Một số vấn đề lý luận và thực tiền về quản lý thu ngân sách xã
Cơ sở lý luận về quản lý thu ngân sách xã
2.1.1 Khái niệm quản lý thu ngân sách xã
* Khái niệm ngân sách nhà nước
Ngân sách Nhà nước (NSNN) là một khái niệm kinh tế và lịch sử quan trọng, đóng vai trò là một thành phần trong hệ thống tài chính Theo Luật NSNN được Quốc hội Việt Nam thông qua ngày 16/12/2002, NSNN được định nghĩa là tổng thể các khoản thu, chi của Nhà nước trong dự toán đã được cơ quan có thẩm quyền quyết định và thực hiện trong một năm, nhằm đảm bảo thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của Nhà nước.
Ngân sách nhà nước cấp huyện là quỹ tiền tệ tập trung của huyện, được hình thành từ các nguồn thu và đảm bảo các nhiệm vụ chi trong phạm vi huyện Nó bao gồm ngân sách của các quận, thị xã và thành phố thuộc tỉnh.
* Khái niệm ngân sách xã
Ngân sách nhà nước bao gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa phương, trong đó ngân sách trung ương là của các bộ và cơ quan thuộc Chính phủ, còn ngân sách địa phương là của các đơn vị hành chính có Hội đồng nhân dân và Ủy ban Nhân dân Ngân sách cấp xã, là ngân sách cơ sở cuối cùng trong hệ thống ngân sách nhà nước, do Ủy ban Nhân dân xã, phường xây dựng và quản lý, với sự giám sát của Hội đồng Nhân dân Đây là quỹ tiền tệ lớn nhất của chính quyền cấp xã, nhằm đảm bảo hoạt động quản lý nhà nước và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương, thể hiện qua nguồn thu vào quỹ và cách phân phối sử dụng các khoản vốn.
* Khái niệm thu ngân sách xã
Thu ngân sách xã là hoạt động của các cơ quan Nhà nước có thẩm quyền nhằm thu thập và quản lý một phần tài sản xã hội dưới dạng giá trị, thông qua các hình thức và biện pháp phù hợp, để tạo ra quỹ ngân sách xã.
Thông qua việc thu ngân sách xã (NSX), các nguồn thu được tập trung vào quỹ NSX, đảm bảo đáp ứng nhu cầu chi tiêu của chính quyền địa phương Chính quyền xã đã thực hiện kiểm tra và kiểm soát các hoạt động sản xuất kinh doanh, đảm bảo tuân thủ pháp luật Hoạt động thu NSX cũng giúp chính quyền thực hiện các chính sách điều chỉnh vĩ mô nền kinh tế, hướng dẫn sản xuất và tiêu dùng thông qua công cụ thuế của Nhà nước.
Thu NSX không chỉ đảm bảo công bằng cho những người có nghĩa vụ đóng góp, mà còn hỗ trợ các đối tượng gặp khó khăn hoặc thuộc diện ưu đãi theo chính sách của Nhà nước thông qua việc xét miễn, giảm số thu.
Áp dụng đúng các hình thức thu và mức thu không chỉ nâng cao ý thức trách nhiệm của người dân đối với cộng đồng mà còn góp phần giữ gìn kỷ cương và phép nước.
Thu ngân sách xã (NSX) đóng vai trò quan trọng trong việc đạt được các mục tiêu kinh tế và xã hội tại địa phương do Nhà nước quản lý Mối quan hệ giữa thu và chi NSX cho thấy rằng thu NSX có ảnh hưởng quyết định đến chi ngân sách xã, góp phần vào sự phát triển bền vững của cộng đồng (Phạm Văn Quang, 2015).
* Khái niệm quản lý thu ngân sách xã
Quản lý ngân sách xã, phường là một hoạt động kinh tế quan trọng, liên quan đến việc quản lý thu, chi để thực hiện chức năng nhiệm vụ của chính quyền theo quy định pháp luật Để đạt hiệu quả cao nhất, cần phải thực hiện quản lý và điều hành ngân sách một cách phù hợp với các quy định pháp luật hiện hành.
