Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu
Hàng tồn kho (HTK) là những mặt hàng và thành phần mà doanh nghiệp sản xuất để bán, đóng vai trò liên kết giữa sản xuất và kinh doanh HTK là chi phí vốn quan trọng, đặc biệt trong lĩnh vực sản xuất, và thường được xem là mục tiêu điều chỉnh của nhà quản trị để tối ưu hóa lợi ích cho doanh nghiệp HTK tồn tại dưới nhiều hình thức như thành phẩm, bán thành phẩm, nguyên vật liệu và có thể ở dạng vật lý hoặc phi vật lý Kiểm kê hàng tồn kho (KK HTK) là hoạt động xác nhận sự tồn tại của HTK so với số dư tài khoản trên sổ sách kế toán Để đánh giá hiệu quả của kiểm soát nội bộ liên quan đến HTK, kiểm toán viên thực hiện thủ tục chứng kiến KK HTK Tuy nhiên, thủ tục kiểm soát vật chất HTK gặp nhiều hạn chế, đặc biệt trong bối cảnh các vụ bê bối tài chính liên quan đến tính trung thực của HTK trên báo cáo tài chính Năm 2019, một số nhân viên quản lý của Walmart đã thừa nhận gian lận để giảm thiểu hao hụt HTK, gây thiệt hại hàng tỷ đô la Tại Việt Nam, kiểm toán viên của Công ty DKF không phát hiện gian lận kiểm kê thiếu hụt gần 1000 tỷ đồng HTK của Công ty Cổ phần Kỹ nghệ Gỗ Trường Thành.
(2016) Những sai sót này đã gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến việc đưa ra quyết định của các đối tượng sử dụng thông tin trên BCTC.
Tác giả chọn đề tài “Hoàn thiện thủ tục kiểm kê hàng tồn kho trong kiểm toán báo cáo tài chính do các Công ty Kiểm toán độc lập tại Việt Nam thực hiện” cho Khóa luận tốt nghiệp nhằm giải quyết các vấn đề liên quan đến quy trình kiểm kê hàng tồn kho trong lĩnh vực kiểm toán.
Khoảng trống nghiên cứu
Nghiên cứu về kiểm toán khoản mục hàng tồn kho (HTK) chủ yếu tập trung vào nội dung tổng thể, trong khi kiểm soát vật chất HTK chưa được khai thác đầy đủ Mặc dù một số nghiên cứu đề cập đến thủ tục kiểm kê HTK, nhưng thường chỉ đi sâu vào hiệu quả thực tiễn mà không xem xét một cách hệ thống Do đó, cần thiết phải tiến hành nghiên cứu để làm rõ nội dung và thực trạng thực hiện thủ tục kiểm kê HTK, bao gồm các yếu tố ảnh hưởng và phương pháp cải thiện thủ tục này trong quy trình kiểm toán phần hành HTK trên báo cáo tài chính (BCTC).
Nghiên cứu về các quy định và chuẩn mực kiểm toán (CMKT) tại các cường quốc phát triển cho thấy sự khác biệt rõ rệt so với Việt Nam, nơi có đặc điểm kinh tế, xã hội và thể chế chính trị riêng Do đó, việc thảo luận về các khía cạnh này trong bối cảnh kinh tế Việt Nam đang phát triển và có nhiều ngành nghề sản xuất kinh doanh đa dạng là rất cần thiết Mục tiêu là xác định tính phù hợp và khả thi của các đề xuất hoàn thiện phương pháp, kỹ thuật và thủ tục trong quy trình kiểm kê hàng tồn kho của các hãng kiểm toán lớn trên thế giới đối với các công ty kiểm toán tại Việt Nam Đây là những vấn đề mà tác giả sẽ làm rõ trong đề tài nghiên cứu.
