BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC DUY TÂN NGUYỄN VĨNH LỘC HOÀN THIỆN KIỂM SOÁT CHI ĐẦU TƯ XÂY DỰNG CƠ BẢN TỪ NGUỒN VỐN NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TẠI KHO BẠC NHÀ NƯỚC TƯ NGHĨA,TỈNH QUẢNG NGÃI LUẬN VĂN THẠC SĨ TÀI CHÍNH NGÂN HÀNG ĐÀ NẴNG 2021 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC DUY TÂN NGUYỄN VĨNH LỘC HOÀN THIỆN KIỂM SOÁT CHI ĐẦU TƯ XÂY DỰNG CƠ BẢN TỪ NGUỒN VỐN NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TẠI KHO BẠC NHÀ NƯỚC TƯ NGHĨA, TỈNH QUẢNG NGÃI Chuyên ngành Tài chính Ngân hàng Mã số 8340201 LUẬN VĂN THẠC SĨ TÀI CHÍNH.
Tính cấp thiết của đề tài
Đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển cơ sở vật chất và hạ tầng kỹ thuật cho nền kinh tế - xã hội, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế quốc gia Nguồn lực thực hiện đầu tư XDCB chủ yếu đến từ vốn ngân sách nhà nước (NSNN).
Vốn đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) do Nhà nước cấp hàng năm chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi ngân sách, đóng vai trò quan trọng trong thúc đẩy tăng trưởng kinh tế - xã hội Do đó, công tác quản lý vốn đầu tư XDCB từ ngân sách nhà nước đã được chú trọng, với nhiều nội dung quản lý được hình thành, bao gồm việc ban hành pháp luật, xây dựng và thực hiện cơ chế, chính sách quản lý, cũng như quy trình và thủ tục kiểm soát đầu tư XDCB từ nguồn vốn này.
Tư Nghĩa là huyện thuộc tỉnh Quảng Ngãi, một tỉnh ven biển miền Trung với nhu cầu đầu tư phát triển ngày càng cao trong nhiều lĩnh vực Dựa trên Nghị quyết số 01-NQ/ĐH ngày 23/10/2015 của Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh Quảng Ngãi lần thứ XIX, Ủy ban nhân dân tỉnh Quảng Ngãi đã phê duyệt Đề án cơ cấu lại đầu tư công giai đoạn tiếp theo.
Giai đoạn 2017 - 2020 và định hướng đến năm 2025 tập trung vào cơ cấu lại đầu tư công nhằm nâng cao hiệu quả và hình thành cơ cấu đầu tư hợp lý Mục tiêu là thu hút tối đa và sử dụng hiệu quả các nguồn lực đầu tư phát triển, đặc biệt là xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội thiết yếu Những nỗ lực này nhằm phục vụ cho việc thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội hàng năm của tỉnh Quảng Ngãi, trong đó đầu tư xây dựng cơ bản từ nguồn vốn ngân sách nhà nước đóng vai trò quan trọng cho sự phát triển của huyện Tư.
Để thực hiện giải ngân đúng tiến độ và kiểm soát hiệu quả nguồn vốn đầu tư, tình hình kiểm soát đầu tư xây dựng cơ bản từ nguồn vốn ngân sách nhà nước hiện nay gặp nhiều bất cập Cụ thể, cơ chế chính sách chưa đồng bộ, công tác kiểm tra và giám sát đầu tư chưa đáp ứng yêu cầu, dẫn đến tình trạng lãng phí và thất thoát ngày càng gia tăng Hơn nữa, chất lượng một số công trình còn thấp và hiệu quả đầu tư kém, làm giảm hiệu quả sử dụng vốn từ ngân sách nhà nước.
Trong hoạt động của Kho bạc Nhà nước (KBNN), kiểm soát chi đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) là nhiệm vụ quan trọng, quyết định đến chất lượng và hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) Công tác này giúp hạn chế thất thoát, lãng phí và sai phạm trong việc sử dụng ngân sách và tài sản nhà nước Mặc dù KBNN Tư Nghĩa, tỉnh Quảng Ngãi đã có nhiều cải tiến trong kiểm soát đầu tư XDCB, áp dụng khoa học công nghệ và cụ thể hóa quy trình kiểm tra, vẫn còn tồn tại những bất cập cần nghiên cứu và hoàn thiện thêm.
Xuất phát từ yêu cầu thực tiễn trên, học viên đã chọn đề tài nghiên cứu
Hoàn thiện kiểm soát chi đầu tư xây dựng cơ bản từ nguồn vốn ngân sách nhà nước tại Kho bạc Nhà nước Tư Nghĩa, tỉnh Quảng Ngãi là một chủ đề quan trọng trong luận văn tốt nghiệp Nghiên cứu này nhằm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính, đảm bảo sử dụng nguồn vốn ngân sách đúng mục đích và tiết kiệm Qua đó, đề xuất các giải pháp cải tiến quy trình kiểm soát chi, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương và nâng cao chất lượng công trình xây dựng.
