PHẦN MỞ ĐẦU
Tính cấp thiết của đề tài
Tây Nguyên từ lâu đã được biết đến là vùng đất với bề dày lịch sử hình thành và phát triển - nơi được UNESCO công nhận là
Di sản phi vật thể đại diện của nhân loại là một yếu tố quan trọng trong việc phát triển bền vững kinh tế - xã hội tại 5 tỉnh vùng Tây Nguyên Đô thị Buôn Ma Thuột, với vai trò trung tâm, không chỉ cần tập trung vào phát triển đô thị mà còn phải chú trọng đến việc bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa truyền thống của các buôn làng dân tộc bản địa trong bối cảnh toàn cầu hóa.
Văn hóa bản địa của người Ê-đê từ lâu đã là biểu trưng của Buôn Ma Thuột, nhưng quá trình đô thị hóa đã ảnh hưởng tiêu cực đến không gian truyền thống của họ, từ quy hoạch, kiến trúc đến lối sống và tín ngưỡng Mặc dù có sự quan tâm đến việc gìn giữ và phát huy giá trị văn hóa phi vật thể, nhưng việc bảo tồn hiệu quả nhất chỉ có thể diễn ra trong một không gian cụ thể, tạo ra môi trường sống thực sự Buôn Ma Thuột, với vị trí chiến lược về kinh tế, chính trị và an ninh quốc phòng, cần phải phát triển thành một đô thị văn minh, hiện đại, nhưng vẫn giữ gìn bản sắc dân tộc, đây là mục tiêu quan trọng cần được ưu tiên hàng đầu.
Mục tiêu của luận văn là nghiên cứu nhằm thu thập tổng hợp dữ liệu, trên cơ sở bối cảnh và nét đặc trưng, sau đó tìm hướng phát
Đề xuất giải pháp cho hệ thống không gian buôn làng trong đô thị hiện đại và khu vực ngoại thị cần tạo sự kết nối hài hòa giữa khu phố mới và buôn làng truyền thống Mô hình này không chỉ đảm bảo phát triển bền vững mà còn phù hợp với cảnh quan tự nhiên và văn hóa, nâng cao chất lượng cuộc sống Qua đó, việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của buôn làng truyền thống dân tộc Ê-đê tại Buôn Ma Thuột sẽ được thực hiện, đồng thời làm cơ sở nghiên cứu cho toàn khu vực Tây Nguyên.
Mục tiêu và nội dung nghiên cứu
Mục tiêu 1 : Nhận diện giá trị đặc trưng không gian buôn làng truyền thống người dân tộc Ê-đê tại đô thị Buôn Ma Thuột
Dựa trên phân tích thực trạng và bối cảnh cùng với các nghiên cứu liên quan, bài viết tổng hợp những giá trị đặc trưng của không gian buôn làng truyền thống, bao gồm hệ thống giá trị vật thể và phi vật thể, nhằm đề xuất định hướng và mô hình phát triển phù hợp.
Mục tiêu 2: Đề xuất phương án bảo tồn và phát huy giá trị không gian buôn làng truyền thống người dân tộc Ê-đê tại đô thị Buôn Ma Thuột
Bài viết tập trung vào việc nhận diện giá trị đặc trưng của không gian buôn làng truyền thống của người dân tộc Ê-đê tại đô thị Buôn Ma Thuột Đồng thời, tác giả nghiên cứu và đánh giá các quan điểm, phân loại, cùng với nguyên tắc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa Từ đó, tác giả đưa ra các đề xuất định hướng và giải pháp quy hoạch xây dựng, nhằm bảo tồn và phát huy giá trị không gian buôn làng truyền thống trong bối cảnh phát triển đô thị mới.
Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu: Không gian buôn làng truyền thống các dân tộc Ê-đê tại đô thị Buôn Ma Thuột
Nghiên cứu tập trung vào hệ thống 13/33 buôn làng của dân tộc Ê-đê tại đô thị Buôn Ma Thuột, trong đó có 7 buôn nằm trong khu vực nội thị và 6 buôn nằm ở khu vực ngoại thị.
