Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan tới đề tài
Thời gian gần đây, lĩnh vực thanh tra chuyên ngành đã thu hút sự quan tâm của nhiều tác giả với nhiều bài báo và nghiên cứu về tổ chức, hoạt động và vai trò của nó Đặc biệt, hiệu quả thanh tra trong ngành giao thông vận tải cũng được nghiên cứu sâu sắc Một số đề tài khoa học cấp bộ của Thanh tra Chính phủ đã được thực hiện để làm rõ hơn về vấn đề này.
Bài viết "Đổi mới hệ thống tổ chức và hoạt động của Ngành Thanh tra trong cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa" của Trần Văn Tuyền, Tổng Thanh tra Chính phủ - 2009, phân tích quá trình cải cách tổ chức và hoạt động của Ngành Thanh tra sau khi áp dụng Luật Thanh tra 2004 Tác giả cung cấp cái nhìn sâu sắc về sự chuyển biến trong hoạt động thanh tra chuyên ngành, đồng thời so sánh và đánh giá hiệu quả của những thay đổi này, từ đó góp phần hoàn thiện pháp luật về thanh tra trong bối cảnh hiện tại.
Bài viết "Thực trạng tổ chức và hoạt động Thanh tra chuyên ngành" của TS Nguyễn Tuấn Khanh tại TTCP năm 2014 đã làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về tổ chức và hoạt động thanh tra chuyên ngành Tác giả đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện tổ chức và nâng cao hiệu quả hoạt động thanh tra chuyên ngành, đáp ứng yêu cầu quản lý trong tình hình mới Tuy nhiên, nghiên cứu chỉ tập trung vào hoạt động thanh tra chuyên ngành của một số bộ, ngành quản lý đa ngành, liên quan trực tiếp đến đời sống người dân như Tài nguyên môi trường, Y tế, Giáo dục, Giao thông, Lao động, thương binh xã hội, mà chưa đi sâu vào hoạt động thanh tra chuyên ngành giao thông vận tải cấp địa phương Đây là đề tài khoa học cấp cơ sở của Thanh tra Chính phủ.
Mối quan hệ giữa Thanh tra Chính phủ và các bộ, cơ quan ngang bộ, cũng như các cơ quan thuộc Chính phủ trong việc thực hiện quyền thanh tra và quản lý nhà nước về thanh tra là rất quan trọng Trần Văn Tuấn, Trưởng phòng thanh tra khối nội chính, Vụ II, TTCP, đã chỉ ra rằng mặc dù đề tài không đi sâu vào các hoạt động thanh tra chuyên ngành, nhưng nó vẫn cung cấp những thông tin quý báu để nghiên cứu Điều này giúp xác định rõ mối quan hệ tương quan giữa thanh tra nhà nước và thanh tra chuyên ngành, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý và giám sát trong lĩnh vực thanh tra.
Hoạt động thanh tra chuyên ngành của cơ quan được giao thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành được đánh giá theo quy định của Luật Thanh tra năm 2010 Nghiên cứu của Nguyễn Thị Hải Yến, Vụ Pháp chế, TTCP – 2012, chủ yếu tập trung vào việc đánh giá này mà ít đề cập đến các vấn đề lý thuyết, đặc biệt là việc luận giải về bản chất của hoạt động thanh tra chuyên ngành trong bối cảnh hiện nay.
Một số đề tài nghiên cứu khác:
Bài viết của Phạm Tuấn Khải, “Thanh tra nhà nước chuyên ngành, những vấn đề cần chú ý khi đổi mới tổ chức và hoạt động thanh tra,” đăng trên Kỷ yếu nghiên cứu khoa học thanh tra, tập III, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hoàn thiện pháp luật về thanh tra Tác giả không chỉ chỉ ra yêu cầu và sự cần thiết khách quan trong việc này mà còn đề xuất quan điểm và phương hướng cụ thể để cải thiện hệ thống thanh tra Những lý luận và quan điểm của tác giả sẽ là cơ sở định hướng cho nghiên cứu luận án về vị trí, vai trò, tổ chức và hoạt động của thanh tra chuyên ngành giao thông vận tải.
