MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CÔNG TÁC QUẢN LÝ VỀ PHÒNG, CHỐNG HÀNG GIẢ
Khái niệm, vai trò công tác quản lý về phòng, chống hàng giả trong hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu tại cơ quan Hải quan cấp Cục
Theo Khoản 7 và Khoản 8 Điều 3 Nghị định số 98/2020/NĐ-CP, hàng giả được định nghĩa bao gồm: hàng hóa có giá trị sử dụng không đúng với nguồn gốc, hàng hóa không có giá trị sử dụng hoặc có giá trị không đúng với công bố; hàng hóa có chỉ tiêu chất lượng đạt dưới 70% so với tiêu chuẩn; thuốc giả và dược liệu giả theo quy định của Luật Dược; thuốc thú y và thuốc bảo vệ thực vật không đủ hoạt chất hoặc có hàm lượng dưới mức tối thiểu; hàng hóa có nhãn mác giả mạo thông tin sản xuất, xuất xứ; và các loại tem, nhãn, bao bì hàng hóa giả Điều 213 của Luật Sở hữu trí tuệ quy định về hàng hóa giả mạo liên quan đến quyền sở hữu trí tuệ.
1 Hàng hoá giả mạo về sở hữu trí tuệ theo quy định của Luật này bao gồm hàng hoá giả mạo nhãn hiệu và giả mạo chỉ dẫn địa lý (sau đây gọi là hàng hoá giả mạo nhãn hiệu) quy định tại khoản 2 Điều này và hàng hoá sao chép lậu quy định tại khoản 3 Điều này
2 Hàng hoá giả mạo nhãn hiệu là hàng hoá, bao bì của hàng hoá có gắn nhãn hiệu, dấu hiệu trùng hoặc khó phân biệt với nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý đang được bảo hộ dùng cho chính mặt hàng đó mà không được phép của chủ sở hữu nhãn hiệu hoặc của tổ chức quản lý chỉ dẫn địa lý
3 Hàng hoá sao chép lậu là bản sao được sản xuất mà không được phép của chủ thể quyền tác giả hoặc quyền liên quan
Các công ước, thỏa thuận, hiệp định, hiệp ước Việt Nam tham gia về bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ
- Công ước Paris năm 1883 về bảo hộ sở hữu công nghiệp;
- Công ước Berne năm 1886 về bảo hộ tác phẩm văn học và nghệ thuật;
- Công ước Stockholm năm 1967 thành lập tổ chức SHTT thế giới;
- Hệ thống Madrid gồm Thỏa ước Madrid năm 1891 về đăng ký quốc tế về nhãn hiệu và Nghị định thư liên quan đến thỏa ước năm 1989;
- Hiệp ước hợp tác quốc tế về bằng sáng chế (PCT) năm 1970;
- Công ước Rome năm 1961 về bảo hộ người biểu diễn, nhà xuất bản, ghi âm và tổ chức phát sóng;
- Công ước Brussel năm 1974 về bảo hộ tín hiệu vệ tinh mang chương trình được mã hóa;
- Công ước Geneve năm 1971 về bảo hộ nhà xuất bản, ghi âm chống việc sao chép không được phép;
- Công ước UPOV năm 1961 về bảo hộ giống cây trồng mới;
- Hiệp định Việt Nam - Thụy Sĩ năm 1999 về sở hữu trí tuệ và hợp tác trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ;
- Hiệp định thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ năm 2000;
Hiệp định TRIPS, ký kết vào năm 1994, quy định các khía cạnh liên quan đến thương mại của quyền sở hữu trí tuệ trong khuôn khổ Tổ chức Thương mại thế giới (WTO) Hiệp định này nhằm mục tiêu tạo ra một hệ thống bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ đồng bộ và hiệu quả, thúc đẩy thương mại quốc tế và khuyến khích đổi mới sáng tạo TRIPS yêu cầu các quốc gia thành viên tuân thủ các tiêu chuẩn tối thiểu về bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, bao gồm bản quyền, nhãn hiệu, sáng chế và thiết kế công nghiệp.
1.1.2 Vai trò công tác quản lý về phòng, chống hàng giả trong hoạt động xuất nhập khẩu tại cơ quan Hải quan cấp Cục [ 1, Tr 71]
Trong lĩnh vực Hải quan, việc phòng ngừa và ngăn chặn buôn bán hàng giả trong hoạt động xuất nhập khẩu là rất quan trọng Hoạt động này bao gồm hai nội dung chính: đầu tiên, kiểm soát và ngăn chặn các hành vi vi phạm pháp luật hải quan; thứ hai, cung cấp hỗ trợ cho các doanh nghiệp và thúc đẩy thương mại toàn cầu.
Phòng chống hàng giả bao gồm hai nội dung chính: ngăn chặn các hành vi buôn bán hàng giả và hỗ trợ doanh nghiệp trong hoạt động xuất nhập khẩu Quá trình này không chỉ tập trung vào việc phòng ngừa vi phạm pháp luật hải quan mà còn thúc đẩy thương mại toàn cầu và giao lưu quốc tế Mặc dù nội dung phòng, chống hàng giả rất đa dạng và phức tạp, tác giả sẽ chủ yếu nghiên cứu khía cạnh ngăn chặn và phòng ngừa các vi phạm pháp luật hải quan.
Công tác phòng chống hàng giả tại cơ quan Hải quan cấp Cục có những đặc điểm sau:
Nội dung công tác quản lý về phòng, chống hàng giả trong hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu tại cơ quan Hải quan cấp Cục
Công tác phòng chống hàng giả trong xuất khẩu và nhập khẩu phải đối mặt với áp lực thời gian trong quá trình thông quan hàng hóa Điều này không chỉ tạo ra môi trường kinh doanh công bằng mà còn thúc đẩy sự phát triển của thương mại.