Mục tiêu nghiên cứu
- Hệ thống hóa lý luận cơ bản về công tác quản lý tài chính, KSC đầu tư XDCB từ nguồn vốn NSNN.
Để hoàn thiện công tác kiểm soát TTVĐT qua KBNN huyện, cần tìm ra các giải pháp hiệu quả nhằm giảm thiểu thất thoát và lãng phí trong đầu tư xây dựng cơ bản cho ngân sách nhà nước Việc này không chỉ nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực mà còn đảm bảo sự minh bạch và trách nhiệm trong quản lý tài chính công.
Đánh giá công tác kiểm soát (KSC) đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) từ nguồn vốn ngân sách nhà nước (NSNN) tại Kho bạc Nhà nước (KBNN) Tư Nghĩa giai đoạn 2017 - 2019 cho thấy nhiều kết quả tích cực, song cũng bộc lộ một số hạn chế Những thành tựu đạt được bao gồm việc nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng vốn NSNN trong đầu tư XDCB Tuy nhiên, vẫn tồn tại những hạn chế như quy trình kiểm soát chưa thực sự chặt chẽ và thiếu sự đồng bộ trong các quy định Nguyên nhân dẫn đến những hạn chế này chủ yếu là do thiếu nguồn lực và kinh nghiệm trong công tác KSC, cũng như sự phối hợp chưa hiệu quả giữa các đơn vị liên quan.
- Đề xuất giải pháp, kiến nghị nhằm hoàn thiện công tác KSC đầu tưXDCB từ nguồn vốn NSNN tại KBNN Tư Nghĩa trong những năm đến.
Phương pháp nghiên cứu
Học viên áp dụng các phương pháp như tổng hợp, phân tích, thống kê, so sánh và khảo sát để làm rõ đối tượng nghiên cứu, nhằm đạt được mục tiêu đề ra.
- Phương pháp thu thập số liệu: thu thập số liệu thứ cấp.
Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ nhiều nguồn khác nhau để cung cấp cơ sở khoa học và phân tích thực tiễn cho đề tài, đồng thời làm phong phú thêm cho luận văn.
Nguồn tài liệu thứ cấp cho công tác KSC đầu tư XDCB từ vốn NSNN được thu thập từ nhiều nguồn như sách, báo, tạp chí, internet và các văn bản pháp luật liên quan.
Nguồn tài liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo, tài liệu và tạp chí đã được công bố bởi KBNN, KBNN Quảng Ngãi, KBNN Tư Nghĩa cùng các ngành liên quan.
Kết cấu của luận văn
Nội dung của luận văn gồm 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận về kiểm soát chi đầu tư XDCB từ nguồn vốn
Chương 2: Thực trạng công tác kiểm soát chi đầu tư XDCB từ nguồn vốn
NSNN tại KBNN Tư Nghĩa.
Chương 3: Giải pháp hoàn thiện công tác kiểm soát chi đầu tư XDCB từ nguồn vốn NSNN tại KBNN Tư Nghĩa.
Tổng quan tình hình nghiên cứu
Trong những năm gần đây, nhiều nhà khoa học và nhà quản lý kinh tế đã chú trọng nghiên cứu về kiểm soát TTVĐT XDCB từ NSNN thông qua KBNN Các đề tài nghiên cứu này có thể được tham khảo để hiểu rõ hơn về lĩnh vực này.
Lê Hoằng Bá Tuyền đã hoàn thành luận văn thạc sĩ Kinh tế vào năm 2008 với đề tài “Hoàn thiện công tác quản lý chi NSNN cho đầu tư XDCB huyện Bá Thước tỉnh Thanh Hóa.” Luận văn này cung cấp các cơ sở lý luận quan trọng về quản lý chi ngân sách nhà nước, tập trung vào việc cải thiện hiệu quả đầu tư xây dựng cơ bản tại huyện Bá Thước, tỉnh Thanh Hóa.
NSNN đóng vai trò quan trọng trong việc đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB), tuy nhiên, vẫn còn nhiều hạn chế trong công tác quản lý chi tiêu này Các kết quả đạt được cho thấy sự phát triển hạ tầng, nhưng vẫn tồn tại những vấn đề như thiếu minh bạch và hiệu quả trong phân bổ nguồn lực Để hoàn thiện công tác quản lý chi NSNN cho đầu tư XDCB, cần đề xuất các giải pháp như tăng cường kiểm tra, giám sát, cải thiện quy trình lập kế hoạch và phân bổ ngân sách, cũng như nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ quản lý.