Bài viết "Nhận diện thanh tra chuyên ngành – qua thực tiễn ngành giao thông vận tải" của tác giả Trần Văn Trường, đăng trên Tạp chí Thanh tra số (02), trang 14 – 17 năm 2017, phân tích sự khó khăn trong việc nhận diện thanh tra chuyên ngành như một chế định pháp lý trong hệ thống pháp luật Việt Nam Tác giả đã nêu rõ các đặc điểm của thanh tra chuyên ngành thông qua các hoạt động thực tiễn của thanh tra ngành giao thông vận tải, từ đó giúp độc giả hiểu rõ hơn về vai trò và chức năng của nó.
Bài viết “Một số vấn đề đổi mới quản lý nhà nước về giao thông vận tải trong giai đoạn hiện nay” của tác giả Trần Văn Trường, đăng trên Tạp chí giao thông vận tải (05), trang 177 - 179 năm 2017, làm rõ lý luận và thực tiễn về bản chất và nội hàm của giao thông vận tải Bài viết xác định các phương thức giao thông và phạm vi, nội dung quản lý nhà nước chuyên ngành giao thông vận tải hiện nay Kết quả này không chỉ nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước mà còn hỗ trợ việc hoạch định chính sách phát triển ngành giao thông vận tải trong ngắn hạn và dài hạn.
Đề tài nghiên cứu khoa học "Thanh tra chuyên ngành giao thông vận tải theo pháp luật Việt Nam hiện nay" của tác giả Trần Văn Trường, xuất bản năm 2018, đã làm rõ các quy định về thanh tra chuyên ngành giao thông vận tải tại Việt Nam Nghiên cứu này cung cấp cái nhìn bao quát và toàn diện về tổ chức và hoạt động thanh tra từ cấp Bộ, Tổng cục đến địa phương Đây là tài liệu quý báu mà tôi có thể áp dụng vào đề tài của mình, nhằm cụ thể hóa tổ chức và hoạt động thanh tra chuyên ngành giao thông vận tải tại tỉnh Lâm Đồng.
Gần đây, nhiều công trình nghiên cứu và tài liệu giảng dạy đã tập trung vào nghiệp vụ và hoạt động thanh tra, như Tập bài giảng về Nghiệp vụ công tác thanh tra và chương trình Thanh tra viên do Trường Cán bộ Thanh tra biên soạn Những nghiên cứu này dựa trên nền tảng lý luận về thanh tra từ các công trình khoa học trước đó, đồng thời mở rộng và luận giải sâu hơn các vấn đề thực tiễn trong tổ chức và hoạt động thanh tra Đây là nguồn tài liệu quý giá hỗ trợ cho việc nghiên cứu và xây dựng cơ sở lý luận cho đề tài luận án của tác giả.
Tổng hợp từ các nghiên cứu đã thực hiện, có thể thấy rằng nhiều công trình nghiên cứu về thanh tra chuyên ngành được thực hiện trước Luật Thanh tra năm 2010 Hiện nay, các nghiên cứu này ít đề cập đến lý thuyết, đặc biệt là việc giải thích bản chất hoạt động thanh tra chuyên ngành giao thông vận tải trong bối cảnh hiện tại Đến nay, vẫn chưa có công trình nào nghiên cứu một cách toàn diện và sâu sắc về vấn đề này Do đó, đề tài của luận văn này không trùng lặp với các công trình đã công bố trước đây.
Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
Trong nghiên cứu đề tài, tác giả áp dụng phương pháp luận chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, dựa trên lý luận Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và Pháp luật Luận văn xem xét đường lối xây dựng nhà nước và pháp luật Việt Nam, cùng với quan điểm đổi mới và hội nhập quốc tế trong lĩnh vực giao thông vận tải Để thực hiện nghiên cứu, tác giả sử dụng phương pháp tiếp cận đa ngành và liên ngành, chủ yếu từ chuyên ngành quản lý nhà nước, đồng thời cũng xem xét các vấn đề từ góc độ chính trị, văn hóa và xã hội.