Khối lượng công việc kiểm soát hàng giả và vi phạm sở hữu trí tuệ rất lớn do sự tham gia của nhiều cá nhân và tổ chức, phân tán trên nhiều địa bàn khác nhau.
Việc tạo điều kiện cho các phương tiện vận chuyển hàng hóa qua "luồng xanh" đã hỗ trợ tích cực trong việc thúc đẩy lưu thông hàng hóa xuất nhập khẩu trong bối cảnh dịch bệnh Covid-19 diễn biến phức tạp Tuy nhiên, chính sách ưu tiên này cũng bị một số đối tượng lợi dụng để buôn bán hàng giả và vi phạm sở hữu trí tuệ.
1.2 Nội dung công tác phòng, chống hàng giả tại cơ quan Hải quan cấp Cục [ 2, Tr 71]
Trong công tác phòng chống hàng giả, cán bộ hải quan có thể áp dụng hai phương thức chính: công khai và bí mật, tùy thuộc vào đối tượng, hoàn cảnh và ý đồ nghiệp vụ.
- Công khai: gồm các biện pháp tuần tra, kiểm tra, khám xét, bắt giữ, xử lý
- Bí mật: gồm các biện pháp trinh sát, cơ sở bí mật, điều tra cơ bản, sưu tra, chuyên án
Phương thức công khai trong công tác cần đảm bảo tính bí mật, đặc biệt liên quan đến ý đồ chiến thuật, việc sử dụng lực lượng và xử lý thông tin Các biện pháp như tuần tra có thể kết hợp giữa công khai và bí mật, tạo sự hỗ trợ lẫn nhau giữa hai phương thức này.
Nội dung phòng, chống hàng giả tại cơ quan Hải quan cấp Cục rất phức tạp Luận văn này sẽ tập trung vào ba nội dung chính trong công tác này.
1.2.1 Tuyên truyền pháp luật, vận động quần chúng tham gia phòng chống buôn bán hàng giả, hàng vi phạm sở hữu trí tuệ [2, Tr 71 ]
Tuyên truyền pháp luật và vận động quần chúng là những biện pháp quan trọng mà lực lượng kiểm soát hải quan thực hiện nhằm nâng cao nhận thức về pháp luật trong cộng đồng Qua đó, các tổ chức kinh tế, chính trị, xã hội và người dân sẽ hỗ trợ cơ quan hải quan trong việc phòng, chống buôn bán hàng giả, đồng thời thu thập thông tin cần thiết để thực hiện nhiệm vụ hiệu quả hơn.
Bài học từ Đảng và Nhà nước cho thấy rằng việc xa rời quần chúng sẽ dẫn đến thất bại trong mọi công tác Hoạt động buôn bán hàng giả chủ yếu diễn ra ở biên giới và cửa khẩu với địa hình phức tạp Trong bối cảnh lực lượng hải quan mỏng, việc huy động sức mạnh từ quần chúng nhân dân để tạo thành phòng tuyến chống buôn bán hàng giả qua biên giới là rất cần thiết.
Nhiều cư dân ở biên giới, do điều kiện kinh tế khó khăn và nhận thức hạn chế, dễ bị các đối tượng buôn bán hàng giả lợi dụng để vận chuyển hàng lậu Họ thậm chí còn bị dụ dỗ, mua chuộc và sẵn sàng chống lại các lực lượng chức năng.
Mục đích vận động quần chúng bao gồm những nội dung sau:
Nâng cao nhận thức cộng đồng về tác hại của buôn bán hàng giả là rất quan trọng, vì nó ảnh hưởng đến sự ổn định và phát triển kinh tế, cũng như sức khỏe của cá nhân và xã hội Mọi người cần có ý thức tham gia tích cực vào công tác phòng, chống buôn bán hàng giả để bảo vệ lợi ích chung.
Để nâng cao hiệu quả trong công tác phòng chống buôn bán hàng giả qua biên giới, cần tuyên truyền cho quần chúng về tình hình và kiến thức cần thiết nhằm phát hiện các đối tượng và phương thức thủ đoạn của chúng Sự phối hợp giữa cộng đồng và cơ quan Hải quan sẽ góp phần quan trọng trong việc đấu tranh chống lại tội phạm này.
Phong trào quần chúng đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn chặn buôn bán hàng giả Mỗi cá nhân cần không tham gia vào hoạt động này, đồng thời chủ động phát hiện và tố giác các đối tượng buôn lậu hàng giả qua biên giới Sự chung tay của cộng đồng sẽ góp phần bảo vệ thị trường và nâng cao ý thức chống hàng giả.
1.2.2 Thu thập, phân tích, đánh giá thông tin về hoạt động buôn bán hàng giả trong hoạt động xuất nhập khẩu [2, Tr 71 ]
Khác với phương thức quản lý theo vụ việc trước đây, hiện nay, quản lý hải quan được thực hiện dựa trên nguyên tắc quản lý rủi ro Hải quan tập trung vào các đối tượng có khả năng vi phạm pháp luật cao thông qua phân tích đánh giá rủi ro và sử dụng dữ liệu, thông tin tình báo Hoạt động thu thập, phân tích và đánh giá thông tin đóng vai trò chủ đạo trong quy trình này.
Thông tin nghiệp vụ hải quan được thu thập từ hai nguồn sau:
Thông tin công khai về hải quan bao gồm dữ liệu từ các phương tiện thông tin đại chúng, các đơn vị hải quan, khai báo hải quan, cùng với thông tin từ ngành hải quan và tổ chức liên quan Ngoài ra, thông tin hải quan từ các nước và tổ chức hải quan quốc tế cũng được công bố rộng rãi.