Nguyễn Thị Huyền đã thực hiện luận văn thạc sĩ Kinh doanh và Quản lý với đề tài “Tăng cường công tác kiểm soát thanh toán vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước tại KBNN Phúc Thọ - Hà Nội” tại Đại học Thăng Long năm 2015 Nghiên cứu này tập trung vào việc phân tích và đánh giá thực trạng công tác kiểm soát thanh toán vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước tại KBNN Phúc Thọ, chỉ ra những kết quả đạt được cũng như các tồn tại và hạn chế cần khắc phục Từ đó, tác giả đề xuất các giải pháp và kiến nghị nhằm hoàn thiện công tác kiểm soát thanh toán vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước, đảm bảo kiểm soát chặt chẽ, sử dụng đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả.
Võ Văn Tuấn đã bảo vệ luận văn thạc sĩ Quản lý kinh tế tại Đại học Kinh tế Huế, với đề tài nghiên cứu về việc hoàn thiện công tác kiểm soát thanh toán đầu tư xây dựng cơ bản từ Ngân sách nhà nước tại Kho bạc Nhà nước Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình.
Trong luận văn năm 2018, tác giả đã tổng hợp và hệ thống hóa các vấn đề lý luận cũng như thực tiễn liên quan đến công tác kiểm soát thanh toán đầu tư xây dựng cơ bản tại Kho bạc Nhà nước huyện.
Từ năm 2014 đến 2016, Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình đã tiến hành phân tích thực trạng công tác kiểm soát thanh toán đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) từ ngân sách nhà nước (NSNN) qua Kho bạc Nhà nước (KBNN) Kết quả đánh giá cho thấy những thành tựu đạt được, đồng thời chỉ ra những hạn chế và nguyên nhân chủ yếu gây ra vấn đề Trên cơ sở đó, bài viết đề xuất các giải pháp và kiến nghị nhằm tiếp tục đổi mới và hoàn thiện công tác kiểm soát thanh toán, từ đó nâng cao hiệu quả đầu tư xây dựng từ các nguồn vốn NSNN.
Đoàn Kim Hoàng Anh đã bảo vệ luận văn thạc sĩ Kế toán tại Đại học Duy Tân năm 2018 với đề tài “Hoàn thiện công tác kiểm soát thanh toán vốn đầu tư xây dựng cơ bản bằng nguồn vốn ODA tại KBNN Đà Nẵng” Luận văn nêu rõ những nỗ lực và tồn tại trong việc kiểm soát thanh toán vốn đầu tư XDCB bằng nguồn vốn ODA tại KBNN Đà Nẵng trong giai đoạn 2015 – 2017, đồng thời phân tích các vấn đề lý luận và thực tiễn hiện tại, đưa ra những kiến nghị và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác này Nghiên cứu cũng cho thấy sự quan tâm mạnh mẽ của các tác giả đối với kiểm soát thanh toán vốn đầu tư XDCB từ NSNN qua KBNN, từ cấp tỉnh đến cấp huyện Tuy nhiên, đến nay chưa có công trình nào nghiên cứu về công tác kiểm soát đầu tư XDCB từ nguồn vốn NSNN tại KBNN Tư Nghĩa.
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ KIỂM SOÁT CHI ĐẦU TƯ XÂY DỰNG CƠ BẢN TỪ NGUỒN VỐN NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC TẠI
TỔNG QUAN VỀ VỐN ĐẦU TƯ XDCB TỪ NSNN
1.1.1 Khái niệm vốn đầu tư XDCB từ NSNN
Một số khái niệm về lĩnh vực đầu tư XDCB được hiểu như sau:
Đầu tư là việc sử dụng vốn và các nguồn lực hiện có để thực hiện một hoạt động nào đó, như tạo ra, khai thác hoặc sử dụng tài sản, với mục tiêu đạt được lợi nhuận trong tương lai.
Đầu tư là việc sử dụng và hy sinh các nguồn lực hiện tại như tiền bạc, công nghệ, nhân lực và tri thức, với mục tiêu thực hiện một hoạt động nhằm đạt được kết quả lớn hơn trong tương lai.
Xây dựng cơ bản là quá trình cụ thể nhằm tạo ra các tài sản cố định thông qua các hoạt động như khảo sát, thiết kế, xây dựng và lắp đặt máy móc thiết bị Kết quả của những hoạt động này là các tài sản cố định với năng lực sản xuất nhất định, phục vụ cho nhu cầu phát triển kinh tế.
Đầu tư xây dựng cơ bản là một phần quan trọng của đầu tư phát triển trong nền kinh tế quốc dân, đóng vai trò then chốt trong việc tái sản xuất và mở rộng tài sản cố định Hoạt động này không chỉ góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội mà còn tạo ra nhiều lợi ích cho các cơ sở sản xuất kinh doanh Đầu tư xây dựng cơ bản được thực hiện qua các hình thức như xây dựng mới, cải tạo, mở rộng, hiện đại hóa và khôi phục tài sản cố định, nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động trong lĩnh vực kinh tế - xã hội.