Đề tài nghiên cứu tập trung vào việc phân tích bối cảnh lịch sử của đô thị Buôn Ma Thuột và so sánh với hiện tại, từ đó đưa ra định hướng phát triển đến năm 2025 Nghiên cứu cũng nhấn mạnh vai trò và ý nghĩa của giá trị không gian buôn làng cho tương lai đến năm 2050, nhằm xây dựng mô hình phát triển bền vững cho thành phố.
Luận văn tập trung vào việc phân tích và khái quát các giá trị đặc trưng của các buôn làng truyền thống, đồng thời xác định ý nghĩa và mối quan hệ của chúng với cấu trúc không gian đô thị Buôn Ma Thuột Từ đó, luận văn đề xuất các định hướng, giải pháp và mô hình nhằm phát huy vai trò của các buôn làng, khẳng định nét đặc trưng của đô thị trong tương lai.
Phương pháp nghiên cứu
Phương pháp thu thập thông tin- số liệu:
Phương pháp lịch sử - logic
Phương pháp khảo sát điền dã
Phương pháp điều tra xã hội học
Phương pháp so sánh, đối chiếu, đánh giá và nhận dạng
Phương pháp hệ thống hóa – sơ đồ hoá – mô hình hóa
Phương pháp phân tích – tổng hợp
Ý nghĩa khoa học và giá trị thực tiễn của đề tài
Các định hướng và giải pháp cho mô hình buôn làng đều được xây dựng dựa trên bối cảnh thực tế của từng buôn làng hiện tại Việc áp dụng những mô hình này sẽ tạo sự hài hòa giữa khu phố mới và buôn làng truyền thống trong môi trường đô thị hiện đại Điều này đảm bảo sự phát triển bền vững, phù hợp với cảnh quan tự nhiên, văn hóa và nâng cao chất lượng cuộc sống cho cư dân.
Cấu trúc luận văn
NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
TỔNG QUAN VỀ BUÔN LÀNG TRUYỀN THỐNG NGƯỜI DÂN TỘC Ê-ĐÊ TẠI ĐÔ THỊ BUÔN MA THUỘT
MA THUỘT 1.1 Khái niệm – thuật ngữ khoa học
Di sản văn hóa phi vật thể
Di sản văn hóa vật thể
1.2 Tổng quan về buôn làng truyền thống người dân tộc Ê-đê tại đô thị Buôn Ma Thuột
1.2.1 Tổng quan về đô thị Buôn Ma Thuột
1.2.1.1 Vị trí, lịch sử hình thành đô thị Buôn Ma Thuột
Buôn Ma Thuột là thành phố tỉnh lỵ của Đăk Lăk, đồng thời là thành phố trung tâm vùng Tây Nguyên và là một trong số 8 đô thị loại
I trực thuộc tỉnh của Việt Nam
Lịch sử hình thành đô thị
Bản đồ quy hoạch lần đầu tiên về Ban- mé-Thuot được án bảnBuôn đầu tiên xuất hiện với đô thị là Buôn Kram
Làng dân tộc Ê-đê xuôi dọc bên cạnh dòng suối Ea-Tam
Bản đồ thứ hai trong ấn phẩm ghi nhận ngôi làng An Nam, thuộc khu vực người Trung Kỳ, được bố trí cạnh buôn Kram Ấn phẩm này cung cấp thông tin chi tiết về khu phố trong khu vực.
An Nam, khu phố của người Trung
Kỳ riêng biệt, ngày nay là trung tâm thành phố Khu vực người Ê-đê được tách biệt.
1.2.1.2 Hiện trạng, bối cảnh phát triển tại đô thị Buôn Ma Thuột Bảng 1.1 Bảng đánh giá hiện trạng đô thị Buôn Ma Thuột
- Nguồn tác giả tổng hợp từ [5]
Đà Tĩnh nổi bật với cảnh quan thiên nhiên phong phú và độc đáo, được Hiệp hội các Đô thị Việt Nam công nhận là một trong top 10 thành phố xanh, sạch, đẹp vào cuối năm 2009 Thành phố phát triển theo quy hoạch bền vững, với hệ thống giao thông hoàn chỉnh, bao gồm cả đường hàng không và dự kiến sẽ có tuyến đường sắt trong tương lai.
