Cơ sở lý luận và thực tiễn
Cơ sở lý luận
2.1.1 Những vấn đề chung về quản lý chi ngân sách xã
2.1.1.1 Các khái niệm liên quan a Khái niệm quản lý
Quản lý là quá trình tổ chức, điều khiển và giám sát việc thực hiện công việc, chủ yếu nhằm tác động đến con người để họ hoàn thành nhiệm vụ một cách hiệu quả và có lợi Để thực hiện điều này, người quản lý cần hiểu rõ về con người, bao gồm cấu tạo thể chất, nhu cầu, năng lực, và các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động của họ, từ cả khía cạnh tích cực lẫn tiêu cực (Đặng Thị Hồng Vân, 2010).
Quản lý là quá trình định hướng và điều tiết các hoạt động của cấp dưới thông qua việc lập kế hoạch, tổ chức, điều phối và kiểm tra Nó giúp tập trung sự chú ý của con người vào các hoạt động cụ thể, điều tiết nguồn nhân lực và phối hợp hiệu quả giữa các bộ phận.
Quản lý được hiểu là sự tác động của chủ thể quản lý lên đối tượng quản lý, thông qua các phương thức gián tiếp và trực tiếp, nhằm đạt được những diễn biến và thay đổi tích cực (Đặng Thị Hồng Vân, 2010) Trong bối cảnh này, ngân sách và ngân sách xã đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ các hoạt động quản lý hiệu quả, đảm bảo sự phát triển bền vững cho cộng đồng.
Ngân sách nhà nước bao gồm tất cả các khoản thu và chi được dự toán và thực hiện trong một thời gian nhất định Việc này do cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định nhằm đảm bảo thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của Nhà nước.
Theo quy định của Quốc hội năm 2015, ngân sách nhà nước bao gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa phương Ngân sách địa phương được cấu thành từ ngân sách của các đơn vị hành chính cấp tỉnh, cấp huyện và cấp xã, nơi có Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân.
Theo Quốc hội (2015) xã, thị trấn (dưới đây gọi chung là cấp xã) là cấp hành chính có Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân.
Ngân sách xã là một phần quan trọng trong hệ thống ngân sách nhà nước, được xác định theo quy định của Luật Ngân sách nhà nước và Luật tổ chức Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân Quản lý ngân sách xã bao gồm các hoạt động lập, thực hiện, kiểm tra và giám sát ngân sách nhằm đảm bảo sử dụng hiệu quả và hợp lý nguồn lực tài chính tại cấp xã.
Quản lý Nhà nước về sản xuất (NSX) là quá trình mà Nhà nước áp dụng các phương pháp và công cụ phù hợp để hướng dẫn và điều khiển các hoạt động tài chính, nhằm phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương Điều này bao gồm việc tổ chức, điều phối và giám sát thực hiện các công việc, đảm bảo sự phát triển phù hợp với các quy luật khách quan và đạt được các mục tiêu phát triển bền vững (Đặng Văn Du và Hoàng Thị Thúy Nguyệt, 2012).
Quản lý là quá trình tác động đến con người để họ hoàn thành công việc được giao, nhằm mang lại lợi ích cho tổ chức Để thực hiện điều này, cần phải hiểu rõ về con người, bao gồm cấu trúc thể chất, nhu cầu, năng lực và các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động của họ, cả tích cực lẫn tiêu cực.
Quản lý là quá trình định hướng và điều tiết các hoạt động của nhân viên dưới quyền thông qua việc lập kế hoạch, tổ chức, điều phối và kiểm soát Nó hướng sự chú ý của con người vào các hoạt động cụ thể, điều tiết nguồn nhân lực và phối hợp hiệu quả giữa các bộ phận.
Quản lý ngân sách nhà nước (NSX) cần được thực hiện xuyên suốt trong toàn bộ chu trình ngân sách, từ lập dự toán đến chấp hành và quyết toán ngân sách Điều này đảm bảo tính thống nhất trong quản lý thu chi ngân sách ở các cấp, đồng thời duy trì sự cân đối của ngân sách Quá trình quản lý cần phải minh bạch và công khai, cho phép mọi đối tượng có thể theo dõi và đánh giá hiệu quả của các chương trình hành động của chính quyền địa phương dựa trên các chính sách tài chính quốc gia Tất cả các cơ quan tham gia vào chu trình ngân sách, bao gồm cả cơ quan quản lý và đối tượng thụ hưởng, đều phải tuân thủ các nguyên tắc này.
2.1.1.2 Tổ chức bộ máy quản lý chi ngân sách
Hệ thống ngân sách Nhà nước bao gồm các cấp ngân sách liên kết chặt chẽ với nhau, tạo thành một tổng thể thống nhất Các cấp ngân sách này có mối quan hệ ràng buộc trong việc phân phối và sử dụng nguồn thu nhằm thực hiện các nhiệm vụ chi của từng cấp ngân sách.
