LỜI GIỚI THIỆU
Việc đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá trong giáo dục vẫn chưa đạt hiệu quả, thường chỉ dừng lại ở hình thức mà thiếu chiều sâu Lối dạy văn truyền thống khô khan và một chiều khiến học sinh mất hứng thú, đặc biệt là các ngành khối C không thu hút được học sinh Để phát triển năng lực học sinh trong môn Ngữ văn, việc khơi dậy niềm đam mê cho môn học là rất cần thiết, phù hợp với quan điểm đổi mới phương pháp dạy học hiện nay Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 đã nhấn mạnh việc chuyển mục tiêu dạy học từ kiến thức sang năng lực, trong đó đổi mới tổ chức dạy học là giải pháp chiến lược quan trọng.
Vào tháng 8/2018, Sở Giáo dục và Đào tạo Vĩnh Phúc đã tổ chức tập huấn cho giáo viên Ngữ văn tại trường trung học phổ thông, tập trung vào việc đổi mới mô hình dạy học Tài liệu tập huấn giới thiệu phương pháp thiết kế bài học theo 5 bước, trong đó bước Khởi động/ Trải nghiệm/ Tạo tình huống xuất phát được thực hiện trong 3-5 phút đầu tiên của tiết học Hoạt động này không chỉ giúp học sinh kết nối kiến thức, kỹ năng và kinh nghiệm cá nhân với nội dung bài học mới, mà còn kích thích sự tò mò và hứng thú của học sinh ngay từ đầu, góp phần quan trọng vào thành công của tiết dạy.
Nhận thấy tầm quan trọng của hoạt động khởi động trong việc đổi mới giảng dạy, tôi đã tiến hành nghiên cứu và áp dụng đề tài “Một số phương pháp tổ chức hoạt động khởi động nhằm tạo hứng thú cho học sinh trong giờ dạy Ngữ văn 11” Mục tiêu của nghiên cứu là nâng cao chất lượng dạy và học, đồng thời đáp ứng yêu cầu đổi mới phương pháp giảng dạy.
Mặc dù chúng tôi đã nỗ lực hết mình, nhưng do khả năng còn hạn chế, không thể tránh khỏi những thiếu sót Chúng tôi rất mong nhận được những ý kiến đóng góp quý báu từ các thầy cô giáo và các em học sinh.
TÊN SÁNG KIẾN
MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNGNHẰM TẠO HỨNG THÚ CHO HỌC SINH TRONG GIỜ DẠY NGỮ VĂN 11.
TÁC GIẢ SÁNG KIẾN
- Họ và tên: Nguyễn Thị Lan Anh
- Địa chỉ tác giả sáng kiến: Trường THPT Phạm Công Bình
CHỦ ĐẦU TƯ TẠO RA SÁNG KIẾN
V LĨNH VỰC ÁP DỤNG SÁNG KIẾN
1 Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Tài liệu dành cho giáo viên giảng dạy trên lớp trong các giờ chính khóa của môn Ngữ văn 11.
Để tạo hứng thú cho học sinh trong giờ dạy Ngữ văn 11, cần đề ra một số phương pháp tổ chức hoạt động khởi động hiệu quả Những phương pháp này không chỉ kích thích sự tò mò mà còn giúp học sinh dễ dàng tiếp cận kiến thức mới Việc áp dụng các hoạt động tương tác, trò chơi học tập và thảo luận nhóm sẽ tạo ra không khí học tập sôi nổi, từ đó nâng cao động lực học tập của học sinh.
VI NGÀY SÁNG KIẾN ĐƯỢC ÁP DỤNG LẦN ĐẦU HOẶC ÁP DỤNG THỬ
Sáng kiến được áp dụng lần đầu từ tháng 9 năm 2018; đến tháng 9 năm
2019 sau khi được chỉnh sửa bổ sung được áp dụng giai đoạn 2.
