NỘI DUNG
CƠ SỞ LÍ LUẬN, CƠ SỞ THỰC TIỄN CỦA VẤN ĐỀ
1.1.1 Khái niệm kĩ thuật dạy học
Kỹ thuật dạy học là các biện pháp và cách thức mà giáo viên và học sinh sử dụng trong các tình huống cụ thể để điều khiển quá trình học tập Đây là những đơn vị cơ bản trong phương pháp dạy học, bao gồm cả kỹ thuật chung và kỹ thuật đặc thù cho từng phương pháp, chẳng hạn như kỹ thuật đặt câu hỏi trong đàm thoại Hiện nay, việc phát triển và áp dụng các kỹ thuật dạy học nhằm khuyến khích tính tích cực và sáng tạo của người học đang được chú trọng, với các kỹ thuật như “động não”, “tia chớp”, “bể cá”, XYZ và Bản đồ tư duy.
Các kỹ thuật dạy học tích cực đóng vai trò quan trọng trong việc khuyến khích sự tham gia của học sinh vào quá trình học tập Những kỹ thuật này không chỉ kích thích tư duy và sự sáng tạo mà còn thúc đẩy sự hợp tác giữa các học sinh.
Kỹ thuật dạy học có thể được hiểu là các biện pháp và phương pháp mà giáo viên sử dụng trong từng tình huống cụ thể để thực hiện và điều khiển quá trình dạy học một cách hiệu quả.
1.1.2 Trạng thái học tập của học sinh
- Theo từ điển thì Trạng thái là tình trạng tồn tại của sự vật, con người mà ít nhiều đã ổn định
Theo Robert M Smith trong tác phẩm "Học phương pháp học", học tập được định nghĩa là hoạt động tiếp thu kiến thức của học sinh, có thể xảy ra một cách chủ ý hoặc ngẫu nhiên Học tập không chỉ là việc thu thập thông tin, kỹ năng, thái độ, hiểu biết hay giá trị mới mà còn đi kèm với sự thay đổi trong hành vi và diễn ra liên tục trong suốt quá trình học Học tập vừa là quá trình, vừa là kết quả Trạng thái tâm lý của con người có ảnh hưởng lớn đến quá trình học tập; khi học sinh cảm thấy mệt mỏi, buồn chán hoặc thiếu sự kích thích, khả năng ghi nhớ thông tin sẽ giảm Do đó, việc tạo ra trạng thái tích cực là cần thiết để nâng cao hiệu quả học tập.
Trạng thái tâm lý của học sinh đóng vai trò quan trọng trong quá trình học tập, nhưng các nghiên cứu hiện tại chưa tập trung vào việc tìm ra giải pháp cụ thể để cải thiện trạng thái này trong các hoàn cảnh khác nhau Nhiều đề tài chỉ chú trọng vào việc chuẩn bị nội dung học tập theo yêu cầu chương trình mà ít quan tâm đến tâm lý của học sinh và cách điều chỉnh nó để nâng cao hiệu quả học tập.
1.2.1 Thực trạng từ phía chương trình, thời lượng
Chương trình giáo dục phổ thông hiện nay chủ yếu tập trung vào việc truyền thụ kiến thức, dẫn đến việc học sinh phải ghi nhớ nhiều nhưng khó khăn trong việc áp dụng kiến thức vào thực tiễn Ngược lại, Chương trình GDPT mới được thiết kế theo hướng phát triển năng lực, cung cấp kiến thức cơ bản và hiện đại, kết hợp với các phương pháp dạy học tích cực nhằm phát triển phẩm chất và năng lực của học sinh Tuy nhiên, việc tạo ra sự thay đổi tích cực trong thái độ và hứng thú học tập của học sinh vẫn là một thách thức lớn trong quá trình giáo dục lâu dài.
Giới hạn về thời gian bài học phải tuân thủ theo quy định của Bộ Giáo dục và nội dung sách giáo khoa Trong bối cảnh giáo dục Việt Nam hiện nay, thi cử vẫn là áp lực lớn, khiến giáo viên phải tập trung vào các yêu cầu kiến thức và kỹ năng cần thiết để học sinh có thể vượt qua kỳ thi Một số giáo viên đã gặp phải những vấn đề nghề nghiệp do cắt xén chương trình hoặc dồn ghép nội dung bài học.
Theo chương trình giáo dục PT hiện tại, số tiết học của học sinh trung bình
Học sinh tham gia 5 tiết học mỗi buổi từ 7h đến 11h15, với 6 buổi học mỗi tuần, chưa kể đến các lớp học thêm theo nhu cầu Áp lực từ chương trình học và thi cử khiến nhiều học sinh thiếu thời gian cho sự sáng tạo, dẫn đến việc học trở nên kém hiệu quả Chất lượng các tiết học chính khóa bị ảnh hưởng khi học sinh cảm thấy nặng nề và mệt mỏi, làm giảm khả năng tiếp nhận và xử lý thông tin.
