Tính cấp thiết của đề tài
Tham nhũng là một hiện tượng xã hội tiêu cực, tồn tại trong mọi chế độ, không phân biệt giàu nghèo hay phát triển kém Trên thế giới, tham nhũng gây ra sự suy kiệt cho xã hội và xáo trộn chính trị Tại Việt Nam, tham nhũng được coi là quốc nạn, là rào cản lớn nhất cho sự phát triển, và có nguy cơ đe dọa sự tồn vong của quốc gia và dân tộc.
Ngân sách nhà nước được hình thành từ nguồn thu trong nước và từ tài trợ hoặc vay mượn nước ngoài Trong bối cảnh phát triển nền kinh tế thị trường hiện nay, cơ chế quản lý tài chính chưa kịp thời chuyển biến đã dẫn đến việc ngân sách nhà nước không chỉ không tạo ra hiệu quả kinh tế cho sự phát triển đất nước mà còn gây mất niềm tin từ các quốc gia khác, ảnh hưởng tiêu cực đến vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế Hệ quả là nguồn tài trợ từ các nước phát triển giảm sút, tạo gánh nặng nợ nần cho các thế hệ tương lai.
Thanh tra và kiểm tra là những hoạt động thiết yếu trong quản lý nhà nước, liên quan chặt chẽ đến việc thực hiện chủ trương, đường lối của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước Ngành thanh tra được giao nhiệm vụ quan trọng trong công tác phòng chống tham nhũng, lãng phí và thất thoát, những vấn đề đã gây bức xúc và làm xói mòn niềm tin của nhân dân vào sự lãnh đạo của Đảng và quản lý của Nhà nước.
Thanh tra ngân sách nhà nước là một phần quan trọng trong hoạt động thanh tra tài chính, thuộc lĩnh vực thanh tra nhà nước Gần đây, nhiều vụ án lớn liên quan đến sai phạm trong chi tiêu ngân sách nhà nước đã xảy ra, gây thiệt hại nghiêm trọng cho ngân sách quốc gia Việc chi tiêu ngân sách không hiệu quả đã dẫn đến thất thoát và lãng phí, ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển của đất nước Đảng và Nhà nước hiện đang đặc biệt chú trọng đến công tác phòng chống tham nhũng, lãng phí và thất thoát, coi đây là nhiệm vụ thiết yếu để bảo vệ sự tồn vong của Đảng, Nhà nước và thúc đẩy phát triển bền vững về kinh tế - chính trị - xã hội tại địa phương.
Tại Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh Hưng Yên lần thứ XVII, nhằm thực hiện Kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội 5 năm (2011 - 2015) và định hướng đến năm 2020, hội nghị nhấn mạnh sự cần thiết phải tập trung vào các vấn đề quan trọng để đạt được kết quả cao nhất.
Nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước và đẩy nhanh tiến độ thực hiện các dự án đầu tư là những nhiệm vụ quan trọng Cần tập trung vào công tác vận động, xúc tiến đầu tư, đặc biệt đối với các dự án lớn có quy mô vốn và công nghệ tiên tiến, hiện đại Đồng thời, cần chú trọng công tác giải phóng mặt bằng để đảm bảo tiến độ Cuối cùng, hoàn thành tốt kế hoạch thu, chi ngân sách hàng năm cũng là mục tiêu cần đạt được.
Công tác quản lý thu, chi ngân sách nhà nước cấp huyện tại tỉnh Hưng Yên hiện đang gặp nhiều bất cập, với nhiều khoản chi không phù hợp như sai đối tượng, sai thời điểm và sai số lượng, ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển của các huyện và toàn tỉnh Tình trạng này phần nào do thiếu sót trong công tác thanh tra Để góp phần vào công cuộc phòng chống tham nhũng, lãng phí và thất thoát, cũng như nâng cao hiệu quả thanh tra ngân sách nhà nước cấp huyện, tôi đã chọn đề tài "Tăng cường thanh tra ngân sách nhà nước cấp huyện trên địa bàn tỉnh Hưng Yên" cho luận văn nghiên cứu tốt nghiệp thạc sỹ của mình.