Quản lý thu ngân sách xã, phường là quá trình sử dụng công cụ, chính sách và pháp luật của nhà nước cơ sở để quản lý thuế, phí và lệ phí, cùng các khoản thu khác vào ngân sách địa phương, nhằm đảm bảo công bằng và khuyến khích phát triển sản xuất kinh doanh Đây là nguồn thu mà nhà nước huy động vào ngân sách mà không cần hoàn trả trực tiếp cho người nộp Hầu hết các khoản thu vào ngân sách đều mang tính bắt buộc, yêu cầu các tổ chức và cá nhân kinh doanh phải tuân thủ quy định pháp luật (Phạm Văn Quang, 2015).
2.1.2 Đặc điểm quản lý thu ngân sách xã
Quản lý thu ngân sách xã, phường là một hoạt động quản lý đặc thù, không chỉ bao gồm đầy đủ các đặc điểm của hoạt động quản lý chung mà còn chứa đựng những hoạt động quản lý riêng biệt.
Đối tượng quản lý bao gồm các tổ chức và cá nhân có trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ nộp thuế khi tiến hành hoạt động sản xuất kinh doanh.
Hoạt động sản xuất kinh doanh và công tác thu ngân sách diễn ra liên tục, nhưng do các chế tài chưa đồng bộ và chưa kịp thời điều chỉnh, tình trạng thu ngân sách không đạt yêu cầu quy định đã xảy ra Điều này không chỉ gây ra dư luận xấu trong xã hội mà còn dẫn đến thất thoát ngân sách nhà nước.
Quản lý thu là một chuỗi các hoạt động bao gồm lập dự toán, trình HĐND phê duyệt, tổ chức thực hiện thu và thanh quyết toán (Phạm Văn Quang, 2015).
2.1.3 Vai trò quản lý thu ngân sách xã
Quản lý thu ngân sách nhà nước (NSX) đóng vai trò quan trọng trong hệ thống NSNN, mặc dù là cấp ngân sách cuối cùng Khi thực hiện thu đúng, thu đầy đủ và tận thu các nguồn thu, quản lý thu NSX giúp giảm sự phụ thuộc vào ngân sách cấp trên Điều này đảm bảo rằng các nhiệm vụ chi cho phát triển kinh tế, xã hội và an ninh trật tự tại địa phương được đáp ứng kịp thời và đầy đủ.
Cơ sở thực tiễn vê quản lý thu ngân sách xã và bài học kinh nghiệm rút
Yên Thế, huyện miền núi phía Tây Bắc tỉnh Bắc Giang, có diện tích đất đai rộng lớn, với 30,93% diện tích là đất nông nghiệp (năm 2012), tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển sản xuất nông nghiệp hàng hóa Diện tích đất lâm nghiệp chiếm gần 50% tổng diện tích, thúc đẩy các mô hình kinh tế vườn đồi và vườn rừng, góp phần làm cho kinh tế huyện ngày càng khởi sắc Điều này cũng tạo cơ hội cho việc phát triển các sản phẩm hàng hóa chủ lực trong nông, lâm nghiệp, đáp ứng nhu cầu phát triển vùng nguyên liệu cho công nghiệp chế biến và xuất khẩu, như Gà đồi Yên Thế và gỗ rừng trồng.
Cơ cấu kinh tế huyện Yên Thế đã có sự chuyển dịch tích cực trong những năm qua, với tỷ trọng các lĩnh vực kinh tế có giá trị gia tăng cao ngày càng gia tăng Cụ thể, tỷ trọng nông lâm nghiệp và thuỷ sản trong tổng giá trị sản xuất đã giảm, trong khi đó tỷ trọng công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và xây dựng cơ bản lại tăng lên tương ứng.
Điều kiện tự nhiên và sự phát triển kinh tế ngày càng tốt hơn đã tạo điều kiện thuận lợi cho huyện thu ngân sách xã một cách đầy đủ và chính xác Nhờ vào sự chỉ đạo quyết liệt trong việc thực hiện các chính sách thu ngân sách, tổng thu ngân sách xã qua kho bạc nhà nước đã có sự tăng trưởng mạnh mẽ qua các năm.