Chi đầu tư xây dựng cơ bản từ Ngân sách Nhà nước (NSNN) là quá trình sử dụng một phần vốn tiền tệ tập trung nhằm thực hiện tái sản xuất giản đơn và mở rộng tài sản cố định Mục tiêu của quá trình này là từng bước nâng cao và hoàn thiện cơ sở vật chất kỹ thuật cho nền kinh tế.
Theo Luật Ngân sách Nhà nước số 83/2015/QH13 ngày 25/6/2015 thì chi đầu tư XDCB từ nguồn vốn NSNN được hiểu là:
Chi đầu tư xây dựng cơ bản là khoản chi từ ngân sách nhà nước nhằm thực hiện các chương trình và dự án đầu tư vào kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội, cũng như các chương trình phục vụ cho sự phát triển kinh tế - xã hội.
Ngân sách nhà nước bao gồm tất cả các khoản thu và chi của Nhà nước, được lập dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian xác định Quyết định về ngân sách này do cơ quan nhà nước có thẩm quyền đưa ra nhằm đảm bảo thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của Nhà nước.
Từ các khái niệm trên, ta có khái niệm vốn đầu tư XDCB từ NSNN như sau:
Vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước là nguồn tài chính được phân bổ hàng năm từ các nguồn thu trong nước và nước ngoài, bao gồm cả vay vốn và viện trợ từ chính phủ nước ngoài Mục đích của nguồn vốn này là để cấp phát và cho vay ưu đãi cho các dự án đầu tư xây dựng cơ bản.
Vốn đầu tư XDCB từ NSNN được hình thành từ các nguồn sau:
- Một phần tích luỹ trong nước từ thuế, phí, lệ phí;
- Vốn viện trợ theo dự án của chính phủ, các tổ chức phi chính phủ, các tổ chức liên hợp quốc và các tổ chức Quốc Tế khác;
- Vốn ODA của tổ chức Quốc tế và các Chính phủ hỗ trợ cho Chính phủ
- Vốn thu hồi nợ của ngân sách đã cho vay ưu đãi các năm trước;
- Vốn vay của Chính phủ dưới các hình thức trái phiếu kho bạc nhà nước phát hành theo quyết định của Chính phủ;
- Vốn thu từ tiền giao quyền sử dụng đất theo quy định của Chính phủ;
- Vốn thu từ tiền bán, cho thuê tài sản thuộc sở hữu Nhà nước
Vốn đầu tư XDCB chi cho các công trình, dự án gồm vốn cho các khoản chi phí gắn liền với hoạt động đầu tư xây dựng như:
Vốn chi cho xây dựng và lắp đặt bao gồm các chi phí liên quan đến việc xây dựng công trình và hạng mục công trình, cũng như chi phí lắp đặt máy móc và trang thiết bị cần thiết cho dự án.
- Vốn mua sắm máy móc thiết bị: là toàn bộ các chi phí cho công tác mua sắm vận chuyển bốc dỡ, bảo quản máy móc thiết bị;
- Vốn chi cho quản lý dự án: là khoản chi phí phục vụ cho CĐT, BQLDA hoạt động để quản lý dự án;
Vốn chi cho công tác tư vấn đầu tư xây dựng bao gồm các khoản chi phí cần thiết như thuê đơn vị tư vấn khảo sát, lập dự án, tư vấn giám sát thi công và lập hồ sơ mời thầu Những chi phí này đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo chất lượng và hiệu quả của dự án xây dựng.
- Vốn chi khác: gồm chi phí bảo hiểm, thẩm định dự án, thẩm tra quyết toán,…
- Vốn cho cho công tác bồi thường, hỗ trợ GPMB và tái định cư.
1.1.2 Đặc điểm vốn đầu tư XDCB từ NSNN
Vốn đầu tư XDCB từ NSNN là các khoản chi NSNN đầu tư cho hoạt động XDCB có các đặc điểm cơ bản sau:
Chi đầu tư phải tuân thủ các nguyên tắc và quy định của pháp luật hiện hành, bao gồm việc huy động nguồn lực, điều kiện chi, quy trình kiểm soát và thanh toán để đảm bảo tính hợp pháp và hiệu quả trong quản lý tài chính.
Chi đầu tư liên quan đến hoạt động chi ngân sách nhà nước (NSNN) và việc quản lý, sử dụng vốn theo phân cấp cho đầu tư phát triển Do đó, việc hình thành, phân phối, sử dụng và thanh quyết toán nguồn vốn này phải tuân thủ nghiêm ngặt theo quy định của pháp luật được Quốc hội phê chuẩn, cùng với sự phê duyệt hàng năm từ các cấp chính quyền.
