LỜI MỞ ĐẦU Trong các kỳ Đại hội Đảng toàn quốc gần đây, chúng ta thấy Đảng ta vẫn tiếp tục thực hiện đường lối đổi mới được đề ra từ Đại hội Đảng VI, giờ đây chúng ta bước vào thời kỳ phát triển mới - thời kỳ "Đẩy nhanh công nghiệp hoá hiện đại hoá đất nước" định hướng phát triển nhằm mục tiêu "Xây dựng nước ta thành một nước có cơ sở vật chất kỹ thuật hiện đại, cơ cấu kinh tế hợp lý quan hệ sản xuất tiến bộ phù hợp với trình độ phát triển của Lực lượng sản xuất, đời sống vật chất và tinh thần được nâng cao, quốc phòng an ninh được ổn định, dân giàu nước mạnh xã hội công bằng văn minh". Không phải ngẫu nhiên việc nghiên cứu qui luật Quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất và trình độ phát triển của Lực lượng sản xuất là một trong những nội dung quan trọng của công cuộc đổi mới CNXH mà chúng ta đang tiến hành hôm nay. Việc thực hiện mô hình này trong thực tế không những là nội dung của công cuộc đổi mới, mà hơn thế nữa nó là công cụ, là phương tiện để nước ta đi tới mục tiêu xây dựng CNXH. Thắng lợi của CNXH ở nước ta một phần phụ thuộc vào việc vận dụng này tốt hay không. Một xã hội phát triển được đánh giá từ trình độ của Lực lượng sản xuất và sự kết hợp hài hoà giữa quan hệ sản xuất và Lực lượng sản xuất thời đại ngày nay trình độ khoa học kĩ thuật đã phát triển mạnh mẽ song quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất của Lực lượng sản xuất vẫn là cơ sở chính cho sự phát triển của nó. Do vậy vấn đề về qui luật Quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất và trình độ phát triển của Lực lượng sản xuất vẫn là một trong những vấn đề nan giải mà chúng ta cần phải quan tâm và giải quyết. Trong quá trình thực hiện bài viết này, em đã được sự hướng dẫn tận tình và tạo mọi điều kiện của thầy giáo: Tiến sĩ Lê Ngọc Thông. Em xin chân thành cảm ơn thầy đã giúp đỡ em hoàn thành tiểu luận này. 2 CHƯƠNG I QUAN ĐIỂM TOÀN DIỆN CỦA TRIẾT HỌC MAC - XIT VỀ QUI LUẬT QUAN HỆ SẢN XUẤT PHÙ HỢP VỚI TÍNH CHẤT VÀ TRÌNH ĐỘ PHÁTTRIỂN CỦA LỰC LƯỢNG SẢN XUẤT. Mỗi hình thát kinh tế xã hội có một phương thức sản xuất riêng. đó là cách thức con người thực hiện quá trình sản xuất vật chất ở một giai đoạn lịch sử nhất định. Phương thức sản xuất vật chất là sự thống nhất biện chứng của lực lượng vật chất và quan hệ sản xuất. 1.1. Lực lượng sản xuất: Lực lượng sản xuất biểu hiện mối quan hệ giữa con người với tự nhiên. Trình lực lượng sản xuất thể hiện trình độ chinh phục thiên nhiên của con người trong một giai đoạn lịch sử nhất định. Lực lượng sản xuất là tự kết hợp giữa người lao động với tự liệu sản xuất. Tư liệu sản xuất do xã hội tạo ra, trước hết là công cụ lao động. Người lao động với tự kinh nghiệm sản xuất, thót quen lao động, sử dụng tư liệu sản xuất để tạo ra của cải vật chất. Tư liệu sản xuất gồm đối tượng lao động và tư liệu lao động. Trong tự nhiên lao động có công cụ lao động và những tư liệu lao động khác cần thiết cho việc chuyển, bảo quản sản phẩm … Ngoài công cụ lao động, trong tư liệu sản xuất còn có đối tượng lao động, phương tiện sản xuất như đường sá, cầu cống, xe cộ, bến cảng…, là yếu tố quan trọng của lực lượng sản xuất. Trong thời đại hiện nay, khoa học dã trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp. Nó vừa là ngành sản xuất riêng, vừa xâm nhập vào các yếu tố cấu thành lực lượng sản xuất, đem lại sự thay đổi về chất của lực lượng sản xuất. Các yếu tố cấu thành lực lượng sản xuất tác động lẫn nhau một cách khách quan, làm cho lực lượng sản xuất trở thành yếu tố tác động nhất. 1.2.Quan hệ sản xuất Mối quan hệ giữa người với người trong quá trình sản xuất vật chất. Cũng như lực lượng sản xuất, Quan hệ sản xuất thuộc lĩnh vực đời sống vật chất xã hội. Tính chất của Quan hệ sản xuất được thể hiện ở chỗ chúng tồn tại khách quan, độc lập với ý thức của con người. Quan hệ sản xuất là quan hệ kinh tế cơ bản của một hình thái kinh tế - xã hội. Mỗi kiểu Quan hệ sản xuất tiêu biểu cho