Đối tƣợng và phạm vi, câu hỏi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là công tác thanh tra ngân sách nhà nước cấp huyện tại tỉnh Hưng Yên, tập trung vào việc đánh giá hiệu quả và thực trạng của quy trình thanh tra này Phạm vi nghiên cứu sẽ giới hạn trong các hoạt động liên quan đến quản lý ngân sách nhà nước tại cấp huyện nhằm đưa ra những khuyến nghị cải tiến.
- Phạm vi nội dung: Nghiên cứu công tác thanh tra ngân sách nhà nước cấp huyện Phạm vi giới hạn: thanh tra chi ngân sách nhà nước cấp huyện
- Phạm vi không gian: Đề tài thực hiện nghiên cứu trên địa bàn các huyện thuộc tỉnh Hƣng Yên
Nghiên cứu này được thực hiện dựa trên dữ liệu thu thập trong khoảng thời gian ba năm, từ năm 2016 đến năm 2018, với mục tiêu đề xuất các giải pháp thực hiện đến năm 2022.
- Thanh tra ngân sách cấp huyện là gì?
- Thanh tra ngân sách cấp huyện bao gồm các nội dung và đặc điểm gì?
- Thực trạng thanh tra ngân sách cấp huyện trên địa bàn tỉnh Hƣng Yên?
- Yếu tố nảo ảnh hưởng đến thanh tra ngân sách cấp huyện trên địa bàn tỉnh Hƣng Yên?
- Giải pháp nào tăng cường thanh tra ngân sách huyện trên địa bàn tỉnh Hưng Yên trong thời gian tới?
Những đóng góp của Luận văn
- Tổng hợp lý luận về Thanh tra ngân sách nhà nước cấp huyện
- Nghiên cứu cụ thể thực trạng công tác thanh tra ngân sách nhà nước cấp huyện trên địa bàn tỉnh Hƣng Yên
- Đề xuất cho tỉnh Hƣng Yên những giải pháp hoàn thiện công tác thanh tra ngân sách nhà nước cấp huyện trong giai đoạn 2019 - 2022.
Kết cấu của luận văn
Luận văn bao gồm các phần chính như phần mở đầu, kết luận, lời cam đoan, lời cảm ơn, mục lục, phụ lục, danh mục bảng, biểu, hình minh họa, giải thích từ viết tắt, và danh mục tài liệu tham khảo Ngoài ra, luận văn được chia thành bốn chương cụ thể.
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về thanh tra ngân sách nhà nước cấp huyện
Chương 2: Phương pháp nghiên cứu và thiết kế luận văn
Chương 3: Thực trạng c ng tác thanh tra ngân sách nhà nước cấp huyện tại tỉnh
Chương 4: Một số giải pháp tăng cường thanh tra ngân sách nhà nước cấp huyện trên địa bàn tỉnh Hưng Yên.
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ THANH
Tổng quan tình hình nghiên cứu
Thanh tra ngân sách Nhà nước đã thu hút sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu, giảng viên và nghiên cứu sinh trong và ngoài nước, vì các nguyên lý của nó là nền tảng cho sự thành công trong việc thu ngân sách, góp phần phát triển kinh tế - xã hội của địa phương Các công trình nghiên cứu trong lĩnh vực này chủ yếu được trình bày dưới dạng luận văn tiến sỹ, luận văn thạc sỹ và đề tài nghiên cứu khoa học, với nhiều nghiên cứu tiêu biểu đã được thực hiện.
Nguyễn Văn Kỷ (2001) đã nghiên cứu một số biện pháp nhằm hoàn thiện tổ chức và kiểm tra ngân sách nhà nước cấp huyện Đề tài khoa học cấp cơ sở này, với mã số 2000-32, tập trung vào việc nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách tại cấp huyện.