VII MÔ TẢ BẢN CHẤT SÁNG KIẾN
1 Về nội dung của sáng kiến
Sáng kiến này trình bày cơ sở lý thuyết về hoạt động khởi động trong giảng dạy, từ đó đề xuất các phương pháp khởi động hiệu quả cho bài dạy Ngữ văn 11, nhằm thu hút và tạo hứng thú cho học sinh trong quá trình học tập.
Bài viết trình bày các phương pháp khởi động hiệu quả với ví dụ minh họa cụ thể từ nhiều thể loại văn học, từ trung đại đến hiện đại, bao gồm hát nói, văn tế, ký, thơ, truyện, kịch và nghị luận Những ví dụ này được phân bổ đều trong chương trình Ngữ văn 11, giúp giáo viên dễ dàng áp dụng Tùy vào từng phương pháp, tác giả có thể cung cấp một, hai hoặc ba ví dụ minh họa để làm rõ nội dung.
Cuối cùng, người viết cũng lập phiếu khảo sát điều tra mức độ hứng thú và kết quả đạt được của học sinh sau khi áp dụng sáng kiến.
2 Về khả năng áp dụng của sáng kiến
Các phương pháp tổ chức hoạt động khởi động được tác giả lựa chọn đều dựa trên kiến thức chuẩn và phù hợp với mục tiêu của các kỳ thi học sinh giỏi và thi THPT Quốc gia Những phương pháp này không chỉ áp dụng hiệu quả cho giảng dạy môn Ngữ văn 11 mà còn có thể mở rộng sang các môn Ngữ văn ở các khối, cấp học khác, cũng như những môn học khác, nhằm tạo hứng thú cho học sinh trong các giờ học.
Hoạt động khởi động bài học là bước quan trọng đầu tiên trong quá trình dạy học, giúp học sinh kích hoạt kỹ năng, kiến thức và kinh nghiệm liên quan đến nội dung bài học Mặc dù chỉ chiếm vài phút đầu giờ, hoạt động này có vai trò thiết yếu trong việc tạo tâm thế học tập cho học sinh, nâng cao ý thức về nhiệm vụ học tập và kích thích hứng thú với các hoạt động tiếp theo Đặc biệt trong môn Ngữ văn, sự đam mê và hứng thú của học sinh là cần thiết để các em có thể khám phá vẻ đẹp sâu sắc của các tác phẩm văn chương.
Hoạt động khởi động có thể được thực hiện qua cá nhân hoặc nhóm, nhằm phát triển năng lực hợp tác và tinh thần học hỏi giữa học sinh Sự hiệu quả của hoạt động này phụ thuộc vào nhiều yếu tố như nội dung bài học, đối tượng học sinh và điều kiện của giáo viên.
Giáo viên nên lựa chọn phương pháp khởi động phù hợp với mục đích, đặc thù giờ dạy và đối tượng học sinh cụ thể Đồng thời, việc rút kinh nghiệm và điều chỉnh cách thức hoạt động sau mỗi buổi dạy sẽ giúp nâng cao hiệu quả giảng dạy.
Dựa trên tài liệu tập huấn của Sở Giáo dục và Đào tạo Vĩnh Phúc tháng 8/2018, các hình thức hoạt động khởi động được chia thành ba dạng chính: sử dụng hệ thống câu hỏi và bài tập, tổ chức trò chơi, và sân khấu hóa lớp học thông qua các hoạt động như đọc, ngâm thơ, kể chuyện, hát, diễn kịch và đóng vai.
2 Một số phương pháp tổ chức hoạt động khởi động
2.1 Dạng thứ nhất: Sử dụng hệ thống câu hỏi, bài tập
2.1.1 Câu hỏi tình huống giả định
Tình huống giả định là phương pháp giáo dục hiệu quả, giúp học sinh đối mặt với những giả thiết và hoàn cảnh tương tự nội dung bài học Bằng cách này, học sinh có cơ hội rèn luyện tư duy và khả năng ngôn ngữ, từ đó đưa ra nhận xét, phán đoán và lựa chọn cách giải quyết vấn đề Phương pháp này không chỉ kích thích sự hứng thú trong việc tìm hiểu bài học mà còn trang bị cho học sinh kiến thức cần thiết để giải quyết tình huống Việc đặt câu hỏi tình huống giả định tạo điều kiện cho học sinh có tâm thế tốt, góp phần nâng cao hiệu quả học tập.
Để thực hiện hoạt động học tập hiệu quả, giáo viên cần chuẩn bị hệ thống câu hỏi liên quan đến tình huống của nhân vật trong văn bản Sau đó, giáo viên đặt học sinh vào hoàn cảnh đó để các em trình bày suy nghĩ và cách giải quyết vấn đề Để tăng tính tương tác, giáo viên có thể tổ chức thảo luận nhóm và cử đại diện để chia sẻ ý kiến.
Ví dụ 1: Bài Bài ca ngắn đi trên bãi cát - Cao Bá Quát (Sách giáo khoa Ngữ văn 11, tập 1, trang 40).
Khi đối mặt với tình huống lựa chọn nghề nghiệp trong tương lai, nhiều học sinh cảm thấy áp lực từ sự định hướng của bố mẹ, đặc biệt khi họ muốn con thi vào những ngành "hot" tại các trường đại học danh tiếng Mặc dù có khả năng đáp ứng yêu cầu, nhưng không ít em lại không cảm thấy phù hợp với ngành nghề mà phụ huynh mong muốn Thay vào đó, họ khao khát theo đuổi con đường học nghề mà mình đam mê Vậy, trong hoàn cảnh này, nên lắng nghe ý kiến của bố mẹ hay quyết định theo nguyện vọng cá nhân?
Giáo viên chia lớp thành hai nhóm để lấy biểu quyết, một nhóm nghe lời bố mẹ và một nhóm theo sở thích cá nhân Qua cuộc tranh luận, giáo viên quan sát và điều chỉnh ý kiến của học sinh, từ đó giáo dục các em về những lựa chọn nghề nghiệp đa dạng trong tương lai, không chỉ dựa vào con đường thi cử công danh Giáo viên cũng nhấn mạnh những khó khăn khi chọn ngành nghề không phù hợp với tính cách và năng lực của bản thân Từ tình huống này, giáo viên dẫn dắt học sinh tìm hiểu bài học mới, đồng thời so sánh chế độ xã hội hiện tại với chế độ phong kiến thời Cao Bá Quát.
Ví dụ 2: Bài Tôi yêu em- Puskin (Sách giáo khoa Ngữ văn 11, tập 2, trang 59).
Trong tình huống yêu đơn phương, cảm xúc mãnh liệt nhưng không được đáp lại có thể khiến bạn cảm thấy đau khổ Để ứng xử trong hoàn cảnh này, hãy chấp nhận cảm xúc của bản thân và tìm cách thể hiện tình yêu một cách tích cực, có thể thông qua việc chăm sóc bản thân và phát triển bản thân Quan trọng hơn, hãy giữ khoảng cách cần thiết để không làm tổn thương chính mình và người mình yêu Thay vì chờ đợi sự đáp lại, hãy tập trung vào những điều tích cực trong cuộc sống và xây dựng các mối quan hệ khác, từ đó giúp bạn vượt qua nỗi đau và tìm kiếm hạnh phúc riêng.
Giáo viên sẽ chọn 2 - 3 học sinh, bao gồm cả nam và nữ, với tính cách khác nhau để giải quyết vấn đề được đưa ra, nhằm làm phong phú thêm câu trả lời Dựa vào những phản hồi của học sinh, giáo viên sẽ hướng dẫn các em vào bài học về văn hóa ứng xử trong tình yêu.
Trong hoạt động này, giáo viên chuẩn bị máy tính, máy chiếu và các hình ảnh, đoạn phim, hoặc đĩa nhạc liên quan đến bài học Nếu không có thiết bị công nghệ, giáo viên có thể in sẵn hình ảnh Sau đó, giáo viên thiết kế một số câu hỏi và đáp án liên quan đến nội dung kiến thức của bài học.