Phương pháp nghiên cứu trong luận văn bao gồm các phương pháp luận chung, phương pháp luận của khoa học thanh tra, tư duy trừu tượng, phân tích, tổng hợp, thống kê, hệ thống và so sánh Những phương pháp này nhằm làm rõ các vấn đề lý luận liên quan đến tổ chức và hoạt động của Thanh tra giao thông vận tải, đồng thời đánh giá thực trạng tổ chức và hoạt động của Thanh tra Sở giao thông vận tải Lâm Đồng.
Các phương pháp này được sử dụng để nghiên cứu nội dung trong các chương, mục của đề tài.
Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài
Nghiên cứu này không chỉ làm phong phú thêm lý luận về thanh tra chuyên ngành, đặc biệt là trong lĩnh vực giao thông vận tải, mà còn làm rõ các vấn đề pháp lý liên quan Nó mở ra hướng nghiên cứu mới cho các nhà khoa học pháp lý, giảng viên, và cán bộ làm việc trong các cơ quan thanh tra và hành chính Nếu các kết quả nghiên cứu và đề xuất được áp dụng bởi các cơ quan nhà nước có thẩm quyền, sẽ góp phần hoàn thiện pháp luật về thanh tra, nâng cao hiệu quả hoạt động thanh tra chuyên ngành giao thông vận tải, đảm bảo an toàn giao thông, và cải thiện công tác quản lý nhà nước trong bối cảnh hiện nay.
Cấu trúc của Luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn được chia thành 3 chương
Chương 1: Những vấn đề lý luận và pháp lý về tổ chức và hoạt động thanh tra chuyên ngành giao thông vận tải
Chương 2: Thực trạng tổ chức và hoạt động thanh tra chuyên ngành của Thanh tra sở GTVT Lâm Đồng
Chương 3: phương hướng, giải pháp nâng cao hiệu quả tổ chức và hoạt động Thanh ra sở GTVT Lâm Đồng.
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ THANH TRA CHUYÊN NGÀNH GIAO THÔNG VẬN TẢI
Khái niệm thanh tra, thanh tra chuyên ngành, phân biệt thanh tra chuyên ngành và
1.1.1 Khái niệm Thanh tra, Thanh tra chuyên ngành
Theo Từ điển Luật học, thanh tra là sự tác động của chủ thể đến đối tượng thực hiện thẩm quyền nhằm đạt được mục đích nhất định Từ điển Việt Nam định nghĩa thanh tra là việc kiểm soát và xem xét tại chỗ các hoạt động của địa phương, cơ quan xí nghiệp Tại Việt Nam, thanh tra là một phần của hệ thống kiểm tra, giám sát việc thực hiện đường lối, chính sách, pháp luật trong xã hội, bao gồm kiểm tra đảng, thanh tra nhà nước, giám sát của Viện kiểm sát nhân dân, Tòa án nhân dân, và giám sát của Quốc Hội cùng nhân dân Mỗi loại hình kiểm tra có chức năng, phạm vi và phương thức thực hiện khác nhau, nhằm củng cố mục tiêu chung là giám sát việc thực hiện pháp luật, phát huy nhân tố tích cực, phòng ngừa vi phạm, hoàn thiện chính sách pháp luật, tăng cường pháp chế xã hội chủ nghĩa, và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của nhà nước, tổ chức và công dân.
Khái niệm "thanh tra" trong quyền lực nhà nước được hiểu là chức năng thiết yếu của cơ quan quản lý nhà nước, liên quan đến việc xem xét, đánh giá và xử lý các chính sách, pháp luật của các cơ quan, tổ chức và cá nhân Hoạt động thanh tra do cơ quan chuyên trách thực hiện theo quy trình và thủ tục luật định, nhằm phòng ngừa, phát hiện và xử lý vi phạm pháp luật, đồng thời chỉ ra những sơ hở trong cơ chế quản lý và chính sách Qua đó, thanh tra kiến nghị các biện pháp khắc phục, phát huy yếu tố tích cực, nâng cao hiệu quả và hiệu lực quản lý nhà nước, bảo vệ lợi ích của nhà nước và quyền lợi của công dân.