Cơ hội: Nhận được sự quan tâm nhiều hơn từ chính phủ khi đã là ĐT loại I Vị trí thuận lợi làm TT vùng TN.
Hạn chế: Địa hình phức tạp khó lập các tuyến GTCC Các
CT công ích xã hội hiện chưa đáp ứng đủ nhu cầu, trong khi thiết kế đô thị chưa được chú trọng, dẫn đến tình trạng kiến trúc lộn xộn ở nhiều khu vực Hệ thống sông, hồ, suối đang bị đô thị hóa mạnh mẽ, gây áp lực lên các buôn làng Nguy cơ bảo tồn giá trị văn hóa và các buôn làng dân tộc đang gia tăng Cần bảo vệ nguồn tài nguyên và môi trường, đồng thời triển khai đồng bộ hệ thống hạ tầng kỹ thuật để đảm bảo phát triển bền vững.
1.2.2 Tổng quan về buôn làng truyền thống người dân tộc Ê-đê tại đô thị Buôn Ma Thuột
1.2.2.1 Nguồn gốc, vai trò cộng đồng người dân tộc Ê-đê tại đô thị Buôn Ma Thuột
1.2.2.2 Quá trình hình thành và phát triển buôn làng truyền thống người dân tộc Ê-đê tại đô thị Buôn Ma Thuột
Quá trình hình thành và phát triển của buôn làng truyền thống của dân tộc Ê-đê được phân tích dựa trên kết quả tổng quan từ tài liệu [6] Trong đó, có khoảng 50 nóc nhà dài của người Ê-đê được bố trí dọc theo dòng suối, thể hiện đặc trưng văn hóa và lối sống của cộng đồng dân tộc này.
Ea tam do tù trưởng ama thuột cai quản với các buôn: buôn Ako
Prong, buôn Păn Lăm, buôn Kôsiêr, buôn ale, buôn cư dlue Xuôi theo dòng suối Ea tam đổ ra sông Krông ana nghĩa là sông mẹ
Quá trình đô thị hóa diễn ra từ những ngày đầu thực dân pháp đặt chân lên Tây Nguyên
Sự ra đời của đô thị kiểu thuộc địa đã thiết lập một bộ máy hành chính cùng với các dịch vụ cơ bản nhằm phục vụ cho hoạt động khai thác, đồng thời hình thành một trung tâm kết nối các khu vực buôn làng.
Sự trao đổi hàng hóa giữa người thượng và người xuôi đã diễn ra, dẫn đến sự hình thành của làng lạc giao và khu chợ trung tâm Buôn Ma Thuột Điều này đánh dấu sự tham gia của người Kinh trong quá trình phát triển đô thị.
Khu vực nội thị buôn ma thuột đã trở nên sầm uất với
“những công sở của pháp, những khu dân cư người việt, người âu xen kẽ với một số buôn làng của người ê đê
Sự phát triển đô thị nhanh chóng sau ngày giải phóng, nhờ vào các chương trình di dân đến vùng kinh tế mới, đã dẫn đến sự bành trướng của các khu vực người Kinh, bao quanh các buôn làng truyền thống của người Ê Đê.
Sự phát triển của đời sống đô thị kết hợp với việc người kinh mở rộng hoạt động vào các vùng sâu đã làm mờ nhòa ranh giới giữa đô thị và buôn làng.
Mối quan hệ giữa buôn làng và đô thị tại Tây Nguyên đã trải qua bốn giai đoạn phát triển: liên kết, bao bọc, xâm nhập và giao thoa Trong khu vực thành phố, có khoảng 33 buôn làng của các dân tộc Tây Nguyên, thể hiện sự đa dạng văn hóa và sự tương tác giữa các cộng đồng.