Chi đầu tư là khoản chi lớn và không ổn định của ngân sách nhà nước, nhưng lại là yêu cầu thiết yếu cho sự phát triển kinh tế - xã hội của quốc gia Nó tạo ra cơ sở vật chất kỹ thuật và năng lực sản xuất, là nền tảng cho sự phát triển bền vững Đồng thời, chi đầu tư còn cung cấp vốn mới để tạo môi trường thuận lợi, thu hút nguồn lực trong và ngoài nước cho các hoạt động phát triển kinh tế - xã hội theo định hướng của nhà nước Quy mô và tỷ trọng chi ngân sách nhà nước cho đầu tư phát triển phụ thuộc vào chủ trương phát triển kinh tế - xã hội của Đảng và Nhà nước, cũng như khả năng nguồn vốn của ngân sách.
Chi đầu tư mang tính chất chi cho tích lũy, với mục đích tạo ra cơ sở vật chất kỹ thuật và năng lực sản xuất phục vụ cho nền kinh tế quốc dân Những khoản chi này không chỉ gia tăng tài sản của nền kinh tế mà còn là nền tảng vật chất cho sự tăng trưởng kinh tế và phát triển xã hội Nhờ vào chi đầu tư, tổng sản phẩm quốc nội được cải thiện, khẳng định vai trò quan trọng của chi đầu tư trong việc thúc đẩy tích lũy.
1.1.3 Vai trò của vốn đầu tư XDCB từ NSNN
Vốn đầu tư XDCB từ ngân sách nhà nước là một phần quan trọng trong tổng nguồn vốn đầu tư xã hội, đóng vai trò quyết định trong sự phát triển của đất nước.
KIỂM SOÁT CHI ĐẦU TƯ XDCB TỪ NGUỒN VỐN NSNN
1.2.1 Sự cần thiết phải KSC đầu tư XDCB từ nguồn vốn NSNN tạiKBNN
1.2.1.1 Khái niệm KSC đầu tư XDCB từ nguồn vốn NSNN
KSC đầu tư XDCB từ nguồn vốn NSNN có thể được hiểu theo các khái niệm sau:
KSC đầu tư XDCB từ nguồn vốn NSNN cần kiểm tra và xem xét các căn cứ, điều kiện theo quy định của Nhà nước Việc này nhằm xuất quỹ NSNN chi trả cho các khoản kinh phí thực hiện dự án theo các chính sách, chế độ và định mức chi tiêu được Nhà nước quy định Tất cả dựa trên nguyên tắc, hình thức và phương pháp quản lý tài chính trong từng thời kỳ.
KSC đầu tư XDCB từ nguồn vốn NSNN thông qua việc kiểm tra và xem xét các căn cứ, điều kiện theo quy định của Nhà nước Mục tiêu là xuất quỹ NSNN để chi trả cho các khoản kinh phí thực hiện dự án, bao gồm đầu tư xây dựng công trình và mua sắm, lắp đặt thiết bị liên quan Đồng thời, KSC cũng chú trọng phát hiện và ngăn chặn các khoản chi không tuân thủ quy định hiện hành.
1.2.1.2 Sự cần thiết phải KSC đầu tư XDCB từ nguồn vốn NSNN tại KBNN
Chi đầu tư đóng vai trò thiết yếu trong sự phát triển của đất nước, tạo ra cơ sở vật chất cho nền kinh tế quốc dân và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế Đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB) liên quan đến nhiều cấp và ngành, với tỷ trọng lớn trong ngân sách nhà nước (NSNN) Do đó, việc đảm bảo các khoản chi đầu tư được thực hiện đúng chức năng và mục đích, tránh lãng phí, là yêu cầu quan trọng cần được kiểm soát theo quy định của nhà nước.
Nguồn lực ngân sách nhà nước (NSNN) của mỗi quốc gia có hạn, trong khi nhu cầu chi cho phát triển kinh tế - xã hội ngày càng tăng, dẫn đến thâm hụt ngân sách thường xuyên Do đó, kiểm soát chặt chẽ các khoản chi NSNN là mối quan tâm hàng đầu, giúp tiết kiệm, chống lãng phí và tập trung nguồn lực tài chính cho phát triển kinh tế - xã hội Việc này không chỉ góp phần kiềm chế lạm phát và ổn định tiền tệ, mà còn lành mạnh hóa nền tài chính quốc gia, đồng thời nâng cao trách nhiệm và phát huy vai trò của các ngành, các cấp, và các cơ quan trong công tác quản lý ngân sách.
Với sự phát triển của kinh tế - xã hội, hoạt động xây dựng cơ bản (XDCB) và đặc biệt là tiến trình đầu tư xây dựng (TTVĐT XDCB) ngày càng trở nên phong phú và phức tạp.