Tổ chức hệ thống ngân sách Nhà nước luôn gắn liền với tổ chức bộ máy
NN đóng vai trò quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế xã hội của đất nước, dựa trên nền tảng hiến pháp và pháp luật Hệ thống ngân sách nhà nước (NSNN) hiện nay bao gồm ngân sách trung ương và ngân sách địa phương, phù hợp với mô hình chính quyền của Việt Nam Sự phân chia này được thể hiện rõ qua sơ đồ 1.1 (Chính phủ, 2015).
Sơ đồ 2.1 Hệ thống ngân sách Nhà nước
Nguồn: Đặng Thi Hồng Vân (2010)
Ngân sách Trung ương đóng vai trò chủ đạo trong hệ thống ngân sách Nhà nước, đảm bảo thực hiện các nhiệm vụ chi quốc gia và hỗ trợ các địa phương chưa cân đối được ngân sách Nó đảm bảo 100% cho nhiệm vụ quốc phòng, an ninh, đối ngoại, cũng như đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng giao thông và thủy lợi phục vụ phát triển kinh tế - xã hội Ngân sách địa phương được phân cấp nguồn thu để chủ động thực hiện nhiệm vụ chi, đồng thời tăng cường nguồn lực cho ngân sách xã Hội đồng nhân dân cấp tỉnh quyết định phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi giữa các cấp ngân sách địa phương, phù hợp với quản lý kinh tế - xã hội và trình độ quản lý của từng cấp.
2.1.2 Đặc điểm, vai trò, mục tiêu, nguyên tắcquản lý chi ngân sách xã
2.1.2.1 Đặc điểm, vai trò quản lý chi ngân sách cấp xã a Đặc điểm ngân sách cấp xã
Ngân sách xã là một phần trong hệ thống ngân sách nhà nước, mang đầy đủ đặc điểm của ngân sách các cấp chính quyền địa phương Nó được phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi theo quy định pháp luật, đồng thời được quản lý và điều hành dựa trên dự toán cùng với chế độ, tiêu chuẩn, định mức do cơ quan có thẩm quyền quy định.
Hoạt động thu chi ngân sách xã liên quan chặt chẽ đến chức năng và nhiệm vụ của chính quyền xã theo phân cấp Đồng thời, quá trình này luôn được HĐND cấp xã kiểm tra và giám sát để đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả.
Cơ sở thực tiễn
2.2.1 Kinh nghiệm quản lý ngân sách xã tại huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang
Huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang là đơn vị làm tốt công tác quản lý NSX.
Huyện Lạng Giang, với đặc thù là địa phương thuần nông, chủ yếu thu ngân sách từ phí và lệ phí, cùng với nguồn thu đấu thầu và đóng góp từ tổ chức, cá nhân Những năm qua, việc xây dựng dự toán ngân sách sát thực tế, khai thác nguồn thu hiệu quả và công khai, minh bạch đã tạo điều kiện thuận lợi cho đầu tư các công trình phúc lợi, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội Hàng năm, khoản thu từ tiền sử dụng đất đóng góp đáng kể vào ngân sách, trong khi các khoản thu phí, lệ phí và quỹ đất công ích cũng được tận dụng để đáp ứng nhu cầu chi tiêu Đặc biệt, huyện đã chú trọng đầu tư xây dựng các công trình phúc lợi, bên cạnh các khoản chi thường xuyên.
Việc triển khai hướng dẫn thực hiện Luật Ngân sách Nhà nước (NSNN) và các văn bản quy định của Bộ Tài chính cùng UBND thành phố đối với người dân và hộ kinh doanh là rất quan trọng Điều này không chỉ giúp nâng cao nhận thức mà còn giảm thiểu tình trạng nghi ngờ liên quan đến các khoản thu.
- chi ở địa phương, nhất là lĩnh vực đầu tư XDCB.
Lập dự toán ngân sách nhà nước (NSX) cần bám sát tình hình thực tế, tận dụng triệt để các nguồn thu trên địa bàn và phân bổ kinh phí hợp lý Hiện tại, tổng thu ngân sách của Lạng Giang đạt khoảng 40 tỷ đồng mỗi năm, chủ yếu từ tiền sử dụng đất Nguồn vốn này được đầu tư vào các công trình phúc lợi như hệ thống điện, đường giao thông, trường học và trạm y tế, đảm bảo tính công khai minh bạch và hạn chế lãng phí, sử dụng không đúng mục đích.