Hiện nay, chỉ còn khoảng 10-15 buôn làng truyền thống giữ được cấu trúc nguyên vẹn, trong khi phần lớn đã bị ảnh hưởng bởi quá trình đô thị hóa, dẫn đến sự thay đổi trong kiến trúc, phong cách sống và cấu trúc cộng đồng Những buôn làng này đang đối mặt với thách thức lớn về việc hội nhập để phát triển hay giữ gìn bản sắc văn hóa của mình.
7 a.Vị trí và mối liên hệ các buôn làng dân tộc Ê-đê tại đô thị Buôn Ma Thuột
+ Vị trí buôn làng so với nguồn nước
+ Vị trí buôn làng so với rừng và đất canh tác
Vị trí của buôn làng dân tộc Ê-đê có ảnh hưởng lớn đến sự phát triển kinh tế và văn hóa, nằm gần các trục giao thông chính và các điểm dân cư khác trong đô thị Cấu trúc và bố cục của buôn làng đã trải qua nhiều giai đoạn, phản ánh sự thay đổi trong lối sống và nhu cầu của cộng đồng Sự kết nối với các khu vực xung quanh cũng góp phần quan trọng vào việc bảo tồn và phát triển bản sắc văn hóa của người Ê-đê.
CÁC ĐẶC TRƯNG TRONG TỔ CHỨC c Đời sống văn hóa xã hội của buôn làng người dân tộc Ê-đê qua từng giai đoạn
Sự chuyển đổi phương thức sản xuất
Biến đổi trong tổ chức buôn và chế độ sở hữu
1.2.2.3 Vai trò và ý nghĩa buôn làng truyền thống người dân tộc Ê-đê tại đô thị Buôn Ma Thuột tầm nhìn tới 2050
1.3 Các nghiên cứu liên quan đến đề tài
Luận án phó Tiến sĩ của tác giả Lê Hoàng Sinh (1995) tập trung nghiên cứu quy hoạch kiến trúc buôn làng Ê-đê, nhằm phát triển kinh tế - xã hội và bảo tồn, phát huy truyền thống văn hóa dân tộc Nghiên cứu này không chỉ góp phần nâng cao đời sống cộng đồng mà còn giữ gìn bản sắc văn hóa đặc trưng của người Ê-đê.
Luận án nghiên cứu đặc điểm và quá trình hình thành, phát triển của buôn làng Ê-đê, tập trung vào mô hình quy hoạch dân cư Nghiên cứu này giúp tác giả hiểu rõ hơn về sự phân bố dân cư, tổ chức buôn làng và kiến trúc nhà ở của dân tộc Ê-đê qua các giai đoạn lịch sử, nhằm phục vụ phát triển kinh tế - văn hóa - xã hội cho đồng bào Ê-đê trong giai đoạn 1985-1995 Luận án cũng đề xuất giải pháp tổ chức buôn làng và kiến trúc Ê-đê theo nếp sống mới, phù hợp với điều kiện tự nhiên và kinh tế trong giai đoạn này.
Luận án Tiến sĩ của Nguyễn Hồng Hà (2007) tập trung vào việc bảo tồn và phát huy giá trị của các buôn làng truyền thống trong quá trình phát triển đô thị ở Tây Nguyên Nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc giữ gìn văn hóa địa phương, đồng thời đề xuất các giải pháp nhằm kết hợp hài hòa giữa phát triển kinh tế và bảo vệ di sản văn hóa Qua đó, tác giả mong muốn góp phần nâng cao nhận thức về giá trị văn hóa của buôn làng trong bối cảnh đô thị hóa ngày càng gia tăng.
Luận án này nghiên cứu một cách tổng quan và hệ thống các thể loại buôn làng trong các đô thị Tây Nguyên, nhằm cung cấp cái nhìn toàn diện về bối cảnh chung Đặc biệt, nó tập trung vào việc đề xuất các phương án mô hình bảo tồn và phát triển các buôn làng trong đô thị.
