BÁO CÁO TÀI CHÍNH VÀ VAI TRÕ CỦA BCTC
Khái niệm báo cáo tài chính
Báo cáo tài chính là hệ thống báo cáo được lập theo chuẩn mực và chế độ kế toán hiện hành, phản ánh các thông tin kinh tế và tài chính quan trọng của đơn vị, theo chuẩn mực kiểm toán Việt Nam.
Hệ thống báo cáo tài chính bao gồm bốn thành phần chính: bảng cân đối kế toán, bảng báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh, báo cáo lưu chuyển tiền tệ và bảng thuyết minh báo cáo tài chính Bảng cân đối kế toán phản ánh tình hình tài sản, nợ phải trả và nguồn vốn của doanh nghiệp tại một thời điểm cụ thể Bảng báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh cung cấp thông tin về doanh thu, chi phí và kết quả hoạt động trong một kỳ kế toán Báo cáo lưu chuyển tiền tệ trình bày tình hình thu, chi tiền từ các hoạt động, trong khi bảng thuyết minh báo cáo tài chính giải thích chi tiết các nội dung cần làm rõ và cung cấp thông tin phi tài chính quan trọng liên quan đến hoạt động của doanh nghiệp.
Ngoài bốn báo cáo tài chính chính, còn có báo cáo về sự thay đổi vốn chủ sở hữu Tại Việt Nam, báo cáo này thường được trình bày kết hợp trong phần thuyết minh của báo cáo tài chính.
Vai trò của báo cáo tài chính
Báo cáo tài chính được lập để cung cấp thông tin về tình hình tài chính, kinh doanh và luồng tiền của doanh nghiệp, phục vụ nhu cầu quyết định kinh tế của người dùng (theo chuẩn mực kế toán số 21) Đối với doanh nghiệp, báo cáo tài chính mang lại thông tin hữu ích cho việc ra quyết định quản lý, giúp cổ đông theo dõi tình hình quản lý vốn đầu tư và cung cấp cơ sở cho các nhà quản lý trong việc đưa ra các quyết định chiến lược.
Báo cáo tài chính (BCTC) đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện tình hình tài chính của doanh nghiệp, từ đó giúp doanh nghiệp dễ dàng huy động vốn đầu tư Đối với nhà đầu tư, BCTC cung cấp thông tin rõ ràng về hoạt động và tình hình tài chính của doanh nghiệp, cho phép họ đánh giá khả năng phát triển và đưa ra quyết định đầu tư hiệu quả Đối với các cơ quan chức năng, BCTC giúp theo dõi biến động kinh tế thông qua bức tranh tài chính của doanh nghiệp, từ đó có thể thực hiện các biện pháp quản lý thị trường kịp thời và xây dựng chính sách hỗ trợ phù hợp cho từng tình huống cụ thể được phản ánh.
Tất cả các nhóm đối tượng sử dụng báo cáo tài chính (BCTC) đều có nhu cầu chung về việc nhận được thông tin minh bạch, trung thực và hợp lý Để đảm bảo độ tin cậy cao cho BCTC, đặc biệt là từ các doanh nghiệp niêm yết, sự tham gia của các công ty kiểm toán là rất cần thiết Các công ty này sẽ đưa ra ý kiến xác nhận về tính trung thực, hợp lý và sự tuân thủ các quy định, chuẩn mực hiện hành của BCTC.
2.2 KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH VÀ Ý KIẾN CỦA KIỂM TOÁN VIÊN.
Kiểm toán báo cáo tài chính
Kiểm toán báo cáo tài chính là quá trình mà các kiểm toán viên và công ty kiểm toán thực hiện để xác minh tính chính xác, hợp lý và tuân thủ các quy định của chuẩn mực đối với số liệu kế toán trong báo cáo tài chính của các đơn vị được kiểm toán.
Mục tiêu của kiểm toán báo cáo tài chính là xác nhận tính tuân thủ của báo cáo tài chính với các chuẩn mực và chế độ kế toán hiện hành, đồng thời đảm bảo rằng báo cáo này tuân thủ pháp luật và phản ánh trung thực, hợp lý các khía cạnh trọng yếu.
Để nâng cao chất lượng thông tin tài chính, các đơn vị được kiểm toán cần nhận diện rõ ràng những tồn tại và sai sót Việc khắc phục những vấn đề này là rất quan trọng, theo chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số.
Ý kiến của kiểm toán viên
Ý kiến của kiểm toán viên là kết quả cuối cùng của cuộc kiểm toán, được trình bày trong báo cáo kiểm toán để xác nhận tính trung thực, hợp lý và tuân thủ các chuẩn mực cũng như quy định pháp luật của báo cáo tài chính Tuy nhiên, ý kiến này chỉ mang lại sự đảm bảo hợp lý, không phải sự đảm bảo tuyệt đối Mặc dù ý kiến của kiểm toán viên gia tăng độ tin cậy của báo cáo tài chính, người sử dụng không thể coi đó là sự đảm bảo cho khả năng tồn tại của doanh nghiệp trong tương lai hay hiệu quả điều hành của bộ máy quản lý (Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 200).
