TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU
CƠ SỞ LUẬN
2.1.1 Giới thiệu về thị trường chứng khoán Việt Nam
Thị trường chứng khoán là nơi giao dịch giữa người mua và người bán cổ phiếu, đại diện cho quyền sở hữu doanh nghiệp Nó bao gồm cả cổ phiếu niêm yết trên sàn giao dịch công khai và cổ phiếu giao dịch không công khai, như cổ phần của công ty tư nhân qua các nền tảng gọi vốn cộng đồng Các khoản đầu tư chủ yếu được thực hiện thông qua môi giới chứng khoán và nền tảng giao dịch điện tử.
Thị trường chứng khoán Việt Nam ra đời từ việc thành lập Ủy ban Chứng khoán Nhà nước vào ngày 28/11/1996, theo Nghị định số 75/1996/NĐ-CP của Chính phủ.
Vào ngày 11/7/1998, Trung tâm Giao dịch chứng khoán TP.HCM được thành lập nhằm tổ chức và quản lý hoạt động mua bán chứng khoán Đến ngày 28/7/2000, trung tâm chính thức hoạt động và thực hiện phiên giao dịch đầu tiên với hai mã cổ phiếu REE và SAM, đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong lịch sử thị trường chứng khoán Việt Nam.
Sau 20 năm phát triển, thị trường chứng khoán Việt Nam đã trở nên mạnh mẽ, với 1.605 công ty niêm yết và đăng ký giao dịch trên hai sở giao dịch chứng khoán, cùng khối lượng chứng khoán đạt 150 tỷ đơn vị.
Tính đến ngày 31/10/2019, mức vốn hóa thị trường chứng khoán Việt Nam đạt 5.686.846 tỷ đồng, tương đương 102,74% GDP, điều này cho thấy vai trò quan trọng của thị trường chứng khoán đối với nền kinh tế quốc gia.
Thị trường chứng khoán đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy cải cách và cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước, từ đó góp phần tái cơ cấu, sắp xếp, đổi mới và nâng cao hiệu quả hoạt động của các doanh nghiệp này, hỗ trợ cho sự phát triển kinh tế - xã hội.
Cổ phần hóa doanh nghiệp nhà nước kết hợp với việc niêm yết cổ phiếu trên thị trường chứng khoán không chỉ chuyển đổi các doanh nghiệp sang mô hình hoạt động tự chủ và linh hoạt, mà còn nâng cao hiệu quả, tính minh bạch trong quản trị và năng lực cạnh tranh.
Tính đến ngày 20/10/2019, đã có 841 doanh nghiệp cổ phần hóa thực hiện niêm yết/đăng ký giao dịch trên hai sở giao dịch chứng khoán (HNX và HoSE).
Thị trường chứng khoán (TTCK) đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế thị trường, nơi bao gồm thị trường hàng hóa và thị trường tài chính Thị trường tài chính lại được chia thành thị trường tiền tệ và thị trường vốn Trong khi thị trường tiền tệ tập trung vào luân chuyển vốn ngắn hạn, cung cấp vốn lưu động cho nền kinh tế, thì thị trường chứng khoán tập trung vào việc luân chuyển vốn trung và dài hạn, hỗ trợ đầu tư phát triển thông qua các công cụ chứng khoán như cổ phiếu và trái phiếu Do đó, để có một nền kinh tế thị trường hoàn chỉnh, thị trường chứng khoán là không thể thiếu.
- Huy động vốn tiết kiệm trong & ngoài nuớc cho đầu tu phát triển.
- Tạo môi truờng đầu tu, tính thanh khoản cho CK.
- Dịch chuyển và phân bổ vốn đến nơi hiệu quả.
- Tăng cuờng hiệu quả và sự minh bạch của DN.
- Thúc đẩy tiến trình cổ phần hóa.
- Môi truờng điều chỉnh kinh tế vĩ mô, giảm lạm phát.
- Phản ánh nền kinh tế. Đặc điểm của TTCK
- Quan hệ tài trợ trực tiếp giữa nguời đầu tu mua chứng khoán và nguời sử dụng vốn (phát hành CK).
- Các tổ chức trung gian đóng vai trò hỗ trợ phát hành và giao dịch mua/bán CK.
- Chứa đựng yếu tố đầu cơ, lan truyền rủi ro cao, rút vốn ồ ạt.
