Tổng quan nghiên cứu vấn đề
Trên thế giới
Trên toàn cầu, nhiều nghiên cứu khoa học đã được thực hiện nhằm phát triển đội ngũ và nguồn nhân lực trong các tổ chức doanh nghiệp cũng như trường học Một trong những công trình tiêu biểu là “The small business of developing people” của tác giả Annette Kerr và Marilyn, tập trung vào các vấn đề vĩ mô liên quan đến phát triển con người trong môi trường làm việc và giáo dục.
Mcdougall nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phát triển con người và đội ngũ nhân lực, nhằm tạo động lực lao động cho các tổ chức và doanh nghiệp nhỏ Cuốn sách “The emergence of strategic human resource development” của Garavan, Thomas N, Costine, Pat, và Heraty, Noreen, xuất bản năm 1995, tập trung vào sự phát triển nguồn nhân lực và đội ngũ cán bộ trong tổ chức, xem xét các cách tiếp cận khác nhau như chiến lược đào tạo và bồi dưỡng Christian Batal, với bộ sách “Quản lý nguồn nhân lực trong khu vực nhà nước”, đã thành công trong việc áp dụng lý thuyết tổng thể về quản lý phát triển nguồn nhân lực, kết hợp với các kết quả nghiên cứu từ các lĩnh vực khác như giáo dục học và dự báo Ngoài ra, Brian E Becker và Mark A Huselid cũng đã có những nghiên cứu về phát triển đội ngũ và nguồn nhân lực phục vụ cho quản trị nhân sự trong doanh nghiệp.
Michel Develay trong tác phẩm "Một số vấn đề về đào tạo GV" nhấn mạnh rằng việc đào tạo giáo viên cần đảm bảo họ có trình độ cao về năng lực liên quan đến các khái niệm, lý thuyết và hệ biến hóa của môn học, cũng như khoa học luận của chúng Ông đã thảo luận về các vấn đề như quan niệm, nội dung, phương thức đào tạo, và bản sắc nghề nghiệp của giáo viên Điều này cho thấy rằng nghiên cứu về quản lý đội ngũ giáo viên đang là một trong những lĩnh vực được quan tâm rộng rãi trên thế giới.
Theo UNESCO, vai trò của giáo viên đang thay đổi theo hướng: (1) Giáo viên phải đảm nhận nhiều chức năng hơn và có trách nhiệm nặng nề trong việc lựa chọn nội dung dạy học; (2) Chuyển từ việc truyền thụ kiến thức sang tổ chức quá trình học tập cho học sinh; (3) Tăng cường cá biệt hóa trong học tập và thay đổi mối quan hệ thầy trò; (4) Yêu cầu sử dụng rộng rãi các phương tiện dạy học hiện đại, đòi hỏi trang bị thêm kiến thức và kỹ năng; (5) Tăng cường hợp tác giữa các giáo viên trong trường, thay đổi cấu trúc quan hệ giữa họ; (6) Thắt chặt mối quan hệ với phụ huynh và cộng đồng để nâng cao chất lượng cuộc sống; (7) Giáo viên cần tham gia nhiều hoạt động trong và ngoài trường, giảm bớt uy tín truyền thống trong quan hệ với học sinh, đặc biệt là học sinh lớn và phụ huynh.
Trong tác phẩm "Phương pháp công tác chủ nhiệm lớp" (NXB Giáo dục Matcơva, 1984), tác giả Bôn-đư-rép N.I đã giới thiệu những phương pháp cơ bản để thực hiện công tác chủ nhiệm lớp tại các trường phổ thông.
Dựa trên định hướng đã nêu, các nước phát triển đã xác định nội dung giáo dục cho học sinh liên quan đến công tác chủ nhiệm lớp Những nội dung giáo dục này bao gồm các kỹ năng và kiến thức cần thiết để hỗ trợ sự phát triển toàn diện của học sinh.
Giáo dục kỹ năng sống và giá trị sống là rất quan trọng, vì vậy giáo viên cần tổ chức nhiều hoạt động đa dạng để học sinh dễ dàng tham gia và học hỏi Những hoạt động này không chỉ giúp học sinh phát triển kỹ năng mà còn mang lại nhiều kiến thức bổ ích cho cuộc sống.