Nghiên cứu về kiểm toán nhà nước khu vực miền Trung được chia thành ba phần: cơ sở khoa học về tổ chức và kiểm tra ngân sách nhà nước cấp huyện, thực trạng tổ chức và kiểm tra ngân sách nhà nước cấp huyện tại khu vực miền Trung, và các giải pháp nhằm hoàn thiện tổ chức và kiểm tra ngân sách nhà nước cấp huyện Mặc dù đây là một đề tài nghiên cứu sơ bộ với góc độ tiếp cận rộng, nhưng các tác giả đã đi thẳng vào vấn đề, mang lại giá trị thực tiễn cao Các giải pháp được đề xuất không chỉ áp dụng cho miền Trung mà còn có thể trở thành bài học kinh nghiệm cho các huyện ở miền Bắc và miền Nam Tuy nhiên, nghiên cứu này đã được thực hiện từ khá lâu, do đó tình hình kinh tế - xã hội hiện tại ở các huyện, tỉnh thành trên cả nước đã có sự thay đổi, khiến một số nội dung không còn phù hợp Dù vậy, giá trị lý luận của nghiên cứu vẫn rất lớn và được áp dụng trong luận văn này.
Đỗ Đức Quang (2018) trong luận văn thạc sĩ kinh tế đã phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp nhằm tăng cường công tác thanh tra ngân sách nhà nước cấp huyện tại tỉnh Thái Nguyên Nghiên cứu được chia thành ba chương, tập trung vào việc đánh giá hiệu quả của công tác thanh tra ngân sách ở cấp huyện.
Luận văn này tập trung vào việc nâng cao công tác quản lý tại tỉnh Thái Nguyên, với hai đơn vị hành chính tiêu biểu là thành phố Thái Nguyên và huyện Định Hóa Mặc dù việc lựa chọn này giúp cung cấp số liệu cụ thể và phân tích thực trạng, nhưng cũng hạn chế tính bao quát do sự khác biệt giữa hai đơn vị về vị trí, ngân sách và điều kiện kinh tế - xã hội so với các huyện khác trong tỉnh Việc chỉ nghiên cứu hai đơn vị cũng dẫn đến thiếu hụt số liệu tổng hợp, ảnh hưởng đến khả năng đánh giá và so sánh Tuy nhiên, các giải pháp đề xuất có thể được áp dụng hiệu quả tại hai đơn vị này và là tài liệu tham khảo hữu ích cho các huyện khác trong tỉnh Thái Nguyên.
Nguyễn Minh Tuấn (2017) trong luận văn thạc sĩ quản lý kinh tế đã nghiên cứu giải pháp tăng cường quản lý ngân sách cấp xã tại huyện Thanh Ba, tỉnh Phú Thọ Tác giả tập trung vào hoạt động quản lý ngân sách với góc độ tiếp cận rõ ràng, cung cấp hệ thống cơ sở lý luận cô đọng liên quan đến ngân sách Nhà nước và quản lý ngân sách Nghiên cứu mang giá trị thực tiễn và lý luận, với những giải pháp thực tiễn phù hợp nhằm cải thiện quản lý ngân sách cấp xã tại địa phương.
Nguyễn Đăng Huệ (2016) trong luận văn thạc sỹ quản lý kinh tế đã phân tích công tác thanh tra ngân sách cấp xã tại huyện Yên Định, tỉnh Thanh Hóa, với cách tiếp cận rõ ràng và nội dung lý luận trọng tâm Tuy nhiên, nghiên cứu chưa xem xét các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động thanh tra ngân sách cấp xã, dẫn đến phần phân tích thực trạng và đánh giá thành công, hạn chế chưa thuyết phục Các giải pháp đề xuất để tăng cường thanh tra ngân sách cấp xã vẫn chưa đủ mạnh và chưa giải quyết triệt để vấn đề.
Nghiên cứu này đã chỉ ra những điểm mạnh và điểm yếu của các nghiên cứu trước, đồng thời xác định rõ những vấn đề đã được giải quyết và những khía cạnh chưa được làm sáng tỏ Tác giả đã chọn một đối tượng nghiên cứu cụ thể và áp dụng một góc độ tiếp cận rõ ràng hơn Đặc biệt, yếu tố môi trường kinh tế - xã hội và những yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động thanh tra ngân sách Nhà nước, cũng như tác động của chính sách Nhà nước, được phân tích sâu sắc Qua đó, nghiên cứu cung cấp cái nhìn thuyết phục về thực trạng thanh tra ngân sách nhà nước cấp huyện tại tỉnh Hưng Yên và đưa ra các giải pháp hoàn thiện cho công tác này.