Huyện đã thực hiện hiệu quả các nhiệm vụ thu, chi ngân sách, đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội tại cơ sở Việc điều hành thu chi đã trở nên chủ động hơn so với trước đây, khắc phục tình trạng thu chi tự do Các xã đã thực hiện theo dự toán được HĐND phê duyệt, nhiều xã còn lập dự toán quý và tháng để tăng cường quản lý Các ban ngành xã đã nhận thức rõ trách nhiệm trong thực hiện nhiệm vụ thu chi, từ đó tích cực đôn đốc tăng thu và chi tiêu tiết kiệm theo dự toán.
Huyện là một địa phương thuần nông, nguồn thu ngân sách chủ yếu từ phí, lệ phí, thu đấu thầu, và các khoản đóng góp xây dựng cơ sở hạ tầng Nhờ vào việc lập dự toán ngân sách sát thực tế và sử dụng nguồn thu đúng mục đích, huyện đã tạo điều kiện cho việc xây dựng các công trình phúc lợi xã hội, góp phần phát triển kinh tế Các khoản thu từ tiền sử dụng đất chiếm tỷ trọng lớn trong tổng thu ngân sách và được thực hiện theo quy trình nghiêm ngặt Huyện đã áp dụng nhiều biện pháp khả thi, dưới sự lãnh đạo của huyện ủy, HĐND, UBND, nhằm triển khai các luật và văn bản hướng dẫn phù hợp với đặc thù địa phương Công tác cải cách thủ tục hành chính trong thu thuế và cấp phát ngân sách được nâng cao, mở rộng quyền hạn cho chính quyền cấp xã, phường Công tác thanh tra, kiểm tra được chú trọng để hạn chế tiêu cực trong quản lý ngân sách, đồng thời tuyển dụng và đào tạo cán bộ cũng được cải thiện về số lượng và chất lượng.
Vấn đề nâng cao quản lý Nhà nước và xây dựng chính quyền cơ sở trong sạch, vững mạnh vẫn chưa được một số xã chú trọng giải quyết một cách thích đáng.
Trình độ của đội ngũ cán bộ xã, đặc biệt là cán bộ quản lý tài chính, đã được nâng cao và củng cố trong thời gian qua, giúp đáp ứng hiệu quả yêu cầu quản lý tài chính theo quy định của luật ngân sách nhà nước.
Công tác tuyền truyền phổ biến, giáo dục pháp luật được sâu rộng và hữu hiệu (Trần Văn Hiếu, 2015)
2.2.2 Kinh nghiệm quản lý thu ngân sách xã tại huyện Yên Mỹ, tỉnh Hưng Yên
Huyện Yên Mỹ nằm ở trung điểm phía bắc tỉnh Hưng Yên, có ranh giới với
Yên Mỹ, với 5 trong số 10 huyện, thị của tỉnh, có vị trí địa lý thuận lợi để hợp tác phát triển kinh tế - xã hội với các tỉnh và huyện lân cận Trong những năm qua, kinh tế của Yên Mỹ đã phát triển ổn định, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân Kết quả này có được nhờ vào sự đóng góp quan trọng từ ngân sách nhà nước, đặc biệt là sự thay đổi rõ rệt ở nông thôn nhờ vào nguồn ngân sách xã khi thực hiện Luật NSNN.