Nguyễn Văn Mạnh (2002) trong bài viết "Vị trí, vai trò của các cơ quan thanh tra nhà nước trong cơ chế thanh tra, kiểm tra, giám sát" đã phân tích tầm quan trọng của các cơ quan thanh tra nhà nước trong hệ thống kiểm tra và giám sát Bài viết được đăng trong Kỷ yếu nghiên cứu khoa học thanh tra (II-B), trang 109, nhấn mạnh vai trò thiết yếu của thanh tra nhà nước trong việc đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả trong quản lý nhà nước.
2 Viện ngôn ngữ học - Trung tâm từ điển học (1998), Từ điển tiếng Việt, Hà Nội, tr.882
Trong bài viết của Nguyễn Văn Mạnh (2003) về đổi mới tổ chức hoạt động thanh tra bộ, ngành, tác giả nhấn mạnh tầm quan trọng của thanh tra nhà nước trong việc bảo vệ lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức và cá nhân Để hiểu rõ hơn về khái niệm thanh tra, cần phân tích các hoạt động liên quan đến thanh tra nhà nước từ nhiều khía cạnh khác nhau.
Nội dung hoạt động thanh tra nhà nước bao gồm việc xem xét và đánh giá hành vi của các cơ quan, tổ chức và cá nhân theo trình tự, thủ tục pháp luật quy định, nhằm đưa ra kết luận thanh tra Thanh tra hành chính được hiểu là hoạt động thanh tra nội bộ trong các cơ quan nhà nước, diễn ra giữa cơ quan cấp trên và các cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân cấp dưới, cũng như giữa các chủ thể quản lý khác nhau trong cùng một hệ thống quản lý.
Thứ hai, đặc điểm cơ bản của hoạt động thanh tra nhà nước gồm:
Thanh tra là một chức năng thiết yếu trong quản lý hành chính nhà nước, thể hiện mối quan hệ mật thiết giữa hai lĩnh vực này Quản lý hành chính nhà nước giữ vai trò chủ đạo, chi phối hoạt động của thanh tra thông qua việc đề ra đường lối, chủ trương và quy định thẩm quyền cho các cơ quan thanh tra, đồng thời sử dụng các kết quả và thông tin từ các cơ quan này.
Thanh tra nhà nước đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ trật tự và kỷ cương, đồng thời tăng cường pháp chế trong hoạt động quản lý hành chính Mặc dù có tính độc lập tương đối, các cơ quan thanh tra vẫn phải tuân thủ pháp luật và chính sách hiện hành, cũng như căn cứ vào thực tế cuộc sống, đảm bảo tính hợp lý trong quá trình thanh tra Các cơ quan này chịu sự chỉ đạo của Thủ trưởng cơ quan hành chính cùng cấp, đồng thời phải thực hiện theo hướng dẫn và chỉ đạo thống nhất từ Thanh tra Chính phủ và các cơ quan thanh tra cấp trên.
Tính khách quan trong hoạt động thanh tra được thể hiện qua việc tuân thủ nghiêm ngặt các quy định pháp luật, đảm bảo mọi đánh giá và kết luận đều dựa trên chứng cứ thực tế và sự kiện cụ thể Việc lắng nghe ý kiến đa chiều cũng góp phần tăng cường tính khách quan, từ đó đảm bảo sự minh bạch và công bằng trong quá trình thanh tra.
Các cơ quan thanh tra Nhà nước và các cơ quan được giao thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành là chủ thể tiến hành hoạt động thanh tra Thanh tra nhà nước là một hoạt động đặc thù, được thực hiện bởi hệ thống cơ quan thanh tra nhà nước, đóng vai trò quan trọng trong bộ máy hành chính.
Đối tượng của hoạt động thanh tra nhà nước bao gồm cá nhân, cơ quan và tổ chức Trong thanh tra hành chính, đối tượng chủ yếu là các cơ quan, tổ chức và cá nhân thực hiện chính sách, pháp luật, nhiệm vụ và quyền hạn được giao Còn trong thanh tra chuyên ngành, đối tượng là các cơ quan, tổ chức và cá nhân tuân thủ pháp luật chuyên ngành, quy định về chuyên môn – kỹ thuật và quy tắc quản lý thuộc các lĩnh vực khác nhau.