Trong tâm lý học, "hiệu ứng đám đông" là hiện tượng khi một nhóm người chấp nhận một quan điểm hay hành động mà không suy nghĩ hay phản biện, chỉ vì thói quen hoặc sự ảnh hưởng từ người khác Đây là một hiện tượng phổ biến và bất kỳ ai cũng có thể rơi vào tình trạng này.
Tâm lý đám đông là một hiện tượng tâm lý có tính chất dây chuyền, trong đó hành vi của đám đông ảnh hưởng đến tâm lý của những người bên ngoài Hệ quả của hiệu ứng này thường khiến người bị tác động hành xử tương tự như đám đông, hoặc ít nhất là có xu hướng làm theo Khi số lượng người tham gia vào hiệu ứng này tăng lên, tác động của nó cũng trở nên mạnh mẽ hơn.
Theo Le Bon, trong đám đông, cái tôi cá nhân bị xóa nhòa, dẫn đến sự mất mát cá tính Ông chỉ ra ba nguyên nhân chính cho hiện tượng này: Thứ nhất, cá nhân cảm thấy sức mạnh vô địch khi ở trong đám đông, cho phép họ buông lỏng những bản năng mà thường ngày họ phải kiềm chế Thứ hai, sự lây nhiễm trong đám đông tạo ra và quyết định xu hướng tính cách đặc biệt, khiến cá nhân sẵn sàng hy sinh quyền lợi của mình cho lợi ích chung, điều này trái với bản chất con người Cuối cùng, nguyên nhân quan trọng nhất là khả năng dễ bị ám thị, nơi mà sự phấn khích trong đám đông trở nên mãnh liệt hơn do ảnh hưởng lẫn nhau, dẫn đến việc các cá nhân hành động theo cách mà họ không thể khi đứng một mình.
Sự lây nhiễm trong đám đông không chỉ dễ nhận ra mà còn ảnh hưởng mạnh mẽ đến tính cách của các cá nhân, thường được xem như hiện tượng thôi miên Trong bối cảnh này, mọi cảm xúc và hành động đều có khả năng lây lan, khiến cá nhân sẵn sàng hy sinh quyền lợi riêng để phục vụ lợi ích chung Bên cạnh đó, còn nhiều yếu tố quan trọng khác góp phần hình thành tâm lý đám đông.
Hiệu ứng đám đông là kết quả của tâm lý bầy đàn đã tồn tại hàng triệu năm trong lịch sử loài người, phản ánh bản năng bẩm sinh của cả con người và động vật Về mặt sinh học, tính chất bầy đàn này thể hiện sự tiếp nối của cơ chế đa bào, khi mỗi cá thể cảm thấy thiếu thốn khi đứng một mình Nỗi sợ hãi của trẻ em là minh chứng cho bản năng này, và việc chống lại bầy thường bị né tránh do nỗi sợ chia lìa Nghiên cứu FMRI của nhà khoa học thần kinh Gregory Berns tại đại học Emory chỉ ra rằng não bộ có sự khác biệt rõ rệt khi cá nhân thỏa hiệp hay không thỏa hiệp Trong thí nghiệm, khi các đối tượng bị nhóm lại và chọn câu trả lời sai, 41% trong số họ đã thỏa hiệp, kích hoạt vùng não liên quan đến nhận thức Ngược lại, khi họ không thỏa hiệp, các vùng não liên quan đến cảm giác không thoải mái sẽ được kích hoạt, lý giải tại sao hầu hết mọi người không muốn tách rời khỏi chuẩn mực xã hội.
Gustave Le Bon (nhà tâm lý xã hội học) đã rút ra 5 đặc điểm của một đám đông như sau:
-Đám đông bồng bột, bất định và dễ kích động.
-Đám đông luôn tuân theo những kích động.
Đám đông thường dễ bị ảnh hưởng và thiếu khả năng tự phê phán, dẫn đến việc dễ dàng bị thôi miên và tin tưởng vào những thông tin không chính xác Tình cảm trong đám đông thường mang tính chất đơn giản nhưng lại rất mãnh liệt và phấn khích.
- Đám đông còn dễ bị mê hoặc bởi ma lực của ngôn từ.
Đám đông thường coi cái phi thực là ưu việt hơn cái thực, cho thấy rằng những điều không hiện hữu cũng có sức ảnh hưởng mạnh mẽ như những điều hiện hữu Họ có xu hướng không phân biệt rõ ràng giữa sự tồn tại và không tồn tại.