Các dạng ý kiến kiểm toán
2.2.3.1 Theo quy định của chuẩn mực kiểm toán Việt Nam hiện hành
Theo điều 34 của chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 700 (1999), kiểm toán viên có thể đưa ra các loại ý kiến về báo cáo tài chính sau khi hoàn tất quá trình kiểm toán.
Ý kiến chấp nhận toàn phần
Ý kiến chấp nhận từng phần;
Ý kiến từ chối (hoặc ý kiến không thể đƣa ra ý kiến);
Ý kiến chấp nhận toàn phần được đưa ra khi kiểm toán viên và công ty kiểm toán xác định rằng báo cáo tài chính phản ánh trung thực và hợp lý về tình hình tài chính của đơn vị được kiểm toán, đồng thời tuân thủ các chuẩn mực và chế độ kế toán Việt Nam hiện hành Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là báo cáo tài chính hoàn toàn không có sai sót, mà chỉ ra rằng nếu có sai sót, chúng không mang tính trọng yếu.
Ý kiến chấp nhận từng phần được đưa ra khi kiểm toán viên và công ty kiểm toán xác định rằng báo cáo tài chính phản ánh trung thực các khía cạnh trọng yếu của tình hình tài chính, không bị ảnh hưởng bởi các yếu tố ngoại trừ được nêu trong báo cáo kiểm toán (Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số - 700, 1999) Ngược lại, ý kiến từ chối được phát sinh khi việc giới hạn phạm vi kiểm toán là nghiêm trọng hoặc thiếu thông tin quan trọng đến mức kiểm toán viên không thể thu thập đầy đủ bằng chứng để đưa ra ý kiến về báo cáo tài chính (Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số - 700, 1999) Cuối cùng, ý kiến không chấp nhận được đưa ra khi có những vấn đề không thống nhất với Giám đốc liên quan đến nhiều khoản mục, khiến kiểm toán viên cho rằng ý kiến chấp nhận từng phần là không đủ để phản ánh tính chất và mức độ sai sót trọng yếu của báo cáo tài chính (Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số - 700, 1999).
Kiểm toán viên có thể bổ sung các đoạn nhấn mạnh hoặc giải thích trong báo cáo kiểm toán để làm rõ những yếu tố không trọng yếu ảnh hưởng đến báo cáo tài chính, mà không thay đổi ý kiến kiểm toán đã được đưa ra.
2.2.3.2 Theo quy định của chuẩn mực kiểm toán quốc tế
Căn cứ theo ISA-700, Ý kiến kiểm toán về báo cáo tài chính bao gồm hai dạng chính, cụ thể là:
Ý kiến chấp nhận toàn phần (Unqualified opinion)
Ý kiến không phải là ý kiến chấp nhận toàn phần (Qualified opinion) và ý kiến chấp nhận toàn phần (Unqualified opinion) được phân biệt dựa trên độ chính xác của báo cáo tài chính Ý kiến chấp nhận toàn phần được đưa ra khi báo cáo tài chính không có sai sót trọng yếu, thể hiện sự trung thực và hợp lý, đồng thời tuân thủ các quy định liên quan Bên cạnh đó, ý kiến chấp nhận toàn phần cũng có thể bao gồm đoạn nhấn mạnh để làm rõ một số vấn đề, nhưng không ảnh hưởng đến kết luận của kiểm toán viên.
Ý kiến không phải là ý kiến chấp nhận toàn phần (Qualified opinion) được đưa ra khi báo cáo tài chính có sai sót trọng yếu hoặc khi kiểm toán viên gặp phải giới hạn trong phạm vi kiểm toán, ảnh hưởng đến kết quả Ngoài ra, sự bất đồng giữa kiểm toán viên và quản lý đơn vị cũng có thể tác động đến kết quả kiểm toán.
So với chuẩn mực kiểm toán Việt Nam, ý kiến không phải là ý kiến chấp nhận toàn phần (Qualified opinion) theo ISA 700 là sự tổng hợp của ba dạng ý kiến kiểm toán còn lại trong chuẩn mực kiểm toán Việt Nam số 700, bao gồm ý kiến chấp nhận từng phần, ý kiến từ chối và ý kiến không chấp nhận.
