Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc
Cơ sở lý luận về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc
2.1.1.1 Khái niệm về bảo hiểm xã hội
Bảo hiểm xã hội (BHXH) đã ra đời hàng trăm năm, trở thành giải pháp hiệu quả giúp con người vượt qua khó khăn trong cuộc sống và lao động Là nền tảng của hệ thống an sinh xã hội, BHXH được thực hiện rộng rãi trên toàn thế giới, với Công ước số 102 của ILO quy định 9 chế độ trợ cấp cơ bản nhằm bảo vệ quyền lợi người lao động Tại Việt Nam, Đảng và Nhà nước đã quan tâm đến chính sách BHXH từ sớm, với nhiều Sắc lệnh được ban hành từ năm 1945 để quy định quyền lợi cho công chức Quan điểm của Đảng và Nhà nước về BHXH đã được thể hiện rõ trong các bản Hiến pháp, trong đó nhấn mạnh trách nhiệm của Nhà nước trong việc hỗ trợ người lao động khi gặp khó khăn do già yếu, bệnh tật hoặc mất sức lao động.
Từ năm 1995, cơ chế quản lý Bảo hiểm xã hội (BHXH) đã được đổi mới toàn diện với việc Chính phủ ban hành Điều lệ BHXH Đặc biệt, Luật BHXH được Quốc hội thông qua và có hiệu lực từ ngày 01/01/2007, đánh dấu bước tiến quan trọng trong việc quy định và bảo vệ quyền lợi của người lao động Trước khi có Luật BHXH, khái niệm về BHXH được tiếp cận từ nhiều góc độ khác nhau, tạo nên sự đa dạng trong nhận thức và thực thi chính sách bảo hiểm.
Bảo hiểm xã hội (BHXH) là một chính sách xã hội quan trọng, được thiết lập nhằm hỗ trợ các chế độ liên quan đến một lượng lớn người lao động, đồng thời góp phần bảo vệ sự phát triển kinh tế - xã hội và duy trì ổn định chính trị quốc gia.
Bảo hiểm xã hội (BHXH) đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý của Nhà nước, giúp điều chỉnh mối quan hệ kinh tế giữa người lao động, người sử dụng lao động và Nhà nước Đồng thời, BHXH cũng thực hiện quá trình phân phối và phân phối lại thu nhập giữa các thành viên trong xã hội, góp phần tạo ra sự công bằng và ổn định trong nền kinh tế.
Bảo hiểm xã hội (BHXH) là một quỹ tài chính tập trung, được hình thành từ sự đóng góp của các bên tham gia, đồng thời nhận được sự hỗ trợ từ Nhà nước.
- Ở góc độ thu nhập: BHXH là sự bảo đảm thay thế một phần thu nhập khi người lao động có tham gia BHXH bị mất hoặc giảm thu nhập
Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) đã được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XI thông qua vào ngày 29/6/2006 và chính thức có hiệu lực từ ngày 01/01/2007, mang đến một khái niệm đầy đủ và rõ ràng về BHXH.
Bảo hiểm xã hội cung cấp sự đảm bảo cho người lao động bằng cách thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập khi họ gặp phải các trường hợp như ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc qua đời Điều này được thực hiện dựa trên việc đóng góp vào quỹ bảo hiểm xã hội.
2.1.1.2 Khái niệm về quản lý
Có nhiều cách nhìn khác nhau về khái niệm quản lý:
Quản lý, theo Haror Koontz, là một hoạt động quan trọng giúp phối hợp nỗ lực của các cá nhân để đạt được mục tiêu tổ chức cụ thể.
– Theo Mariparker Follit (1868 – 1933), nhà khoa học chính trị, nhà triết học Mỹ thì: “Quản lý là một nghệ thuật khiến công việc được thực hiện thông qua người khác”
Trong cuốn sách "Khoa học Tổ chức và Quản lý", Đặng Quốc Bảo định nghĩa quản lý là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, hướng dẫn và kiểm tra nỗ lực của các thành viên trong tổ chức Mục tiêu của quản lý là sử dụng hiệu quả nguồn lực để đạt được những mục tiêu cụ thể của tổ chức.