Mục tiêu nghiên cứu
Nghiên cứu này là một trong những công trình đầu tiên chuyên sâu về thủ tục kiểm kê hàng tồn kho (KK HTK) trong kiểm toán báo cáo tài chính (BCTC), nhằm mục tiêu cung cấp cái nhìn toàn diện từ lý thuyết đến thực tiễn trong việc thực hiện thủ tục này Tác giả cũng xác định các mục tiêu chi tiết mà nghiên cứu sẽ tập trung vào.
Thứ nhất, làm rõ cơ sở lý luận về thủ tục KK HTK trong kiểm toán khoản mục HTK trên BCTC, cụ thể:
- Trình bày khái niệm, phân loại HTK qua đó phân tích đặc điểm của HTK đối với thực hiện thủ tục KK HTK;
- Hệ thống hóa qui trình thực hiện thủ tục KK HTK dựa trên các CMKT và chương trình kiểm toán mẫu;
Phân tích các gian lận và sai sót thường gặp trong quá trình thực hiện kiểm kê hàng tồn kho của đơn vị được kiểm toán là rất cần thiết Việc xác định mục tiêu của thủ tục kiểm kê hàng tồn kho không chỉ giúp nâng cao độ chính xác trong báo cáo tài chính mà còn cung cấp cơ sở khoa học cho nội dung nghiên cứu.
Thứ hai, đánh giá thực trạng thực hiện thủ tục KK HTK của KTV tại các
CTKT độc lập tại Việt Nam đang đối mặt với nhiều hạn chế tiêu cực, cần chỉ ra và phân tích các nguyên nhân ảnh hưởng đến việc thực hiện thủ tục này Những yếu tố chủ quan và khách quan đều góp phần vào những khó khăn trong quá trình thực hiện CTKT, từ đó ảnh hưởng đến hiệu quả và tính minh bạch của hoạt động này.
Để nâng cao hiệu quả thực hiện thủ tục kiểm kê hàng tồn kho (KK HTK), cần đề xuất các giải pháp giúp các đơn vị kiểm toán độc lập cải tiến chương trình KK HTK một cách phù hợp Điều này không chỉ tối ưu hóa nguồn lực sử dụng mà còn nâng cao chất lượng kiểm toán báo cáo tài chính (BCTC) tổng quát.
Câu hỏi nghiên cứu
Từ các vấn đề đã đặt ra, nghiên cứu cần giải quyết những câu hỏi sau:
Câu hỏi 1: Những nhân tố nào có thể tác động đến hiệu quả thực hiện thủ tục
KK HTK tại các Công ty Kiểm toán (CTKT) độc lập?
Sự khác biệt trong việc thiết kế chương trình kiểm kê hàng tồn kho (KK HTK) giữa các nhóm công ty kiểm toán độc lập có thể ảnh hưởng đến hiệu quả của các thủ tục thực hiện Mỗi công ty có thể áp dụng các phương pháp và quy trình khác nhau, dẫn đến sự đa dạng trong kết quả kiểm toán Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc lựa chọn công ty kiểm toán phù hợp để đảm bảo tính chính xác và hiệu quả của chương trình KK HTK.
Câu hỏi 3: Giải pháp nào để hoàn thiện việc thực hiện thủ tục KK HTK tại các CTKT độc lập?
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu này áp dụng phương pháp định tính và thống kê mô tả, thông qua phỏng vấn chuyên sâu và khảo sát các kiểm toán viên (KTV) tại các công ty kiểm toán độc lập Mục tiêu là phân tích quy trình kiểm kê (KK) và các yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện quy trình này trong kiểm toán khoản mục hàng tồn kho (HTK) trên báo cáo tài chính (BCTC).
7 Ket quả đóng góp mới của nghiên cứu
Nghiên cứu này làm rõ các mục tiêu và giải quyết những câu hỏi quan trọng, từ đó mang lại giá trị lý luận và thực tiễn trong thiết kế và thực hiện thủ tục kiểm kê hàng tồn kho (KK HTK) trong kiểm toán báo cáo tài chính (BCTC).