Nhật Bản đã trải qua sự phát triển kinh tế vượt bậc trong nhiều thập kỷ và đối mặt với hai thách thức lớn trong giáo dục vào những năm 1980: phát triển giáo dục để duy trì vị thế siêu cường kinh tế - kỹ thuật và bảo tồn truyền thống văn hóa trong quá trình hiện đại hóa Để đạt được những mục tiêu này, Nhật Bản đã triển khai nhiều chính sách ưu đãi cho giáo viên, chú trọng đến đời sống và trình độ của họ Giáo viên tiểu học được hưởng nhiều quyền lợi như lương bổng, phụ cấp, tiền thưởng và miễn đóng góp nghĩa vụ xã hội Họ cũng được đào tạo đa dạng, từ các môn học cơ bản đến các môn đặc thù như nội trợ và âm nhạc Các nhà quản lý giáo dục luôn tạo ra môi trường thuận lợi để giáo viên nâng cao hiểu biết và trình độ chuyên môn, điều này là cần thiết để cải thiện chất lượng giáo dục trong bối cảnh hiện nay.
Singapore đặc biệt chú trọng đến giáo dục tiểu học, với chính sách phát triển và nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên tiểu học là minh chứng rõ nét Hầu hết giáo viên tiểu học tại Singapore đều có trình độ đại học hoặc thạc sĩ, điều này phản ánh cam kết của quốc gia trong việc nâng cao chất lượng giáo dục.
Bộ Giáo dục chịu trách nhiệm quản lý đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý trường học Giáo viên tiểu học được đào tạo từ hai nguồn chính: thứ nhất, từ các Viện Sư phạm; thứ hai, tuyển dụng từ các lĩnh vực ngoài sư phạm để đào tạo thành giáo viên Những cá nhân đã có bằng cấp ở các ngành nghề khác có nguyện vọng trở thành giáo viên sẽ được đào tạo phù hợp.
Giáo viên (GV) tại Singapore phải hoàn thành một khóa đào tạo sư phạm kéo dài 3 năm, với nhiệm vụ bồi dưỡng GVTH được xem là rất quan trọng để nâng cao năng lực chuyên môn và phẩm chất nghề nghiệp Hàng năm, GVTH cần tham gia ít nhất 100 giờ bồi dưỡng, đồng thời không ngừng đổi mới phương pháp dạy học để đáp ứng nhu cầu học tập đa dạng của học sinh từ các vùng miền khác nhau.
Công tác bồi dưỡng giáo viên tiểu học ở Singapore đã trở thành một giải pháp quan trọng trong quản lý đội ngũ giáo viên Để đảm bảo đội ngũ giáo viên đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục, cần thực hiện bồi dưỡng thường xuyên hàng năm và đầu tư có trọng điểm, hiệu quả Chỉ khi đó, đội ngũ giáo viên mới có thể thích ứng với những yêu cầu mới trong lĩnh vực giáo dục.
Ở Việt Nam
Chỉ thị số 40/CT-TW ngày 15.6.2004 của Ban bí thư Trung ương Đảng nhấn mạnh mục tiêu xây dựng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục đạt chuẩn hóa, đảm bảo chất lượng, số lượng và cơ cấu đồng bộ Điều này nhằm đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.
Để phát triển kinh tế xã hội, việc xây dựng và thực hiện chiến lược phát triển toàn diện con người là rất quan trọng Nguồn lực con người bao gồm trí lực, thể lực, nhân cách và kinh nghiệm sống, vì vậy mục tiêu phát triển con người luôn được đặt lên hàng đầu trong nhiệm vụ phát triển nguồn nhân lực.
Để phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao, con người cần được phát triển toàn diện Hiện nay, khi chuyển sang nền kinh tế thị trường, đời sống vật chất của người dân đã được cải thiện, nhưng cũng xuất hiện nhiều vấn đề tiêu cực ảnh hưởng đến giáo dục Tình trạng suy thoái đạo đức ở một bộ phận học sinh, lối sống thực dụng, chán học, và các tệ nạn xã hội đang trở thành thách thức lớn Do đó, cần có sự liên kết chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội trong công tác giáo dục, với vai trò quan trọng của đội ngũ giáo viên.
Đội ngũ GVCNL đã đóng góp nhiều tài liệu và công trình nghiên cứu, phân tích, trong đó có những công trình tiêu biểu đáng chú ý.
Cải tiến quản lý đội ngũ giáo viên, cán bộ nhân lực tại các trường phổ thông là một đề tài quan trọng được nghiên cứu bởi Lưu Xuân Mới, chủ nhiệm đề tài tại Trường Cán bộ quản lý Giáo dục và Đào tạo Hà Nội vào năm 1998 Nghiên cứu này nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và phát triển nguồn nhân lực trong lĩnh vực giáo dục, góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập tại các trường phổ thông.
