệ nhân Ấn Độ và quốc tế để trang trí bằng điêu khắc, tranh vẽ và các tác phẩm nghệ thuật khác Nhờ đó, hai trường phái nghệ thuật quan trọng nhất của Ấn Độ, Gandhara và Mathura, đã phát triển và đạt tới đỉnh cao.

Sự suy tàn của vương triều Kushan

Sau khi Vasudeva I qua đời năm 225, đế quốc Quý Sương chia thành nửa phía tây và phía đông:

Người Tây Quý Suơng (Afghanistan) đã nhanh chóng bị đế quốc Sassanid của Ba Tư đánh bại, dẫn đến việc mất Bactria và các lãnh thổ khác Vào năm 248, họ lại bị người Ba Tư đánh bại, kết thúc triều đại phía Tây và thiết lập các chư hầu Ba Tư, được gọi là người Kushansha (Ấn-Sassanid).

- Vương quốc Đông Quý Sương có căn cứ tại Punjab Khoảng năm

Vào thế kỷ thứ IV, vùng lãnh thổ 270 trên đồng bằng Gangetic đã giành độc lập dưới triều đại Yaudheyas, nhưng sau đó bị Đế chế Gupta chinh phục Năm 360, một chư hầu của Đế chế Quý Sương tên là Kidara lật đổ triều đại cũ và thành lập Vương quốc Kidarite, tự nhận mình là người Quý Sương qua phong cách tiền xu Mặc dù quy mô nhỏ hơn, Vương quốc Kidarite vẫn có dấu hiệu thịnh vượng.

Cuộc xâm lược của người Hun trắng vào thế kỷ thứ 5 đã dẫn đến sự sụp đổ của đế chế Quý Sương, đồng thời mở đường cho sự lan rộng của đạo Hồi trong khu vực.

3 Lê Thị Liên (1995), Triều đại Kushana với những thành tựu văn hóa Ấn Độ đương thời, Tạp chí số 93/1995, tr.

4 https://sites.google.com/site/quankhoasu/nhung-de-quoc-cua-dan-du-muc

ĐẶC TRƯNG CỦA TIỀN CỔ KUSHAN

Nguồn gốc

Trước khi trở thành một đế chế hùng mạnh trải dài từ Trung Á đến Nam Á, tổ tiên của người Quý Sương, là bộ lạc Nguyệt Chi (YueZhi), chỉ là những người du mục trao đổi hàng hóa bằng vật ngang giá mà chưa có hệ thống tiền tệ rõ ràng Vào khoảng năm 125 B.C., khi người Nguyệt Chi bắt đầu định cư tại Bactria, họ đã dần bị ảnh hưởng bởi văn hóa Hy Lạp cổ đại và chấp nhận một số yếu tố của nền văn hóa này.

Họ đã áp dụng bảng chữ cái Hy Lạp để phù hợp với ngôn ngữ của mình, phát triển thêm các chữ cái như "sh" trong từ "Kushan" Đồng thời, họ cũng bắt đầu đúc tiền theo phong cách Hy Lạp Trên những đồng tiền này, họ sử dụng truyền thuyết ngôn ngữ Hy Lạp kết hợp với truyền thuyết Pali, được viết bằng chữ Kharoshthi, cho đến những năm đầu triều đại Kanishka.

Khu vực Hindu Kush từng nằm dưới sự cai trị của các vị vua người Ấn Độ - Hy Lạp, cho đến khi Hermaeus lên nắm quyền.

Giữa năm 90 TCN và 70 TCN, người Nguyệt Chi đã sao chép các đồng tiền của Hermeaus, tương tự như cách họ đã làm ở Bactria với các đồng tiền Hy Lạp - Bactria Đến khoảng năm 40, thiết kế trên đồng tiền của vua Quý Sương Kujula Kadphises đã thể hiện sự kết nối với Hermaeus, cho thấy khả năng ông có thể là hậu duệ của một liên minh với nhà vua Hy Lạp, hoặc ít nhất là muốn thừa hưởng di sản của Hermaeus.

- Hermaeos đã phát hành ba loại tiền xu bạc Ấn Độ:

Loại đồng tiền thứ nhất có hình chân dung của ông với vương miện hoặc mũ sắt, mặt sau là hình thần Zeus ngồi ban phước Hermaeos đã phát hành một loạt đồng tetradrachm bạc hiếm theo phong cách Attic, được xuất sang Bactria.