Nghiên cứu này được coi là một trong những nghiên cứu đầu tiên hệ thống hóa các yếu tố ảnh hưởng đến quy trình thực hiện thủ tục kiểm kê hàng tồn kho (KK HTK) của kế toán viên (KTV).
Đề tài này mang đến những quan điểm và đánh giá khách quan từ góc độ của KTV độc lập, tập trung vào ảnh hưởng của các nhân tố đến quy trình thực hiện thủ tục.
Nghiên cứu này nhằm làm rõ và mở rộng các nghiên cứu hiện tại liên quan đến việc thu thập bằng chứng về tính hiện hữu và đầy đủ của hàng tồn kho (HTK), thông qua việc sử dụng kết quả công việc của các chuyên gia trong lĩnh vực kiểm toán.
8 Bố cục của nghiên cứu
Bài viết tập trung nghiên cứu về 3 nội dung cơ bản được trình bày ở phần nội dung, với bố cục được chia thành 3 chương cụ thể như sau:
Chương 1: Cơ sở lý luận và tổng quan nghiên cứu về quy trình kiểm kê hàng tồn kho trong kiểm toán Báo cáo tài chính
Chương 2: Phương pháp nghiên cứu
Chương 3 trình bày kết quả nghiên cứu về quy trình kiểm kê hàng tồn kho trong kiểm toán báo cáo tài chính của các công ty kiểm toán độc lập tại Việt Nam Nghiên cứu chỉ ra những điểm mạnh và hạn chế trong thủ tục hiện tại, đồng thời đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện quy trình này Các đề xuất bao gồm việc cải tiến phương pháp kiểm kê, tăng cường đào tạo nhân viên và ứng dụng công nghệ thông tin để nâng cao hiệu quả và độ chính xác trong kiểm toán hàng tồn kho.
CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ QUY TRÌNH KIỂM KÊ HÀNG TỒN KHO TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO
TÀI CHÍNH 1.1 Khái niệm, phân loại và đặc điểm hàng tồn kho
1.1.1 Khái niệm và phân loại hàng tồn kho:
HTK được bao gồm trong khoản mục tài sản (TS) trên BCTC của DN bởi vì
Doanh nghiệp sở hữu hàng tồn kho (HTK) dưới dạng vật chất và sử dụng chúng để tạo ra lợi ích kinh tế trong tương lai HTK được phân loại là tài sản ngắn hạn trên báo cáo tài chính (BCTC) vì doanh nghiệp dự kiến sẽ sử dụng và sản xuất hàng hóa, dịch vụ trong vòng 12 tháng kể từ thời điểm lập BCTC.
Chuẩn mực kế toán số 02 (VAS 02), phân loại HTK thành:
- Hàng hóa mua về để bán: Hàng hóa tồn kho, hàng mua đang đi trên đường, hàng gửi đi bán, hàng hóa gửi đi gia công chế biến;
- Thành phẩm tồn kho và thành phẩm gửi đi bán;
- Sản phẩm dở dang: Sản phẩm chưa hoàn thành và sản phẩm hoàn thành chưa làm thủ tục nhập kho thành phẩm;
- Nguyên liệu, vật liệu, công cụ, dụng cụ tồn kho, gửi đi gia công chế biến và đã mua đang đi trên đường;
- Chi phí dịch vụ dở dang.
1.1.2 Đặc điểm hàng tồn kho đối với vấn đề kiểm toán
Hàng tồn kho (HTK) chiếm tỷ lệ lớn trong tổng tài sản ngắn hạn của doanh nghiệp sản xuất, là chu trình chủ yếu trên báo cáo tài chính, do đó dễ xảy ra sai sót và gian lận, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chi phí và kết quả kinh doanh Vì vậy, HTK đóng vai trò quan trọng trong công tác kế toán và hoạt động kiểm toán, đặc biệt là trong các thủ tục kiểm kê hàng tồn kho.