Khi thảo luận về quản lý, khái niệm "tổ chức" là điểm khởi đầu quan trọng Tổ chức được hiểu là một nhóm người có cấu trúc nhất định, cùng hoạt động vì một mục đích chung mà cá nhân không thể đạt được Dù mục đích, cơ cấu hay quy mô của tổ chức như thế nào, việc quản lý và sự hiện diện của người quản lý là cần thiết để tổ chức hoạt động hiệu quả và đạt được mục tiêu đề ra.
Quản lý là quá trình tác động có tổ chức và có mục đích của người quản lý đến đối tượng quản lý, nhằm chỉ huy và điều phối các yếu tố tham gia vào hoạt động thành một hệ thống thống nhất Quá trình này giúp điều hòa hoạt động của các khâu một cách hợp quy luật, từ đó đạt được mục tiêu đã xác định trong bối cảnh môi trường luôn biến động.
Quản lý là một hiện tượng phổ biến trong mọi chế độ xã hội, xuất hiện khi con người cần hợp tác để đạt được mục tiêu chung Quá trình quản lý bao gồm việc tổ chức và điều hành các hoạt động nhằm đạt được những mục tiêu và yêu cầu nhất định, dựa trên các quy luật khách quan Khi xã hội phát triển, nhu cầu và chất lượng quản lý cũng tăng cao.
2.1.1.3 Khái niệm, đối tượng, mục tiêu của bảo hiểm xã hội bắt buộc
* Khái niệm BHXH bắt buộc
- Hiện nay BHXH được phân loại ở hai hình thức phổ biến: BHXH bắt buộc, và BHXH tự nguyện
Cả hai hình thức bảo hiểm đều giúp bù đắp và thay thế một phần thu nhập cho người tham gia khi gặp rủi ro, giảm sức khỏe, mất khả năng lao động, thất nghiệp hoặc tử tuất.
Bảo hiểm xã hội bắt buộc là một hình thức bảo hiểm mà cả người lao động và người sử dụng lao động đều phải tham gia, theo quy định của Quốc hội nước CHXHCN Việt Nam năm 2006.
* Đối tượng của BHXH bắt buộc
- Người lao động tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc là công dân Việt Nam, bao gồm:
+ Người làm việc theo hợp đồng lao động không xác định thời hạn, hợp đồng lao động có thời hạn từ đủ ba tháng trở lên;
+ Cán bộ, công chức, viên chức;
+ Công nhân quốc phòng, công nhân công an;
Sĩ quan và quân nhân chuyên nghiệp trong quân đội nhân dân, cùng với sĩ quan và hạ sĩ quan nghiệp vụ, cũng như sĩ quan và hạ sĩ quan chuyên môn kỹ thuật trong công an nhân dân, đều là những người làm công tác cơ yếu và hưởng lương tương đương với quân đội và công an nhân dân.
+ Hạ sĩ quan, binh sĩ quân đội nhân dân và hạ sĩ quan, chiến sĩ công an nhân dân phục vụ có thời hạn;
+ Người làm việc có thời hạn ở nước ngoài mà trước đó đã đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc
- Người sử dụng lao động tham gia BHXH bắt buộc bao gồm:
Cơ sở thực tiễn về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc
2.2.1 Kinh nghiệm của một số huyện trong nước
2.2.1.1 Kinh nghiệm của bảo hiểm xã hội huyện Quế Võ, Bắc Ninh
Năm 2013, tổng thu BHXH, BHYT, BHTN của huyện Quế Võ, Bắc Ninh đạt 2.065,58 tỷ đồng, tăng 519,26 tỷ đồng so với năm 2012 Trong đó, thu BHXH bắt buộc đạt 1.362,72 tỷ đồng Số lượng doanh nghiệp và đơn vị tham gia BHXH, BHYT lên tới 3.417, với tổng số người tham gia là 722.622, tăng 10,8% so với năm trước Đặc biệt, số người tham gia BHXH bắt buộc là 188.558 người Huyện Quế Võ luôn nằm trong top 10 địa phương có tỷ lệ thu cao nhất cả nước.