bản chất của một hình thái kinh tế - xã hội nhất định. Quan hệ sản xuất gồm những mặt cơ bản sau: * Quan hệ sở hữu về tư liệu sản xuất * Quan hệ tổ chức quản lí * Quan hệ phân phối sản phẩm lao động. 3 Ba mặt nói trên có quan hệ hữu cơ với nhau, trong đó quan hệ sở hữu về tư liệu sản xuất có ý nghĩa quyết định đối với tất cả các quan hệ khác. Bản chất của bất kì Quan hệ sản xuất nào cũng đều phụ thuộc vào vấn đề những tư liệu sản xuất chủ yếu trong xã hội được giải quyết như thế nào. Quan hệ sản xuất do con người tạo ra. Song nó được hình thành một cách khách quan, không phụ thuộc vào ý muốn chủ quan của con người. Quan hệ sản xuất mang tính chất ổn định tương đối trong bản chất xã hội và tính phong phú đa dạng của các hình thức thể hiện. 1.3.Qui luật về sự phù hợp giữa Quan hệ sản xuất với tính chất và trình độ của lực lượng sản xuất. Lực lượng sản xuất và Quan hệ sản xuất là hai mặt của Phương thức sản xuất, chúng tồn tại không tách rời nhau mà tác động biện chứng lẫn nhau, hình thành quy luật xã hội phổ biến của toàn bộ lịch sử loài người; Quy luật về sự phù hợp giữa Quan hệ sản xuất với tính chất và trình độ của Lực lượng sản xuất vạch rõ tính chất phụ thuộc khách quan của Quan hệ sản xuất vào sự phát triển của Lực lượng sản xuất. Đến lượt mình Quan hệ sản xuất tác động trở lại đối với Lực lượng sản xuất. 1.3.1. Tính chất và trình độ của Lực lượng sản xuất. Tính chất của lực lượng sản xuất là tính chất của tư liệu sản xuất và của lao động. Nó thể hiện tính chất của tư liệu sản xuất là sử dụng công cụ lao thủ công và tính chất của lao động là lao động riêng lẻ. Những công cụ sản xuất như búa, rìu, cày, bừa…do một người sử dụng để sản xuất ra vật dùng không cần tới lao động tập thể, Lực lượng sản xuất có tính chất cá nhân. Khi máy móc ra đời đòi hỏi phải có nhiều người mới sử dụng được, để làm một sản phẩm cần có sự hợp tác của nhiều người, mỗi người làm một bộ phận công việc mới hoàn thành được sản phẩm ấy thì Lực lượng sản xuất mang tính chất xã hội hoá. Trình độ của Lực lượng sản xuất là trình độ phát triển của công cụ lao động của kĩ thuật, trình độ kinh nghiệm, kĩ năng lao động của người lao động, qui mô sản xuất, trình độ phân công lao động xã hội. Trình độ Lực lượng sản xuất càng cao thì sự phân công lao động càng tỉ mỉ. Trình độ phát triển của phân công lao động thể hiện rõ ràng trình độ của các Lực lượng sản xuất. 1.3.2. Lực lượng sản xuất quyết định Quan hệ sản xuất. Xu hướng của sản xuất vật chất là không ngừng phát triển, sự biến đổi bao giờ cũng bắt đầu bằng sự biến đổi của Lực lượng sản xuất. Trong quá trình sản xuất, để lao động bớt nặng nhọc và đạt hiệu quả cao hơn con người luôn luôn tìm cách cải tiến công cụ lao động và chế tạo ra những công cụ lao động thì kinh nghiệm sản xuất, thói quen lao động kĩ năng sản xuất kiến thức khoa học của con người cũng tiến bộ. Lực lượng sản xuất trở thành yếu tố động nhất, cách mạng nhất. Còn Quan hệ sản xuất là yếu tố ổn định, có khuynh hướng lạc hậu hơn sự phát triển của Lực lượng sản xuất. Lực lượng sản xuất là nội dung là phương thức còn Quan 4 hệ sản xuất là hình thức xã hội của nó. Trong mối quan hệ giữa nội dung và hình thức thì nội dung quyết định hình thức; hình thức phụ thuộc vào nội dung; nội dung thay đổi trước sau đó hình thức thay đổi theo, tất nhiên trong quan hệ với nội dung và hình thức không phải là mặt thụ động, nó cũng tác động trở lại đối sự phát triển của nội dung. Cùng với sự phát triển của Lực lượng sản xuất Quan hệ sản xuất cũng hình thành và biến đổi cho phù hợp với tính chất và trình độ phát triển của Lực lượng sản xuất, sự phù hợp đó là động lực làm cho Lực lượng sản xuất phát triển mạnh mẽ. Nhưng Lực lượng sản xuất thường phát triển nhanh còn Quan hệ sản xuất có xu hướng ổn định khi Lực lượng sản xuất đã phát triển lên một trình độ mới, Quan hệ sản xuất không còn phù hợp với nó nữa, sẽ nảy sinh mâu thuẫn gay gắt giữa hai mặt của Phương thức sản xuất. Sự phát triển khách quan đó tất yếu dẫn đến xoá bỏ Quan hệ sản xuất cũ thay bằng Quan hệ sản xuất mới phù hợp với tính chất và trình độ của Lực lượng sản xuất, mở đường cho Lực lượng sản xuất phát triển. 