Các tác giả Bùi Minh Hiền, Vũ Ngọc Hải, Đặng Quốc Bảo trong tài liệu “Quản lý giáo dục” nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng và phát triển đội ngũ giáo viên (GV) với ba yêu cầu chính: số lượng đủ, chất lượng đạt chuẩn và cơ cấu đồng bộ Họ phân tích các chức năng quản lý trong phát triển đội ngũ GV, bao gồm lập kế hoạch, tổ chức - chỉ đạo và kiểm tra, nhằm đảm bảo các yếu tố về số lượng, chất lượng và cơ cấu Sự quan tâm đến ba vấn đề này là điều kiện cần thiết cho sự phát triển, đồng thời tính đồng thuận trong đội ngũ GV cũng là yếu tố quyết định cho sự phát triển bền vững.
- Giáo dục học (Chương XVI Người GVCNL), của Phạm Viết Vượng NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, năm 2004
Bài viết “Nghề và Nghiệp của người GV” của Nguyễn Thị Mỹ Lộc trong Kỷ yếu Hội thảo nâng cao chất lượng đào tạo toàn quốc lần thứ 2, tập trung vào tính chất nghề nghiệp của giáo viên Tác giả nhấn mạnh tầm quan trọng của “lý tưởng sư phạm”, điều này tạo động lực cho việc thực hành nghề dạy học.
GV cần được khuyến khích sáng tạo và không ngừng học hỏi để nâng cao trình độ chuyên môn Việc xây dựng một tập thể sư phạm theo mô hình “đồng thuận” sẽ tạo điều kiện cho GV chia sẻ “bí quyết nhà nghề” với nhau Đồng thời, yêu cầu về năng lực chuyên môn của GV sẽ là nền tảng cho mô hình đào tạo GV thế kỷ XXI, hướng tới sự sáng tạo và hiệu quả.
Nhiều tài liệu và nghiên cứu hiện nay chỉ đề cập đến hoạt động GVCNL ở mức độ khái quát, thiếu các biện pháp quản lý cụ thể cho trường tiểu học Tại huyện Tam Bình, tỉnh Vĩnh Long, vấn đề quản lý đội ngũ GVCNL được Phòng GD&ĐT và Hiệu trưởng các trường tiểu học quan tâm, nhưng chủ yếu chỉ dừng lại ở những kinh nghiệm được trình bày trong báo cáo sơ kết và tổng kết năm học.
Hiện tại, tài liệu mà chúng tôi thu thập vẫn thiếu sót về các công trình nghiên cứu đề cập đến biện pháp quản lý đội ngũ giáo viên, cán bộ nhân lực (GVCNL) tại trường tiểu học một cách toàn diện và có hệ thống.
Trong luận văn này, chúng tôi sẽ nghiên cứu cơ sở lý luận và khảo sát thực tiễn để đề xuất các biện pháp quản lý đội ngũ giáo viên, nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện tại các trường trung học huyện Tam Bình, tỉnh Vĩnh Long, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.
Các khái niệm cơ bản
Khái niệm đội ngũ GVCNL ở trường tiểu học
1.2.1.1 Khái niệm quản lí giáo dục
Giáo dục là một hiện tượng xã hội quan trọng, đóng vai trò trong việc truyền đạt và tiếp thu kinh nghiệm lịch sử - xã hội của các thế hệ Nhờ có giáo dục, các thế hệ kế tiếp phát triển, văn hóa nhân loại được kế thừa và bổ sung, giúp xã hội không ngừng tiến bộ.
Nhà nước đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý mọi hoạt động xã hội, bao gồm cả giáo dục Quản lý giáo dục được thực hiện thông qua các tác động hợp quy luật, được thể chế hóa bằng pháp luật, nhằm hướng đến các phân hệ quản lý để đạt được mục tiêu giáo dục Kết quả cuối cùng của quá trình này là nâng cao chất lượng và hiệu quả đào tạo thế hệ trẻ Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng có nhiều quan niệm khác nhau về quản lý giáo dục, phản ánh sự đa dạng trong cách tiếp cận và thực hiện quản lý trong lĩnh vực này.