Hiệu ứng đám đông là một hiện tượng tâm lý xã hội có tính hai mặt, bao gồm cả tích cực và tiêu cực Điều này cho phép các cộng đồng, từ nhóm nhỏ đến quốc gia, thực hiện những điều vĩ đại mà cá nhân không thể làm được Le Bon cũng thừa nhận rằng trong một số trường hợp, đạo đức của đám đông có thể vượt trội hơn đạo đức của từng cá nhân, cho phép họ thực hiện những hành động cao cả và bất vụ lợi.
KHOẢNG TRỐNG VÀ CÂU HỎI NGHIÊN CỨU
Các nghiên cứu trước đây về thị trường chứng khoán Việt Nam còn thiếu sót do chưa khai thác đầy đủ thông tin từ nhà đầu tư, công ty chứng khoán và phản ứng của thị trường Bài nghiên cứu này sẽ kế thừa và phát triển để xác định các yếu tố ảnh hưởng đến tâm lý, đặc biệt là tâm lý đám đông, từ đó phân tích thực trạng ra quyết định trên thị trường chứng khoán Việt Nam và mức độ ảnh hưởng của tâm lý đám đông đối với thị trường.
Dựa trên những mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu, bài làm sẽ đặt ra 4 câu hỏi nghiên cứu chính, cụ thể là:
Câu hỏi 1: Có hay không sự tác động của các nhân tố tâm lý đặc biệt là tâm lý đám đông trên thị truờng chứng khoán Việt Nam?
Câu hỏi 2: những nhân tố nào đã dẫn tới những biểu hiện tâm lý đám đông đó bao trùm toàn thị truờng?
Để hạn chế ảnh hưởng của tâm lý đám đông đối với quyết định đầu tư trên thị trường chứng khoán, các nhà đầu tư cần áp dụng những giải pháp như: tăng cường nghiên cứu và phân tích thông tin thị trường, xây dựng chiến lược đầu tư dài hạn, và duy trì kỷ luật trong việc ra quyết định Bên cạnh đó, việc tham gia các khóa học về tâm lý đầu tư và quản lý cảm xúc cũng giúp nâng cao khả năng tự chủ, từ đó giảm thiểu rủi ro do tâm lý đám đông gây ra.
KHUNG NGHIÊN CỨU
Dựa trên lý luận về các nhân tố đã phân tích và những hạn chế của các nghiên cứu trước, tác giả đề xuất một khung nghiên cứu nhằm làm rõ các nhân tố tác động và giải quyết các câu hỏi đã được đặt ra.
2.4.1 Các nhân tố tác động tới tâm lý nhà giao dịch đặc biệt là tâm lý đám đông
Chính sách pháp luật và quy định trong lĩnh vực tài chính đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của nhà đầu tư Việc xây dựng hệ thống pháp luật đầy đủ và tối ưu giúp tạo ra hành lang pháp lý vững chắc, đảm bảo sự vận hành hiệu quả và ổn định của thị trường chứng khoán Các khía cạnh quan trọng cần xem xét bao gồm sự đồng bộ của hệ thống pháp luật, chính sách thuế và phí giao dịch hợp lý, hài hòa chuẩn mực kế toán với báo cáo tài chính quốc tế, cùng với các sản phẩm giao dịch phù hợp và chính sách bảo vệ nhà đầu tư Hơn nữa, sự rõ ràng trong quy định tài chính còn phản ánh qua mức độ ổn định của môi trường chính trị, tự do hóa thị trường và các chính sách kinh tế vĩ mô.
Thị trường chứng khoán và nhân tố kinh tế trong nước có mối quan hệ tương tác chặt chẽ, với thị trường chứng khoán không chỉ là thước đo sức khỏe của nền kinh tế mà còn là kênh huy động vốn quan trọng Các nhân tố kinh tế ảnh hưởng đến thị trường thông qua những chỉ tiêu như đổi mới tài chính, thanh khoản của thị trường chứng khoán và thu nhập bình quân đầu người.
Nhân tố văn hóa xã hội ảnh hưởng đến thị trường tài chính qua các chỉ tiêu như mật độ dịch vụ tài chính, số lượng nhà đầu tư, thành phần tham gia thị trường và kiến thức của cá nhân Những yếu tố này đóng vai trò quan trọng trong việc xác định sự phát triển và ổn định của thị trường tài chính.
Trong thời đại công nghệ 4.0, thông tin về nền kinh tế và doanh nghiệp được cập nhật nhanh chóng, nhưng bên cạnh những tin tức hữu ích, còn nhiều nguồn tin thổi phồng và sai lệch Những thông tin này ảnh hưởng tiêu cực đến tâm lý giao dịch của nhà đầu tư và có tác động lớn đến diễn biến của thị trường.