HTK rất đa dạng với nhiều loại hình và đặc điểm khác nhau, được bảo quản tại nhiều địa điểm bởi nhiều người phụ trách khác nhau Do đó, việc kiểm soát vật chất, kiểm tra chất lượng và giá trị trở nên phức tạp, làm tăng khả năng xảy ra sai sót và gian lận so với các tài sản khác Nhiều HTK, như linh kiện điện tử phức tạp, khoáng sản và kim khí quý, khó khăn trong việc phân loại và định giá Việc kiểm tra và giám sát chặt chẽ là cần thiết để đảm bảo tính chính xác và minh bạch trong quản lý HTK.
Việc thực hiện kiểm kê (KK) tại tất cả các địa điểm lưu trữ hàng tồn kho (HTK) gặp nhiều khó khăn, và đánh giá những HTK đặc biệt cần có sự tham gia của các chuyên gia, do đó thường mang tính chủ quan.
Hàng tồn kho (HTK) trong doanh nghiệp sản xuất chịu ảnh hưởng lớn từ hao mòn hữu hình và vô hình, dẫn đến hư hỏng hoặc lỗi thời theo thời gian Do đó, kế toán viên (KTV) cần nắm vững đặc điểm của từng loại HTK và xu hướng biến động trong ngành để xác định chính xác giá trị hao mòn Việc này giúp đánh giá đúng đắn giá trị thuần của HTK và kiểm tra việc trích lập dự phòng giảm giá HTK hiệu quả.
Quá trình luân chuyển hàng tồn kho (HTK) trong doanh nghiệp sản xuất đòi hỏi kiểm toán viên (KTV) áp dụng các phương pháp và kỹ thuật kiểm toán phù hợp và đầy đủ KTV cần thực hiện các thủ tục kiểm toán cần thiết, bao gồm việc tham gia chứng kiến kiểm kê và kiểm kê chọn mẫu HTK, cũng như kiểm tra HTK được lưu trữ tại bên thứ ba để đảm bảo tính chính xác và minh bạch trong quy trình kiểm toán.
Việc xác định hàng tồn kho (HTK) cần xem xét kỹ lưỡng về quyền sở hữu trong một số tình huống mà kế toán viên (KTV) cần lưu ý Thực tế cho thấy, việc ghi nhận hàng hóa là HTK khi nhận hàng xuất phát từ khó khăn trong việc xác định thời điểm chuyển giao quyền sở hữu hàng hóa cho mỗi giao dịch mua Đồng thời, phương pháp này cũng giúp tránh những sai sót trọng yếu trong việc ghi nhận Đối với hàng hóa đang vận chuyển, quyền kiểm soát thường được xác định theo các điều khoản trong hợp đồng.
Vấn đề giá trị, hiện vật, tính chất và điều kiện bảo quản của hàng hóa là yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến quy trình thực hiện thủ tục kiểm kê hàng hóa Mỗi hình thức hàng hóa yêu cầu phương pháp đánh giá và tiêu chuẩn đo lường khác nhau Để xác định sự tồn tại vật chất của hàng hóa, các chuyên gia cần thiết kế và xây dựng chương trình kiểm kê phù hợp, đồng thời đảm bảo rằng những người tham gia kiểm kê có chuyên môn và trình độ tương xứng.
Hàng tồn kho (HTK) đóng vai trò quan trọng trong hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp sản xuất và ảnh hưởng đáng kể đến việc trình bày các khoản mục khác trên báo cáo tài chính (BCTC), bao gồm tiền, phải trả, thuế, giá vốn hàng bán và chi phí sản xuất Do đó, việc xác định tính hiện hữu, đầy đủ và chính xác của HTK là rất cần thiết trong quá trình kiểm toán BCTC.
1.2 Công tác kiểm kê hàng tồn kho của đơn vị được kiểm toán