Cơ chế kiểm soát đầu tư XDCB đã trải qua nhiều lần sửa đổi nhưng vẫn chỉ dừng lại ở những quy định chung, chưa đáp ứng đầy đủ các vấn đề phát sinh trong thực tiễn Điều này dẫn đến việc cơ chế kiểm soát không theo kịp với những biến động của hoạt động đầu tư, tạo ra kẽ hở và bất cập Do đó, việc cải tiến và bổ sung kịp thời cơ chế kiểm soát là nhu cầu cấp bách để đảm bảo tính phù hợp và chặt chẽ hơn trong quản lý ngân sách nhà nước.
Các đơn vị sử dụng vốn đầu tư xây dựng cơ bản từ ngân sách nhà nước thường lợi dụng sơ hở trong cơ chế quản lý để nhanh chóng sử dụng hết nguồn kinh phí, đặc biệt là vào cuối năm Điều này dẫn đến nhiều thiếu sót và sai phạm, như hồ sơ không đầy đủ, không hợp pháp, và sai định mức đơn giá Nếu không được ngăn chặn kịp thời, những hiện tượng này sẽ gây ra tiêu cực, sử dụng vốn sai mục đích và gây thất thoát cho ngân sách nhà nước.
Trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu, Việt Nam đã thu hút một lượng lớn vốn vay từ các quốc gia và tổ chức nước ngoài cho hoạt động đầu tư Việc kiểm tra và kiểm soát chi tiêu từ các khoản vay này là vô cùng cần thiết nhằm đảm bảo kỷ cương trong quản lý tài chính và duy trì uy tín của đất nước.
Cần thiết có cơ quan chức năng độc lập thực hiện kiểm tra và kiểm soát hoạt động quản lý vốn đầu tư XDCB của các CĐT Việc kiểm soát đầu tư XDCB từ nguồn vốn NSNN qua KBNN ngày càng trở nên quan trọng và cần được hoàn thiện để phù hợp với sự phát triển của tình hình kinh tế - xã hội.
1.2.2 Nguyên tắc KSC đầu tư XDCB từ nguồn vốn NSNN
Tất cả các khoản chi đều phải được kiểm tra trước, trong và sau quá trình thanh toán để đảm bảo tính hợp pháp và hợp lệ của hồ sơ, chứng từ KBNN có trách nhiệm kiểm soát con dấu, chữ ký của thủ trưởng và kế toán ĐVSDNS, cũng như các điều kiện chi theo quy định Các khoản chi cần phải nằm trong dự toán NSNN được giao, tuân thủ đúng chế độ, tiêu chuẩn, định mức, và phải có sự quyết định chi từ thủ trưởng ĐVSDNS hoặc người được ủy quyền, kèm theo đầy đủ hồ sơ chứng từ theo quy định.
CĐT cần mở tài khoản tại KBNN để thực hiện các yêu cầu kiểm soát TTVĐT và giao dịch của mình KBNN sẽ kiểm soát hồ sơ đề nghị thanh toán của CĐT dựa trên các điều khoản thanh toán trong hợp đồng, bao gồm số lần, giai đoạn, thời điểm và các điều kiện thanh toán cũng như giá trị từng lần thanh toán CĐT phải tự chịu trách nhiệm về tính chính xác và hợp pháp của khối lượng thực hiện, định mức, đơn giá, dự toán công việc và chất lượng công trình KBNN sẽ thực hiện thanh toán theo hợp đồng dựa trên hồ sơ thanh toán đã được cung cấp.
KBNN có trách nhiệm kiểm tra và kiểm soát quy trình thanh toán nhằm đảm bảo tính kịp thời, đầy đủ và đúng quy định Cơ quan này thực hiện kiểm tra định kỳ và đột xuất đối với các chủ đầu tư (CĐT) về việc tuân thủ chế độ chính sách quản lý chi phí đầu tư xây dựng và tình hình sử dụng vốn đầu tư Nếu phát hiện CĐT sử dụng vốn sai mục đích hoặc không đúng đối tượng, KBNN có quyền tạm ngừng thanh toán hoặc thu hồi số vốn đó, đồng thời thực hiện các biện pháp xử lý phù hợp.
Trong quá trình đầu tư vốn KSC, nếu phát hiện quyết định của các cấp có thẩm quyền không phù hợp với quy định hiện hành, cần gửi văn bản đến cấp có thẩm quyền để đề nghị xem xét lại, đồng thời nêu rõ ý kiến đề xuất của mình.
KBNN kiểm soát thanh toán cho dự án theo quy trình chuẩn, đồng thời phối hợp với CĐT để đôn đốc tiến độ thực hiện dự án Trong những trường hợp cần thiết, KBNN hướng dẫn CĐT hoàn thiện hồ sơ và thủ tục thanh toán đúng hạn.