Thông tin bí mật trong lĩnh vực hải quan bao gồm kết quả hoạt động của đơn vị kiểm soát hải quan, hoạt động trao đổi thông tin với các cơ quan chức năng, thông tin tố giác vi phạm pháp luật về hải quan, cũng như thông tin từ các cơ quan hải quan quốc tế về chống buôn lậu và buôn bán hàng giả Ngoài ra, thông tin này còn được thu thập và xử lý bởi các công chức chuyên trách trong ngành hải quan, dựa trên các cơ sở dữ liệu bí mật.
- Các biện pháp trinh sát, bao gồm:
Tiêu chí đánh giá công tác phòng, chống hàng giả trong hoạt động xuất nhập khẩu tại cơ quan Hải quan cấp Cục
Để đánh giá hiệu quả công tác phòng, chống hàng giả tại Cục Hải quan, có thể áp dụng nhiều tiêu chí khác nhau, bao gồm cả tiêu chí trực tiếp và gián tiếp Trong nghiên cứu này, luận văn sẽ tập trung vào ba tiêu chí quan trọng nhất để thực hiện đánh giá.
- Tính chính xác trong việc thu thập, đánh giá thông tin về hoạt động buôn bán hàng giả qua biên giới
Việc thu thập và đánh giá thông tin về hoạt động của các đối tượng nghi vấn là bước khởi đầu quan trọng trong công tác phòng, chống hàng giả tại Cục Hải quan Tính chính xác trong quá trình này không chỉ là yêu cầu mà còn là tiêu chí then chốt để đánh giá hiệu quả công tác phòng, chống hàng giả tại cơ quan Hải quan.
Khả năng phát hiện hành vi buôn bán hàng giả qua biên giới là một trong những mục tiêu quan trọng trong công tác phòng, chống buôn lậu Tuy nhiên, hoạt động buôn bán hàng giả ngày càng trở nên tinh vi và phức tạp, đòi hỏi cơ quan Hải quan phải nâng cao khả năng phát hiện vi phạm Tiêu chí đánh giá khả năng này được thể hiện qua những phát hiện mới, tình huống mới và các phương thức buôn bán hàng giả mà cơ quan Hải quan phát hiện trong một khoảng thời gian nhất định.
- Kết quả kiểm tra, bắt giữ, xử lý vi phạm pháp luật về buôn bán hàng giả qua biên giới
Việc xác định hành vi buôn bán hàng giả không chỉ dừng lại ở nhận diện mà còn thể hiện qua kết quả kiểm tra, truy đuổi và xử lý vi phạm pháp luật Các tiêu chí đánh giá bao gồm số vụ việc được kiểm tra và xử lý, số lượng hàng hóa bị thu giữ, cũng như số thuế truy thu vào ngân sách nhà nước.
Những nhân tố ảnh hưởng đến công tác phòng, chống hàng giả trong hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu tại cơ quan Hải quan cấp Cục
Có nhiều yếu tố tác động đến công tác phòng, chống hàng giả tại Cục Hải quan Trong đó, ba nhóm nhân tố quan trọng nhất sẽ được trình bày dưới đây.
1.4.1 Nhóm nhân tố thuộc về Cục Hải quan
Kế hoạch phòng, chống hàng giả đóng vai trò quan trọng trong việc phân phối và sử dụng hiệu quả các nguồn lực tại Cục Hải quan Mỗi năm, Cục Hải quan cần xây dựng kế hoạch phù hợp với tình hình thực tế, xác định rõ các trọng tâm và trọng điểm của công tác này Đặc biệt, cần chú trọng đến những đối tượng có rủi ro cao để tiến hành điều tra, giám sát và theo dõi chặt chẽ.
Để nâng cao hiệu quả công tác phòng, chống hàng giả và tối đa hóa việc phát hiện, xử lý các hành vi vi phạm pháp luật hải quan, cần áp dụng các phương pháp và kỹ năng làm việc khoa học trong tổ chức công tác này.
- Năng lực của đội ngũ cán bộ làm công tác phòng, chống hàng giả:
Chất lượng đội ngũ cán bộ là yếu tố quyết định cho sự thành công trong công tác phòng, chống hàng giả Trong bối cảnh buôn bán hàng giả ngày càng phức tạp với nhiều hành vi vi phạm tinh vi, năng lực phát hiện sai phạm của cán bộ là rất quan trọng Đội ngũ này không chỉ cần có bản lĩnh, tâm huyết, trình độ và phẩm chất đạo đức nghề nghiệp mà còn phải được tăng cường về số lượng để đáp ứng hiệu quả các nhiệm vụ và yêu cầu công tác.
Cơ sở vật chất kỹ thuật và phương tiện làm việc của lực lượng phòng chống hàng giả đóng vai trò quan trọng trong công tác giám sát và theo dõi từ xa Để nâng cao hiệu quả hoạt động, cần thiết phải có hệ thống truyền nhận tin nhanh chóng cùng với phần mềm tính toán hiện đại, giúp xử lý khối lượng lớn thông tin đầu vào một cách nhanh nhạy và nhận diện các vấn đề nhạy cảm liên quan đến hoạt động của các đối tượng xuất nhập khẩu.
Chế độ đãi ngộ cho cán bộ công chức chuyên trách trong công tác phòng, chống hàng giả đóng vai trò quan trọng trong hiệu quả của nhiệm vụ này Cần thiết phải áp dụng các biện pháp khuyến khích cả về lợi ích vật chất lẫn tinh thần, nhằm nâng cao tinh thần trách nhiệm của cán bộ trong việc đấu tranh chống hàng giả.
1.4.2 Nhóm nhân tố thuộc về tổ chức, cá nhân xuất khẩu, nhập khẩu
Vấn đề lớn nhất ảnh hưởng đến công tác phòng, chống hàng giả trong nhóm tổ chức và cá nhân xuất nhập khẩu là ý thức chấp hành pháp luật Mặc dù có nhiều doanh nghiệp và cá nhân tuân thủ quy định, nhưng vẫn tồn tại không ít người sẵn sàng vi phạm pháp luật để kiếm lợi nhuận, bao gồm việc buôn bán hàng giả, buôn lậu, và trốn tránh nghĩa vụ thuế.