Các nhân tố từ bên ngoài
Nhân tố Kinh tế thế giới: thế giới bao giồm toàn bộ các quốc gia trong đó có
Nền kinh tế toàn cầu có tác động sâu rộng đến mọi quốc gia, đặc biệt là Việt Nam, nơi thị trường vẫn còn non trẻ và dễ bị ảnh hưởng bởi các biến động từ thị trường quốc tế.
Sự ổn định chính trị là yếu tố quan trọng hàng đầu cho sự phát triển kinh tế Khi chính trị vững mạnh, sự phát triển kinh tế sẽ diễn ra hiệu quả hơn Sự thống nhất giữa các chính sách chính trị và kinh tế tạo điều kiện thuận lợi cho sức mạnh của một quốc gia Ngược lại, bất ổn chính trị ở các cường quốc kinh tế sẽ ảnh hưởng lớn đến tâm lý của các nhà đầu tư toàn cầu.
Nhân tố an sinh xã hội và y tế toàn cầu, cùng với mức thu nhập bình quân đầu người, đóng vai trò quan trọng trong đời sống con người Để những tài sản dư thừa được sử dụng hiệu quả, cần đảm bảo một môi trường sống an toàn Khi môi trường sống được cải thiện, thị trường tài chính sẽ hoạt động hiệu quả hơn, duy trì chức năng của nó và giúp đồng tiền lưu thông theo chu kỳ kinh tế.
2.4.2 Biểu hiện của thị trường trước những nhân tố trên thông qua chỉ số thị trường chung VN Index, từ chỉ số VNIndex thiết lập mô hình phản ánh tâm lý đám đông Boom & Bust đồng thời dự đoán xu hướng tương lai của thị trường
Chỉ số VN-Index, chỉ số chứng khoán chính thức của Sở Giao dịch chứng khoán TP HCM (HSX), được thiết lập để phản ánh sự biến động giá của tất cả các cổ phiếu đang niêm yết trên HSX.
Chỉ số VN-Index là chỉ số đo lường sự biến động giá cổ phiếu, được tính toán dựa trên phương pháp bình quân vốn hóa thị trường của tất cả các cổ phiếu niêm yết tại Sở giao dịch chứng khoán TP HCM Phương pháp tính toán chỉ số này được thể hiện rõ ràng trong các quy định hiện hành.
Tông giả trị thị trivừng hiện tại (GF 1 )
Fon^ giả trị thị trvvờng goc (GT fi )
Tìm hiêu mô hình Boom & Bust
Hinh 2.1:Mô hình Boom & Bust
Mô hình Boom & Bust là một khái niệm kinh điển giải thích sự hình thành, phát triển và sụp đổ của tâm lý đám đông, bao gồm hai giai đoạn chính: Boom (tăng trưởng) và Bust (sụp đổ) khi quy mô đám đông đạt đến mức đủ lớn.
Hình 2.2 : Quá trình hình thành và đổ vỡ Boom & Bust
Quan sát giá và khối lượng giao dịch
Trong giai đoạn đẩy giá (Boom), giá và thanh khoản thường tăng ổn định, cho thấy sự tham gia ngày càng đông đảo của nhà đầu tư Khi quy mô đám đông đủ lớn, thanh khoản sẽ đạt mức cao và biên độ dao động giá cũng tăng lên, đây là dấu hiệu cảnh báo nguy hiểm cho thị trường Thời điểm này cho thấy khu vực đỉnh của thị trường đang hình thành, và quá trình sụp đổ (Bust) có thể sắp xảy ra Câu nói “lượng đi trước giá” là kim chỉ nam quan trọng để dự đoán thời điểm thị trường đạt đỉnh, khi mà thanh khoản đạt mức cao nhất và giá biến động mạnh nhất.
Hình 2.1: Giá và khối lượng tăng dần và đạt mức cao nhất vùng đỉnh
Mô hình Boom and Bust bắt đầu với xu hướng chậm rãi và độ dốc nhẹ, sau đó đột ngột tăng tốc và đạt độ dốc rõ rệt trong giai đoạn Boom Trong giai đoạn Bust, giá hình thành các mô hình hoặc hành động đảo chiều, thường kèm theo sự phân kỳ, giá tăng nhanh và thanh khoản đạt mức cao nhất Hiểu tâm lý đám đông là chìa khóa để áp dụng thành công mô hình này trong đầu tư.