Số vốn thanh toán cho dự án trong năm không được vượt quá kế hoạch vốn đã bố trí, và từng công việc, hạng mục không được vượt dự toán hoặc giá trúng thầu Tổng số vốn thanh toán không được vượt tổng mức đầu tư đã phê duyệt Nếu vốn thanh toán vượt kế hoạch vốn cả năm, KBNN cần phối hợp với CĐT để thu hồi số vốn thừa.
NỘI DUNG KSC ĐẦU TƯ XDCB TỪ NGUỒN VỐN NSNN
Nội dung kiểm soát được thực hiện theo các giai đoạn của quá trình đầu tư và tính chất công trình, bao gồm:
Kiểm soát thanh toán vốn chuẩn bị đầu tư là các công việc cần thực hiện trước khi dự án được phê duyệt, bao gồm việc lập dự toán chuẩn bị đầu tư và báo cáo kinh tế kỹ thuật cùng với các hồ sơ kèm theo.
Kiểm soát thanh toán vốn thực hiện đầu tư không chỉ bao gồm việc kiểm soát nội dung trong giai đoạn chuẩn bị đầu tư, mà còn phải chú trọng đến việc kiểm soát thanh toán cho các chi phí xây dựng, thiết bị và các chi phí khác liên quan.
Kiểm soát thanh toán vốn đền bù GPMB và tái định cư là quá trình quan trọng nhằm đảm bảo bồi thường hợp lý và hỗ trợ tái định cư cho các hộ dân bị ảnh hưởng trong các dự án đầu tư xây dựng cơ bản Việc thực hiện tốt công tác này không chỉ giúp người dân ổn định cuộc sống mà còn góp phần vào sự phát triển bền vững của các dự án.
Kiểm soát thanh toán vốn đầu tư trong các dự án là một quá trình quan trọng, tương tự như các giai đoạn kiểm soát khác, nhưng có hình thức cấp phát khác biệt Kho bạc Nhà nước (KBNN) có trách nhiệm đảm bảo việc kiểm soát, tạm ứng và thanh toán vốn một cách kịp thời, đầy đủ và đúng quy định cho các dự án khi đáp ứng đủ điều kiện Mục tiêu chính của việc kiểm soát thanh toán đầu tư qua hệ thống KBNN là bảo đảm sử dụng kinh phí ngân sách nhà nước một cách đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả Việc thực hiện kiểm soát đầu tư xây dựng cơ bản từ nguồn vốn ngân sách nhà nước không chỉ có ý nghĩa quan trọng trong việc phân phối và sử dụng hiệu quả các nguồn lực tài chính quốc gia mà còn góp phần giải quyết tốt mối quan hệ giữa tích lũy và tiêu dùng, đồng thời tăng cường kỷ luật tài chính.
KSC đầu tư XDCB từ nguồn vốn NSNN qua KBNN được thực hiện như sau:
CĐT gửi hồ sơ đến KBNN yêu cầu thanh toán, KBNN có trách nhiệm kiểm tra sự đầy đủ và tính pháp lý của hồ sơ thanh toán.
Kiểm tra sự đầy đủ của hồ sơ là rất quan trọng, bao gồm danh mục hồ sơ, tài liệu và nội dung Các chứng từ thanh toán cần phải đảm bảo đủ số lượng hồ sơ theo quy định Tùy thuộc vào tính chất của từng dự án, hồ sơ của chủ đầu tư nộp vào Kho bạc Nhà nước sẽ có sự khác nhau.
Đối với dự án chuẩn bị đầu tư, cần thực hiện dự toán chi phí cho công tác này và nhận quyết định phê duyệt từ cấp có thẩm quyền Bên cạnh đó, cần có văn bản phê duyệt kết quả lựa chọn nhà thầu theo quy định của Luật Đấu thầu, cùng với hợp đồng giữa chủ đầu tư và nhà thầu.
Đối với dự án đầu tư xây dựng, cần có các tài liệu quan trọng như dự án đầu tư, quyết định đầu tư của cấp có thẩm quyền, và các quyết định điều chỉnh dự án (nếu có) Ngoài ra, cần có văn bản phê duyệt kết quả lựa chọn nhà thầu theo Luật Đấu thầu, hợp đồng giữa chủ đầu tư và nhà thầu cùng các tài liệu kèm theo (trừ tài liệu kỹ thuật) Dự toán và quyết định phê duyệt dự toán cho từng công việc, hạng mục công trình cũng là yêu cầu bắt buộc, đặc biệt trong trường hợp chỉ định thầu hoặc tự thực hiện Đối với công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư, cần gửi kèm theo phương án và dự toán đã được cấp thẩm quyền phê duyệt.