1.3.3. Quan hệ sản xuất tác động trở lại đối với Lực lượng sản xuất. Sự hình thành, biến đổi phát triển của Quan hệ sản xuất phụ thuộc vào tính chất và trình độ của Lực lượng sản xuất. Nhưng Quan hệ sản xuất là hình thức xã hội mà Lực lượng sản xuất dựa vào đó để phát triển, nó tác động trở lại đối với Lực lượng sản xuất: Có thể thúc đẩy hoặc kìm hãm sự phát triển của Lực lượng sản xuất. Nếu Quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất và trình độ phát triển của Lực lượng sản xuất nó thúc đẩy sản xuất phát triển nhanh. Nếu nó không phù hợp nó kìm hãm sự phát triển của Lực lượng sản xuất, song tác dụng kìm hãm đó chỉ tạm thời theo tính tất yếu khách quan, cuối cùng nó sẽ bị thay thế bằng kiểu Quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất và trình độ của Lực lượng sản xuất. Sở dĩ Quan hệ sản xuất có thể tác động mạnh mẽ trở lại đối với Lực lượng sản xuất (thúc đẩy hoặc kìm hãm); vì nó qui định mục đích của sản xuất, qui định hệ thống tổ chức quản lí sản xuất và quản lí xã hội, qui định phương thức phân phối và phần của cải ít hay nhiều mà người lao động được hưởng. Do đó nó ảnh hưởng đến thái độ quảng đại quần chúng lao động - Lực lượng sản xuất chủ yếu của xã hội; nó tạo ra những điều kiện kích thích hoặc hạn chế việc cải tiến công cụ lao động áp dụng những thành tựu khoa học và kĩ thuật vào sản xuất, hợp tác và phân phối lao động… Tuy nhiên, không được hiểu một cách đơn giản tính tích cực của Quan hệ sản xuất chỉ là vai trò của những hình thức sở hữu, mỗi kiểu quan hệ quản lí và quan hệ phân phối. Chỉ trong chỉnh thể đó, Quan hệ sản xuất mới trở thành động lực thúc đẩy con người hành động nhằm phát triển sản xuất. Qui luật về sự phù hợp của Quan hệ sản xuất với tính chất và trình độ của Lực lượng sản xuất là qui luật chung nhất của sự phát triển xã hội sự tác động của qui luật nay đã đưa xã hội loài người trải qua các Phương thức sản xuất: Công xã nguyên thuỷ, chiếm hữu nô lệ, phong kiến, tư bản chủ nghĩa, xã hội chủ nghĩa. 5 Thời kì đầu trong lịch sử là xã hội cộng sản nguyên thuỷ với Lực lượng sản xuất thấp kém, Quan hệ sản xuất cộng đồng nguyên thuỷ đời sống của họ chủ yếu phụ thuộc vào săn bắt và hái lượm. Trong quá trình sinh sống họ đã không ngừng cải tiến và thay đổi công cụ(Lực lượng sản xuất) đến sau một thời kì Lực lượng sản xuất phát triển quan hệ cộng đồng bị phá vỡ dần dần xuất hiện quan hệ tư nhân. Nhường chỗ cho nó là một xã hội chiếm hữu nô lệ, với Quan hệ sản xuất chạy theo sản phẩm thặng dư, chủ nô muốn có nhiều sản phẩm dẫn đến bóc lột, đưa ra công cụ lao động tốt, tinh xảo vào sản xuất, những người lao động trong thời kì này bị đối xử hết sức man rợ, Họ là những món hàng trao đi đổi lại, họ lầm tưởng do những công cụ lao động dẫn đến cuộc sống khổ cực của mình nên họ đã phá hoại Lực lượng sản xuất, những cuộc khởi nghĩa nô lệ diễn ra khắp nơi. Chấm dứt chế độ xã hội chiếm hữu nô lệ, xã hội phong kiến ra đời, xã hội mới ra đời giai cấp thời kì này là địa chủ, thời kì đầu giai cấp địa chủ nơi lỏng hơn chế độ trước, người nông dân có ruộng đất, tự do thân thể… Cuối thời kì phong kiến xuất hiện những công trường thủ công ra đời và dẫn tới Lực lượng sản xuất mâu thuẫn với Quan hệ sản xuất, cuộc cách mạng tư sản ra đời chế độ tư bản thời kì này chạy theo giá trị thặng dư và lợi nhuận họ đưa ra những kĩ thuật mới những công cụ sản xuất hiện đại áp dụng vào sản xuất thời kì này Lực lượng sản xuất mang tính chất cực kì hoá cao và Quan hệ sản xuất là quan hệ sản xuất tư nhân về tư liệu sản xuất nên dẫn tới cuộc đấu tranh gay gắt giữa tư sản và vô sản nổ ra xuất hiện một số nước chủ nghĩa xã hội. Chủ nghĩa xã hội ra đời quan tâm đến xã hội hoá công hữu nhưng trên thực tế chủ nghĩa xã hội ra đời ở các nước chưa qua thời kì tư bản chủ nghĩa chỉ có Liên xô là qua thời kì tư bản chủ nghĩa nhưng chỉ là chủ nghĩa tư bản trung bình. Qui luật về sự phù hợp của Quan hệ sản xuất với tính chất và trình độ của Lực lượng sản xuất là qui luật vận động phát triển của xã hội qua sự thay thế kế tiếp nhau từ thấp đến cao của Phương thức sản xuất. 1.3.4. Mối quan hệ biện chứng giữa Lực lượng sản xuất và Quan hệ sản xuất. Khi trình độ Lực lượng sản xuất còn thủ công thì tính chất của nó là tính chất cá nhân. Nó thể hiện ở chỗ chỉ một người có thể sử dụng được nhiều công cụ khác nhau trong quá trình sản xuất để tạo ra sản phẩm. Như vậy, tất yếu dẫn đến quan hệ sở hữu tư nhân (Nhiều hình thức) về tư liệu sản xuất. Khi sản xuất bằng máy ra đời, trình độ Lực lượng sản xuất công nghiệp thì một người không thể sử dụng được nhiều mà chỉ một công cụ, hoặc một bộ phận, chức năng. Như vậy, quá trình sản xuất phải nhiều người tham gia, sản phẩm lao động là thành quả của nhiều người. Ở đây, Lực lượng sản xuất đã mang tính xã hội hoá. Và tất yếu một Quan hệ sản xuất thích hợp phải là Quan hệ sản xuất sở hữu về tư liệu sản xuất. Ănghen viết: " Giai cấp tư sản không thể biến tư liệu sản xuất có tính chất hạn chế 6 ấy thành Lực lượng sản xuất mạnh mẽ được nếu không biến những tư liệu sản xuất của cá nhân thành những tư liệu sản xuất có tính chất xã hội mà chỉ một số người cùng làm mới có thể sử dụng được". Quan hệ biện chứng giữa Lực lượng sản xuất và Quan hệ sản xuất biểu hiện ở chỗ : Xu hướng của sản xuất vật chất là không ngừng biến đổi phát triển. Sự biến đổi đó bao giờ cũng bắt đầu bằng sự biến đổi và phát triển của Lực lượng sản xuất mà trước hết là công cụ. Công cụ phát triển đến mâu thuẫn gay gắt với Quan hệ sản xuất hiện có và xuất hiện đòi hỏi khách quan phải xoá bỏ Quan hệ sản xuất cũ thay bằng Quan hệ sản xuất mới. Như vậy, Quan hệ sản xuất vốn là hình thức phát triển của Lực lượng sản xuất (ổn định tương đối), Quan hệ sản xuất trở thành xiềng xích kìm hãm sự phát triển của Lực lượng sản xuất (không phù hợp). Phù hợp và không phù hợp là biểu hiện của mâu thuẫn biện chứng của Lực lượng sản xuất và Quan hệ sản xuất, tức là sự phù hợp trong mâu thuẫn và bao hàm mâu thuẫn. Khi phù hợp cũng như lúc không phù hợp với Lực lượng sản xuất, Quan hệ sản xuất luôn có tính độc lập tương đối với Lực lượng sản xuất, thể hiện trong nội dung sự tác động trở lại đối Lực lượng sản xuất, quy định mục đích xã hội của sản xuất, xu hướng phát triển của quan hệ lợi ích, từ đó hình thành những yếu tố hoặc thúc đẩy, hoặc kìm hãm sự phát triển của Lực lượng sản xuất. Sự tác động trở lại nói trên của Quan hệ sản xuất bao giờ cũng thông qua các quy luật kinh tế cơ bản. Phù hợp và không phù hợp giữa Lực lượng sản xuất và Quan hệ sản xuất là khách quan và phổ biến của mọi phương thức sản xuất. Sẽ không đúng nếu quan niệm trong Chủ nghĩa tư bản (CNTB) luôn luôn diễn ra " không phù hợp", còn dưới Chủ nghĩa xã hội (CNXH) " phù hợp" giữa Quan hệ sản xuất và Lực lượng sản xuất. 1.4. CNTB dưới ánh sáng của quy luật về sự thích ứng giữa Quan hệ sản xuất và Lực lượng sản xuất. Những năm trước đây, khi nói đến mối quan hệ sản xuất TBCN và Lực lượng sản xuất của nó, người ta thường nhấn mạnh rằng Lực lượng sản xuất đã phát triển cao độ tới mức mà khuôn khổ chất hẹp của Quan hệ sản xuất TBCN không thể chứa đựng nổi nữa; rằng mâu thuẫn giữa tính chất xã hội của quá trình sản xuất với hình thức chiếm hữu tư nhân TBCN tất yếu trở nên gay gắt tới cực độ, đòi hỏi phải thay thế chế độ tư hữu TBCN bằng chế độ công hữu về tư liệu sản xuất. CNTB lúc đầu còn là phương thức sản xuất tiến bộ trong lịch sử so với phương thức sản xuất phong kiến, đến nay đã trở thành phản động, kìm hãm sự phát triển của xã hội loài người không còn lý do gì để tồn tại nữa. Nhưng bước vào những năm đầu của thập kỷ 80 đến nay, CNTB lại đang chứng tỏ một sức sống mới. Phải chăng sau những