Ngân sách xã là một phần quan trọng của ngân sách nhà nước, hoạt động của nó liên quan đến chủ trương của Đảng và chính sách pháp luật của Nhà nước, do đó, quản lý ngân sách xã chính là quản lý ngân sách nhà nước Trong giai đoạn 2013-2015, kết quả thu ngân sách xã tại huyện Yên Mỹ đã đạt được những thành tựu nhất định, đóng góp vào công tác quản lý kinh tế - xã hội của chính quyền cơ sở Công tác lập dự toán đã được UBND các xã chú trọng thực hiện theo Luật Ngân sách nhà nước, với việc tính toán và phân bổ dự toán thu, chi phù hợp với điều kiện phát triển và mục tiêu kinh tế - xã hội Các xã đã phối hợp chặt chẽ với cơ quan thuế để khai thác hợp lý các khoản thu ngân sách xã, đảm bảo cân đối nguồn chi thường xuyên Công tác chấp hành dự toán thu ngân sách xã đã được lập chi tiết, tạo sự chủ động cho UBND các xã trong việc điều hành và thực hiện dự toán Kế toán và quyết toán ngân sách xã đã được thực hiện theo quy định của Bộ Tài Chính, với việc ghi chép đầy đủ các nghiệp vụ thu chi, góp phần đưa công tác quyết toán vào nề nếp Cuối cùng, công tác thanh tra, kiểm tra cũng đã được chú trọng nhằm nâng cao kỷ luật và quản lý ngân sách tại các xã, thị trấn (Nguyễn Thị Thu Hà, 2016).
2.2.3 Những bài học kinh nghiệm rút ra cho quản lý thu ngân sách xã tại huyện Văn Lâm, tỉnh Hưng Yên
Dựa trên kinh nghiệm quản lý thu ngân xã phường hiệu quả từ một số địa phương, huyện Văn Lâm có thể áp dụng những bài học quý giá sau đây: Tăng cường đào tạo nhân viên, cải tiến quy trình thu ngân, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý, và thường xuyên kiểm tra, giám sát để nâng cao hiệu quả công việc.
- Cần phải thực hiện nghiêm chỉnh các quy định của pháp luật trong quản lý ngân sách và thực hiện quá trình quản lý thu ngân sách xã, phường
Để đảm bảo hiệu quả trong quản lý ngân sách, cần lập dự toán ngân sách sát với thực tế và hợp lý, phù hợp với điều kiện địa phương cũng như nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội trong từng giai đoạn Đồng thời, quy trình ngân sách phải được thực hiện đúng thời gian quy định.
Để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước, cần tổ chức bộ máy quản lý một cách gọn nhẹ và tiết kiệm, đồng thời đảm bảo có đội ngũ cán bộ có trình độ chuyên môn cao Các cán bộ này cần biết áp dụng các kỹ thuật tiên tiến trong công tác quản lý ngân sách và phải có tinh thần trách nhiệm cùng đạo đức tốt Hơn nữa, việc quy hoạch và lập kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng là cần thiết nhằm nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ và đạo đức cho cán bộ làm công tác quản lý thu ngân sách nhà nước.
Công tác thanh kiểm tra thu ngân sách cần được thực hiện thường xuyên và yêu cầu xử lý kịp thời, triệt để các sai phạm trong quá trình thực hiện ngân sách.
Để quản lý ngân sách hiệu quả, cần có sự lãnh đạo chặt chẽ từ các cấp Đảng và chính quyền, từ tỉnh đến huyện và xã, cùng với sự phối hợp của các tổ chức, đoàn thể Sự ủng hộ và tuân thủ pháp luật từ các doanh nghiệp, đơn vị kinh tế và cộng đồng dân cư là rất quan trọng Chỉ khi có sự đồng lòng này, huyện Văn Lâm mới có thể đạt được thành công trong quản lý thu ngân sách và phát triển kinh tế - xã hội bền vững.
Chính quyền địa phương có khả năng quyết định các vấn đề riêng của mình nhờ vào các cơ chế thích hợp, từ đó thực hiện hỗ trợ tài chính cho doanh nghiệp nhằm khuyến khích phát triển phù hợp với quy hoạch địa phương Tuy nhiên, do sự khác biệt về kinh tế - xã hội, điều kiện tự nhiên, chính sách phát triển và thể chế chính trị, công tác quản lý ngân sách ở mỗi địa phương và quốc gia có những đặc thù riêng Vì vậy, cần vận dụng các biện pháp một cách hợp lý và phù hợp, tránh sự cứng nhắc và dập khuôn.