Loại đồng xu thứ hai có hình ảnh của Hermaeos và hoàng hậu Kalliope Mặt sau của đồng xu thể hiện hình ảnh nhà vua cưỡi một con ngựa đang nhảy chồm lên, khác biệt với phong cách truyền thống của Hermaeos Đặc điểm này là đặc trưng của các vị vua Hy Lạp đương đại ở miền đông Punjab, như Hippostratos Có ý kiến cho rằng đồng tiền này biểu thị cho một liên minh hôn nhân giữa hai triều đại.

+ Loại thứ ba kết hợp các hình ảnh ở mặt sau của hai loại đầu tiên, nhưng không có chân dung.

- Ngoài ra, Hermaeos cũng đã ban hành tiền xu bằng đồng với đầu của thần Zeus - Mithras cùng một con ngựa nhảy chồm lên ở mặt đối diện

Khi so sánh, đối chiếu thì tiền cổ Kushan cũng có những loại hình trên từ chất liệu cho đến các sự trang trí các hình tượng, biểu tượng…

Hình 3: Đồng tiền của vua Ấn - Hy Lạp Hermaeus (90 - 70 B.C.)

Nguồn:http://www.wildwinds.com/coins/greece/baktria/kings/hermaios/BMC_1_ to_11.jpg

Hình 4: Đồng tiền của vua Kushan đầu tiên Kujula Kadphises

Nguồn: https://en.wikipedia.org/wiki/Kujula_Kadphises

Tiền cổ Kushan có nguồn gốc từ việc mô phỏng các đồng tiền của nền văn minh Hy Lạp - La Mã Các vương quốc Hy Lạp đã xâm nhập vào Ấn Độ sau cuộc xâm lược của Alexandros Đại Đế vào năm 327 TCN, đánh dấu thời kỳ giao lưu văn hóa Đông - Tây, với vương triều Kushan là cầu nối chính.

Nguyên liệu kim loại cơ bản

Các đồng tiền Kushan đầu tiên được phát hiện trong đế chế trải dài từ Trung Á đến Nam Á là những đồng tetradrachm bạc từ Bactria, phù hợp với tiêu chuẩn trọng lượng theo phong cách Attic (La Mã).

Nguồn: http://coinindia.com/Heraios-tet-Anteix-285.1.JPG

Những đồng tiền Kushan cổ nhất được phát hiện ở Ấn Độ chủ yếu là đồng xu bằng đồng, xuất hiện với số lượng lớn từ khu vực tây bắc, bao gồm Gandhara và Taxila, được phát hành bởi Kujula Kadphises.

Hình 6: Tiền Kushan bằng đồng

Nguồn: http://coinindia.com/Kujula-AEdrachm-161.17.JPG

Vương triều Ấn - Hy Lạp đã phát hành một số đồng tiền vàng, nhưng vua Kushan được công nhận là những người đầu tiên phát hành đồng tiền vàng một cách rộng rãi tại Ấn Độ Đặc biệt, vua Wima Kadphises đã cải cách hệ thống tiền tệ Kushan, đóng góp quan trọng vào việc phát hành đồng tiền vàng và tiền đồng trên quy mô lớn.

Hình 7: Tiền Kushan bằng vàng thời vua Wima Kadphises

Nguồn: http://coinindia.com/VimaK-19-59.10.jpg

Sự ra đời của tiền đúc vàng tại tiểu lục địa Ấn Độ được thúc đẩy bởi sự trao đổi hàng hóa từ đồng tiền vàng La Mã, phản ánh các giao dịch thương mại giữa Ấn Độ và La Mã Điều này đánh dấu một sự đổi mới trong tiền tệ, thể hiện quyền lực chính trị và kinh tế thịnh vượng của đế quốc Kushana trong thời kỳ đó Đồng thời, một lượng nhỏ tiền bạc cũng được phát hành tại khu vực Sind, với tiêu chuẩn trọng lượng tương tự như các giai đoạn trước, chủ yếu được sử dụng ở vùng Mathura.