cơn khủng hoảng, CNTB đã tìm được một liều thuốc hồi sinh? Năng suất lao động, nhịp độ 7 phát triển kinh tế của các nước tư bản tăng rõ rệt, trong thời gian tới còn hứa hẹn một sự tăng trưởng mạnh mẽ hơn nữa. Quy luật về sự thích ứng giữa Quan hệ sản xuất và Lực lượng sản xuất, tìm ra những điều chỉnh của CNTB về Quan hệ sản xuất có thể thích ứng được với sự phát triển của Lực lượng sản xuất xã hội. Nhờ những điều chỉnh này, CNTB không những không kìm hãm sự phát triển của Lực lượng sản xuất, mà còn thúc đẩy, tao điều kiện cho nó phát triển mạnh mẽ hơn nữa. Đồng thời, những điều chỉnh đó cũng làm biến đổi bản thân Lực lượng sản xuất, đặc biệt là những biến đổi của đội ngũ giai cấp công nhân - " Lực lượng sản xuất hàng đầu của toàn thể nhân loại…". Ở các nước TBCN, làm cho cuộc đấu tranh giai cấp công nhân hiện đại trở nên phong phú hơn, đa dạng hơn, xuất hiện những trở ngại mới trên con đường đi tới mục tiêu xoá bỏ sự bóc lột của giai cấp tư sản. Về sự điều chỉnh của CNTB đối với Quan hệ sản xuất, cần thấy rằng quá trình điều chỉnh diễn ra ở tất cả các yếu tố, trong hệ thống quan hệ sản xuất TBCN. Những điều chỉnh ở lĩnh vực, các khía cạnh khác nhau của Quan hệ sản xuất đã tác động, ảnh hưởng chi phối lẫn nhau, tổng hợp lại tạo ra sự thích ứng phù hợp của Quan hệ sản xuất TBCN đối với Lực lượng sản xuất xã hội, thúc đẩy sự phát triển của Lực lượng sản xuất, tạo ra những biến đổi mới trong Lực lượng sản xuất. CNTB đã tỏ ra là còn có thể tạo điều kiện cho sự phát triển hơn nữa của Lực lượng sản xuất và do đó có những cơ sở mới cho sự tồn tại của mình. Tình hình đó đã xác minh cho tính đúng đắn của quan hệ Mác - xit: " không một chế độ xã hội nào lại diệt vong khi tất cả những Lực lượng sản xuất mà chế độ xã hội đó tạo ra địa bàn đầy đủ cho phát triển vẫn còn chưa phát triển". Trước hết, chúng ta xem xét những điều chỉnh trong quan hệ sử dụng của CNTB. Trong các nước chủ nghĩa tư bản hiện nay đã áp dụng chế độ " Sở hữu xã hội" dưới dạng cổ phiếu để dần dần thay thế cho chiếm hữu cá thể và chiếm hữu tư nhân trong quan hệ sở hữu về tư liệu sản xuất. Có thể nói đây là một trong những hình thức quan trọng nhất trong quan hệ sở hữu để phần nào phù hợp, thích ứng với tính chất xã hội hoá cao của Lực lượng sản xuất. Người lao động công nhân làm thuê có thể được mua cổ phần của công tất yếu, xí nghiệp như vậy họ đã trở thành những người đồng sở hữu công ty, xí nghiệp đó, có thể cùng tham dự chia sẻ lợi nhuận. Sở hữu cổ phần trở thành biện pháp xã hội hoá sở hữu hoặc một sự phân tán sở hữu, không thể cho tư liệu sản xuất tập trung trong tay một số ít người, hoặc thuộc một công ty độc quyền nào đó. Mặt khác việc trở thành đồng sở hữu sản xuất được hưởng một phần lợi nhuận cũng làm cho người công nhân quan tâm đến quá trình sản xuất, chú ý đến việc tăng năng xuất lao động đẩy nhanh sự phát triển của Lực lượng sản xuất hơn nữa. Đồng thời, đây cũng là sợi dây cột chặt lợi ích của hàng triệu người lao động vào lợi ích của tư bản. Những người công nhân có cổ phiếu thường tách khỏi các tổ chức chính trị đoàn thể của giai cấp 8 công nhân. Từ đó dung hoà được sự xung đột giữa người lao động và nhà tự bản. Một xu hướng khách quan cho việc điều chỉnh Quan hệ tổ chức quản lý điều hành quá trình sản xuất xã hội của CNTB để thích ứng với trình độ xã hội hoá ngày càng cao của Lực lượng sản xuất là tăng dần tính linh hoạt của tổ chức sản xuất. Nhờ áp dụng kĩ thuật mới đặc biệt là phương tiện điều khiển bằng điện tử nền sản xuất trong chế độ tư bản ngày nay đã có khả năng nhanh chóng đáp ứng đòi hỏi của thị trường dễ dàng thích nghi với nhu cầu của người tiêu dùng. Và như thế vòng quay của quá trình sản xuất mở rộng TBCN sẽ nhanh chóng hơn, nền sản xuất xã hội sẽ càng được thúc đẩy nhanh chóng. Một điểm cần chú ý tới việc điều chỉnh quan hệ tổ chức quản lý điều hành quá trình sản xuất xã hội của CNTB ngày nay là sự giao kết chặt chẽ giưa lĩnh vực sản