Cơ sở lý luận về Thanh tra ngân sách nhà nước cấp huyện
1.2.1 Một số khái niệm cơ bản
Thanh tra là quá trình "nhìn vào bên trong", thể hiện sự xem xét từ bên ngoài đối với hoạt động của một đối tượng cụ thể Đây là hình thức kiểm soát đối với đối tượng thanh tra dựa trên thẩm quyền được giao, nhằm đạt được các mục tiêu nhất định Hoạt động thanh tra có tính quyền lực, giúp phát hiện và ngăn chặn những hành vi vi phạm quy định.
(Hoàng Phê, 2000, Từ điển tiếng Việt của Viện Ngôn ngữ học Nhà xuất bản Đà Nẵng, Đà Nẵng)
Thanh tra, với vai trò là danh từ chung, được hiểu là một thực thể pháp lý và là một thiết chế nhà nước nhằm chỉ định các cơ quan, tổ chức hoặc bộ phận thực hiện chức năng thanh tra Tùy thuộc vào chế độ chính trị và cấu trúc Nhà nước, các quốc gia hiện đại áp dụng thiết chế thanh tra theo nhiều cách khác nhau, từ thanh tra nhà nước, thanh tra của Chính phủ cho đến thanh tra chuyên ngành Ngoài ra, thanh tra cũng có thể được xem như một lực lượng kiểm soát nhằm đảm bảo quyền lực quản lý Với ý nghĩa là động từ, thanh tra chỉ hoạt động kiểm tra và kiểm soát của các cơ quan, tổ chức có thẩm quyền, nhằm phát hiện và ngăn chặn các hành vi vi phạm quy định của các tổ chức, cá nhân bị thanh tra.
Theo Pháp lệnh Thanh tra năm 1990, hoạt động thanh tra của các tổ chức thanh tra được coi là chức năng thiết yếu của cơ quan quản lý Nhà nước Điều 8 của Pháp lệnh này quy định rằng nhiệm vụ của các tổ chức thanh tra nhà nước bao gồm việc thanh tra việc thực hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ và kế hoạch nhà nước của các cơ quan, tổ chức và cá nhân, ngoại trừ các hoạt động điều tra, truy tố, xét xử của các cơ quan Điều tra, Kiểm sát, Toà án, cũng như việc giải quyết tranh chấp hợp đồng kinh tế và xử lý vi phạm hợp đồng kinh tế của cơ quan trọng tài kinh tế.
Theo Điều 3, Chương I, Luật Thanh tra số 56/2010/QH12, Thanh tra Nhà nước là hoạt động đánh giá và xử lý của cơ quan nhà nước có thẩm quyền, nhằm kiểm tra việc thực hiện chính sách, pháp luật và nhiệm vụ của các tổ chức, cá nhân Luật quy định rằng thanh tra nhà nước bao gồm hai loại hình: thanh tra hành chính và thanh tra chuyên ngành.
Thanh tra không chỉ là hoạt động kiểm tra hành vi mà còn là quá trình tìm hiểu nguyên nhân và đề xuất giải pháp phòng ngừa vi phạm Hoạt động này khác biệt với quản lý và kiểm tra chuyên môn, không chỉ nhằm phát hiện vi phạm mà còn để chỉ ra thiếu sót và khuyết điểm Thanh tra cần trở thành tai mắt của cấp trên và là người bạn đồng hành của cấp dưới, từ đó góp phần nâng cao hiệu quả quản lý và ngăn chặn vi phạm.
1.2.1.2 Khái niệm Ngân sách nhà nước cấp huyện
Căn cứ vào Luật Ngân sách Nhà nước năm 2002, Luật Ngân sách Nhà nước năm 2015:
Ngân sách nhà nước cấp huyện là một phần quan trọng trong ngân sách nhà nước, thể hiện mối quan hệ giữa ngân sách cấp huyện và các tổ chức, cá nhân trên địa bàn huyện Nó đóng vai trò trong việc phân bổ và sử dụng tài sản xã hội, góp phần vào sự phát triển kinh tế và xã hội tại địa phương.
Ngân sách nhà nước cấp huyện là quỹ tiền tệ tập trung của huyện, được hình thành từ các nguồn thu và đảm bảo chi tiêu trong phạm vi huyện.