Trong trường hợp Chủ đầu tư (CĐT) ký hợp đồng ủy thác quản lý dự án cho Ban Quản lý Dự án (QLDA) chuyên ngành, khu vực, hồ sơ cần bổ sung bao gồm hợp đồng ủy thác quản lý dự án đã được ký giữa CĐT và Ban QLDA chuyên ngành, khu vực.
Đối với trường hợp tự thực hiện dự án đầu tư xây dựng công trình, cần chuẩn bị các tài liệu quan trọng bao gồm báo cáo kinh tế - kỹ thuật (nếu chỉ lập báo cáo này), quyết định đầu tư từ cấp có thẩm quyền, các quyết định điều chỉnh dự án nếu có, và dự toán kèm theo quyết định phê duyệt từ cấp có thẩm quyền cho từng công việc và hạng mục công trình Ngoài ra, cần có văn bản cho phép tự thực hiện dự án nếu chưa được đề cập trong quyết định đầu tư, cùng với văn bản giao việc hoặc hợp đồng nội bộ.
Để đảm bảo tính hợp pháp của hồ sơ, cần kiểm tra xem hồ sơ đã được lập đúng mẫu và đầy đủ nội dung theo quy định hay chưa, bao gồm chữ ký và dấu của người có thẩm quyền Ngoài ra, hồ sơ cũng phải được lập và ký duyệt theo đúng trình tự đầu tư xây dựng cơ bản, đảm bảo phù hợp về mặt thời gian Các chứng từ liên quan đến tạm ứng, thanh toán và thu hồi tạm ứng cần phải tuân thủ đúng các điều khoản đã được quy định trong hợp đồng.
Kiểm tra tính thống nhất nội dung giữa các hồ sơ là cần thiết để đảm bảo sự trùng khớp giữa các hạng mục và nội dung đầu tư trong dự toán chi phí với các hạng mục đầu tư trong báo cáo khả thi và báo cáo đầu tư đã được phê duyệt.
1.3.2 Kiểm soát tạm ứng và thu hồi vốn tạm ứng
Sau khi xác nhận tính đầy đủ và hợp pháp của hồ sơ, việc kiểm soát tạm ứng hoặc thanh toán sẽ được thực hiện khác nhau tùy thuộc vào nội dung cụ thể như chi phí xây lắp, mua sắm thiết bị, đền bù GPMB, chi hội nghị, đào tạo, tập huấn, hoặc các khoản chi phí khác KBNN sẽ thực hiện kiểm soát hồ sơ tạm ứng hoặc thanh toán tạm ứng theo từng lần thông qua các nội dung cụ thể liên quan.
- Kiểm tra nội dung tạm ứng:
Kiểm soát hồ sơ tạm ứng là cần thiết để đảm bảo đúng đối tượng được nhận tạm ứng và kiểm tra tỷ lệ tạm ứng phù hợp với quy định của Nhà nước Số tiền tạm ứng phải được ghi rõ trong hợp đồng và không được vượt quá 50% giá trị hợp đồng Đối với công việc giải phóng mặt bằng (GPMB), mức vốn tạm ứng sẽ căn cứ vào tiến độ thực hiện theo kế hoạch GPMB.
Ngoài mức vốn ứng tối đa theo hợp đồng, một số cấu kiện và vật tư trong xây dựng có giá trị lớn cần được sản xuất trước để đảm bảo tiến độ thi công Mức vốn tạm ứng sẽ được xác định theo nhu cầu thực tế và thống nhất giữa chủ đầu tư (CĐT) và nhà thầu, không vượt quá kế hoạch vốn hàng năm đã bố trí cho gói thầu Khoản tạm ứng sẽ được KBNN thực hiện cho CĐT sau khi hợp đồng có hiệu lực; nếu hợp đồng có điều khoản bảo lãnh tiền tạm ứng, nhà thầu phải cung cấp bảo lãnh cho khoản tạm ứng này.
- Kiểm tra khi thu hồi vốn tạm ứng:
Vốn tạm ứng sẽ được thu hồi qua các lần thanh toán khối lượng hoàn thành của hợp đồng, bắt đầu từ lần thanh toán đầu tiên và hoàn tất khi giá trị thanh toán đạt 80% giá trị hợp đồng Mức thu hồi cụ thể được thỏa thuận giữa CĐT và nhà thầu trong hợp đồng Đối với công việc GPMB, sau khi thanh toán bồi thường cho người thụ hưởng, CĐT cần tập hợp chứng từ và thực hiện thu hồi tạm ứng trong vòng 30 ngày làm việc Đối với việc mua nhà tái định cư và các công việc GPMB khác, vốn tạm ứng sẽ được thu hồi theo từng kỳ thanh toán khối lượng hoàn thành và hoàn tất khi công việc GPMB được thực hiện xong.