Trong các triều đại sau, tiền đúc bạc gần như biến mất, nhường chỗ cho hệ thống tiền vàng và tiền đồng Sự thay đổi về nguyên liệu kim loại trong đúc tiền của vương triều Kushan phản ánh sự phát triển của thương mại quốc tế và giao thương Đông - Tây, đồng thời cho thấy ảnh hưởng mạnh mẽ của văn minh La Mã đối với Ấn Độ.

Các hình tượng, biểu tượng (symbols) trên đồng tiền

2.3.1 Các vị vua (Kings): Đế quốc Kushan tồn tại từ TK I - III sau công nguyên [10: 5] 8 , với hơn 10 vị vua được ghi chép trong thư tịch (Hậu Hán thư), bia ký và trên đồng tiền.

6 B.N Mukherjee (1990), The Indian Gold: An Introduction to the Cabinet of the Gold Coins in the Indian

7 B.N Mukherjee (1988), The Rise and Fall of the Kushan Empire, Calcutta, p.55

8 J M Rosenfield (1967), The Dynastic Art of the Kushana, Berkely, p.5

Kujula là vị vua đầu tiên của đế quốc Kushan, người đã chấm dứt tình trạng du mục của bộ lạc Đại Nguyệt Chi (YueZhi/Sakat) và thống nhất năm bộ lạc thành một quốc gia Tên ông xuất hiện trên các đồng tiền được đúc tại khu vực Hindu Kush và Kabul, với ngôn ngữ Kharoshthi trên mặt trái.

Các đồng tiền Kujula được tìm thấy rất phong phú với nhiều phong cách khác nhau:

Các đồng tiền Kujula có mặt chính là hình tượng bán thân của người cai trị Bactria, Hermaeus, đội vương miện, trong khi mặt sau là hình ảnh của vị thần Hy Lạp Herakles.

Kujula Kadphises đã thể hiện mối liên hệ của mình với Hermaeus qua các đồng tiền, cho thấy ông có thể là hậu duệ của Hermaeus thông qua hôn nhân hoặc muốn khẳng định quyền hợp pháp Các đồng tiền miêu tả Kujula ngồi bắt chéo chân ở mặt chính, trong khi thần Zeus xuất hiện ở mặt phụ Một số đồng tiền khác có hình tượng bán thân của Kujula đội nón, cùng với hình ảnh một người lính Macedonia cầm giáo và lá chắn ở mặt sau, thể hiện sự kế thừa truyền thống đúc tiền của vua Hi Lạp - Bactria, đặc trưng cho phong cách tiền tệ thời kỳ này.

Hình 8: Tiền Kujula với vua Hermaeus ở mặt chính và thần

Nguồn: http://coinindia.com/Kujula-Her-144.05.JPG

9 Lê Thị Liên (1995), Triều đại Kushana với những thành tựu văn hóa Ấn Độ đương thời, Tạp chí số 93/1995, tr.

68 10 https://vi.wikipedia.org/wiki/Nguy%E1%BB%87t_Chi

Tiền Kujula loại 2 có thiết kế độc đáo, với mặt chính thể hiện phong cách của hoàng đế La Mã Augustus, trong khi mặt phụ khắc họa hình ảnh một vị vua ngồi trên ghế, mặc trang phục Ấn - Scythian (Indo-Scythian), có thể là Kujula.

Hình 9: Tiền Kujula với phong cách hoàng đế La Mã Augustus

Nguồn: http://coinindia.com/Kujula-Roman-41.02.JPG

-Loại 3: tiền có hình con bò đực (bull) với bướu to ở một mặt và lạc đà Bactria có 2 bướu ở mặt còn lại [16: 24] 11 [Hình 10]

Hình 10: Tiền Kujula với hình bò và lạc đà

Nguồn: http://coinindia.com/Kujula-bull-penta-295.1.JPG

Tất cả các đồng tiền của Kujula đều có khắc chữ Hy Lạp ở mặt chính và chữ Kharoshthi ở mặt sau Ông chủ yếu phát hành tiền đồng, không sử dụng tiền bạc, cùng với một số đồng xu vàng dựa trên tiêu chuẩn trọng lượng của các vương quốc Ấn - Hy Lạp.