CƠ SỞ KHOA HỌC VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.1.1 Đặc trưng không gian đô thị - phương pháp nhận diện và đánh giá đặc trưng
2.1.2 Lý luận về bảo tồn không gian đô thị
2.2.1 Quyết định phê duyệt điều chỉnh quy hoạch chung của thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đăk Lăk đến năm 2025
2.2.2 Cơ sở pháp lý Việt Nam về bảo tồn di sản văn hóa
2.2.3 Cơ sở pháp lý về bảo tồn và phát huy giá trị không gian buôn làng truyền thống dân tộc Ê-đê tại đô thị Buôn Ma Thuột 2.3 Bài học kinh nghiệm
2.4.1 Xây dựng nội dung các bước nghiên cứu
Bước 1: Nghiên cứu các lý luận về cấu trúc đô thị và hiện trạng đô thị tỉnh lỵ Tây Nguyên:
Bước 1 tập trung vào việc phân tích hiện trạng và bối cảnh phát triển của đô thị Buôn Ma Thuột, đặc biệt là quá trình hình thành và phát triển của các buôn làng người Ê-đê qua các thời kỳ lịch sử Nghiên cứu sẽ xem xét các vấn đề cơ bản của từng buôn làng trong khu vực nội thị và ngoại thị, bao gồm các yếu tố văn hóa lịch sử, điều kiện tự nhiên và kinh tế - xã hội Đồng thời, sẽ phân tích các khu vực chức năng của buôn làng, các hoạt động tương tác giữa các buôn làng và mối liên hệ của chúng trong cấu trúc đô thị chung.
Bước 2: Nhận diện các giá trị đặc trưng của không gian buôn làng truyền thống dân tộc Ê-đê tại đô thị Buôn Ma Thuột
Dựa trên nghiên cứu hiện trạng của 13 buôn làng tiêu biểu trong số 33 buôn làng tại đô thị Buôn Ma Thuột, bài viết đã nhận diện các đặc trưng về mối quan hệ và vai trò của chúng trong việc định hình cấu trúc xã hội Qua đó, chúng ta có thể nhận biết được những giá trị đặc trưng cơ bản của các buôn làng này.
So sánh các đặc trưng của những buôn làng tiêu biểu giúp nhận diện tính tương đồng và khác biệt giữa chúng Hiểu rõ các đặc điểm chung và riêng, đặc biệt là sự khác biệt giữa buôn làng nội thị và ngoại thị, là cần thiết để xây dựng hình ảnh buôn làng có bản sắc riêng Điều này không chỉ góp phần tạo lập thế mạnh mà còn thúc đẩy sự phát triển của đô thị.
Bước 3: Phân nhóm các định hướng bảo tồn dựa trên tiền đề các giá trị đã nhận dạng ở bước 2
Trên cơ sở nghiên cứu thực trạng khu vực đô thị Buôn Ma Thuột và buôn làng truyền thống người dân tộc Ê-đê tại đô thị Buôn
Ma Thuột đang trải qua quá trình chuyển hóa không gian đô thị, với bước 1 là nhận diện giá trị đặc trưng và bước 2 là phân tích kết quả Điều này cho thấy khả năng biến đổi cấu trúc đô thị, đặc biệt là nhu cầu sử dụng đất, sẽ ảnh hưởng đến việc chuyển dịch cơ cấu phân khu chức năng trong toàn bộ đô thị Buôn Ma Thuột cũng như từng không gian buôn làng cụ thể.
Bước 4: Đề xuất các giải pháp, mô hình
Dựa vào kết quả tổng hợp các đặc trưng không gian hoạt động, không gian vật chất và ý nghĩa cảm thụ, cùng với các cơ sở pháp lý về chính sách và định hướng phát triển, chúng tôi đề xuất giải pháp phát triển mô hình bảo tồn và phát huy giá trị không gian buôn làng truyền thống Giải pháp này nhằm thích ứng với những thay đổi đa chiều trong hoạt động đô thị, đồng thời bảo vệ quyền lợi của các nhóm lợi ích xã hội trong bối cảnh phát triển đô thị bền vững.