1.4.3 Nhóm nhân tố thuộc về môi trường vĩ mô
- Yếu tố chính trị: Mức độ ổn định của chính trị quốc gia có tác động ngược chiều đối với tình hình buôn bán hàng giả
Môi trường pháp lý đóng vai trò quan trọng trong công tác phòng, chống hàng giả, vì nó là yếu tố khách quan có ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả của các biện pháp này Sự thay đổi thường xuyên của các quy định pháp luật hải quan có thể tạo ra nhiều khó khăn, làm giảm hiệu quả trong việc kiểm soát và ngăn chặn hàng giả.
Hệ thống pháp luật hiện nay thiếu tính đồng bộ, với nhiều quy định chồng chéo và không phù hợp với thực tế, dẫn đến công tác phòng, chống hàng giả gặp nhiều bất cập và khó khăn trong quá trình thực hiện, làm giảm hiệu quả của các biện pháp này.
Tình hình phát triển kinh tế - xã hội của quốc gia và địa phương có ảnh hưởng quan trọng đến công tác phòng, chống hàng giả Khi nền kinh tế gặp khó khăn, đời sống người dân bị ảnh hưởng, dẫn đến việc các doanh nghiệp thua lỗ, từ đó gia tăng hoạt động buôn bán hàng giả qua biên giới Điều này làm cho công tác phòng, chống vận chuyển và buôn bán hàng giả trở nên phức tạp và khó khăn hơn.
Hội nhập kinh tế quốc tế góp phần làm cho hoạt động kinh tế trong nước trở nên sôi động hơn, thúc đẩy sự phát triển của thương mại quốc tế và mở ra nhiều cơ hội phát triển Tuy nhiên, bên cạnh những lợi ích này, cũng xuất hiện nhiều hệ lụy, đặc biệt là tình trạng gia tăng buôn bán hàng giả qua biên giới.
THỰC TRẠNG VỀ CÔNG TÁC QUẢN LÝ PHÒNG, CHỐNG HÀNG GIẢ TRONG HOẠT ĐỘNG XUẤT KHẨU, NHẬP KHẨU TẠI CỤC HẢI QUAN THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG
Giới thiệu về Cục Hải quan thành phố Hải Phòng
Cục Hải quan thành phố Hải Phòng, trực thuộc Tổng cục Hải quan, có nhiệm vụ quản lý nhà nước về hải quan và thực thi pháp luật liên quan tại khu vực Hải Phòng, Hưng Yên, Hải Dương và Thái Bình, đảm bảo tuân thủ các quy định pháp luật hiện hành.
Nhiệm vụ: Cục Hải quan thành phố Hải Phòng có những nhiệm vụ sau:
Tổ chức và triển khai các quy định của nhà nước về hải quan tại thành phố Hải Phòng cùng các tỉnh Hưng Yên, Hải Dương và Thái Bình là nhiệm vụ quan trọng nhằm đảm bảo thực hiện đúng các chính sách và quy trình hải quan.
Hướng dẫn và chỉ đạo các Phòng ban tham mưu, Chi cục và Đội Kiểm soát hải quan trong việc tổ chức và triển khai nhiệm vụ được giao là rất quan trọng để đảm bảo hiệu quả công việc Việc kiểm tra định kỳ cũng giúp nâng cao chất lượng thực hiện nhiệm vụ và đảm bảo tính đồng bộ trong hoạt động của các đơn vị.
- Thanh tra, kiểm tra việc thực hiện chính sách, pháp luật về hải quan theo quy định của pháp luật
Việc xử lý vi phạm hành chính hoặc khởi tố hình sự đối với các vụ việc nghiêm trọng là rất cần thiết, đặc biệt là các tội danh được quy định tại Điều 188 và 189 Các hành vi vi phạm này không chỉ ảnh hưởng đến trật tự xã hội mà còn đòi hỏi các cơ quan chức năng phải vào cuộc để đảm bảo công lý và bảo vệ quyền lợi của người dân.
Đề xuất sửa đổi và bổ sung các quy định của Nhà nước về hải quan liên quan đến hoạt động xuất nhập khẩu, xuất cảnh, nhập cảnh và quá cảnh là cần thiết Việc này nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp và cá nhân trong quá trình giao thương quốc tế Các quy định mới cần đảm bảo tính minh bạch, đơn giản hóa thủ tục và tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý hải quan.
- Tổ chức triển khai ứng dụng tiến bộ khoa học, công nghệ và phương pháp quản lý hải quan hiện đại vào hoạt động của Cục Hải quan
- Phối hợp với các đơn vị trên địa bàn, cơ quan nhà nước và các tổ chức có liên quan để thực hiện nhiệm vụ được giao
- Tuyên truyền và hướng dẫn thực hiện chính sách, pháp luật về hải quan
- Tổng kết, đánh giá tình hình và kết quả hoạt động của Cục Hải quan; thực hiện chế độ báo cáo theo chế độ quy định
- Quản lý, sử dụng, đào tạo, bồi dưỡng công chức, người lao động của Cục
Hải quan theo quy định của pháp luật và phân cấp quản lý cán bộ của Bộ Tài chính
- Thực hiện các nhiệm vụ khác do Tổng cục trưởng giao.
Bộ máy quản lý phòng, chống hàng giả trong hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu tại Cục Hải quan thành phố Hải Phòng
Theo Quyết định số 65/2015/QĐ-TTg ngày 17/12/2015 của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Tài chính và Tổng cục Hải quan đã triển khai mô hình tổ chức bộ máy cho các đơn vị hải quan chuyên trách chống buôn lậu.
