Tổng quan nghiên cứu
Năm 2020 đánh dấu 20 năm phát triển của TTCK Việt Nam, bắt đầu từ phiên giao dịch đầu tiên tại Trung tâm Giao dịch Chứng khoán TP.HCM với hai mã cổ phiếu REE và SAM Trong hai thập kỷ qua, TTCK Việt Nam đã có những bước tiến quan trọng, góp phần vào sự phát triển của thị trường tài chính quốc gia Tuy nhiên, giai đoạn 2009 - 2012, TTCK phải đối mặt với nhiều thách thức nghiêm trọng, thể hiện qua việc giá cổ phiếu giảm mạnh và khối lượng giao dịch sụt giảm Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ những lỗ hổng trong hoạt động đầu tư của các công ty chứng khoán, dẫn đến thua lỗ và nợ nần Hơn nữa, nhiều công ty chứng khoán như Đông Dương, Hà Nội, và Trường Sơn đã phải đối mặt với khủng hoảng, thậm chí phá sản do môi trường cạnh tranh khốc liệt và các sự kiện không may liên quan đến lãnh đạo của họ.
Vào ngày 1/6/2011, Bộ Tài Chính đã ban hành Thông tư 74/2011/TT-BTC, lần đầu tiên quy định về việc công ty chứng khoán cung cấp khoản vay có tài sản đảm bảo cho khách hàng mua chứng khoán, điều này mang lại sự mới mẻ cho nhà đầu tư Hiện nay, quy chế này đã được sửa đổi theo Quyết định số 87/QĐ-UBCK ngày 25/1/2017, với bản chất GDKQ là sử dụng đòn bẩy trong giao dịch chứng khoán, giúp tăng giá trị giao dịch Cho vay để mua chứng khoán vẫn là mảng kinh doanh hấp dẫn với lãi suất cao và rủi ro được hạn chế, tuy nhiên, việc thích nghi với quy định và thực hiện hiệu quả vẫn là thách thức đối với các công ty chứng khoán.
Vào các năm 2008 và 2009, tình hình tài chính của nhiều công ty chứng khoán trở nên khó khăn, với khoản nợ quá hạn tăng mạnh từ 16 tỉ đồng lên 192 tỉ đồng vào cuối năm 2011, dẫn đến doanh thu giảm sút và lỗ nặng Việc thiết lập một hệ thống quản trị rủi ro (QTRR) hiệu quả là rất cần thiết để giảm thiểu rủi ro mất khả năng thanh toán Nghiên cứu của Kleffner và cộng sự (2003) tại Canada khẳng định rằng QTRR có vai trò quan trọng trong doanh nghiệp, và sự khuyến khích từ các nhà quản lý cấp cao có ảnh hưởng trực tiếp đến việc thực hiện QTRR Thêm vào đó, nghiên cứu của Beasley cho thấy các doanh nghiệp có công tác QTRR tốt thường đạt được giá trị gia tăng cao hơn.
Vào ngày 2/3/2012, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị số 08/CT-TTg nhằm thúc đẩy hoạt động và tăng cường quản lý thị trường chứng khoán (TTCK), nhằm giảm thiểu rủi ro trong giao dịch và phát triển TTCK Chỉ thị này đã tạo nền tảng cho các quyết định sau, như Quyết định 105/QĐ-UBCK ngày 26/2/2013 và Quyết định 428/QĐ-UBCK ngày 11/7/2013, với hướng dẫn chi tiết về việc thiết lập và vận hành hệ thống quản trị rủi ro (QTRR) trong các công ty chứng khoán Mục tiêu của các quy chế này là thống nhất và chuẩn hóa quy trình hoạt động của các công ty chứng khoán dựa trên khung pháp lý chung, đồng thời giải quyết những vấn đề tồn tại trong thời gian qua.
Thiết lập và hệ thống hóa các văn bản pháp luật kiểm soát hoạt động trên thị trường chứng khoán là cần thiết để đảm bảo nhận thức về rủi ro ở mọi cấp độ trong công ty chứng khoán được chặt chẽ và hiệu quả.
Để phát triển năng lực quản trị rủi ro tại các cấp trong công ty chứng khoán, cần tập trung vào việc đào tạo và bồi dưỡng đội ngũ nhân viên, nâng cấp cơ sở hạ tầng kỹ thuật và cải thiện cấu trúc tổ chức.
Nâng cao quan hệ với các đối tượng trong và ngoài công ty là rất quan trọng nhằm giảm thiểu tình trạng bất cân xứng thông tin Điều này giúp mọi bên liên quan hiểu rõ hơn về tình hình công ty cũng như các rủi ro hiện tại mà công ty đang phải đối mặt.