1.2.2 Thực trạng từ phía giáo viên
Giáo viên cần nhận thức rằng năng lực của mỗi người không chỉ dựa vào việc ghi nhớ kiến thức mà còn phải biết phân tích và sáng tạo trong công việc và cuộc sống Môn Ngữ văn không chỉ khai thác vẻ đẹp của ngôn từ mà còn giúp học sinh phát triển kỹ năng sử dụng ngôn ngữ và sống tích cực hơn Do đó, yêu cầu trải nghiệm trong dạy và học Ngữ văn trở nên cấp thiết Giáo viên cần năng động và sâu sắc trong vai trò dẫn dắt học trò, đồng thời không quên mục đích thiết thực của môn học Tuy nhiên, số giáo viên sẵn sàng đổi mới và học hỏi còn hạn chế, và tâm lý an phận đang cản trở khả năng sáng tạo trong giảng dạy.
Mục tiêu của nhiều giáo viên là tạo ra những giờ học chuẩn mực, nhưng điều này thường dẫn đến sự nhàm chán trong quá trình dạy học Sự đơn điệu có thể làm giảm hứng thú của học sinh, và nghiên cứu cho thấy khả năng tập trung của con người chỉ kéo dài từ 10 đến 15 phút, sau đó sẽ dễ bị phân tâm Tuy nhiên, nhiều giáo viên dường như không chú ý đến quy luật này.
Sau đây bảng khảo sát 20 giáo viên về việc chú trọng đến trạng thái học tập của học sinh trong tiết học
Nội dung thăm dò Đúng Sai Ý kiến khác
1 Chỉ quan tâm đến nội dung bài học 15 75% 5 15% 0 0
2 Quan tâm đến trạng thái học tập của học sinh 7 32% 13 68% 0 0
3 Thường xuyên tìm kiếm kĩ thuật để làm thay đổi không khí học tập cho học sinh
1.2.3 Thực trạng từ phía học sinh
Trong bối cảnh xã hội thay đổi theo cơ chế kinh tế thị trường, vị trí của môn Ngữ văn đang bị đặt ra nhiều câu hỏi, đặc biệt khi học sinh ngày nay ưu tiên cho các môn học định hướng nghề nghiệp Thái độ chán nản của học sinh đối với Ngữ văn cần được thay đổi, nhất là khi việc ghi nhớ văn bản dài trở nên khó khăn trong thời đại thông tin bùng nổ Để thu hút học sinh, giáo viên cần tạo ấn tượng và điểm nhấn trong các giờ học Ngữ văn Mặc dù hiện nay, giáo viên được trang bị nhiều kiến thức và phương pháp giảng dạy hiện đại, chất lượng học Ngữ văn vẫn chưa đạt như mong đợi Do đó, giáo viên cần sáng tạo các kỹ thuật giảng dạy để luôn mang lại sự mới mẻ và thu hút cho học sinh.
Một thói quen tai hại trong trường học là các bài giảng dài, thường kéo dài từ 45 phút đến vài giờ, dẫn đến tình trạng học sinh lơ đãng, ngủ gật hoặc làm việc riêng Các chuyên gia não bộ cho rằng não người chỉ có khả năng tập trung trong khoảng 10 phút trước khi mất tập trung Để khắc phục tình trạng này, nên chia nhỏ bài giảng thành các phân đoạn ngắn hơn và tổ chức hoạt động thư giãn sau mỗi 10 phút Kỹ thuật Pomodoro đã được chứng minh là giúp tăng cường năng suất học tập và làm việc hiệu quả.
Trạng thái học tập của học sinh hiện nay thường mệt mỏi và uể oải, dẫn đến việc các em lười vận động và không có thời gian cho việc tập thể dục Trong giờ ra chơi, nhiều học sinh chọn ngồi trong lớp để sử dụng smartphone, ngủ hoặc đọc truyện, điều này tạo ra sức ì và ảnh hưởng tiêu cực đến khả năng học tập sáng tạo của các em.
Sau đây là bảng khảo sát tình trạng học tập của 100 học sinh môn Ngữ Văn tại trường THPT
Luôn hứng thú Bình thường Không hứng thú
Trang thái thường xuyên của em trong giờ học
2 Vai trò, ý nghĩa của Kĩ thuật dạy học đối với việc thay đổi trạng thái học tập cho học sinh
Kỹ thuật dạy học tích cực (KTDHTC) đóng vai trò quan trọng trong quá trình dạy và học, giúp học sinh tham gia chủ động và tích cực hơn Những kỹ thuật này không chỉ kích thích tư duy và khơi dậy sự sáng tạo của học sinh mà còn thúc đẩy sự hợp tác và rèn luyện kỹ năng làm việc nhóm hiệu quả.