Hình 2.1: Sơ đồ bộ máy quản lý kiểm soát hải quan phòng, chống hàng giả tại Cục Hải quan thành phố Hải Phòng
Nguồn: Tác giả tổng hợp
Trong đó, Đội Kiểm soát Hải quan được tổ chức như sau:
Hình 2.2: Sơ đồ tổ chức Đội Kiểm soát Hải quan tại Cục Hải quan thành phố Hải Phòng
Lãnh đạo Cục Hải quan
Phòng Chống buôn lậu & Xử lý vi phạm Đội Kiểm soát Hải quan
Các Tổ Kiểm soát hải quan cấp Chi cục
Tổ tham mưu tổng hợp
Tổ kiểm soát hải quan số 1 (điều tra chống buôn lậu hàng hóa XNK)
Tổ kiểm soát hải quan số 2 (tuần tra kiểm soát chống buôn lậu hàng hóa XNK trên biển và ma túy)
Tổ kiểm tra hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu bằng máy soi
(Nguồn: Quyết định 1103/QĐ-HQHP ngày 30/6/2020 của Cục trưởng
Cục Hải quan thành phố Hải Phòng)
Trong đó, chức năng, nhiệm vụ của các đơn vị cụ thể như sau:
2.2.1 Chức năng, nhiệm vụ của Phòng chống buôn lậu & Xử lý vi phạm [19, Tr 73 ]
2.2.1.1 Chức năng của Phòng Chống buôn lậu & Xử lý vi phạm
Phòng Chống buôn lậu & Xử lý vi phạm thuộc Cục Hải quan thành phố, có nhiệm vụ tham mưu cho công tác chống buôn lậu, đồng thời thực hiện các hoạt động pháp chế và xử lý các vi phạm liên quan.
Công tác chống buôn lậu được thực hiện thông qua việc tham mưu và hỗ trợ Cục trưởng trong việc quản lý, chỉ đạo, hướng dẫn và kiểm tra các đơn vị thuộc Cục Hải quan Mục tiêu là nâng cao hiệu quả phòng, chống buôn lậu, buôn bán hàng giả, gian lận thương mại, và ngăn chặn việc vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới.
Tham mưu về công tác pháp chế và xử lý vi phạm là nhiệm vụ quan trọng, trong đó bao gồm việc hỗ trợ Cục trưởng trong việc quản lý, chỉ đạo, hướng dẫn và kiểm tra các đơn vị thuộc Cục Hải quan Các đơn vị này cần thực hiện nghiêm túc công tác xử lý vi phạm hành chính và tố tụng hành chính theo đúng quy định của pháp luật.
2.2.1.2 Nhiệm vụ của Phòng Chống buôn lậu & Xử lý vi phạm a) Về công tác chống buôn lậu:
Kiểm tra các đơn vị thuộc và trực thuộc trong công tác chống buôn lậu và xử lý vi phạm là rất quan trọng Đồng thời, cần thực hiện thu thập, cập nhật và xử lý thông tin từ các nguồn công khai và bí mật liên quan đến hoạt động kiểm soát hải quan.
Xây dựng và quản lý cơ sở dữ liệu thông tin nghiệp vụ kiểm soát hải quan là nhiệm vụ quan trọng nhằm đảm bảo thực hiện đúng quy định của pháp luật Việc này không chỉ hỗ trợ trong việc kiểm soát hải quan mà còn nâng cao hiệu quả công tác quản lý và giám sát.
Phối hợp với các đơn vị liên quan để xác định đối tượng, địa bàn, mặt hàng, tuyến đường và thời điểm có nguy cơ cao về buôn lậu, gian lận thương mại và vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới.
Kiểm tra và đôn đốc các đơn vị thực hiện quy chế phối hợp trong công tác phòng chống buôn lậu, buôn bán hàng giả và vi phạm quyền sở hữu trí tuệ Đảm bảo việc trao đổi và cung cấp thông tin giữa các đơn vị, cũng như giữa Cục Hải quan và các lực lượng chống buôn lậu trên địa bàn được thực hiện hiệu quả.
Kiểm tra và giám sát trên Hệ thống thông tin nghiệp vụ hải quan là cần thiết để đảm bảo tuân thủ các quy định và quy trình hải quan Việc này giúp kịp thời phát hiện và cảnh báo các hành vi tiêu cực, cũng như ngăn chặn những vi phạm của công chức và người khai hải quan theo quy định pháp luật.
Thường xuyên theo dõi và phân tích thông tin từ Hệ thống thông tin nghiệp vụ hải quan và các nguồn khác giúp nhận diện các vấn đề bất thường trong hoạt động của Cục Hải quan Việc đánh giá số liệu này là cần thiết để kịp thời phát hiện và đề xuất các biện pháp xử lý phù hợp cho Cục trưởng, đảm bảo việc thực hiện thủ tục hải quan và công tác kiểm soát hiệu quả.
Phối hợp và tổ chức thực hiện thanh tra chuyên ngành là nhiệm vụ quan trọng, bao gồm việc theo dõi, đôn đốc và tổng hợp các kết luận thanh tra Đồng thời, cần đánh giá và kiểm tra việc thực hiện các kết luận này trong phạm vi chức năng và nhiệm vụ được giao.
- Tổng hợp, báo cáo sơ kết, tổng kết công tác kiểm soát hải quan của Cục Hải quan;
Phối hợp xây dựng và trình Cục trưởng phê duyệt chương trình đào tạo, tập huấn về nghiệp vụ kiểm soát hải quan Tổ chức thực hiện nội dung bồi dưỡng cho cán bộ, công chức trong lĩnh vực này.