xuất với lĩnh vực nghiên cứu, phát minh khoa học, thiết kế…Những hoạt động trước đây được coi là: " bên người sản xuất" "phục vụ" sản xuất cũng như cung ứng, tiêu thụ, hoạt động tài chính giao thông bưu điện, cũng trở thành những yếu tố, những mắt khâu quan trọng của bản thân nền sản xuất. Dường như khi quản lí điều hành quá trình sản xuất, người ta cũng đồng thời điều hành quản lí toàn bộ mọi hoạt động của xã hội. Một sự điều chỉnh về Quan hệ sản xuất nữa mà CNTB đã thực hiện để có thể thích ứng với trình độ phát triển của Lực lượng sản xuất là sự điều chỉnh về quan hệ phân phối. Cần chỉ ra rằng CNTB sở dĩ có thể thực hiện được sự điều hành này là nhờ sự phát triển của Lực lượng sản xuất, đã tạo ra một năng suất lao động xã hội cao. Mặt khác chính nhờ sự điều chỉnh quan hệ phân phối CNTB có thể ràng buộc chặt chẽ hơn nữa người công nhân cũng như mọi thành viên khác của xã hội, qua đó có thể ổn định được chế độ TBCN, đồng thời vân thu được lợi nhuận siêu ngạch ngày một nhiều hơn. Như vậy giới hạn trong phạm vi mối quan hệ biện chứng giữa Quan hệ sản xuất và Lực lượng sản xuất bởi chế độ TBCN với những điều chỉnh của CNTB trong tất cả các yếu tố cấu thành của Quan hệ sản xuất để có thể thích ứng với trình độ của Lực lượng sản xuất, tạo điều kiện cho sản xuất phát triển hơn nữa. Những điều chỉnh này về Quan hệ sản xuất là những thay đổi trong đội ngũ giai cấp công nhân, chính những điều kiện khách quan này CNTB có thể tồn tại và phát triển. 9 CHƯƠNG II QUI LUẬT QUAN HỆ SẢN XUẤT PHÙ HỢP VỚI TÍNH CHẤT VÀ TRÌNH ĐỘ PHÁT TRIỂN CỦA LỰC LƯỢNG SẢN XUẤT VỚI CÔNG CUỘC ĐỔI MỚI KINH TẾ Ở VIỆT NAM. Trong công cuộc đổi mới đất nước đẩy mạnh phát triển sản xuất, cải tạo và xây dựng quan hệ sản xuất nhất thiết phải gắn liền với việc nhận thức và vận dụng qui luật Quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất và trình độ phát triển của Lực lượng sản xuất. 2.1.1. Nhìn lại những sai lầm về qui luật Quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất và trình độ phát triển của Lực lượng sản xuất trước đại hội VI. Qui luật Quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất và trình độ phát triển của Lực lượng sản xuất thì Lực lượng sản xuất phát triển thuận lợi, đồng thời kéo theo Quan hệ sản xuất cũng phát triển. Con người có vai trò trong việc tác động đối với Lực lượng sản xuất và Quan hệ sản xuất, nhưng con người không thể tự do sáng tạo, định hướng bất cứ hình thức nào của Quan hệ sản xuất sản xuất mà mình muốn vì rằng cái tất yếu phát triển của Quan hệ sản xuất luôn luôn bị qui định bởi trạng thái của Lực lượng sản xuất. Do nhận thức chưa đúng đắn về mối quan hệ biện chứng giữa Lực lượng sản xuất và Quan hệ sản xuất trong công cuộc cải tạo quan hệ sản xuất cũ và xây dựng quan hệ sản xuất mới chúng ta đã ra sức vận động gân như cưỡng bức nông dân đi vào hợp tác xã, mở rộng phát triển qui mô nông trường quốc doanh, các nhà máy xí nghiệp lớn mà không tính đến trình độ Lực lượng sản xuất đang còn thời kỳ quá thấp kém chúng ta đã tạo ra những qui mô lớn và ngộ nhận là đã có "Quan hệ sản xuất XHCN" và còn nói rằng: mỗi bước cải tạo quan hệ sản xuất cũ, xây dựng quan hệ sản xuất mới đều thúc đẩy sự ra đời và lớn mạnh của Lực lượng sản xuất mới. Quan hệ sản xuất XHCN có khả năng "vượt trước" "mở đường" cho sự phát triển của Lực lượng sản xuất. Thực tế nhiều năm qua đã chứng minh quan điểm đó là sai lầm. Sai lầm chủ yếu không phải chỗ chúng ta duy trì Quan hệ sản xuất lạc hậu so với sự phát triển của Lực lượng sản xuất như người ta thường nói mà chủ yếu có những mắt của Quan hệ sản xuất bị thúc đẩy lên quá cao, quá xa một cách giả tạo làm cho nó tách rời với trình độ thấp kém của Lực lượng sản xuất. Bởi vậy, nhận định trong đại hội lần thứ 6 là có căn cứ đã làm phong phú thêm lý luận biện chứng giữa Lực lượng sản xuất và Quan hệ sản xuất "Lực lượng sản xuất bị kìm hãm không chỉ trong trường hợp Quan hệ sản xuất lạc hậu, mà