11 S Sharma (1999), Gold Coins of Imperial Kushanas and Their Successors, BHU, p.24.

12 B.N Mukherjee ( 1978), Kushana Coins of the Land of Five Rivers, Calcutta, p.94

Các đồng tiền của vị vua này không mang tên hoàng gia, mà chỉ có biệt danh "Soter Megas", nghĩa là “Đấng cứu thế vĩ đại”, được khắc trên mặt sau Chúng được phát hiện phổ biến tại các khu vực như Punjab, Kandahar, Kabul và kéo dài đến Mathura ở phía Đông.

Đặc biệt, những đồng tiền này có thiết kế độc đáo với hình tượng bán thân ở mặt chính và hình ảnh một người lính kỵ binh cưỡi ngựa, cầm roi ở mặt sau.

Hình 11: Tiền Vima Takha với dòng chữ Hi Lạp "Soter Megas"

Nguồn: http://coinindia.com/VimaTakha-M2971-83.08.jpg

"Soter Megas" vẫn là một bí ẩn vì tên của vị vua này chưa được phát hiện trên bất kỳ đồng tiền nào cho đến nay Tuy nhiên, chữ khắc Rabatak, ghi lại triều đại của vua Kanishaka I, đã giúp cung cấp thêm thông tin về vị vua này.

[Hình 12], chúng ta biết rằng có một người cai trị ở giữa Kujula và Vima

Kadphises, một người cai trị là có thể là ông nội của vua Kanishka I.

Nguồn: https://it.wikipedia.org/wiki/Inscrizione_di_Rabatak

13 A Cunningham (1890), Numismatic Chronicle, X, pp.115 ff File PDF

Trong cùng thời gian phát hiện các dòng chữ Rabatak, một loạt đồng tiền có hình bò và lạc đà đã được tìm thấy, kèm theo dòng chữ Kharoshti ghi tên vua: “Maharajaasa Rajadirajasa Devaputrasa Vima Takhara.”

Hình 13: Đồng tiền hình con bò và lạc đà với dòng chữ Kharoshti:

Maharajas Rajadhiraja Devaputra Vima Takha

Nguồn: http://coinindia.com/VimaTakha-M2914f-149.03.jpg

Vima Kadphises là vị vua Kushan đầu tiên mở rộng lãnh thổ Quý Sương thông qua các cuộc chinh phục ở Afghanistan và tây bắc Pakistan Ông đã phát hành một loạt tiền xu và chữ khắc, trong đó nổi bật là việc đúc tiền vàng đầu tiên ở Ấn Độ, lấy cảm hứng từ đồng denarii của người La Mã Tiền vàng được sử dụng trong giao dịch dọc theo các lộ trình thương mại, bên cạnh tiền đồng và tiền bạc đã có, thể hiện uy tín và quyền lực của triều đại Kushan.

Các đồng tiền của Wima Kadphises thể hiện hình ảnh mạnh mẽ của nhà vua, với mặt chính của cả tiền vàng và đồng Hình ảnh mô tả một vị vua già có cơ thể to lớn, mũi to, ria mép và râu, với ngọn lửa phát ra từ đôi vai Ông được khắc họa trong nhiều tư thế khác nhau: ngồi trên một chiếc ghế dài, bắt chéo chân trên các đám mây, và cưỡi một con voi.

Trên các đồng tiền, hình ảnh vua đứng với tay phải dâng lễ vật thờ cúng và tay trái đặt lên eo thể hiện sự tôn kính và quyền lực Mặt áo choàng của vua cũng được khắc họa rõ nét, tạo nên sự trang trọng cho hình ảnh này.

14 http://coinindia.com/galleries-vima-takha.html

Đồng tiền Kushan có hình dáng dài, mang ủng cao và đội mũ hình nón, với hình cái chùy bên phải và rìu đinh ba bên trái, thể hiện vua đang đứng cúng tế tại đền thờ Mặt chính của phong cách tiền này đã trở nên phổ biến trong các đồng tiền Kushan và sau đó là trong đế chế Gupta Loại tiền này có thể mô phỏng đồng tiền của vua Bactria, Gotarzes II Wima là vị vua Kushan cuối cùng đúc tiền có chữ song ngữ, bao gồm chữ Hy Lạp và Prakrit hoặc Kharoshthi.