Để đáp ứng yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học, các kĩ thuật dạy học tích cực (KTDHTC) ngày càng trở nên đa dạng và phong phú, bao gồm các kỹ thuật như động não, thông tin phản hồi, bể cá, tia chớp, khăn trải bàn, ổ bi, XYZ, mảnh ghép, và Kipling Những kĩ thuật này thường xuất phát từ kinh nghiệm của giáo viên và chỉ là gợi ý trong tài liệu tập huấn Giáo viên cần linh hoạt và sáng tạo để áp dụng những kĩ thuật mới, mang đến không khí mới mẻ và thú vị cho học sinh Sự sáng tạo trong từng tiết dạy không chỉ tạo cảm giác hồi hộp cho học sinh mà còn giúp xây dựng một môi trường học tập tích cực Các kĩ thuật nhỏ nhưng hiệu quả này giúp kích thích hứng thú học tập, tránh cảm giác mệt mỏi, và tạo điều kiện cho học sinh tiếp thu kiến thức một cách hiệu quả.
Kết quả ứng dụng
Trong năm học 2017-2018, khi dạy các lớp 11D2, 11D4, 11A1, tôi chỉ chú trọng vào nội dung giáo án mà chưa quan tâm đến trạng thái học tập của học sinh Sự phối hợp giữa giáo viên và học sinh còn hạn chế, và mặc dù tôi đã giảng giải kỹ lưỡng những phần quan trọng, nhưng cảm hứng học tập chưa được truyền đạt đến học sinh Kết quả là, bài làm của học sinh không đạt được kỳ vọng mà tôi đã đề ra.
Trong năm học 2018-2019, tôi tiếp tục giảng dạy các lớp 12D2, 12A1 và 124, nhận thức rõ hơn về vai trò của việc thay đổi trạng thái học tập cho học sinh Nhờ đó, tôi nhận được phản hồi tích cực từ học sinh trong các giờ học, đặc biệt là kết quả thi học kỳ và kỳ thi THPT Quốc gia của các em đạt được thành tích cao.
Lớp 12 D2 có 43 / 45 em đạt điểm văn từ 7 trở lên (Tỉ lệ 95,5%), có 1 em thủ khoa khối D của trường, 2 em nằm trong top 5 của trường.
Lớp 12D4 có 37/41 em đạt điểm môn Ngữ Văn từ 7 trở lên (Tỉ lệ 90%), có
1 em thủ khoa khối C, 2 em trong top 5 của trường
Căn cứ vào phiếu khảo sát 50 em học sinh về việc yêu thích môn Ngữ Văn trong năm học 2018-2019 có kết quả như sau:
Hứng thú Không hứng thú Ý kiến khác
Trong năm học 2019-2020, mặc dù thời gian áp dụng các giải pháp chưa lâu, phương pháp này đã thu hút sự hứng thú học tập và phát huy tính tích cực, tự giác của học sinh Điều này không chỉ giúp các em nâng cao chất lượng học tập mà còn mang lại hiệu quả thiết thực trong việc đạt kết quả cao hơn.
Qua khảo sát đầu năm và giữa năm học về ý thức học tập của học sinh khối 10, tôi đã hỏi các em về tình yêu đối với môn Ngữ văn Kết quả cho thấy có một số học sinh thực sự đam mê và yêu thích bộ môn này.
Số học sinh được khảo sát là 50 em.
Hứng thú với môn Ngữ Văn
Không yêu thích môn Ngữ Văn
Mặc dù kết quả hiện tại chưa đạt mức cao do thời gian thực hiện còn hạn chế, nhưng đây vẫn là một thành công đáng ghi nhận của đề tài Tôi tin rằng, với những giải pháp này, các em sẽ có thêm hứng thú trong việc học Ngữ Văn, từ đó nâng cao chất lượng kết quả học tập.
2 Khả năng ứng dụng, triển khai kết quả của đề tài.
- Giáo viên có thể ứng dụng những kĩ thuật cụ thể đã thực hiện để làm thay đổi trạng thái học tập cho học sinh THPT.
Đề tài này cung cấp tài liệu tham khảo hữu ích cho giáo viên trong quá trình giảng dạy Các hình thức được nêu trong đề tài cho phép giáo viên linh hoạt áp dụng phù hợp với từng bài học và đối tượng học sinh khác nhau.