cả khi Quan hệ sản xuất phát triển không đồng bộ có những yếu tố đi quá xa so với trình độ phát triển của Lực lượng sản xuất". Để chứng minh cho "quan niệm sản xuất đi trước" hoặc nói theo cách thời bấy giờ là để giải quyết mâu thuẫn giữa Quan hệ sản xuất tiên tiến với Lực lượng sản xuất lạc hậu chúng ta đã ra sức xây dựng Lực lượng sản xuất 10 một cách khẩn trương bằng cách đưa khá nhiều máy móc vào các cơ sở sản xuất nông nghiệp mới hình thành còn non yếu, què quặt nhằm xây dựng mô hình lâu dài công-nông nghiệp trên địa bàn huyện mà không tính đến khả năng quản lí trình độ, tổ chức sử dụng của nông dân. Thực trạng kinh tế ở nước ta với nền nông nghiệp lạc hậu thì tính tất yếu phải cải tạo xã hội chủ nghĩa phát triển công nghiệp quốc doanh, công nghiệp nặng chỉ nên coi như mục đích lâu dài phải tiến tới chứ không coi như một tất yếu trực tiếp phải cải tạo ngay. Song chúng ta đã bất chấp thực tế khách quan mà chỉ vịn vào vai trò tích cực của nhân tố chính trị tưởng rằng nhà nước chuyên chính vô sản, bằng những đường lối chính sách và những hoạt động tích cực có thể tìm cách giải quyết tốt nhất trong sản xuất và đời sống xã hội có khả năng chủ động tạo ra Quan hệ sản xuất mới mở đường cho Lực lượng sản xuất phát triển. Nhưng thực tế chúng ta đã không thể rút ngắn được " những cơn đau của thời kì sinh đẻ" Nỗi đau đó cứ kéo dài. Dẫu sao cũng " Không thể nhảy qua các giai đoạn phát triển tự nhiên hay dùng sắc lệnh để xoá bỏ những giai đoạn đó". Quan điểm về quan hệ sản xuất đi trước là không đúng và nói đến Quan hệ sản xuất XHCN là nhấn mạnh việc xây dựng chế độ công hữu về tư liệu sản xuất và cơ chế thực hiện chế độ đó là phiến diện. Đành rằng yếu tố này cơ bản nhưng không thể xem xét nhẹ quan hệ quản lí và quan hệ phân phối. Phải thấy rằng quan hệ sở hữu được thể hiện trong tất cả các lĩnh vực sản xuất trao đổi phân phối và tiêu dùng của người lao động. Ngay cả việc xoá bỏ chế độ tư hữu, thiết lập chế độ công hữu về tư liệu sản xuất không phải chỉ thời gian ngắn là xong. Nhưng dẫu có làm được thì không phải là mục tiêu trước mắt của nước ta khi mà chế độ công hữu này chưa thể phù hợp với Lực lượng sản xuất hiện có. Hơn nữa những thành phần kinh tế khác có khả năng góp phần làm cho sản xuất phát triển. Một trong những sai lầm cơ bản mà chúng ta đã vấp phải là xoá bỏ quá sớm Quan hệ sản xuất TBCN, khi nền kinh tế XHCN của chúng ta chưa còn đủ sức thay thế. Điều đó ảnh hưởng không tốt đến sự phát triển của Lực lượng sản xuất và đã làm mất một khả năng tạo ra sản phẩm dồi dào cho xã hội. Cũng vậy, chúng ta đã xoá sạch tiểu thương khi hệ thống thương nghiệp quốc doanh và hợp tác xã mua bán của ta chưa làm nổi vai trò "Người nội trợ cho xã hội" gây ra nhiều khó khăn ách tắc cho lưu thông hàng hoá và không đáp ứng nhu cầu thiết yếu cho nhân dân. 2.1.2. Đường lối phát triển Quan hệ sản xuất và Lực lượng sản xuất theo định hướng XHCN. Qua quá trình lãnh đạo xây dựng đất nước đi lên CNXH Đảng ta đã rút ra những kinh nghiệm bổ ích và xác định rằng: một trong những nguyên nhân làm cho sản xuất chậm phát triển, đời sống nhân dân gặp nhiều khó khăn là "Không nắm vững Quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất và trình độ phát triển của Lực lượng sản xuất". Từ đó Đảng đã rút ra cốt lõi để đẩy mạnh việc vận dụng qui luật bằng cách nêu vấn đề gắn liền với cách mạng quan hệ sản xuất với cách mạng khoa học - kĩ thuật, chú trọng việc tổ chức lại nền sản xuất xã hội để xác định những hình thức và bước đi thích hợp. 11 [...]