Bước 5: Bàn luận về các vấn đề nghiên cứu, kết luận, kiến nghị
2.4.2 Phương pháp nhận diện đặc trưng không gian buôn làng truyền thống người dân tộc Ê-đê tại đô thị Buôn Ma Thuột – phương pháp điều tra xã hội học (Xây dựng bảng hỏi )
2.4.2.1 Phương pháp xác định đặc trưng chiều không gian vật chất: không gian buôn làng người dân tộc Ê-đê
2.4.2.2 Phương pháp xác định đặc trưng chiều không gian hoạt động: không gian buôn làng người dân tộc Ê-đê
2.4.2.3 Phương pháp xác định đặc trưng chiều không gian ý nghĩa: không gian buôn làng người dân tộc Ê-đê
Trong phần cơ sở của chương, học viên khẳng định yếu tố đặc trưng quan trọng và nhận được sự đồng thuận cao từ nhiều phía, không bị ảnh hưởng bởi vị trí địa lý hay sự khác biệt cá nhân Các chính sách phát triển đô thị Buôn Ma Thuột đã nhận thức rõ điều này, nhưng vẫn cần đi sâu vào từng lĩnh vực cụ thể Để khai thác hiệu quả các yếu tố đặc trưng và bảo tồn giá trị buôn làng truyền thống, cần có nghiên cứu khoa học và đầy đủ nhằm đề xuất các mô hình bảo tồn và phát huy giá trị truyền thống Học viên sẽ kết hợp cơ sở khoa học, bài học kinh nghiệm và cơ sở pháp lý của thành phố để thực hiện nghiên cứu và đưa ra đề xuất định hướng.
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
Dựa trên cơ sở khoa học đã được thiết lập ở chương 2, luận văn đề xuất một phương án khảo sát đặc trưng, tập trung vào việc đánh giá dựa trên cảm nhận của các nhóm tham gia Quy trình và phương thức khảo sát sẽ được thực hiện theo một trình tự nhất định.
Không gian buôn làng dân Chủ thể tộc Ê-đê tại cảm thụ
Thuột Đặc trưng không gian buôn làng dân tộc Ê-dê tại đô thị Buôn
Dựa theo phương pháp từ [8], tác giả tiến hành phân tích tương tự với ba nhóm chủ thể khảo sát, bao gồm cộng đồng dân cư (đồng bào dân tộc Ê-đê), cấp quản lý địa phương (già làng, trưởng thôn) và khách du lịch Bài viết tập trung vào đặc trưng không gian buôn làng của người dân tộc Ê-đê tại đô thị Buôn Ma Thuột, nhấn mạnh nhóm không gian vật chất.
3.1.1 Đặc trưng không gian buôn làng người dân tộc Ê-đê tại đô thị Buôn Ma thuột nhóm không gian vật chất
3.1.1.1 Đặc trưng cảnh quan thiên nhiên
3.1.1.2 Đặc trưng bố cục – kết cấu buôn làng
Cấu trúc của một buôn làng truyền thống của người Ê đê được hình thành từ sự sắp xếp và bố cục các thành phần chức năng theo những quy tắc và luật tục riêng Hiện nay, buôn làng đang trải qua sự thay đổi cả về thành phần và cách tổ chức nội bộ.
CÂU TRÚC BUÔN LÀNG TRUYỀN THỐNG
KHU ĐẤT CANH TÁC (NƯƠNG RẪY)
NGUỒN (SÔNG,NƯỚC SUỐI, HỒ)
Có thể chia tách giữa khu ở cũ của người đồng bào với khu ở mới của người kinh hoặc xen kẽ không có ranh giới; - khu nghĩa địa;
KHU DỊCH VỤ CÔNG CỘNG
Chủ yếu là nhà cộng đồng (là điểm sinh hoạt văn hóa chung cho buôn), có thể có thêm nhà trẻ, trường tiểu học và trạm xá;
Bao quanh hoặc giáp ranh với khu ởtrong buôn làng tùy theo quy mô
NGUỒN NƯỚC (CHỦ YẾU LÀ CÁC DÒNG SUỐI CHẢY TRONG ĐÔ THỊ)
Tuy vẫn còn nhưng mối liên kết không còn lớn;bến nước được xây dựng ở nơi có mạch nguồn nước sạch chảy ra.