Trong giai đoạn tăng trưởng ổn định, tâm lý thị trường vững vàng thu hút các nhà đầu tư đang do dự Tuy nhiên, khi sự hưng phấn gia tăng, giá cả có thể tăng đột ngột, khiến nhà đầu tư cảm thấy áp lực phải mua ngay do lo sợ bỏ lỡ cơ hội (FOMO) Ngược lại, trong xu hướng giảm, giá giảm mạnh buộc nhà đầu tư phải bán gấp để tránh thua lỗ sâu hơn.
CHƯƠNG 3: THỰC TRẠNG ẢNH HƯỞNG CỦA TÂM LÝ ĐÁM ĐÔNG TRONG VIỆC RA QUYẾT ĐỊNH CỦA NHÀ ĐẦU TƯ TRÊN THỊ
TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM
TỔNG QUAN VỀ THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM
Lý do chọn giai đoạn 2006 - 2020?
Theo các chuyên gia đầu tư chứng khoán, để thành công trong lĩnh vực này, nhà đầu tư cần có sự kiên nhẫn, khả năng chịu đựng áp lực, trí thông minh và một chút may mắn Không ai có thể khẳng định mình luôn đúng trên thị trường, vì trải nghiệm là yếu tố quan trọng cho bất kỳ ai muốn đầu tư Thị trường chứng khoán Việt Nam từ 2006 đến 2020 đã trải qua nhiều giai đoạn, từ bi quan đến tự tin, phản ánh rõ nét tâm lý nhà đầu tư Để hiểu rõ về biến động của thị trường, chúng ta cần xem xét hành động mua - bán và nắm giữ cổ phiếu, cùng với sự thay đổi của biểu đồ giá và khối lượng giao dịch, đặc biệt là chỉ số VN Index.
Hình 3.1 : Tổng quan VN Index 2006 - 2020
Trên đây là biểu đồ thể hiện sự biến động giá, khối lượng giao dịch và RSI
(14) của chỉ số VNIndex chart monthy giai đoạn từ 2006 - 2020 Sơ lược có thể chia thành 05 mốc chính:
Giai đoạn 2006 - 2007 đánh dấu sự bùng nổ của thị trường chứng khoán Việt Nam khi kỳ vọng về việc gia nhập WTO thu hút mạnh mẽ dòng vốn ngoại qua FDI và FII Sự kích thích từ dòng vốn trong nước cũng góp phần quan trọng, giúp chỉ số chứng khoán tăng mạnh từ 315 điểm lên đỉnh 1.182 điểm.
Vào đầu năm 2009, giai đoạn 2 của cuộc khủng hoảng toàn cầu 2008, chính phủ Việt Nam đã triển khai gói kích thích tài khóa 6 tỷ USD cùng nhiều biện pháp khác để thúc đẩy kinh tế Sự gia tăng dòng vốn giá rẻ đã giúp VN Index phục hồi mạnh mẽ, từ mức đáy 235 điểm vươn lên 630 điểm chỉ trong 3 tháng.
- Giai đoạn 3 (đầu năm 2014): Sau giai đoạn downtrend vì khủng hoảng
Từ năm 2009 đến 2013, VN Index đã có sự tăng trưởng đáng kể từ đầu năm 2014, nhờ vào kỳ vọng kinh tế phục hồi Tuy nhiên, sự kiện Trung Quốc đưa giàn khoan HD981 ra Biển Đông vào tháng 4 năm 2014 đã khiến VN Index mất toàn bộ thành quả tích lũy từ đầu năm.
Giai đoạn 4 (2016 - giữa 2018) đánh dấu kỳ vọng Việt Nam được nâng hạng thị trường từ cận biên lên mới nổi, nhờ vào các yếu tố như thoái vốn nhà nước và làn sóng vốn ngoại thứ hai liên tục đổ vào Điều này đã kích thích dòng tiền trong nước, giúp VN Index chinh phục mốc 1.200 điểm, đạt mức cao nhất mọi thời đại.
Giai đoạn 5, bắt đầu từ cuối năm 2018 đến nay, VN Index đã trải qua áp lực điều chỉnh mạnh mẽ, đặc biệt là do sự bùng phát của nCov 19, tác động mạnh mẽ đến thị trường Chỉ trong tháng 3/2020, VN Index đã mất toàn bộ thành quả tích lũy trong suốt hai năm trước đó.