- Thực hiện các nhiệm vụ khác do Cục trưởng giao b) Về công tác pháp chế và xử lý vi phạm:
Xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật cho các đơn vị trực thuộc Hướng dẫn và kiểm tra việc thực hiện hỗ trợ pháp lý cho doanh nghiệp, đồng thời cung cấp thông tin về pháp luật hải quan và thuế cho người khai hải quan và người nộp thuế.
Xây dựng kế hoạch và tổ chức thực hiện công tác đánh giá văn bản quy phạm pháp luật, kiểm tra các văn bản cùng quy chế, quy trình nghiệp vụ trong lĩnh vực hải quan do Cục ban hành là nhiệm vụ quan trọng nhằm đảm bảo tính hiệu lực và hiệu quả trong quản lý nhà nước.
Cục thực hiện quản lý nhà nước về trách nhiệm bồi thường của nhà nước trong lĩnh vực hải quan, bao gồm việc hướng dẫn và kiểm tra các đơn vị trực thuộc Đồng thời, Cục cũng tham mưu xử lý vi phạm hành chính và tham gia vào các vụ tố tụng theo quy định của pháp luật.
Phân tích thực trạng công tác quản lý phòng, chống hàng giả trong hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu tại Cục Hải quan thành phố Hải Phòng
2.3.1 Tuyên truyền pháp luật, vận động quần chúng tham gia phòng chống buôn hàng giả trong hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu
2.3.1.1 Hoạt động tuyên truyền pháp luật cho doanh nghiệp XNK
Hàng năm, Cục Hải quan thành phố Hải Phòng tổ chức hai Hội nghị đối thoại giữa Hải quan và cộng đồng doanh nghiệp có hoạt động xuất nhập khẩu qua cảng Hải Phòng Mục đích chính của các Hội nghị này là tăng cường sự phối hợp và trao đổi thông tin giữa Hải quan và doanh nghiệp, nhằm cải thiện quy trình thủ tục hải quan và hỗ trợ doanh nghiệp trong hoạt động xuất nhập khẩu.
Để tháo gỡ khó khăn và vướng mắc cho các doanh nghiệp trong quá trình thực hiện thủ tục hải quan, Cục Hải quan thành phố Hải Phòng đã triển khai nhiều giải pháp nhằm cải thiện quy trình và tăng cường hỗ trợ Các đơn vị trực thuộc Cục Hải quan cam kết đồng hành cùng doanh nghiệp, tạo điều kiện thuận lợi nhất để thúc đẩy hoạt động xuất nhập khẩu.
- Tuyên truyền các Luật, Nghị định, Thông tư và các văn bản mới liên quan đến chính sách hàng hóa XNK, chính sách thuế
Tuyên truyền về công tác phòng, chống buôn lậu và buôn bán hàng giả là rất cần thiết, nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng về việc vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới và gian lận thương mại Cần khuyến khích người dân cung cấp thông tin tố giác các đối tượng lợi dụng chính sách pháp luật để vi phạm, đặc biệt là những đường dây ổ nhóm hoạt động có tổ chức và tính chất chuyên nghiệp.
Cục Hải quan thành phố Hải Phòng công khai kêu gọi người dân tố giác các ổ nhóm buôn lậu, buôn bán hàng giả, vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới và gian lận thương mại Người dân có thể thông báo qua đường dây nóng hoạt động 24/24 để hỗ trợ công tác phòng chống tội phạm.
Đội Kiểm soát Hải quan đã tích cực tuyên truyền ý thức chấp hành pháp luật, đồng thời công bố các vụ việc liên quan đến buôn lậu, vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới và gian lận thương mại mà họ đã bắt giữ.
Hình 2.3: Đánh giá về ý thức của doanh nghiệp XNK trong việc chấp hành pháp luật hải quan
(Nguồn: Kết quả điều tra xã hội học của tác giả)
Tác giả nhận định rằng việc tổ chức thường xuyên các Hội nghị đối thoại giữa Hải quan thành phố và cộng đồng doanh nghiệp đã góp phần quan trọng trong việc tuyên truyền các chủ trương, chính sách mới Những hội nghị này tập trung vào các quy định liên quan đến phòng chống buôn lậu, buôn bán hàng giả, gian lận thương mại và vận chuyển trái phép hàng hóa qua biên giới, từ đó nâng cao nhận thức của các doanh nghiệp trên địa bàn.
2.3.1.2 Hoạt động vận động quần chúng tham gia phòng, chống buôn bán hàng giả trong hoạt động xuất nhập khẩu
Phòng, chống buôn bán hàng giả là nhiệm vụ chung của toàn Đảng và toàn dân Sự quan tâm liên tục từ các cấp ủy Đảng và chính quyền, cả ở Trung ương lẫn địa phương, đóng vai trò quyết định trong hiệu quả công tác này.
Để công tác đấu tranh phòng chống buôn lậu và hàng giả đạt hiệu quả, sự tham gia tích cực của quần chúng nhân dân là rất cần thiết Nếu không có sự phối hợp và hỗ trợ từ cộng đồng, các lực lượng chức năng sẽ gặp nhiều khó khăn trong việc thực hiện nhiệm vụ Do đó, việc vận động quần chúng tham gia vào phong trào toàn dân chống buôn lậu, hàng giả và gian lận thương mại cần được ưu tiên hàng đầu.
Trong thời gian qua, các cấp ủy Đảng và chính quyền địa phương trên cả nước đã tích cực tuyên truyền để nâng cao nhận thức của mọi tầng lớp nhân dân về tác hại của tệ nạn buôn lậu Hệ quả của buôn lậu không chỉ gây thiệt hại kinh tế và cản trở sản xuất trong nước, mà còn đe dọa an ninh chính trị và trật tự an toàn xã hội.