Trình tự và thủ tục tiến hành một cuộc thanh tra bao gồm ba giai đoạn chính: Giai đoạn 1 là chuẩn bị thanh tra, Giai đoạn 2 là tiến hành thanh tra, và Giai đoạn 3 là kết thúc thanh tra Sau khi hoàn tất quá trình thanh tra, Trưởng đoàn thanh tra cùng với thanh tra viên độc lập sẽ phải báo cáo kết quả và ban hành kết luận thanh tra.
Mục đích của hoạt động thanh tra nhà nước là nhằm phát huy những mặt tích cực, ngăn ngừa và sửa chữa sai sót, đảm bảo các chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước được thực thi nghiêm chỉnh và hiệu quả Thanh tra nhà nước là quá trình xem xét, đánh giá việc thực hiện chính sách và pháp luật của các cơ quan, tổ chức và cá nhân, do các cơ quan có thẩm quyền thực hiện theo quy định của pháp luật Hoạt động này giúp phát hiện các sai sót trong quản lý hành chính, kiến nghị biện pháp khắc phục, phòng ngừa và xử lý vi phạm, đồng thời nâng cao hiệu lực quản lý hành chính và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của công dân.
1.1.1.2 Khái niệm thanh tra chuyên ngành
Thanh tra chuyên ngành là một chức năng và công cụ kiểm soát của cơ quan quản lý nhà nước chuyên ngành, nhằm đảm bảo việc thi hành và tuân thủ pháp luật chuyên ngành, bao gồm cả các điều ước quốc tế Chức năng này được thực hiện theo các hình thức, quy trình và thủ tục do cơ quan có thẩm quyền quy định, với mục tiêu duy trì trật tự và yêu cầu quản lý nhà nước, đồng thời hỗ trợ sự phát triển xã hội một cách hiệu quả, an toàn và thuận tiện, bảo vệ quyền lợi hợp pháp của nhà nước, tổ chức và cá nhân.
1.1.1.3 Khái niệm thanh tra hành chính, thanh tra chuyên ngành theo quy định của pháp luật hiện nay
Theo Luật Thanh tra 2010, thanh tra hành chính là hoạt động thanh tra của cơ quan nhà nước có thẩm quyền đối với các cơ quan, tổ chức, cá nhân trong việc thực hiện chính sách, pháp luật và nhiệm vụ được giao Trong khi đó, thanh tra chuyên ngành là hoạt động thanh tra theo ngành, lĩnh vực, nhằm kiểm tra việc chấp hành pháp luật chuyên ngành và các quy định về chuyên môn, kỹ thuật, cũng như quy tắc quản lý liên quan.
1.1.2 Phân biệt thanh tra chuyên ngành và thanh tra hành chính
Thanh tra chuyên ngành bao gồm tất cả các hoạt động thanh tra chuyên ngành và thanh tra hành chính của các cơ quan quản lý nhà nước Theo quy định pháp luật hiện hành, có hai loại tổ chức thanh tra: một loại vừa thực hiện nhiệm vụ thanh tra hành chính vừa thực hiện thanh tra chuyên ngành, ví dụ như Cơ quan Thanh tra Sở Giao thông Vận tải; loại còn lại chỉ thực hiện nhiệm vụ thanh tra chuyên ngành, như Cục và Cảng vụ được giao thực hiện chức năng này.
Thanh tra chuyên ngành và thanh tra hành chính có mục đích, chủ thể, đối tượng khác nhau, cụ thể là:
Vai trò của thanh tra chuyên ngành
Thanh tra chuyên ngành là bộ phận quan trọng trong cơ cấu tổ chức của ngành, đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao chất lượng và hiệu quả quản lý nhà nước Hoạt động hiệu quả của thanh tra chuyên ngành không chỉ góp phần tăng cường pháp chế mà còn đảm bảo kỷ cương và kỷ luật trong quản lý nhà nước.