THỰC TRẠNG SỰ ẢNH HƯỞNG CỦA TÂM LÝ ĐÁM ĐÔNG TRONG VIỆC RA QUYẾT ĐỊNH CỦA NHÀ ĐẦU TƯ TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2006-2020
Giai đoạn 2006 - 2007 chứng kiến sự bùng nổ của thị trường chứng khoán Việt Nam nhờ vào kỳ vọng gia nhập WTO, khi dòng vốn ngoại từ FDI và FII liên tục đổ vào, cùng với việc kích hoạt dòng vốn nội địa, giúp chỉ số chứng khoán tăng mạnh từ 315 điểm lên đỉnh 1.182 điểm.
Hình 3.2 VNIndex giai đoạn 2006-2008 kết hợp mô hình Boom & Bust
Thị trường vốn diễn ra theo chu kỳ, với những đỉnh cao và đáy sâu Người tham gia thị trường từ những ngày đầu không thể quên giai đoạn bùng nổ năm 2006, khi đầu tư chứng khoán trở thành trào lưu phổ biến, thu hút sự chú ý từ báo chí và truyền thông Đỉnh điểm vào ngày 12/03/2007, chỉ số thị trường đạt 1179.32 điểm Tuy nhiên, chỉ vài tháng sau, từ tháng 10/2007 đến đầu năm 2009, thị trường chứng khoán rơi vào khủng hoảng, chứng kiến sự sụt giảm nghiêm trọng về giá cổ phiếu, khiến nhiều nhà đầu tư rơi vào tình trạng hoảng loạn.
Kênh đầu tư chứng khoán đã trở thành một "hố đen trong vũ trụ" thu hút nguồn vốn lớn từ thị trường nhờ vào cơ hội và tiềm năng bứt phá của nó Đối với các nhà đầu tư chuyên nghiệp và quỹ lớn, sự kiện Việt Nam gia nhập WTO vào cuối năm 2006 và đầu năm 2007 đã mở ra một trang sử mới cho nền kinh tế, kích thích niềm tin vào sự tự do hóa thương mại và các chính sách giao dịch cởi mở Điều này không chỉ thu hút sự quan tâm của nhà đầu tư trong nước mà còn từ các dòng vốn nước ngoài, tạo nên một thị trường mới nổi đầy tiềm năng như Việt Nam.
Thị trường chứng khoán Việt Nam đã ghi nhận mức tăng trưởng ấn tượng 145% trong năm 2006, dẫn đầu khu vực Châu Á - Thái Bình Dương và vượt qua cả Thượng Hải với 130% Sự bùng nổ này đã khiến hệ thống máy chủ của thị trường gặp sự cố, dẫn đến việc Sở Giao dịch Chứng khoán TP.HCM phải tạm ngừng phiên giao dịch vào ngày 2/2/2007 Gần đây, vào ngày 10/6/2020, phần mềm hệ thống cũng gặp lỗi do khối lượng giao dịch cao kỷ lục gần 8 nghìn tỷ đồng, đánh dấu lần thứ hai Trung tâm gặp phải tình trạng này.
Thị trường chứng khoán TP.HCM đã phải ngừng giao dịch do các "lỗi kỹ thuật" trong bối cảnh FDI tăng trưởng từ 4.1 đến 20.38 Sự bùng nổ khó hiểu của thị trường đã tạo ra tâm lý cả tin trong đám đông, khiến họ dễ dàng tin vào mọi thông tin và tin đồn Tâm lý "cứ mua là thắng" trở thành đặc điểm nổi bật trong giai đoạn này Nhiều cuộc điều tra cho thấy phần lớn tiểu thương, người về hưu và sinh viên không có nhiều kiến thức về các doanh nghiệp niêm yết, thậm chí có người tham gia thị trường chỉ với "con mã chứng khoán" mà không có sự chuẩn bị kỹ lưỡng.
Dưới đây là bảng sô liệu thống kê FDI vào VN GĐ 2006-2019 theo Bộ KD&ĐT
Bảng 3.1 Thống Kê FDI Vào VN Giai Đoạn 2006 - 2019 (Đvt: Tỷ $)
Nguồn: Bộ kế hoạch đầu tư
Hình 3.3: Thống kê FDI Việt Nam giai đoạn 1998 - 2016
Vào cuối năm 2007, thị trường chứng khoán bắt đầu sụt giảm mạnh, dẫn đến sự hoảng loạn trên thị trường Tâm lý nắm giữ cổ phiếu trước đây đã chuyển sang hành động bán tháo, với sự xuất hiện của tâm lý đám đông hoảng loạn Thay vì niềm tin vào sự tăng trưởng tiếp theo, nhà đầu tư lo lắng và bi quan khi thị trường nhuốm màu đỏ Giai đoạn Bust đã xuất hiện, thay thế sự tự tin thái quá bằng nỗi lo sợ tột độ Các phiên giao dịch liên tiếp ghi nhận điểm số giảm, với giá kết phiên thấp hơn giá mở cửa, không có dấu hiệu phục hồi nào trong tháng 10/2007.