... cỏc cụng ty xớ nghip nờn tr thnh ng s hu, sn xut c nờn tr thnh ti sn, c hng mt phn li nhun lm cho h quan tõm n quỏ trỡnh sn xut, tng nng sut lao ng 16 Tài liệu tham khảo 1 Triết học Mác - Lênin Nhà xuất bản giáo dục 2 Văn kiện đại hội Đảng lần thứ VIII, IX 3 Tạp chí kinh tế và phát triển 4 Giáo trình kinh tế chính trị 17 18 ... nhng hỡnh thc kinh t trung gian, quỏ t thp lờn cao, t qui mụ nh n qui mụ ln, trong mi bc i ca quỏ trỡnh ci to xó hi ch ngha, phi y mnh vic xõy dng c s vt cht k thut to ra Lc lng sn xut mi trờn c s ú tip tc 12 a Quan h sn xut lờn hỡnh thc v qui mụ thớch hp thỳc y Lc lng sn xut phỏt trin" Túm li vic xõy dng v hon thin Quan h sn xut XHCN nht thit phi m bo s thớch ng ụng b gia ba yu t ca Quan h sn xut... qun lớ kinh t ngay t bui u ca thi kỡ quỏ Trong cụng cuc i mi t nc phi tuõn th qui lut v s phự hp gia Quan h sn xut vi tớnh cht v trỡnh phỏt trin ca Lc lng sn xut hin cú xỏc nh bc i v nhng hỡnh thc thớch hp Qui lut ú luụn c coi l t tng ch o cụng cuc ci to Quan h sn xut c, xõy dng Quan h sn xut mi trờn nhng iu kin phỏt trin ca Lc lng sn xut i hi VI ch rừ "m bo s phự hp gia Lc lng sn xut v Quan h sn... hin chớnh sỏch kinh t nhiu thnh phn, mt mt cn phi thoỏt khi s trúi buc ca t duy c, nhng nhn thc khụng ỳng trc õy i vi cỏc thnh phn kinh t, khụng thy ht vai trũ tỏc ng tớch cc ca cỏc thnh phn kinh t cỏ th, t bn t nhõn, t bn nh nc trong quỏ trỡnh xõy dng ch ngha xó hi, t ú khụng ch ng thỏo g nhng vng mc hoc thiu s qun lớ hng dn cỏc thnh phn kinh t ny phỏt trin ỳng hng 15 KT LUN Qui lut Quan h sn xut phự... xut õy l qui lut ph bin ca mi hỡnh thỏi kinh t xó hi, vch ra tớnh cht ph thuc khỏch quan ca Quan h sn xut vo s phỏt trin ca Lc lng sn xut n lt mỡnh Quan h sn xut tỏc ng tr li i vi Lc lng sn xut Xu hng ca sn xut vt cht l khụng ngng bin i phỏt trin, s bin i phỏt trin ú bao gi cng bt u s bin i phỏt trin ca Lc lng sn xut Trc ht l cụng c lao ng, cụng c lao ng phỏt trin dn n mõu thun gay gt vi quan h sn... mun cng phi thay i cho phự hp Quan h sn xut ra i t Lc lng sn xut, nhng khi ra i nú cú vai trũ tỏc ng tr li tớch cc Nu Quan h sn xut phự hp vi tớnh cht v trỡnh phỏt trin ca Lc lng sn xut, nú thỳc y sn xut phỏt trin nhanh, ngc li nú kỡm hóm s phỏt trin ca sn xut Khi ra i, Quan h sn xut qui nh mc ớch, khuynh hng phỏt trin ca sn xut, qui nh h thng qun lớ sn xut v qun lớ xó hi, qui nh phng thc phõn phi ớt... Xõy dng Quan h sn xut mi theo nh hng XHCN 1.3.2 Tớnh tt yu khỏch quan xõy dng nn kinh t nhiu thnh phn Xõy dng Quan h sn xut phự hp vi tớnh cht v trỡnh phỏt trin ca Lc lng sn xut luụn l yờu cu t ra vi mi ch xó hi i vi nc ta ng chớ Tng bớ th Mi ó khng nh: " Nu cụng nghip hoỏ hin i hoỏ to nờn Lc lng sn xut cn thit cho ch mi thỡ vic phỏt trin nn kinh t nhiu thnh phn chớnh l xõy dng h thng Quan h sn... phự hp gia Lc lng sn xut v Quan h sn xut khụng bao gi l s phự hp tuyt i, khụng cú mõu thun, khụng thay i S phự hp ca Quan h sn xut vi Lc lng sn xut khụng bao gi l s phự hp chung m bao gi cng tn ti di nhng hỡnh thc c th, thớch ng vi nhng c im nht nh vi trỡnh no ú ca Lc lng sn xut Trong thi kỡ quỏ i lờn CNXH, nn kinh t khụng cũn l nn kinh t t bn, nhng cng cha hon ton l nn kinh t XHCN Bi vy cụng cuc... ch to Quan h sn xut vi t chc v phỏt trin sn xut", khụng nờn núng vi duy ý chớ trong vic xỏc nh trt t bc i cng nh vic la chn cỏc hỡnh thc kinh t cn phi ci to nn sn xut nh, cú th a nn sn xut tng bc tin lờn sn xut ln Trờn c s sn xut nh xõy dng nhng hỡnh thc ca Quan h sn xut phự hp, tng bc v ng b R soỏt li quỏ trỡnh ci to XHCN trong thi gian qua ng ta ó a ra kt lun: " Theo qui lut v s phự hp gia Quan h... cuc ci to XHCN phi chỳ ý n c im ca s tn ti khỏch quan ca nn kinh t nhiu thnh phn Trong ci to Quan h sn xut c v xõy dng Quan h sn xut mi, i hi VI ó nhn mnh phi gii quyt ng b ba mt, xõy dng ch s hu, ch qun lớ v ch phõn phi, khụng ch vic nhn mnh vic xõy dng ch s hu m b vic xõy dng hai ch kia Khụng nờn quỏ cao ch cụng hu, coi ú l cỏi duy nht xõy dng Quan h sn xut mi Thc t ch rừ, nu ch qun lớ v phõn . QUAN HỆ SẢN XUẤT PHÙ HỢP VỚI TÍNH CHẤT VÀ TRÌNH ĐỘ PHÁT TRIỂN CỦA LỰC LƯỢNG SẢN XUẤT VỚI CÔNG CUỘC ĐỔI MỚI KINH TẾ Ở VIỆT NAM. Trong công cuộc đổi mới đất. sự phát triển của Lực lượng sản xuất. Nếu Quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất và trình độ phát triển của Lực lượng sản xuất nó thúc đẩy sản xuất phát triển