Cục Hải quan thành phố Hải Phòng phối hợp với các cơ quan truyền thông địa phương nhằm tuyên truyền và vận động quần chúng nhân dân tích cực tham gia tố giác tội phạm, không tiếp tay cho buôn lậu và gian lận thương mại Công tác tuyên truyền được chú trọng để giáo dục người dân về tác hại và hậu quả nghiêm trọng của việc buôn bán, vận chuyển hàng nhập lậu Đồng thời, Cục cũng phổ biến các chủ trương, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước để nâng cao nhận thức của quần chúng về công tác đấu tranh phòng, chống buôn lậu và gian lận thương mại.
Bảng 2.1: Kết quả vận động quần chúng tham gia phòng chống buôn bán hàng giả tại Cục Hải quan thành phố Hải Phòng giai đoạn 2016-2020
Stt Nội dung Đơn vị 2016 2017 2018 2019 2020
Số lần tuyên truyền, vận động quần chúng trên báo, đài phát thanh, truyền hình ở các địa phương Lần 12 13 16 16 18
Trong những năm gần đây, số lượt thông tin tố cáo về các hoạt động vi phạm pháp luật hải quan từ quần chúng nhân dân đã tăng lên đáng kể, với 1.146 lượt vào năm đầu tiên và đạt 1.605 lượt vào năm gần nhất Trong số đó, có 189 lượt thông tin chính xác và hữu ích cho lực lượng phòng chống hàng giả, con số này cũng tăng lên 223 lượt trong năm qua, cho thấy sự tích cực của người dân trong việc tham gia bảo vệ pháp luật.
(Nguồn: Phòng Chống buôn lậu và Xử lý vi phạm)
Công tác vận động quần chúng tham gia phòng chống buôn bán hàng giả tại Cục Hải quan thành phố Hải Phòng đã đạt được kết quả khả quan, với số lượng thông tin tố cáo về hành vi vi phạm pháp luật hải quan từ người dân tương đối lớn Đặc biệt, tỷ lệ thông tin tố cáo chính xác và hữu ích cho lực lượng kiểm soát hải quan cũng khá cao.
Thời gian qua, việc vận động nhân dân tham gia đấu tranh chống buôn bán hàng giả đã được thực hiện hiệu quả, thông qua việc cung cấp thông tin tố cáo và giám sát các hoạt động thương mại Điều này đã tạo thành một mạng lưới hỗ trợ, góp phần nâng cao hiệu quả công tác phòng chống buôn bán hàng giả của Cục Hải quan thành phố.
2.3.2 Thu thập, phân tích, đánh giá thông tin về hoạt động buôn bán hàng giả trong hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu
Tại Cục Hải quan Hải Phòng, Phòng Chống buôn lậu & Xử lý vi phạm đóng vai trò quan trọng trong việc tư vấn cho Lãnh đạo Cục về tổ chức đấu tranh chống lại việc vận chuyển và buôn bán hàng giả qua biên giới Phòng cũng trực tiếp hướng dẫn và phối hợp với các đơn vị liên quan trong Cục để thực hiện hiệu quả công tác này.
Công chức Đội Kiểm soát Hải quan và công chức Tổ Kiểm soát hải quan cửa khẩu đóng vai trò quan trọng trong việc thu thập, phân tích và đánh giá thông tin liên quan đến hoạt động vận chuyển và buôn bán hàng giả qua biên giới.
2.3.2.1 Trình tự thu thập, phân tích, đánh giá thông tin về hoạt động buôn bán hàng giả
Hình 2.4: Trình tự thu thập, phân tích, đánh giá thông tin về hoạt động buôn bán hàng giả tại Cục Hải quan thành phố Hải Phòng
(Nguồn: Phòng Chống buôn lậu và Xử lý vi phạm)
Đánh giá công tác kiểm soát hàng giả trong hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu tại Cục Hải quan thành phố Hải Phòng
Sự phối hợp giữa Hải quan và các cơ quan chức năng khác trong công tác kiểm tra, bắt giữ, xử lý vi phạm pháp luật về Hải quan
Tính khách quan, công khai, minh bạch trong kiểm tra, bắt giữ, xử lý vi phạm pháp luật về Hải quan
(Nguồn: Kết quả điều tra xã hội học của tác giả)
2.4 Đánh giá công tác phòng, chống hàng giả trong hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu tại Cục Hải quan thành phố Hải Phòng [9, Tr 72]
Trong thời gian qua, Cục Hải quan thành phố đã đóng góp tích cực vào công tác phòng chống buôn bán hàng giả và xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ tại các tỉnh Hải Phòng, Hải Dương, Hưng Yên và Thái Bình Mặc dù hoạt động diễn ra trên phạm vi rộng và tình hình buôn bán hàng giả ngày càng tinh vi, ngành Hải quan vẫn thực hiện tốt chức năng, nhiệm vụ của mình, góp phần quan trọng vào quản lý nhà nước đối với hoạt động thương mại.
Công tác hỗ trợ doanh nghiệp trong hoạt động xuất nhập khẩu hàng hóa kết hợp với tuyên truyền pháp luật và vận động quần chúng tham gia phòng chống buôn lậu, hàng giả, và vận chuyển trái phép đã được thực hiện thường xuyên hàng năm Phương pháp tuyên truyền và vận động đã trở nên linh hoạt và hiệu quả hơn Kết quả của công tác này được thể hiện rõ qua số liệu thống kê về các vụ việc nghi ngờ vi phạm pháp luật hải quan mà quần chúng cung cấp cho lực lượng kiểm soát hải quan.
Công tác thu thập, phân tích và đánh giá thông tin về buôn bán hàng giả qua biên giới được thực hiện theo quy chuẩn và quy trình chi tiết từ các Nghị định và Thông tư của Chính phủ, Bộ Tài chính và Tổng cục Hải quan Kết quả của công tác này đã trở thành căn cứ quan trọng cho lực lượng kiểm soát hải quan trong việc tổ chức kiểm tra, bắt giữ và xử lý các vi phạm pháp luật.