Tính tất yếu của đề tài
Việc áp dụng các quy chế quản trị rủi ro (QTRR) tại Việt Nam trong lĩnh vực chứng khoán còn mới mẻ, nhưng đã có những tiến bộ tích cực Các công ty chứng khoán đã bắt đầu xây dựng các chính sách và nền tảng QTRR phù hợp, chủ động thực hiện các tỉ lệ an toàn vốn ổn định theo quy định Tuy nhiên, do việc áp dụng quy chế diễn ra muộn hơn so với các quốc gia khác, hệ thống hóa quy chế QTRR vẫn gặp nhiều hạn chế trong bối cảnh thị trường chứng khoán non trẻ của Việt Nam.
Việc quản trị rủi ro (QTRR) tại các công ty chứng khoán ở Việt Nam hiện nay mới chỉ dừng lại ở mức tuân thủ các quy chế từ cơ quan quản lý mà chưa thực sự nâng cao và hệ thống hóa quy trình quản trị Nhiều công ty vẫn chưa nhận thức đầy đủ về mức độ rủi ro trong hoạt động giao dịch ký quỹ, mặc dù đây là một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến hiệu quả kinh doanh Các bước cần thiết như nhận diện, phân tích, đánh giá và quản lý rủi ro chưa được thực hiện một cách nghiêm túc Mặc dù lợi nhuận từ hoạt động ký quỹ hiện tại khá cao, nhưng rủi ro đi kèm cũng lớn, trong khi công tác QTRR vẫn còn hời hợt và thiếu chiều sâu.
Các công ty chứng khoán hiện chưa có định hướng rõ ràng và giải pháp cụ thể cho việc áp dụng vào hệ thống quản trị rủi ro trong hoạt động giao dịch chứng khoán Đầu tư để cải thiện khả năng nhận diện rủi ro và phát hiện lỗ hổng trong hoạt động vẫn còn hạn chế.
Việc hiểu rõ tầm quan trọng của Quản trị rủi ro (QTRR) trong hoạt động giao dịch chứng khoán (GDKQ) là rất cần thiết cho các công ty chứng khoán và cơ quan quản lý Điều này giúp cơ quan quản lý đưa ra các khuyến nghị, quy chế và giải pháp phù hợp, từ đó giảm thiểu rủi ro trong hoạt động GDKQ và tối ưu hóa lợi thế của nghiệp vụ này, góp phần thúc đẩy sự phát triển của thị trường chứng khoán và thị trường tài chính Việt Nam.
Trước tình hình hiện tại, tôi tiến hành nghiên cứu và đề xuất giải pháp cải thiện quy trình quản lý rủi ro trong hoạt động giao dịch ký quỹ tại các công ty chứng khoán ở Việt Nam Dữ liệu nghiên cứu sẽ được thu thập từ năm 2011, thời điểm bắt đầu có các quy định pháp lý liên quan đến việc cung cấp khoản vay cho khách hàng nhằm mục đích mua chứng khoán.
(ký quỹ), cho đến nay.
Mục tiêu nghiên cứu của đề tài
Mục tiêu nghiên cứu chung
Nghiên cứu này nhằm đánh giá thực trạng quản trị rủi ro (QTRR) trong hoạt động giao dịch ký quỹ (GDKQ) tại các công ty chứng khoán Việt Nam Từ đó, bài viết đưa ra một số khuyến nghị chính sách để hoàn thiện quy trình và nâng cao hiệu quả công tác QTRR cho các công ty chứng khoán cũng như các cơ quan quản lý.
Nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể
- Thứ nhất, hệ thống hóa lí luận về rủi ro và QTRR hoạt động GDKQ của các công ty chứng khoán.
- Thứ hai, đưa ra cái nhìn tổng quát và đáng giá về thực trạng QTRR hoạt động
- Đối tượng nghiên cứu: Hệ thống QTRR hoạt động GDKQ tại các công ty chứng khoán Việt Nam.
5 Phương pháp nghiên cứu Đề tài sử dụng phương pháp phân tích, tìm kiếm thông tin, giải thích dữ liệu trong các tài liệu tham khảo, quy định pháp luật, các nghiên cứu có trước cả trong và ngoài nước để đưa ra các giải pháp, khuyến nghị bổ sung và hoàn thiện quy chế QTRR hoạt động GDKQ của các công ty chứng khoán Việt Nam.
Ngoài phần mở đầu, kết luận, đề tài nghiên cứu được chia thành 3 chương như sau:
Chương 1: Lý luận chung về rủi ro và quản trị rủi ro hoạt động giao dịch ký quỹ của các công ty chứng khoán.