Sự bi quan và tâm lý chạy theo đám đông đã dẫn đến việc các nhà đầu tư vội vàng bán tháo cổ phiếu, bất chấp tình hình hoạt động và bản chất kinh doanh của công ty Tình hình thị trường hiện tại đang bị bóp méo, không có lý do nào đủ mạnh để hỗ trợ, trong khi nỗi lo sợ về đà giảm tiếp tục gia tăng và câu trả lời cho thời điểm kết thúc vẫn chưa được xác định.
Trong giai đoạn cuối 2007 đến đầu 2009, nhiều tài khoản khách hàng tại các công ty chứng khoán đã chịu thua lỗ nặng, khiến không ít người rơi vào cảnh không nhà cửa khi toàn bộ tài sản gia đình được đầu tư vào chứng khoán Mặc dù triết lý đầu tư của Warren Buffet có giá trị, nhưng sự tham lam chỉ có thể mang lại lợi ích khi chúng ta có khả năng dự đoán đúng về điểm bắt đáy và có nguồn vốn đủ lớn để duy trì tài khoản an toàn trong thời kỳ khó khăn Tuy nhiên, việc xác định đáy và đỉnh giao dịch trên thị trường chứng khoán là điều vô cùng khó khăn.
Thị trường chứng khoán nhanh chóng rơi vào tình trạng hoảng loạn sau giai đoạn hoàng kim do tâm lý lo lắng của nhà đầu tư Sự lo sợ về khả năng tăng trưởng của thị trường và khủng hoảng kinh tế toàn cầu khiến nhiều người chốt lời sớm, trong khi những người khác lại giữ lỗ do tự tin thái quá Tâm lý chủ đạo trong giai đoạn này là nỗi lo rằng mọi thứ sẽ trở về trạng thái ban đầu, nhưng ở một vị trí không thể xác định rõ.
Hình 3.4 VN Index giai đoạn 2006 - 2007
Trong giai đoạn sụp đổ của thị trường chứng khoán, chỉ số VN Index phản ánh rõ ràng sự hoảng loạn, không có nhịp hồi phục và liên tục tạo ra các khoảng trống giữa các phiên giao dịch Ban đầu, thị trường có sự hồ hởi với kỳ vọng tăng trưởng, nhưng đã nhanh chóng bị ảnh hưởng bởi tâm lý lo sợ, dẫn đến làn sóng bán tháo mạnh mẽ Đáy suy thoái được thiết lập vào cuối tháng 2/2009 khi VN Index giảm xuống còn 235 điểm, ghi nhận mức giảm kỷ lục chỉ trong hai năm, bỏ qua quá trình tăng trưởng bền vững trước đó.
Vào đầu năm 2009, gói kích thích tài khóa 6 tỷ USD của chính phủ Việt Nam, cùng với các biện pháp hỗ trợ kinh tế trước tác động của khủng hoảng toàn cầu 2008, đã tạo ra dòng vốn giá rẻ đổ vào thị trường chứng khoán Điều này giúp VN Index phục hồi mạnh mẽ từ mức đáy 235 điểm lên 630 điểm chỉ trong vòng 3 tháng.
Hình 3.5 : Quá trình Boom & Bust của VN Index năm 2009 Giai đoạn 3 (đầu năm 2014): Sau giai đoạn downtrend vì khủng hoảng
Từ năm 2009 đến 2013, VN Index đã có sự tăng trưởng đáng kể từ đầu năm 2014 với hy vọng kinh tế sẽ phục hồi Tuy nhiên, sự kiện Trung Quốc đưa giàn khoan HD981 ra biển Đông vào tháng 4 năm 2014 đã làm VN Index mất toàn bộ thành quả tích lũy từ đầu năm.
Hình 3.6 : Quá trình Boom & Bust của VN Index năm 2014
Giai đoạn từ 2009 đến 2016 là thời kỳ phục hồi của thị trường chứng khoán Việt Nam, không chỉ giúp tạo nền tảng cho sự bùng nổ sau này mà còn chứng kiến sự biến động của chỉ số VNIndex trong khoảng từ 310 điểm vào tháng 1/2012 đến 641 điểm vào cuối tháng 9/2009 và đầu tháng 9/2014 Mốc 641 điểm trở thành một ngưỡng tâm lý quan trọng, khi thị trường không thể vượt qua mức này trong suốt 8 năm.