Với cách tiếp cận như trên, vị trí, vai trò của thanh tra chuyên ngành được thể hiện cụ thể như sau:
Thanh tra chuyên ngành là công cụ kiểm soát quan trọng của cơ quan quản lý nhà nước, giúp đảm bảo tuân thủ pháp luật trong lĩnh vực chuyên môn Mối quan hệ giữa quản lý nhà nước chuyên ngành và thanh tra chuyên ngành thể hiện rõ qua hoạt động quản lý các đối tượng có tính chất và đặc điểm tương đồng Nội dung quản lý bao gồm xây dựng văn bản, quy tắc, tiêu chuẩn và chế tài xử lý, cùng với việc nghiên cứu và phát triển chiến lược ngành Thanh tra chuyên ngành đóng vai trò thiết yếu trong việc kiểm soát thi hành pháp luật và là một phần không thể thiếu trong quản lý nhà nước về lĩnh vực này.
Thanh tra chuyên ngành đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm định và đánh giá hiệu quả quản lý nhà nước trong ngành Hoạt động này giúp phát hiện kịp thời những sơ hở và yếu kém trong công tác quản lý, đồng thời đưa ra các kiến nghị nhằm cải thiện hiệu quả sử dụng nguồn lực Qua thanh tra, các sai sót và vi phạm trong thực hiện chính sách, pháp luật và quy định được phát hiện và xử lý nhanh chóng, hạn chế hậu quả có thể xảy ra Ngoài ra, những lỗ hổng và bất hợp lý trong các chủ trương và quy định chuyên ngành cũng được điều chỉnh kịp thời để phù hợp với yêu cầu phát triển xã hội.
Thứ ba, thanh tra chuyên ngành góp phần bảo đảm quyền con người, các quyền cơ bản của công dân được hiến định
Hiến pháp năm 2013 và các văn bản pháp luật khác của Việt Nam đã khẳng định rõ ràng các quyền con người và quyền công dân, bao gồm quyền bảo vệ đời sống riêng tư, quyền tự do di chuyển, và quyền tham gia quản lý nhà nước Nhà nước cũng cam kết đảm bảo sự công khai, minh bạch trong việc tiếp nhận ý kiến của công dân và tạo điều kiện cho quyền tự do kinh doanh trong các lĩnh vực không bị cấm Để bảo vệ những quyền này, nhà nước đã thiết lập nhiều cơ chế, trong đó có thanh tra và giám sát chuyên ngành, nhằm kịp thời ngăn chặn các hành vi vi phạm pháp luật ảnh hưởng đến quyền con người và quyền công dân.
Thanh tra chuyên ngành đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy ứng dụng khoa học công nghệ và quản lý nhà nước hiệu quả Chính phủ đã thiết lập hệ thống tổ chức quản lý nhà nước chuyên ngành, với thanh tra chuyên ngành là công cụ kiểm soát nhằm nâng cao hiệu lực quản lý Qua việc thanh tra, các tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật được kiểm tra, giúp phát hiện những tồn tại và hạn chế, từ đó đưa ra kiến nghị nhằm hoàn thiện thể chế Điều này tạo áp lực cho doanh nghiệp, khuyến khích họ nghiên cứu và ứng dụng khoa học công nghệ, đồng thời thúc đẩy hội nhập quốc tế trong lĩnh vực chuyên ngành.
Tổ chức và hoạt động thanh tra chuyên ngành giao thông vận tải
1.3.1 Tổ chức cơ quan thanh tra giao thông vận tải trong bộ máy hành chính nhà nước
Cơ quan thanh tra GTVT là đơn vị chuyên ngành trong hệ thống hành chính Nhà nước, có vai trò quan trọng trong việc kiểm soát quyền lực của Nhà nước trong lĩnh vực hành pháp Các cơ quan thực hiện chức năng thanh tra giao thông vận tải bao gồm Thanh tra Bộ GTVT trực thuộc Bộ GTVT và Thanh tra Sở GTVT thuộc Sở GTVT, cùng với các cơ quan khác có chức năng thanh tra chuyên ngành.
Hiện nay, các cơ quan Thanh tra GTVT trong bộ máy hành chính nhà nước hoạt động theo nguyên tắc song trùng trực thuộc, với mỗi cơ quan Thanh tra chịu sự chỉ đạo trực tiếp của Thủ trưởng cơ quan hành chính cùng cấp và đồng thời nhận hướng dẫn từ cơ quan Thanh tra nhà nước cấp trên về công tác, tổ chức và nghiệp vụ thanh tra.