Ngân sách nhà nước cấp huyện đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện chức năng và nhiệm vụ của ngân sách nhà nước tại địa bàn huyện Nó thể hiện mối quan hệ giữa ngân sách và các tổ chức, cá nhân trong việc phân bổ và sử dụng nguồn lực kinh tế của huyện Đặc biệt, ngân sách cấp huyện không xảy ra tình trạng bội chi ngân sách.
Ngân sách nhà nước cấp huyện đóng vai trò thiết yếu trong phát triển kinh tế, xã hội, an ninh và quốc phòng Đây là công cụ quan trọng giúp chính quyền cấp huyện ổn định và thúc đẩy sự phát triển kinh tế tại địa phương.
Chi ngân sách huyện là quá trình phân phối và sử dụng quỹ ngân sách do Nhà nước cấp huyện thực hiện, nhằm đảm bảo các chức năng của Nhà nước và đáp ứng nhu cầu đời sống kinh tế - xã hội theo nguyên tắc nhất định Các khoản chi ngân sách huyện chủ yếu bao gồm chi đầu tư phát triển, chi thường xuyên cho hoạt động quản lý, chi bổ sung cho ngân sách cấp dưới, và chi chuyển nguồn của huyện Nguồn thu ngân sách nhà nước cấp huyện đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì và phát triển các hoạt động này.
Các nguồn thu ngân sách địa phương được hưởng 100%
- Thuế chuyển quyền sử dụng đất
- Thuế sử dụng đất nông nghiệp
- Tiền cho thuê hoặc bán nhà thuộc sở hữu Nhà nước
- Thu từ hoạt động xổ số kiến thiết
Việc thu hồi vốn từ ngân sách địa phương tại các tổ chức kinh tế, cùng với nguồn thu từ quỹ dự trữ tài chính và quỹ đóng góp của địa phương, đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo sự phát triển bền vững và ổn định tài chính của cộng đồng.
- Viện trợ không hoàn lại của các tổ chức quốc tế, các tổ chức khác, các cá nhân nước ngoài trực tiếp cho địa phương
Các khoản phí, lệ phí và thu từ các hoạt động sự nghiệp, cùng với các khoản thu khác, đều được nộp vào ngân sách địa phương theo quy định của pháp luật.
- Thu từ quỹ đất công ích và thu hoa lợi công sản khác
- Huy động từ các tổ chức, cá nhân theo quy định của pháp luật
- Đóng góp của các tổ chức, cá nhân ở trong nước và ngoài nước theo luật định
- Thu kết dư ngân sách địa phương
- Các khoản thu khác theo quy định của pháp luật
Các khoản thu phân chia theo tỷ lệ %
Thuế giá trị gia tăng, không bao gồm hàng hóa nhập khẩu, chủ yếu được áp dụng cho các doanh nghiệp và hộ gia đình kinh doanh cá thể, đóng góp hơn 50% tổng thu ngân sách của toàn huyện.
Thuế thu nhập doanh nghiệp là một phần quan trọng trong hệ thống tài chính của nhà nước Nội dung chi ngân sách nhà nước cấp huyện bao gồm nhiều khoản chi thiết yếu nhằm phục vụ cho sự phát triển kinh tế và xã hội tại địa phương Các khoản chi này thường liên quan đến đầu tư hạ tầng, giáo dục, y tế và các dịch vụ công cộng khác, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân.
- Chi đầu tƣ phát triển theo phân cấp
Các khoản đầu tư xây dựng cơ bản cho các dự án do huyện quản lý bao gồm các lĩnh vực như giáo dục - đào tạo, khoa học và công nghệ, y tế, dân số và kế hoạch hóa gia đình, văn hóa thông tin, phát thanh truyền hình, thể dục thể thao, bảo đảm xã hội, hoạt động kinh tế, bảo vệ môi trường, quốc phòng an ninh và quản lý hành chính Bên cạnh đó, còn có các khoản chi đầu tư và hỗ trợ vốn cho doanh nghiệp cung cấp sản phẩm, dịch vụ công ích theo yêu cầu của nhà nước, cũng như các tổ chức kinh tế và tài chính địa phương theo quy định pháp luật, cùng với các khoản chi khác theo quy định.
- Chi thường xuyên đảm bảo hoạt động của bộ máy quản lý cấp huyện