Hình 14: Tiền Kushan Hình 15: Tiền Gupta

Dạng tiền “standing king sacrificing at an altar”

Nguồn: http://coinindia.com/VimaK-3007-136.61.jpg

Nguồn: https://www.pinterest.com/patrykskupniewi/guptas/

Wima Kadphises có vẻ đã chuyển đổi đức tin sang Hindu giáo, đặc biệt là thờ cúng thần Shiva Điều này được thể hiện qua các đồng tiền của ông, trên mặt sau luôn mô tả hình ảnh Shiva đứng một mình hoặc cưỡi bò Nandi, tay phải cầm cây đinh ba.

Hình 16: Tiền Wima Kadphieses với mặt sau mô tả thần Shiva

Nguồn:https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Four_sets_of_Gold_Coins_of_

16 B.N Mukherjee (1960), ‘The Proto type of an obverse device of Kushana coinage’ JNSI, Vol XXII, Varanasi,pp.109-112

ẢNH HƯỞNG CỦA ĐẾ QUỐC KUSHAN ĐẾN TÔN GIÁO VÀ NGHỆ THUẬT ẤN ĐỘ

Tôn giáo

Người Kushan, hay Quý Sương, có nguồn gốc từ Trung Á và trong giai đoạn đầu đã chịu ảnh hưởng tôn giáo của Iran, đặc biệt là Bái Hỏa giáo (Zoroastrianism) Tôn giáo này thờ phụng Ahura Mazda như Đấng tối cao, đồng thời xem các vị thần tiền Iran như Mithra, Mao, và Athsho chỉ là hóa thân của Ngài Nghi lễ trong Bái Hỏa giáo coi lửa là nguồn sáng tạo tinh khiết và ánh sáng thánh thiện, đối lập với dục vọng đen tối Tôn giáo này được sáng lập bởi nhà tiên tri Zoroaster, tên gốc Iran là Zarathushtra Spitama, và từng là quốc giáo của đế quốc Ba Tư.

Hình 57: Các vị thần của Bái Hỏa giáo Ba Tư

Nguồn:https://www.mintageworld.com/blog/deities-on-kushan-coins-part-2/

Nhiều người Kushan/Quý Sương đã bắt đầu tiếp nhận văn hóa Phật giáo và Hindu giáo, đồng thời cũng hấp thụ các tàn dư văn hóa Hy Lạp từ các vương quốc Ấn - Hy Lạp, dẫn đến một phần bị Hy Lạp hóa Trên các đồng tiền Kushan, hình ảnh của nhiều vị thần từ các tôn giáo khác nhau được thể hiện, cho thấy sự đa dạng trong tín ngưỡng của họ.

44 Will Durant (2014) Huỳnh Ngọc Chiến dịch, Di sản phương Đông, Nxb Hồng Đức, Hà Nội, tr 439 - 440.

Phật giáo, Hindu giáo và rất nhiều tôn giáo khác đã chung sống hòa bình với nhau trong thời Kushan.

Trong thời kỳ Kushan, Hindu giáo phát triển mạnh mẽ, được chứng minh qua các văn khắc, tiền tệ và tác phẩm nghệ thuật Người Ấn Độ tôn thờ nhiều thần linh, trong đó Shiva giáo là phổ biến nhất Các vua Kushan như Wima Kadphises, Kanishka, Huvishka và Vasudeva đã thể hiện lòng tôn kính đối với Shiva bằng cách khắc hình ảnh của vị thần này lên đồng tiền.

Hình 58: Các vị thần của Hindu giáo

Nguồn:https://www.mintageworld.com/blog/deities-on-kushan-coins-part-2/

Các nghệ sĩ điêu khắc Kushan không chỉ sáng tạo hình tượng các Phật và Bồ tát mà còn có những đóng góp quan trọng trong việc phát triển hình tượng các vị thần Hindu giáo Hàng loạt các vị thần Iran xuất hiện trên mặt trái các đồng tiền Kushan có thể được xem là tiền thân của các vị thần Ấn Độ sau này.

Ấn Độ giáo, đặc biệt là Shiva giáo, đã được vương triều Kushan tiếp nhận và phát triển mạnh mẽ từ những năm đầu công nguyên Hình tượng thần Shiva được khắc họa với các biểu tượng như cây đinh ba và trống damru Sự phát triển này đã tạo tiền đề cho sự lan tỏa của đạo Hindu ở miền Bắc Ấn Độ dưới triều đại Gupta và các triều đại sau đó.