Về Thanh tra Bộ GTVT
Thanh tra Bộ GTVT là cơ quan thuộc Bộ GTVT, có nhiệm vụ hỗ trợ Bộ trưởng trong việc quản lý nhà nước về thanh tra, giải quyết khiếu nại, tố cáo và phòng, chống tham nhũng Cơ quan này thực hiện thanh tra hành chính đối với các cơ quan, tổ chức và cá nhân trong phạm vi quản lý của Bộ, đồng thời tiến hành thanh tra chuyên ngành trong lĩnh vực giao thông vận tải Thanh tra Bộ GTVT còn có trách nhiệm giải quyết khiếu nại, tố cáo và thực hiện các biện pháp phòng, chống tham nhũng theo quy định pháp luật.
Thanh tra Bộ GTVT hoạt động dưới sự chỉ đạo và điều hành của Bộ trưởng Bộ GTVT, đồng thời tuân thủ sự hướng dẫn về công tác và tổ chức nghiệp vụ từ Thanh tra Chính phủ.
Thanh tra Bộ GTVT bao gồm Chánh Thanh tra, Phó Chánh Thanh tra và Thanh tra viên Chánh Thanh tra được Bộ trưởng bổ nhiệm, miễn nhiệm và cách chức sau khi có sự thống nhất với Tổng Thanh tra Chính phủ Phó Chánh Thanh tra có nhiệm vụ hỗ trợ Chánh Thanh tra trong việc thực hiện các nhiệm vụ được phân công.
Hiện nay, Thanh tra Bộ GTVT đã thành lập nhiều phòng nghiệp vụ, bao gồm Phòng Tổng hợp và sáu phòng thanh tra riêng biệt, từ Phòng thanh tra số 1 đến Phòng thanh tra số 6.
Về Thanh tra sở GTVT
Thanh tra Sở Giao thông Vận tải là cơ quan thuộc Sở GTVT, có nhiệm vụ hỗ trợ Giám đốc sở trong việc thực hiện thanh tra hành chính và chuyên ngành Ngoài ra, cơ quan này còn có trách nhiệm giải quyết khiếu nại, tố cáo và thực hiện các biện pháp phòng, chống tham nhũng theo quy định của pháp luật.
Thanh tra sở bao gồm Chánh Thanh tra, Phó Chánh Thanh tra và Thanh tra viên Chánh Thanh tra sở được Giám đốc sở bổ nhiệm, miễn nhiệm và cách chức sau khi có sự thống nhất với Chánh Thanh tra tỉnh Phó Chánh Thanh tra sở hỗ trợ Chánh Thanh tra trong việc thực hiện nhiệm vụ theo sự phân công.
Thanh tra Sở GTVT hoạt động dưới sự chỉ đạo của Giám đốc Sở, đồng thời tuân thủ chỉ đạo về công tác thanh tra và hướng dẫn nghiệp vụ thanh tra hành chính từ Thanh tra tỉnh, cũng như nghiệp vụ thanh tra chuyên ngành từ Thanh tra bộ.
Theo quy định của pháp luật hiện hành, các cơ quan thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành không được thành lập cơ quan thanh tra độc lập Hoạt động thanh tra chuyên ngành phải được thực hiện bởi những người được giao nhiệm vụ theo quy định pháp luật Cơ quan có trách nhiệm thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành trong lĩnh vực giao thông vận tải (GTVT) bao gồm các đơn vị được chỉ định theo quy định cụ thể.
Tổng cục và Cục thuộc Bộ Giao thông Vận tải (GTVT) có nhiệm vụ thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành cho các lĩnh vực như Tổng cục Đường bộ Việt Nam, Cục Đường sắt Việt Nam, Cục Đường thủy nội địa Việt Nam, Cục Hàng hải Việt Nam và Cục Hàng không Việt Nam.