Chương 2: Kinh nghiệm quản trị rủi ro hoạt động giao dịch ký quỹ tại một số công ty chứng khoán nước ngoài
Chương 3: Thực trạng quản trị rủi ro hoạt động giao dịch ký quỹ tại các công ty chứng khoán Việt Nam.
Chương 4: Các giải pháp nhằm hoàn hiện quản trị rủi ro hoạt động giao dịch ký quỹ của các công ty chứng khoán Việt Nam.
CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN CHUNG VỀ RỦI RO VÀ QUẢN TRỊ RỦI RO HOẠT ĐỘNG GIAO DỊCH KÝ QUỸ CỦA CÁC CÔNG TY CHỨNG KHOÁN 1.1 Khái quát chung về rủi ro trong hoạt động của các công ty chứng khoán
Rủi ro luôn hiện hữu trong mọi khía cạnh của cuộc sống con người Để hiểu rõ về rủi ro, chúng ta có thể tham khảo nhiều định nghĩa khác nhau từ các góc độ khác nhau Những định nghĩa này rất đa dạng, nhưng có thể được phân loại thành hai nhóm quan điểm chính, đó là quan điểm truyền thống và quan điểm hiện đại về rủi ro.
Theo quan điểm truyền thống, rủi ro được xem là những sự kiện bất lợi và bất ngờ, gây thiệt hại về tài sản, quyền lợi và uy tín, đồng thời tạo ra lo lắng do tính chất khó lường của nó Trong kinh doanh, rủi ro cản trở quá trình đạt được mục tiêu và có thể làm tiêu tốn nguồn lực, thời gian và công sức Quan điểm này cho rằng rủi ro là khách quan và không thể kiểm soát Ngược lại, theo quan điểm hiện đại, rủi ro được hiểu là khả năng xảy ra sai lệch giữa thực tế và dự kiến, có thể mang lại cả yếu tố tiêu cực lẫn tích cực.
Theo Allan Willet (1901), rủi ro là những bất trắc không mong muốn trong hoạt động kinh doanh, có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sự tồn tại và phát triển của doanh nghiệp Tổ chức tiêu chuẩn hóa thế giới (ISO) định nghĩa rủi ro là sự kết hợp giữa xác suất xảy ra một sự kiện và các hậu quả tiêu cực hoặc tích cực mà nó mang lại.
Rủi ro có thể mang lại cả cơ hội và thách thức cho doanh nghiệp Trong khi một số rủi ro có thể dẫn đến kết quả tích cực và tạo ra may mắn, thì cũng có những rủi ro có thể gây ra thiệt hại và khó khăn Do đó, việc quản lý rủi ro hiệu quả là rất quan trọng để tối ưu hóa lợi ích và giảm thiểu tác động tiêu cực cho doanh nghiệp.
Nghiên cứu rủi ro một cách tích cực giúp tìm ra các biện pháp đo lường và hạn chế những tác động tiêu cực, đồng thời tận dụng cơ hội để đạt được kết quả tích cực trong tương lai Trong lĩnh vực kinh doanh của công ty chứng khoán, rủi ro được hiểu là những sự kiện không lường trước có thể dẫn đến tổn thất tài sản, giảm lợi nhuận thực tế so với dự kiến, hoặc phát sinh chi phí bổ sung để hoàn tất các giao dịch tài chính Hơn nữa, rủi ro còn có thể ảnh hưởng đến tài sản, uy tín, đạo đức, thiệt hại nhân sự, và các rủi ro nghiệp vụ khác, gây ra sự suy giảm giá trị và hình ảnh của công ty.
Rủi ro là một phần không thể tách rời trong hoạt động kinh doanh của công ty chứng khoán, xuất phát từ đặc điểm nhóm khách hàng, mối quan hệ cung cầu và môi trường kinh doanh Công ty chứng khoán cần xây dựng chiến lược và sản phẩm phù hợp với nhu cầu đa dạng của khách hàng, nhưng nhiều sản phẩm lại dễ bị bắt chước Môi trường kinh doanh nhạy cảm trước các biến động vĩ mô, vi mô và tâm lý nhà đầu tư, ảnh hưởng trực tiếp đến giá chứng khoán và kết quả hoạt động của công ty Điều này tạo ra nhiều rủi ro, có thể dẫn đến thua lỗ lớn Các công ty chứng khoán phải đối mặt với bài toán cân bằng giữa rủi ro và lợi nhuận, cần đưa ra quyết định kinh doanh hợp lý để tối ưu hóa cơ hội trong khi kiểm soát rủi ro Rủi ro trong ngành này có tính chất đa dạng và phức tạp, phản ánh qua nhiều nguyên nhân và hậu quả khác nhau khi sự cố xảy ra.