Theo M.I.Kônđacôp, quản lý giáo dục (QLGD) là một quá trình có hệ thống, có kế hoạch và có ý thức, nhằm tác động đến tất cả các mắt xích trong hệ thống giáo dục, từ Bộ đến trường Mục tiêu của QLGD là đảm bảo sự hình thành nhân cách cho thế hệ trẻ, dựa trên việc nhận thức và vận dụng các quy luật chung của xã hội, cũng như các quy luật trong quá trình giáo dục và sự phát triển thể lực, tâm lý của trẻ em.
Quản lý giáo dục là hoạt động điều hành và phối hợp các lực lượng giáo dục để nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo thế hệ trẻ, đáp ứng yêu cầu phát triển xã hội.
1.2.1.2 Đội ngũ Đội ngũ là tổ chức chặt chẽ gồm một số người nhất định cùng làm một nhiệm vụ (Phạm Minh Giản, 2013) Đội ngũ này có một trình độ chuyên môn nhất định trong một tổ chức, nhà trường
Đội ngũ được định nghĩa là tập hợp những người có chức năng, nhiệm vụ hoặc nghề nghiệp giống nhau, hoạt động trong một hệ thống tổ chức Mặc dù có nhiều quan niệm khác nhau, nhưng điểm chung là đội ngũ là nhóm người được tổ chức để thực hiện các chức năng với mục đích chung Khi đánh giá đội ngũ, cần xem xét ba yếu tố chính: số lượng, cơ cấu và chất lượng.
Chúng tôi đồng ý với quan điểm của tác giả Nguyễn Phúc Châu về khái niệm đội ngũ, cho rằng đội ngũ là tập hợp những người có chức năng, nhiệm vụ hoặc nghề nghiệp tương đồng, tạo thành lực lượng hoạt động trong một hệ thống tổ chức.
Giáo viên chủ nhiệm là một thuật ngữ quen thuộc trong môi trường giáo dục, đặc biệt ở cấp học phổ thông, nhưng lại ít được nhắc đến trong tài liệu chính thức hoặc từ điển Khái niệm này thường chỉ được công nhận như một phần của khẩu ngữ trong giao tiếp hàng ngày.
Trong môi trường giáo dục, lớp học đóng vai trò quan trọng trong việc tổ chức giảng dạy và giáo dục học sinh Để quản lý lớp học hiệu quả, nhà trường chỉ định một giáo viên có kinh nghiệm và uy tín làm giáo viên chủ nhiệm Giáo viên chủ nhiệm, được Hiệu trưởng lựa chọn và Hội đồng nhà trường đồng thuận, có nhiệm vụ thực hiện các mục tiêu giáo dục nhằm phát triển toàn diện học sinh.
Theo Hà Nhật Thăng (2004), giáo viên chủ nhiệm (GVCN) là người có trách nhiệm tổ chức, quản lý và giáo dục một lớp học sinh ngoài các giờ học chính của giáo viên bộ môn (GVBM) tại các trường trung học phổ thông, trung học chuyên nghiệp và dạy nghề.
Theo Phạm Viết Vượng, giáo viên chủ nhiệm lớp đóng vai trò quan trọng, là linh hồn của lớp học, có trách nhiệm tập hợp, dìu dắt và giáo dục học sinh Họ giúp học sinh phấn đấu trở thành những người con ngoan, trò giỏi, bạn tốt và công dân có trách nhiệm, đồng thời xây dựng một tập thể học sinh vững mạnh.
GVCN là thành viên quan trọng trong tập thể sư phạm và hội đồng sư phạm, chịu trách nhiệm quản lý và giáo dục học sinh Họ điều phối các hoạt động trong lớp học và xây dựng mối quan hệ giữa lớp, nhà trường, gia đình và xã hội Nói tóm lại, GVCN ở trường phổ thông đại diện cho Hiệu trưởng trong việc quản lý toàn diện nhằm đảm bảo chất lượng giáo dục cho lớp học.
1.2.1.4 Đội ngũ giáo viên chủ nhiệm lớp
Đội ngũ, theo từ điển Tiếng Việt, được định nghĩa là tập hợp những người có cùng chức năng hoặc nghề nghiệp, hình thành một lực lượng Trong ngữ cảnh quân sự, đội ngũ được hiểu là tổ chức nhiều người nhằm mục đích chiến đấu hoặc bảo vệ Từ đó, có thể khẳng định rằng đội ngũ là nhóm người được tổ chức, tập hợp lại để thực hiện một hoặc nhiều chức năng với một mục đích chung nhất định.