Cơ quan tương đương Chi cục thuộc Sở và Chi cục thuộc Cục có trách nhiệm thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành giao thông vận tải (GTVT), bao gồm các đơn vị như Cảng vụ Hàng không, Cảng vụ Hàng hải, và Cảng vụ Đường thủy nội địa thuộc Cục Đường thủy nội địa Việt Nam.
Ngoài ra, còn có cơ quan quản lý đường bộ ở khu vực thuộc Tổng cục Đường bộ Việt Nam
1.3.2 Các hình thức hoạt động thanh tra chuyên ngành giao thông vận tải
Hình thức hoạt động thanh tra là biểu hiện bên ngoài của quá trình thanh tra, giúp phát huy vai trò hiệu quả để đáp ứng yêu cầu thực tiễn và pháp lý Có nhiều hình thức thanh tra khác nhau, tùy thuộc vào các tiêu chí phân loại khác nhau.
- Căn cứ vào phạm vi, quy mô của cuộc thanh tra có thể phân chia thành: Thanh tra diện rộng và Thanh tra diện hẹp
- Căn cứ vào chương trình thanh tra có thể phân chia thành: Thanh tra theo kế hoạch; Thanh tra thường xuyên, Thanh tra đột xuất, Kiểm tra hành chính
Dựa trên chức năng và nhiệm vụ của hoạt động thanh tra, có ba loại hình chính: Thanh tra kinh tế - xã hội, Thanh tra giải quyết khiếu nại, tố cáo và Thanh tra công vụ.
- Căn cứ vào tính chất cuộc thanh tra có thể chia thành: Thanh tra lần đầu và Thanh tra lại
- Căn cứ vào cách thức tổ chức cuộc thanh tra: Thanh tra độc lập và Đoàn thanh tra
Luật thanh tra 2004 quy định hai hình thức thanh tra là theo chương trình, kế hoạch và đột xuất, nhưng chưa rõ về thanh tra độc lập của Thanh tra viên chuyên ngành Luật thanh tra năm 2010 không chỉ duy trì hai hình thức thanh tra trên mà còn bổ sung hình thức thanh tra thường xuyên và quy định mới về các cơ quan thực hiện chức năng thanh tra chuyên ngành.
Tiểu kết chương 1
Tại chương 1, luận văn đã giải quyết được những vấn đề lý luận căn bản, cốt lõi liên quan đến đề tài như sau:
1 Thanh tra chuyên ngành giao thông vận tải theo pháp luật Việt Nam được nghiên cứu, tiếp cận trong mối quan hệ tác động qua lại giữa pháp luật với tổ chức và hoạt động thanh tra chuyên ngành giao thông vận tải Trên cơ sở đó, luận văn đã lần lượt nghiên cứu, làm rõ những vấn đề, như nguồn gốc, bản chất của thanh tra, những yếu tố, dấu hiệu nhận diện thanh tra chuyên ngành giao thông vận tải gồm: mục đích, chủ thể, đối tượng, quy trình, phương thức, tính chất hoạt động thanh tra; vị trí, vai trò và đặc điểm Theo đó, thanh tra chuyên ngành giao thông vận tải có vai trò là chức năng, công cụ, phương thức kiểm soát của cơ quan quản lý nhà nước chuyên ngành; kiểm định, đánh giá hiệu quả, trình độ quản lý nhà nước Thanh tra chuyên ngành giao thông vận tải có các đặc điểm riêng biệt, như hoạt động có tính chuyên sâu về chuyên môn kỹ thuật; thường xuyên, kịp thời, linh hoạt và có tính xã hội trong hoạt động Từ những phân tích đó, luận văn đã thống nhất đưa ra định nghĩa thanh tra chuyên ngành giao thông vận tải
2 Phân tích, đưa ra các yếu tố vừa trực tiếp, vừa gián tiếp tác động đến thanh tra chuyên ngành giao thông vận tải và điều chỉnh pháp luật về thanh tra chuyên ngành giao thông vận tải Trong đó có yếu tố đánh giá mức độ hoàn thiện của hệ thống pháp luật, cải cách hành chính và mục tiêu xây dựng nhà nước pháp quyền; yêu cầu cấp bách trong công tác bảo đảm trật tự an toàn giao thông.