3.1.1.1 Đặc trưng kiến trúc công trình tiêu biểu a Nhà dài truyền thống b Nhà cộng đồng c Tôn giáo - tín ngưỡng
3.1.2 Đặc trưng không gian buôn làng người dân tộc Ê-đê tại đô thị Buôn Ma thuột nhóm không gian hoạt động
3.1.2.1 Đặc trưng về tổ chức xã hội và chế độ sở hữu 3.1.2.2 Đặc trưng kinh tế - xã hội
3.1.2.3 Đặc trưng văn hóa – nghệ thuật
3.1.3 Đặc trưng không gian buôn làng người dân tộc Ê-đê tại đô thị Buôn Ma thuột nhóm ý nghĩa cảm thụ
3.2 Đề xuất phương án bảo tồn và phát huy giá trị không gian buôn làng truyền thống người dân tộc Ê-đê tại đô thị Buôn Ma Thuột
3.2.1 Nguyên tắc đánh giá, phân loại và bảo tồn buôn làng truyền thống người dân tộc Ê-đê tại đô thị Buôn Ma Thuột
3.2.1.1 Các yếu tố cấu thành tổ chức không gian buôn làng truyền thống người dân tộc Ê-đê
Nguồn gốc của tộc người được hình thành từ các yếu tố tự nhiên và văn hóa truyền thống Qua tiến trình lịch sử, tộc người này đã trải qua nhiều biến đổi do sự giao thoa văn hóa, tiến bộ khoa học kỹ thuật, và các tác động lịch sử khác Đặc biệt, quá trình công nghiệp hóa và hiện đại hóa đã góp phần định hình lại bản sắc và lối sống của tộc người này.
3.2.1.2 Đối tượng bảo tồn và phát huy giá trị không gian buôn làng truyền thống người dân tộc Ê-đê Đối tượng bảo tồn: 3.2.1.3 Nguyên tắc đánh giá, phân loại, bảo tồn không gian buôn làng truyền thống người dân tộc Ê-đê
3.2.2 Định hướng và mô hình bảo tồn và phát huy giá trị không gian buôn làng truyền thống người dân tộc Ê-đê tại đô thị Buôn Ma Thuột
3.2.2.1 Định hướng phương án bảo tồn và phát huy giá trị không gian buôn làng người dân tộc Ê-đê địa bàn Nội thị đô thị Buôn Ma Thuột (Bảng 3.1)
+Đặc điểm và tiêu chí buôn làng theo các nhóm định hướng trên địa bàn Ngoại thị đô thị Buôn Ma Thuột (Bảng 3.2)
+Bảng đề xuất định hướng bảo tồn cho một số khu vực chức năng trong buôn làng (Bảng 3.3)
3.2.2.2 Mô hình tổng quát phương án bảo tồn và phát huy giá trị không gian buôn làng người dân tộc Ê-đê
Dựa trên bài phân tích [2] và [6], các bảng đánh giá ma trận nhận diện giá trị và phương án định hướng sẽ thay đổi tùy theo từng mức độ của các nhóm buôn làng, dẫn đến các phương án bảo tồn khác nhau Kết quả phân loại và nhận diện đặc trưng đã cho thấy có 7 nhóm buôn làng tương ứng với 7 mô hình ứng dụng khác nhau, trong đó có khu vực nội thị.
+Nhóm buôn làng kiểu cổ truyền, có giá trị cao và có giá trị đầy đủ về tự nhiên, địa hình
+ Nhóm buôn làng có giá trị tương đối:
+Nhóm buôn làng đã bị lai tạp khá nhiều, ít giá trị b.Khu vực ngoại thị:
+Nhóm buôn làng có giá trị, có lợi thế tự nhiên cảnh quan: hồ, núi, địa hình, cảnh quan:
+Nhóm buôn làng có lợi thế tự nhiên cảnh quan hồ, núi, địa hình nhưng còn ít giá trị bảo tồn:
Nhóm buôn làng có giá trị thấp và thiếu cảnh quan, địa hình hấp dẫn Để cải thiện tình hình, cần xem xét 7 mô hình bảo tồn và phát huy giá trị truyền thống của buôn làng, như đã đề xuất trong Bảng 3.4.