Năm 2013, tổng nợ BHXH, BHYT đạt 159,8 tỷ đồng, chiếm 6,5% tổng số phải thu, với 515 đơn vị nợ từ 3 tháng trở lên, tổng số tiền là 84,78 tỷ đồng Nguyên nhân chủ yếu do khó khăn trong sản xuất kinh doanh và sự thiếu hiệu quả trong quản lý của các ngành chức năng, dẫn đến tình trạng việc làm không ổn định và thu nhập thấp cho người lao động Nhiều người sử dụng lao động không nhận thức đầy đủ về trách nhiệm của mình, trong khi người lao động cũng thiếu hiểu biết về chính sách BHXH Cấp ủy và chính quyền địa phương chưa quan tâm đúng mức đến việc thực hiện chính sách BHXH, BHYT, coi đó là nhiệm vụ của doanh nghiệp và cơ quan BHXH Để khắc phục tình trạng này, Huyện ủy, HĐND, UBND huyện Quế Võ đã chỉ đạo thực hiện nghiêm Nghị quyết số 21-NQ/TW, đồng thời BHXH huyện đóng vai trò chủ chốt trong việc báo cáo và tham mưu cho lãnh đạo về chính sách BHXH, BHYT Huyện cũng tăng cường phối hợp với các cơ quan liên quan trong việc thanh tra, kiểm tra và xử phạt các doanh nghiệp vi phạm, đồng thời nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ làm công tác BHXH, BHYT, nhằm tăng cường hiệu quả thu nợ BHXH, BHYT, BHTN.
2.2.1.2 Kinh nghiệm của bảo hiểm xã hội huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình
Bảo hiểm xã hội huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình là đơn vị trực thuộc
BHXH huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình, đã đạt nhiều thành tựu nổi bật trong năm 2013, được Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam tặng "Bằng khen" vì thành tích xuất sắc trong công tác thu BHXH, BHYT Cụ thể, huyện đã phát triển 16 đơn vị mới với 1.008 lao động tham gia BHXH bắt buộc, nâng tổng số đơn vị tham gia lên 411, với 9.975 lao động, chiếm 87,5% tổng số lao động trong khu vực Số thu BHXH đạt 185,4 tỷ đồng, vượt 106,2% kế hoạch và tăng 15% so với năm trước Đặc biệt, số nợ đọng BHXH chỉ còn 390 triệu đồng, giảm 4,18% so với cùng kỳ Những thành công này có được nhờ vào việc tổ chức ký giao ước thi đua cho cán bộ, tăng cường sự lãnh đạo từ BHXH tỉnh và UBND huyện, cũng như việc tuyên truyền để nâng cao nhận thức của người sử dụng lao động và người lao động về nghĩa vụ và quyền lợi khi tham gia BHXH.