Dưới sự bảo trợ của các vua Kushan, đặc biệt là Kanishka, Phật giáo đã phát triển mạnh mẽ với Kì kiết tập Phật giáo lần thứ tư, dẫn đến sự ra đời của phái Đại thừa (Mahayana) Sự kiện này đánh dấu một bước ngoặt quan trọng trong lịch sử Phật giáo, với tư tưởng Bồ tát là cốt lõi, nhấn mạnh rằng bất kỳ ai biết làm việc thiện đều có khả năng trở thành Phật.

Sự phát triển của phái Đại thừa đã giúp Phật giáo trở thành một tôn giáo phổ biến ở Ấn Độ, đồng thời thúc đẩy sự phát triển rực rỡ của nghệ thuật, kiến trúc và văn hóa Dưới triều đại Kushan, Phật giáo được tích hợp vào các đền thờ của nhiều vị thần, làm cho vương triều này trở thành những người tiên phong trong việc phát triển Phật giáo Đại thừa, mở ra kỷ nguyên thánh tượng trong Phật giáo.

Các ảnh hưởng tương tác của đế quốc Kushan với nền văn minh Hy Lạp đã giúp cho nền văn hóa Gandhara và Hy Lạp - Phật giáo thịnh vượng.

Đồng tiền có hình Phật dưới triều đại Kanishka I là những mẫu vật hiếm hoi của nghệ thuật Phật giáo, chứng minh sự bảo trợ của ông đối với tôn giáo này Hình ảnh Phật giáo trên đồng tiền không chỉ xác định hình mẫu cho điêu khắc của Thích Ca Mâu Ni và Phật Di Lặc trong thời kỳ Kanishka, mà còn có ảnh hưởng lớn đến nghệ thuật điêu khắc Phật giáo sau này.

Hình 59: Các vị Phật trên tiền Kushan

Vua Kanishka I là nhân vật quan trọng trong việc phổ biến Phật giáo và văn hóa Ấn Độ đến miền Bắc và Đông Bắc châu Á, đặc biệt là Trung Quốc và Nhật Bản, thông qua Con đường tơ lụa.

Mặc dù các vua Kushan đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển và lan tỏa Phật giáo ra ngoài Ấn Độ, họ không tìm cách biến Phật giáo thành quốc giáo Niềm tin của họ vào Phật giáo chủ yếu được duy trì trong khuôn khổ lợi ích của nhà nước, khai thác tình cảm tôn giáo của người dân bản địa để củng cố quyền lực và sự thần thánh của các vua Kushan thông qua văn khắc và tiền đúc.

Nghệ thuật

Thời kỳ vương triều Kushan chứng kiến sự phát triển mạnh mẽ của nghệ thuật hình tượng trong nghệ thuật Phật giáo, đặc biệt là việc sáng tạo ra các tác phẩm điêu khắc tượng Phật Sự xuất hiện của Phật Giáo Ðại Thừa đã làm cho hình ảnh của Ðức Phật trở nên phổ biến, khiến thánh tượng trở thành yếu tố chính trong điêu khắc và thờ phụng Đế quốc Kushan với hai kinh đô Gandhara và Mathura là nơi khởi nguồn cho những hình tượng đầu tiên về Đức Phật và các Bồ tát vào khoảng thế kỷ I sau Công Nguyên, phản ánh sự gia tăng lòng tín ngưỡng trong các truyền thống tôn giáo lớn ở Ấn Độ, đặc biệt là sự nổi lên của Phật giáo Đại thừa Điều này là kết quả của sự khoan dung tôn giáo và những đóng góp to lớn cho văn hóa của các vua triều đại Kushan, cùng với ảnh hưởng của trường phái triết học Ấn Độ thiên về thần quyền, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thờ phụng thần linh qua hình thể.

Sự thay đổi cách mạng vào thế kỷ đầu công nguyên đã ảnh hưởng sâu rộng đến nghệ thuật Ấn Độ và góp phần phát triển nghệ thuật ở nhiều quốc gia Phật giáo châu Á.

Nghệ thuật Gandhara là một trong những trường phái nghệ thuật Phật giáo tiêu biểu, đóng vai trò tiên phong trong việc hình thành hình tượng Đức Phật Nghệ thuật này mang tính chất hỗn hợp, kết hợp giữa các yếu tố cổ đại Hy Lạp, văn hóa phương Tây, văn hóa Trung Á từ đế quốc Kushan và những yếu tố bản địa Ấn Độ.