Quản lý rủi ro hiệu quả trong hoạt động của tổ chức kinh doanh chứng khoán là yếu tố quan trọng giúp giảm thiểu các loại rủi ro như rủi ro pháp lý, rủi ro tác nghiệp, rủi ro thanh khoản, rủi ro tín dụng và rủi ro thị trường Điều này không chỉ bảo toàn và phát triển giá trị tài sản mà còn nâng cao hiệu quả kinh doanh của tổ chức Hơn nữa, việc quản lý rủi ro tốt còn góp phần duy trì uy tín và hình ảnh của công ty trên thị trường.
1.1.2.1 Căn cứ vào nghiệp vụ kinh doanh chứng khoán
Tổ chức kinh doanh chứng khoán thực hiện nhiều loại hình dịch vụ như môi giới, tự doanh và tư vấn đầu tư, nhưng cũng phải đối mặt với nhiều rủi ro trong quá trình hoạt động Rủi ro trong hoạt động môi giới chứng khoán có thể ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả kinh doanh của công ty, đòi hỏi các tổ chức này phải có chiến lược quản lý rủi ro hiệu quả để bảo vệ lợi ích của khách hàng và duy trì sự ổn định trong thị trường tài chính.
Trong quá trình phát triển của thị trường chứng khoán (TTCK), môi giới chứng khoán đã trở thành một hoạt động nghiệp vụ chủ chốt, với nguyên tắc trung gian là yếu tố không thể thiếu trong giao dịch Tuy nhiên, môi giới chứng khoán cũng phải đối mặt với nhiều rủi ro, như việc không kiểm tra số dư và tỷ lệ ký quỹ, dẫn đến khả năng không thực hiện nghĩa vụ thanh toán đúng hạn Ngoài ra, công ty chứng khoán có thể gặp rủi ro khi ký kết hợp đồng với khách hàng ngoài khả năng và quyền hạn của mình, cùng với những sai sót từ nhân viên như nhập lệnh sai, ghi nhầm số tài khoản, mã chứng khoán, và áp dụng biểu phí không chính xác cho khách hàng.
Hoạt động tự doanh của tổ chức kinh doanh chứng khoán diễn ra trên thị trường giao dịch tập trung hoặc OTC, mang lại lợi nhuận cao nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro, đặc biệt là nguy cơ mất giá chứng khoán Các rủi ro này có thể bao gồm việc đầu tư vượt quá hạn mức thẩm quyền, xung đột lợi ích giữa khách hàng và công ty, cũng như thực hiện giao dịch chứng khoán không tuân thủ quy định pháp luật.
Các tổ chức kinh doanh chứng khoán, với đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm và tiềm lực tài chính mạnh, đang tích cực tham gia vào hoạt động bảo lãnh phát hành, đóng vai trò trung gian giữa nhà phát hành và nhà đầu tư Thông qua hoạt động này, họ thu về phí bảo lãnh phát hành Tuy nhiên, mỗi hình thức bảo lãnh phát hành đều đi kèm với mức độ rủi ro khác nhau, có thể phát sinh từ tranh chấp pháp lý hoặc hợp đồng không chặt chẽ, cũng như việc không tuân thủ quy định pháp luật trong giao dịch.
Quản lý danh mục đầu tư là hoạt động quản lý vốn của khách hàng thông qua việc mua bán và nắm giữ chứng khoán vì lợi ích của họ Công ty quản lý sẽ thu phí quản lý và có quyền quyết định về danh mục đầu tư trong khuôn khổ đã thỏa thuận Rủi ro và lợi nhuận từ danh mục sẽ do khách hàng gánh chịu theo thỏa thuận ban đầu Tuy nhiên, nếu kết quả không đạt như mong đợi, điều này có thể làm giảm uy tín của công ty quản lý trong mắt khách hàng.
Nghiệp vụ tư vấn tài chính và đầu tư chứng khoán của công ty chứng khoán đóng vai trò quan trọng trong việc tư vấn các vấn đề tài chính của doanh nghiệp, Chính phủ và giá trị chứng khoán Hoạt động này ảnh hưởng lớn đến quyết định tài chính và giao dịch chứng khoán của nhiều chủ thể, từ đó góp phần vào sự phát triển của thị trường chứng khoán và nền kinh tế Tuy nhiên, rủi ro có thể phát sinh từ việc tư vấn sai lệch, làm tổn hại đến uy tín của tổ chức chứng khoán, hoặc từ việc ký kết hợp đồng không đúng yêu cầu, dẫn đến hậu quả bất lợi cho công ty.