Bảng nội dung thực nghiệm 4 mô hình bảo tồn và phát huy giá trị buôn làng truyền thống cho 4 nhóm buôn làng Ê-đê tại khu vực nội thị (Bảng 3.5)
Bảng nội dung thực nghiệm 3 mô hình bảo tồn và phát huy giá trị buôn làng truyền thống cho 43 nhóm buôn làng Ê-đê tại khu vực ngoại thị (Bảng 3.6)
3.2.3 Định hướng và mô hình bảo tồn và phát huy giá trị 2 không gian buôn làng truyền thống người dân tộc Ê-đê điển hình tại đô thị Buôn Ma Thuột
3.2.3.1 Định hướng và mô hình phương án bảo tồn và phát huy giá trị không gian buôn làng người dân tộc Ê-đê điển hình tại khu vực Nội thị Đối tượng nghiên cứu: Buôn Ako Dhong
Mô hình buôn Ako Dhong dựng theo hiện trạng địa hình thực tế
3.2.3.2 Định hướng và mô hình phương án bảo tồn và phát huy giá trị không gian buôn làng người dân tộc Ê-đê điển hình tại khu vực Ngoại thị Đối tượng nghiên cứu: Buôn H-wiê Định hướng theo nghiên cứu đề xuất: Mô hình bảo tồn, tôn tạo buôn làng như một bảo tàng chất lượng không gian sống truyền thống trong đô thị và khai thác phát triển du lịch sinh thái
Mô hnh 3D dựng theo hiện trạng địa hình thực tế Hình (3.93-3.95)
Nghiên cứu chỉ ra rằng việc nhận diện các yếu tố đặc trưng không chỉ là sự kế thừa mà còn là sự chuyển tải sáng tạo các giá trị cốt lõi của không gian vật chất, hoạt động và ý nghĩa của nơi chốn Điều này đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị không gian buôn làng truyền thống của dân tộc Ê-đê tại đô thị Buôn Ma Thuột.
Kết quả nhận diện đặc trưng của 13 buôn làng tiêu biểu cho thấy sự tương đồng và khác biệt trong các không gian buôn làng tại đô thị Buôn Ma Thuột Những đặc trưng này sẽ là cơ sở quan trọng để đề xuất khai thác và phát huy bản sắc văn hóa, đồng thời định hướng cho 7 nhóm mô hình tiêu biểu có thể áp dụng trong thực tiễn.
Kết quả đề xuất 7 nhóm mô hình cho các không gian buôn làng dựa trên nguyên tắc và tiêu chí phát triển không gian, bảo tồn Mỗi nhóm buôn làng được phân loại theo giá trị đặc trưng, với từng nội dung đề xuất bổ sung thêm thông tin về các buôn làng cụ thể.
Mô hình thực tiễn hiện nay nhấn mạnh sự cần thiết của quy hoạch kết hợp giữa phát triển nội lực và bảo tồn bản sắc, đồng thời khai thác thế mạnh từ liên kết vùng Nghiên cứu cho thấy liên kết vùng mang lại lợi ích thông qua các trục cảnh quan, trục bảo tồn và các công trình điểm nhấn Nguyên tắc của liên kết là tận dụng lợi thế so sánh tĩnh và động nhằm nâng cao hiệu quả đầu tư, tạo ra lợi thế cạnh tranh và thúc đẩy sự bền vững.
Áp dụng mô hình bảo tồn và tôn tạo buôn làng như một bảo tàng sống động trong đô thị nhằm duy trì không gian sống truyền thống Mô hình này cần được tiếp biến bền vững để quản lý phát triển trong giai đoạn mới, đồng thời thích ứng với đặc điểm của buôn làng truyền thống Quy hoạch buôn làng thành khu ở đặc thù của đô thị và phát triển thành khu du lịch sinh thái kết hợp bảo tồn các giá trị văn hóa hiện hữu là những giải pháp quan trọng Việc quy hoạch khu du lịch sinh thái dựa trên đặc điểm tự nhiên sẵn có sẽ giúp phục dựng và bảo tồn buôn làng, tạo nên một không gian sống hài hòa và bền vững.