45 Lê Thị Liên (1995), Triều đại Kushana với những thành tựu văn hóa Ấn Độ đương thời, Tạp chí số 93/1995, tr.

78 46 Meher McArthur (2005), Tìm hiểu Mỹ thật Phật giáo, Nxb Mỹ Thuật, Thành phố Hồ Chí Minh, tr 15.

47 http://hoangphap.info/Page.aspx?ArticleIDP98&SubID=1&ID=4

Gandhāra, kinh đô mùa hè của đế quốc Kushan, tọa lạc giữa đèo Khyber và sông Indus, hiện nay thuộc Afghanistan và Pakistan Nơi đây là điểm giao thoa của nhiều nền văn minh, đồng thời đóng vai trò quan trọng trên con đường Tơ Lụa.

Ba Tư/La Mã/Hy Lạp/Ấn Độ.

Phong cách Gandhāra, chịu ảnh hưởng từ văn hóa Hy Lạp, đã mượn các biểu tượng như dây nho, vòng hoa, thiên thần và thủy thần Đây là phong cách nghệ thuật sớm nhất thể hiện hình ảnh về Phật, và nó đã lan tỏa ảnh hưởng rộng rãi đến các khu vực Trung Á và Nam Á.

Phong cách nghệ thuật Gandhara nổi bật với các cảnh tượng từ kinh Phật và hình ảnh của Đức Phật, nhiều trong số đó được lấy cảm hứng từ hình ảnh thần mặt trời Apollo trong văn hóa Hy Lạp.

Hình 60: Tượng Phật Kushan; Hình 61: Tượng Thần Apollo của Hy Lạp Nguồn:http://www.holieu.org/2013/07/phong-cach-nghe-thuat-hilap-phat-giao-o. html

Các hình ảnh trong trường phái này thể hiện đức Phật với dáng vẻ thấp, chắc khỏe, dù ở tư thế ngồi hay đứng Hầu hết các bức tượng mô tả đức Phật với đôi mắt mở, có một chấm tròn giữa hai chân mày, hai tay đặt trên vạt áo một cách ung dung, hoặc tay phải chạm đất (ấn xúc địa - Bhumisparsha Mudra) để đất chứng giám cho việc Ngài đã đắc đạo Đặc biệt, tượng Phật đứng có sự tương đồng với thần Apollo và thần Zeus của Hy Lạp, với áo xếp nếp, khuôn mặt vuông, tóc dợn sóng và kiểu tóc cầu kỳ, cùng áo chùm toga.

48 http://www.vanhoahoc.vn/nghien-cuu/van-hoa-the-gioi/van-hoa-nam-a-va-tay-nam-a/1946-trn-th-vnh-tng-nguyn -c-hip-ngh-thut-ieu-khc-pht-giao-.html

Anjana Mothar Chandra (2010) trong tác phẩm "5000 năm lịch sử và văn hóa Ấn Độ" đã mô tả về trang phục kiểu Hy Lạp rũ từ vai trái, kết hợp với việc đeo nữ trang đặc trưng của quý tộc Scythian và Ấn Độ.

Phong cách nghệ thuật Gandhara thể hiện qua hình tượng Đức Phật và Bồ tát Maitreya từ TK I - III A.D có nhiều điểm chung Đức Phật được miêu tả với kiểu tóc lượn, búi đầu gọn gàng, và khuôn mặt dài mang đặc trưng của nghệ thuật Hi Lạp Trang phục của Ngài là áo thụng dài, tương tự như áo Toga của La Mã, với vai được che kín và xếp nếp dày Hào quang được tạc một cách đơn giản, thể hiện sự tương đồng về hình thể với nghệ thuật Hy Lạp và La Mã.

Hình 64: Đức Phật (Shakya Muni) trên đồng tiền Kanishka I

Nguồn: http://coinindia.com/Kanishka-G66-CNG.jpg

→Đức Phật có nét đẹp thanh tú của những vị thần Hi Lạp.