Công tác kiểm tra, bắt giữ và xử lý vi phạm pháp luật về buôn bán hàng giả qua biên giới đã được thực hiện một cách bài bản và minh bạch, giúp phát hiện và xử lý triệt để các hành vi vi phạm pháp luật hải quan Việc này không chỉ đảm bảo xử lý đúng đối tượng và hành vi vi phạm mà còn góp phần bảo vệ nguồn thu cho ngân sách nhà nước, lành mạnh hóa nền kinh tế và hỗ trợ các doanh nghiệp, cá nhân sản xuất, kinh doanh chân chính trong nước.
Cục Hải quan thành phố đã phát hiện những sơ hở trong chính sách quản lý hải quan, thường bị lợi dụng, từ đó đề xuất hoàn thiện các quy trình thủ tục hải quan và các chính sách quản lý nhà nước khác.
Mặc dù Cục Hải quan thành phố Hải Phòng có nhiều điểm mạnh trong công tác kiểm soát hải quan, nhưng vẫn tồn tại một số điểm yếu cần được khắc phục.
Đánh giá về ý thức tuân thủ pháp luật hải quan của doanh nghiệp xuất nhập khẩu (XNK) và kết quả vận động quần chúng tham gia phòng chống buôn bán hàng giả tại Cục Hải quan thành phố Hải Phòng giai đoạn 2016-2020 cho thấy sự quan trọng của việc nâng cao nhận thức và trách nhiệm của các doanh nghiệp trong việc thực thi pháp luật hải quan.
Việc tuyên truyền pháp luật hỗ trợ doanh nghiệp trong hoạt động xuất nhập khẩu hàng hóa đã cải thiện nhận thức, tuy nhiên vấn đề buôn bán hàng giả vẫn diễn ra do nhiều doanh nghiệp và cá nhân bất chấp quy định pháp luật vì lợi nhuận Theo đánh giá của tác giả, hoạt động tuyên truyền pháp luật của Cục Hải quan chưa có tác động đáng kể đến tình hình buôn bán hàng giả và vi phạm sở hữu trí tuệ qua biên giới.
Hoạt động vận động quần chúng trong phòng chống buôn bán hàng giả và vi phạm sở hữu trí tuệ qua biên giới tại Hải Phòng đã được thực hiện thường xuyên, nhưng chủ yếu vẫn dựa vào các phương thức truyền thống như báo chí và truyền hình với tần suất thấp Điều này dẫn đến hiệu quả tuyên truyền và vận động chưa cao, đòi hỏi Cục Hải quan thành phố Hải Phòng cần tìm ra giải pháp cải thiện trong thời gian tới.
+ Việc truyền tải nội dung tuyên truyền, vận động doanh nghiệp, quần chúng khá cứng nhắc, khó tạo được ấn tượng trong quần chúng
Đánh giá kết quả thu thập, phân tích và đánh giá thông tin về hoạt động buôn bán hàng giả qua biên giới tại Cục Hải quan thành phố Hải Phòng cho thấy những thông tin quan trọng (Bảng 2.2).
Kết quả điều tra cho thấy không có tiêu chí nào trong 05 tiêu chí được đánh giá tốt, với tỷ lệ cán bộ đánh giá tốt luôn dưới 70% Đồng thời, tỷ lệ cán bộ đánh giá không tốt ở một số tiêu chí còn cao, lên tới 17% Điều này cho thấy công tác thu thập, phân tích và đánh giá thông tin về hoạt động buôn bán hàng giả qua biên giới tại Cục Hải quan thành phố Hải Phòng còn nhiều hạn chế, cần có giải pháp cải thiện trong thời gian tới.
Công tác chống buôn lậu và gian lận thương mại hiện nay chưa đạt hiệu quả cao, chưa phát hiện triệt để các hành vi và thủ đoạn vi phạm Một số đơn vị hải quan chưa chú trọng đến việc phòng ngừa và xây dựng kế hoạch đấu tranh hiệu quả với việc buôn bán hàng giả qua biên giới Hệ quả là tình trạng buôn bán hàng giả vẫn diễn ra phổ biến, với quy mô nghiêm trọng và chưa triệt phá được nhiều đường dây lớn, có tổ chức hoạt động liên tỉnh và xuyên quốc gia.
Thông qua việc đánh giá kết quả kiểm tra, bắt giữ và xử lý các vi phạm pháp luật liên quan đến hoạt động buôn bán hàng giả (Bảng 2.3) cũng như công tác kiểm tra và xử lý vi phạm tại Cục Hải quan thành phố (Bảng 2.4), cho thấy rõ tình hình và hiệu quả của công tác phòng chống hàng giả trong khu vực.
Công tác phối hợp và tổ chức kiểm tra, xử lý vi phạm buôn bán hàng giả trong hoạt động xuất nhập khẩu hiện chưa hiệu quả, thiếu nghiêm túc và không đủ sức răn đe Kế hoạch phối hợp giữa các cơ quan liên quan thường không rõ ràng và thống nhất, dẫn đến tình trạng xử lý hành chính một cách đơn giản và nhanh chóng vẫn diễn ra phổ biến.
- Công tác cán bộ lực lượng kiểm soát hải quan còn bất cập:
Một số cán bộ công chức (CBCC) chưa đáp ứng được yêu cầu nhiệm vụ, đặc biệt trong các lĩnh vực phức tạp như thu thập và xử lý thông tin hải quan, quản lý rủi ro, kiểm tra xuất xứ hàng hóa và kiểm tra tại doanh nghiệp Kiến thức hạn chế của CBCC tại các Chi cục hải quan trong việc đánh giá và nhận thức về xuất xứ hàng hóa đã dẫn đến những sai sót nghiêm trọng trong quá trình xác định xuất xứ hàng hóa.