Hình 3.7 Quá trình Boom & Bust của VN Index năm 2016 - 2018
Giai đoạn 4 (2016 - giữa 2018) chứng kiến kỳ vọng Việt Nam được nâng hạng thị trường từ cận biên lên mới nổi, cùng với nhiều xúc tác như thoái vốn nhà nước và làn sóng vốn ngoại thứ hai Những yếu tố này đã kích thích dòng tiền trong nước, giúp VN Index lần thứ hai chinh phục mốc 1.200 điểm, đánh dấu mức cao nhất mọi thời đại.
Việc nắm giữ cổ phiếu để kiếm lời từ thị trường chứng khoán trong giai đoạn
Giữa giai đoạn 2009-2016, thị trường chứng khoán Việt Nam trải qua nhiều khó khăn, không chỉ đối với cá nhân mà còn với các quỹ đầu tư lớn Diễn biến thị trường Sideway và nguy cơ sụp đổ vào cuối năm 2011, khi VN Index chỉ còn 330 điểm, đã tạo ra tâm lý lo ngại về một thị trường "Gấu" Trong bối cảnh rủi ro cao và lợi ích hạn chế, việc tìm kiếm và lựa chọn kênh đầu tư mới trở nên cần thiết và hợp lý hơn bao giờ hết.
ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG (cơ sở để đề xuất kiến nghị)
Tâm lý đám đông có ảnh hưởng lớn đến hành động của nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán, thể hiện qua các giai đoạn thị trường khác nhau Khi tâm lý lạc quan hoặc bi quan đạt đến cực điểm, nhà đầu tư thường có xu hướng mua mạnh hoặc bán tháo ồ ạt, dẫn đến sự biến động lớn về giá và thanh khoản Sự tác động này không chỉ tạo ra những biến động mạnh mẽ mà còn phản ánh tâm lý chung của thị trường.
Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu và Việt Nam đang trải qua nhiều biến động, việc đánh giá tác động của tâm lý đám đông trong quyết định đầu tư trở nên đặc biệt quan trọng Các diễn biến tích cực và tiêu cực được phân tích để làm rõ sức mạnh của hiệu ứng đám đông đối với thị trường và cách mà nó ảnh hưởng đến quyết định đầu tư của từng cá nhân.
Việc quyết định của nhà đầu tư chịu ảnh hưởng bởi tâm lý đám đông xuất phát từ ba nguyên nhân chính sau đây:
Nhà đầu tư thường thiếu sự chủ động và nguyên tắc nhất quán trong giao dịch, dẫn đến việc không có phương pháp rõ ràng để chọn cổ phiếu hay khoản đầu tư tốt Họ cũng chưa kiểm soát tốt cảm xúc cá nhân, dễ bị ảnh hưởng bởi tác động tiêu cực từ đám đông Sự thiếu linh hoạt và chủ động trong đầu tư là nguyên nhân chính khiến quyết định của họ bị chi phối mạnh mẽ bởi tâm lý và hành động của số đông.
Các nhà cung cấp dịch vụ chứng khoán thường đưa ra những nhận định dựa trên thị trường, nhưng nhiều thông tin lại chỉ mang tính phỏng đoán và thiếu căn cứ rõ ràng, dẫn đến những thống kê không trung thực gây hoang mang dư luận Trong quá trình làm việc với khách hàng, nhiều công ty chứng khoán tập trung vào lợi nhuận cá nhân của môi giới mà quên mất mục tiêu bảo toàn vốn cho khách hàng Điều này khiến nhiều nhà đầu tư dễ dàng bị ảnh hưởng bởi những lời kêu gọi của các môi giới thiếu chuyên môn, dẫn đến nguy cơ mất mát tài chính cho khách hàng.
Đám đông có xu hướng dễ manh động, và nếu Cơ quan Quản lý Nhà nước không thực hiện quản lý hiệu quả, thị trường có thể dễ dàng chuyển từ một môi trường đầu tư công bằng sang một thị trường bị chi phối bởi tâm lý đám đông Do đó, Cơ quan Quản lý Nhà nước cần triển khai các biện pháp mạnh mẽ để kiểm soát và điều chỉnh những diễn biến tâm lý phức tạp của đám đông trong bối cảnh hiện nay.