Vào giữa thế kỷ III, hoạt động thương mại giữa Đông và Tây bị gián đoạn do sự lật đổ của người Sassanian đối với người Parthian tại Ba Tư, dẫn đến sự suy yếu của quyền lực người Kushan Mặc dù vậy, Phật giáo vẫn tiếp tục phát triển mạnh mẽ tại Gandhara và lan rộng ra ngoài khu vực này Tuy nhiên, đến cuối thế kỷ V, sự xâm lăng của người Hung Trắng từ Trung Á đã tàn phá Gandhara, gây ra sự chuyển biến trong phong cách nghệ thuật nơi đây, mà sau đó được kế thừa tại Afghanistan và Kashmir Tại các vùng ngoại biên này, tôn giáo và mỹ thuật Gandhara vẫn tiếp tục phát triển ít nhất cho đến thế kỷ VIII.

Nghệ thuật Mathura đại diện cho bản sắc văn hóa thuần túy của Ấn Độ, đã phát triển như một trung tâm tôn giáo từ trước khi người Kushan đến Tại đây, những hình ảnh đầu tiên của Phật và Bồ Tát, mang đậm dấu ấn Ấn Độ, đã được sáng tạo, có thể so sánh với các tác phẩm tượng Phật tại Gandhara.

Mathura nằm ở phía Đông và Nam, từng là kinh đô mùa Đông của đế quốc Kushan, hiện nay thuộc khu vực Pataliputra, Patna gần cửa sông Hằng Nơi đây sử dụng chữ Brahmi bản địa, phản ánh văn hóa đặc trưng của khu vực.

Phong cách Mathura hoàn toàn mang đậm bản sắc địa phương, chịu ảnh hưởng từ hai tôn giáo lâu đời là Bà La Môn giáo (Hinduism) và Kỳ Na giáo (Jain), khác với phong cách Gandhāra có ảnh hưởng từ Hy Lạp Trước vương triều Kushan, Mathura đã phát triển thành một trung tâm tôn giáo và văn hóa lớn, thờ các thần nữ và nam bản địa như Yaksha và Yakshi Hình ảnh Yaksha cầm bánh xe luân hồi ngồi trên tòa sen, trong khi Yakshi được thể hiện với vẻ đẹp khỏa thân và gợi cảm, khác biệt với Yakshi ở Sanchi, thể hiện qua đường cong quyến rũ và đôi đùi khép chéo.

Tượng Phật được thể hiện qua nhiều hình dạng khác nhau, trong đó nghệ thuật Mathura nổi bật với phong cách riêng biệt Khác với tượng Phật ở Gandhāra có trang phục nặng nề, tượng Phật Mathura sử dụng vải mỏng nhẹ, phù hợp với khí hậu nóng của địa phương Đặc điểm của tượng bao gồm tai dài, mũi cao, môi đầy đặn và đôi mắt lớn Vòng hào quang của Phật được chạm khắc với họa tiết hoa sen và cành lá, thường được làm từ sa thạch đỏ có điểm xuyết chấm vàng kem, một chất liệu độc đáo chỉ có tại vùng Sikri thuộc Mathura.

50 Roy C Craven (2005), Mỹ thuật Ấn Độ, Nxb Mỹ Thuật, Hà Nội, tr 118 - 119

50 http://www.vanhoahoc.vn/nghien-cuu/van-hoa-the-gioi/van-hoa-nam-a-va-tay-nam-a/1946-trn-th-vnh-tng-nguyn-c-hip-ngh-thut-ieu-khc-pht-giao-.html

Hình 65: Dạ Xoa (Yaksha) TK I - II A.D; Hình 66: Tượng Phật ở Mathura

Nguồn: https://en.wikipedia.org/wiki/Yaksha_Kingdom

Nguồn:http://sachhiem.net/TRTVT/TTVT_XH02.php

Đức Phật được thể hiện với những đường nét gần gũi, tròn trịa và sung túc, tương đồng với các vị thần trong tín ngưỡng bản địa Ấn Độ Thế kỷ III chứng kiến nhiều biến động lớn tại miền Trung Ấn Độ, dẫn đến sự suy sụp của vương triều Andhras và nhóm người Kushan Mặc dù vậy, phong cách nghệ thuật Kushan tại Mathura vẫn tồn tại và các đặc điểm độc đáo của nó đã góp phần vào sự phát triển của tượng Phật trong thời kỳ Gupta.

Tóm lại, trường phái Gandhara bắt nguồn từ truyền thống Hy Lạp -