Các khoản thu, chi ngân sách xã được kiểm tra và phản ánh một cách rõ ràng, minh bạch dưới sự giám sát của HĐND xã, từ đó tạo niềm tin trong nhân dân Hiện nay, các trường học, phòng học ở khu lẻ và trạm y tế đều được đầu tư xây dựng kiên cố đạt chuẩn quốc gia Hơn 60% đường giao thông ở các thôn, xóm đã được đổ bê tông xi măng, cùng với nhiều công trình kênh, mương được xây dựng kiên cố nhờ vào nguồn vốn này.
-Thường xuyên hướng dẫn, kiểm tra, thẩm tra báo cáo của phòng Tài chính
Đội ngũ cán bộ tài chính xã ngày càng được củng cố, với trang thiết bị làm việc hiện đại đáp ứng yêu cầu kế toán máy Các văn bản về chế độ kế toán mới được cập nhật thường xuyên, đảm bảo tính chính xác và hiệu quả trong công tác tài chính Kế toán, thủ quỹ và chủ tịch UBND xã được bồi dưỡng nghiệp vụ tài chính định kỳ, nâng cao ý thức và trách nhiệm trong quản lý tài chính.
Để nâng cao hiệu quả quản lý, cần phát huy dân chủ và công khai minh bạch trong đội ngũ cán bộ công chức xã và nhân dân, từ đó tăng cường kiểm tra, giám sát nhằm phát hiện và khắc phục kịp thời những hạn chế, ngăn chặn dấu hiệu tiêu cực Đồng thời, các ngành chức năng huyện cũng cần tích cực hướng dẫn và kiểm tra nghiệp vụ tài chính tại xã, hỗ trợ UBND huyện trong việc chỉ đạo và điều hành, góp phần quản lý tốt ngân sách xã.
2.2.2 Kinh nghiệm quản lý ngân sách xã tại huyện Tứ Kỳ, tỉnh Hải Dương
Trong những năm qua, ngân sách xã đã được Đảng và Nhà nước đặc biệt chú trọng, dẫn đến những tiến bộ rõ rệt trong tình hình ngân sách xã trên toàn quốc Ngân sách xã ngày càng thể hiện vai trò quan trọng đối với chính quyền cấp cơ sở, đồng thời góp phần tích cực vào sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp nông thôn.
Sau khi Luật NSNN được ban hành, Tỉnh ủy và UBND tỉnh Hải Dương đã chỉ đạo tăng cường quản lý ngân sách xã Dưới sự lãnh đạo này, các sở ban ngành đã có những chuyển biến tích cực trong công tác quản lý ngân sách, nâng cao chất lượng quản lý và khai thác nguồn lực tại chỗ, đảm bảo điều kiện vật chất cho chính quyền cấp xã nhằm đáp ứng yêu cầu và nhiệm vụ quản lý ở cấp cơ sở.
Quản lý thu ngân sách nhà nước tại huyện Tứ Kỳ đã thực hiện hiệu quả kế hoạch thu, đặc biệt là các chỉ tiêu pháp lệnh thuế và nguồn thu tại xã Đồng thời, huyện cũng tích cực vận động người dân địa phương tham gia đóng góp để tạo nguồn lực cho việc xây dựng các công trình hạ tầng.
Quản lý chi đã có những cải tiến tích cực, với chi thường xuyên đáp ứng nhu cầu ngày càng cao cho các sự nghiệp Công tác quản lý chi theo định mức và khoán chi đã mang lại hiệu quả rõ rệt.
Mặc dù đạt được một số kết quả tích cực, hoạt động tài chính NSX tại Hải Dương vẫn gặp nhiều khó khăn và yếu kém Sự hiểu biết hạn chế của người dân và một số đại biểu HĐND cấp xã đã ảnh hưởng đến khả năng quản lý, giám sát và đóng góp ý kiến vào việc xây dựng NSX Chất lượng giám sát và kiểm tra NSX tại một số địa phương chưa đáp ứng yêu cầu của người dân, dẫn đến những khiếu kiện kéo dài, gây khó khăn cho chính quyền trong việc giải quyết Để khắc phục tình trạng này, tỉnh Hải Dương đã triển khai một số giải pháp nhằm nâng cao nhận thức và cải thiện hiệu quả hoạt động NSX.
Tăng cường vai trò giám sát của cấp ủy Đảng, HĐND xã và các đoàn thể trong quản lý ngân sách, cùng với sự tham gia giám sát của nhân dân, nhằm hạn chế sai sót và lãng phí trong sử dụng ngân sách.
Công tác quản lý nhà sản xuất (NSX) cần được chú trọng, với việc Nhà nước phải có chế độ đãi ngộ hợp lý cho cán bộ quản lý NSX nhằm nâng cao tinh thần trách nhiệm Bên cạnh đó, cần triển khai các chính sách đào tạo đội ngũ quản lý NSX để nâng cao trình độ chuyên môn, đáp ứng yêu cầu công việc quản lý NSX hiện nay.