2.2.3.3 Đổi mới của chuẩn mực kiểm toán Việt Nam theo chuẩn mực kiểm toán Quốc tế về ý kiến kiểm toán đối với báo cáo tài chính Để tiến tới sự hòa hợp với chuẩn mực kiểm toán quốc tế, chuẩn mực kiểm toán Việt Nam luôn cố gắng cập nhật, sửa đổi và bổ sung kịp thời hơn Những nỗ lực của Việt Nam trong việc sửa đổi và bổ sung các chuẩn mực kiểm toán mới đƣợc thể hiện qua 37 chuẩn mực kiểm toán mới đã đƣợc ban hành vào 06/12/2012 và sẽ chính thức đƣợc áp dụng bắt đầu từ 1/1/2014 Trong số đó có ba chuẩn mực liên quan đến ý kiến kiểm toán về báo cáo tài chính là:
VSA 700 – “Hình thành ý kiến kiểm toán và báo cáo kiểm toán về báo cáo tài chính”
VSA 705 – “Ý kiến kiểm toán không phải là ý kiến chấp nhận toàn phần”
VSA 706 – “Đoạn nhấn mạnh vấn đề và vấn đề khác trong báo cáo kiểm toán về báo cáo tài chính”
Những điểm mới trong các chuẩn mực mới ban hành về ý kiến kiểm toán đối với báo cáo tài chính so với chuẩn mực cũ thể hiện ở chỗ:
Theo VSA 700 –“Báo cáo kiểm toán về báo cáo tài chính” ban hành năm 1999 quy định có 4 loại ý kiến kiểm toán: (Đoạn 34, VSA 700 ban hành năm 1999)
- Ý kiến chấp nhận toàn phần
- Ý kiến từ chối (hoặc ý kiến không thể đƣa ra ý kiến)
- Ý kiến không chấp nhận (hoặc ý kiến trái ngƣợc)
Theo VSA 700 mới đã phân loại ý kiến kiểm toán thành hai loại, đó là:
- Ý kiến chấp nhận toàn phần
Ý kiến không phải là ý kiến chấp nhận toàn phần (Ý kiến sửa đổi) và ý kiến chấp nhận toàn phần theo VSA 700 (ban hành năm 1999, đoạn 37) có thể bao gồm một đoạn nhận xét để làm rõ một số yếu tố trong báo cáo tài chính Tuy nhiên, VSA 700 mới không quy định và hướng dẫn về “Đoạn nhấn mạnh” trong báo cáo kiểm toán.
“Đoạn nhấn mạnh” được quy định và hướng dẫn trong một chuẩn mực kiểm toán mới, VSA 706 - “Đoạn nhấn mạnh hoặc đoạn khác trong báo cáo kiểm toán”
Theo VSA 706, "đoạn nhấn mạnh" có thể được đưa vào báo cáo kiểm toán, bất kể ý kiến kiểm toán là "Ý kiến chấp nhận toàn phần" hay "Ý kiến không chấp nhận toàn phần", và không làm ảnh hưởng đến ý kiến kiểm toán Đối với ý kiến không phải là ý kiến chấp nhận toàn phần, quy định được hướng dẫn trong chuẩn mực kiểm toán VSA 705, yêu cầu kiểm toán viên phải đưa ra ý kiến này trong báo cáo nếu thuộc một trong hai trường hợp cụ thể.
Dựa trên các bằng chứng kiểm toán đã thu thập, kiểm toán viên kết luận rằng báo cáo tài chính vẫn còn chứa đựng những sai sót trọng yếu.
Kiểm toán viên không thể thu thập đủ bằng chứng kiểm toán cần thiết để khẳng định rằng báo cáo tài chính không còn chứa sai sót trọng yếu khi xem xét tổng thể.
Theo VSA 705, các loại ý kiến không phải là ý kiến chấp nhận toàn phần được hướng dẫn, trong đó kiểm toán viên đánh giá bản chất của vấn đề dẫn đến việc đưa ra những ý kiến này.
Kiểm toán viên cần đưa ra ý kiến không phải là ý kiến chấp nhận toàn phần, đồng thời phải nêu rõ ảnh hưởng lan tỏa hoặc tác động của vấn đề đến báo cáo tài chính Họ cũng cần phân tích cách mà vấn đề này ảnh hưởng đến loại ý kiến được đưa ra.
Bảng 2.1: Các trường hợp được liệt kê vào loại ý kiến không phải là ý kiến chấp nhận toàn phần
Tính chất của vấn đề dẫn đến ý kiến sửa đổi của kiểm toán viên không đồng nghĩa với việc chấp nhận toàn phần Đánh giá của kiểm toán viên về ảnh hưởng lan tỏa hoặc các ảnh hưởng khác, nếu có, sẽ tác động đến báo cáo tài chính.
Trọng yếu nhƣng không có ảnh hưởng lan tỏa
Trọng yếu và có ảnh hưởng lan tỏa
Báo cáo tài chính có sai sót trọng yếu Ý kiến chấp nhận từng phần Ý kiến trái ngƣợc
Không có khả năng thu thập đƣợc đầy đủ các bằng chứng kiểm toán thích hợp Ý kiến chấp nhận từng phần Ý kiến từ chối