2.2.1.3 Kinh nghiệm của bảo hiểm xã hội thành phố Nam Định, tỉnh Nam Định
Theo thống kê năm 2013 của Chi cục thống kê Thành Phố Nam Định, có 415 đơn vị sản xuất kinh doanh với 12.112 lao động, nhưng chỉ 365 đơn vị với 8.477 lao động tham gia bảo hiểm xã hội (BHXH), trong đó 4% doanh nghiệp nợ đọng BHXH trên 8 tỷ đồng Năm 2014, BHXH Thành Phố đã triển khai nhiều biện pháp như tuyên truyền qua báo chí, đài phát thanh, và các tài liệu phát tay để nâng cao nhận thức về BHXH Đồng thời, cơ quan BHXH đã phối hợp với Ban quản lý khu công nghiệp để đảm bảo quyền lợi cho người lao động, nắm bắt số doanh nghiệp và lao động để vận động tích cực Các đoàn thanh tra liên ngành được thành lập để xử lý vi phạm, và đối với doanh nghiệp nợ đọng, cơ quan BHXH đã tăng cường cán bộ xuống đơn vị để đôn đốc và lập kế hoạch trả nợ, đồng thời củng cố hồ sơ khởi kiện ra Tòa án đối với những đơn vị cố tình vi phạm.
Năm 2014, BHXH thành phố Nam Định đã mở rộng và phát triển hầu hết các đơn vị, với số lao động tham gia BHXH bắt buộc trong doanh nghiệp gia tăng Các đơn vị đã thực hiện tốt công tác BHXH, góp phần giảm tỷ lệ nợ đọng tiền BHXH xuống còn 2,2% so với cùng kỳ năm trước (Phạm Trường Giang, 2006).
2.2.2 Bài học rút ra từ kinh nghiệm của một số địa phương trong nước
Các địa phương có hiệu quả cao trong quản lý thu BHXH bắt buộc đều biết tổ chức thực hiện nhiệm vụ một cách sáng tạo và linh hoạt, không rập khuôn Họ đã phát huy sức mạnh tổng hợp của toàn bộ hệ thống chính trị ở cơ sở trong công tác BHXH Bài học kinh nghiệm rút ra là cần có sự sáng tạo và hợp tác chặt chẽ để nâng cao hiệu quả quản lý.
Để nâng cao hiệu quả công tác bảo hiểm xã hội (BHXH), cần tranh thủ sự lãnh đạo của cấp uỷ Đảng và chính quyền địa phương Theo phương châm, cấp uỷ Đảng lãnh đạo, chính quyền tổ chức thực hiện, trong khi cơ quan BHXH đóng vai trò tham mưu Sự phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan hữu trách sẽ tạo ra sức mạnh tổng hợp, tập trung vào việc khắc phục nợ tồn đọng BHXH và phát triển số lượng người tham gia BHXH.
Công tác dự báo cần phải đi trước một bước, cung cấp căn cứ khoa học và số liệu thực tiễn, nhằm xây dựng kế hoạch phát triển nguồn thu bền vững Việc điều chỉnh thường xuyên dự báo theo tình hình kinh tế - xã hội địa phương là cần thiết để đảm bảo thu đúng, đủ và kịp thời, không bỏ sót nguồn thu nào.
Cơ quan BHXH cần chủ động triển khai các biện pháp công tác, chú trọng nâng cao năng lực xây dựng phương án tổ chức thực hiện và năng lực chuyên môn, nghiệp vụ Việc ứng dụng công nghệ thông tin vào quản lý thu sẽ giúp tạo sự tin tưởng và phấn khởi cho người tham gia BHXH, từ đó chuyển đổi nhận thức từ bắt buộc sang tự giác thực hiện.
Tổ chức hiệu quả công tác phối hợp liên ngành trong thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm về đóng bảo hiểm xã hội (BHXH) là rất quan trọng Cần đề cao công tác thông tin, tuyên truyền và vận động thuyết phục, nhưng cũng không được xem nhẹ việc xử lý vi phạm Đặc biệt, nên chọn một đến hai đơn vị điển hình để lập hồ sơ kiến nghị khởi tố ra Toà án, nhằm răn đe và giáo dục chung.
Xây dựng đội ngũ cán bộ có phẩm chất đạo đức vững vàng, năng lực chuyên môn cao và kỹ năng tốt là rất cần thiết để đáp ứng yêu cầu phát triển đối tượng và đôn đốc thu hồi nợ đọng bảo hiểm xã hội.