Nâng cao kiến thức cho người dân về kiểm tra, giám sát và quản lý nhà sản xuất là rất cần thiết Điều này không chỉ phù hợp với mong muốn của ngành tài chính mà còn đáp ứng yêu cầu của các cấp chính quyền địa phương.
Việc công khai minh bạch trong lập dự toán và quyết toán các khoản thu từ nhân dân là rất quan trọng, giúp tạo dựng niềm tin và khuyến khích sự đóng góp của cộng đồng Nhờ đó, nguồn thu từ thuế cũng gia tăng, đáp ứng tốt các nhiệm vụ chi thường xuyên và đầu tư xây dựng cơ bản Kinh tế xã hội phát triển, cơ sở vật chất được cải thiện, góp phần nâng cao đời sống của người dân (Lê Thị Khuyên, 2014).
2.2.3 Kinh nghiệm về công tác quản lý ngân sách xã tại huyện Yên Thế tỉnh Bắc Giang
Các công trình nghiên cứu có liên quan
1 Luận án tiến sỹ kinh tế: “Nâng cao hiệu quả quản lý NSNN tỉnh An
Giang giai đoạn 2011-2015 và tầm nhìn đến năm 2020” của Tô Thiện Hiền năm
Năm 2012 đã đóng góp vào việc làm rõ các lý luận cơ bản về hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) và tóm tắt thực trạng quản lý NSNN theo quy định của Luật NSNN Bài viết phân tích nguyên nhân, kết quả đạt được và những vấn đề tồn tại trong quản lý NSNN, đồng thời đề xuất các giải pháp tích cực để cải thiện quản lý NSNN tại tỉnh An Giang Qua đó, có thể áp dụng linh hoạt và sáng tạo nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã tại huyện Tân Yên.
2 Nghiên cứu “Quản lý chi ngân sách nhà nước tại huyệnYên Khánh, tỉnhNinh Bình” của tác giả Bùi Thị Hòa (Luận văn Thạc sĩ Quản trị kinh doanh, 2013).Nghiên cứu đã mô phỏng bức tranh thực trạng của quản lý chi NSNN trên địa bàn huyện, cũng như đưa ra một số giải pháp khả thi có thể áp dụng cho quản lý chi ngân sách ở huyện Gia Lâm, Hà Nội
3 Luận án tiến sỹ kinh tế: “Đổi mới quản lý chi NSNN trong điều kiện kinh tế thị trường ở Việt Nam” của Nguyễn Thị Minh, năm 2008 đã hệ thống hoá và làm rõ thêm được các vấn đề lý luận về NSNN, chi và quản lý chi NSNN trong nền kinh tế thị trường; mối quan hệ phân cấp quản lý kinh tế và phân cấp ngân sách, cơ chế quản lý chi NSNN, sự cần thiết phải đổi mới phương thức chi Đặc biệt, khẳng định được vai trò của chi NSNN trong nền kinh tế thị trường thông qua việc điều tiết vĩ mô nền kinh tế Luận án cũng đã trình bày một cách khái quát thực trạng quản lý chi ngân sách của nước ta về phương thức quản lý chi theo yếu tố đầu vào; theo chương trình mục tiêu, dự án; theo kết quả đầu ra và chu trình ngân sách trong khuôn khổ chi tiêu trung hạn Từ đó, rút ra những kết quả đạt được và những hạn chế cùng với những nguyên nhân của việc quản lý chi NSNN trong những năm vừa qua, nhất là từ khi có Luật Ngân sách ra đời, có hiệu lực và đánh giá được những sửa đổi bổ sung, góp phần tăng cường tiềm lực tài chính quốc gia Nghiên cứu một số vấn đề về quản lý chi NSNN ở các nước phát triển và một số nước trong khu vực, rút ra 4 bài học có thể nghiên cứu vận dụng nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý chi NSNN trong điều kiện hiện nay ở Việt Nam Trên cơ sở trình bày định hướng về phát triển kinh tế - xã hội và mục tiêu tài chính, ngân sách của Việt Nam đến 2010 và những năm tiếp theo cùng với những quan điểm đổi mới chi NSNN, tác giả luận án đã nghiên cứu đề xuất một hệ thống gồm 5 nhóm giải pháp nhằm đổi mới công tác quản lý chi NSNN.
Các nghiên cứu hiện có đã đóng góp cho việc cải thiện quản lý chi ngân sách nhà nước, nhưng chưa có công trình nào tập trung vào việc tăng cường quản lý ngân sách ở cấp địa phương, đặc biệt là tại huyện Gia Lâm Điều này cho thấy cần thiết phải nghiên cứu sâu hơn về vấn đề này để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách tại khu vực này.