Đội ngũ Giáo viên Chủ nhiệm lớp (GVCNL) là tập hợp các giáo viên được Hiệu trưởng phân công, hoạt động theo nội quy và quy định cụ thể Họ có kế hoạch chung nhằm nâng cao hiệu quả và chất lượng trong công tác giáo dục và quản lý học sinh tại trường.
Khái niệm quản lí đội ngũ GVCNL
Quản lý đội ngũ giáo viên chủ nhiệm lớp là quá trình tác động có chủ đích và có kế hoạch của cán bộ quản lý đến các giáo viên, nhằm đạt được mục tiêu giáo dục của nhà trường (Phạm Minh Giản, 2013).
Hiệu trưởng trong trường phổ thông đóng vai trò là người đại diện cho chức trách hành chính, lãnh đạo cộng đồng giáo dục và có trách nhiệm cao nhất về quản lý chuyên môn Họ chịu trách nhiệm trước nhà nước và nhân dân, đồng thời tổ chức và quản lý mọi hoạt động của nhà trường theo đường lối giáo dục của Đảng (Phạm Minh Giản, 2013).
Người Hiệu trưởng có trách nhiệm quản lý mọi hoạt động và tổ chức trong nhà trường, đảm bảo sự phối hợp đồng bộ giữa các bộ phận, bao gồm đội ngũ giáo viên, cán bộ, nhân viên (GVCNL) Sự tham gia tích cực của GVCNL là yếu tố quan trọng giúp nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo toàn diện Đội ngũ GVCNL không chỉ là lực lượng nòng cốt trong công tác giáo dục mà còn là những trợ lý thiết yếu, trực tiếp quản lý các lớp học và báo cáo tình hình học tập của học sinh.
Hiệu trưởng cần nắm vững thông tin quan trọng về học sinh, lớp học và các hoạt động giáo dục định kỳ cũng như đột xuất Họ có khả năng khai thác và phát huy sức mạnh tổng hợp của các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường nhằm đạt được mục tiêu giáo dục của trường phổ thông.
Lý luận về công tác chủ nhiệm lớp ở nhà trường tiểu học
Vị trí, vai trò của GVCNL
Ở cấp tiểu học, giáo viên thường chỉ dạy các môn học đặc thù như Thể dục, Mỹ thuật, Ngoại ngữ, và Tin học nếu trường có đủ giáo viên; còn lại, một giáo viên văn hóa sẽ phụ trách giảng dạy tất cả các môn học khác Công tác của giáo viên văn hóa có tính đặc thù, bao gồm việc giảng dạy, giáo dục học sinh cả trong và ngoài giờ học, cũng như quản lý mối quan hệ giữa học sinh, lãnh đạo nhà trường, gia đình và xã hội Họ không chỉ là người dạy học mà còn là người giáo dục chủ yếu, gần gũi nhất với trẻ em, giúp các em khám phá thế giới khoa học, hiểu biết về hiện tượng xung quanh, và hình thành những phẩm chất đạo đức cần thiết.
Giáo viên bộ môn đặc thù có vai trò quan trọng trong việc tổ chức dạy và học, góp phần hình thành thế giới quan khoa học và phẩm chất đạo đức cho học sinh Tuy nhiên, do khối lượng môn học và thời gian học tập khác nhau, giáo viên có thể gặp khó khăn trong việc quản lý và gần gũi với từng học sinh Do đó, giáo viên văn hóa sẽ phối hợp hoạt động của các giáo viên trong lớp, đảm bảo sự tác động giáo dục thống nhất và đóng vai trò là giáo viên chủ nhiệm.
GVCNL đại diện cho Hiệu trưởng trong việc thực hiện nguyên lý giáo dục của Đảng và Nhà nước, đồng thời đảm bảo các mục tiêu và kế hoạch của ngành giáo dục và đào tạo tại lớp học, đơn vị cơ bản của nhà trường (Phạm Minh Hạc, 2014).
GVCNL đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý giáo dục toàn diện cho học sinh trong lớp học, bao gồm việc cụ thể hóa mục tiêu, kế hoạch và chương trình hành động của nhà trường Họ có trách nhiệm tổ chức, chỉ đạo, đôn đốc và kiểm tra các hoạt động lớp học, đồng thời chịu trách nhiệm trước nhà trường và hội đồng về chất lượng giáo dục của lớp mình (Phạm Minh Hạc, 2014).
GVCNL đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát triển nhân cách học sinh, bằng cách thống nhất mối liên hệ và tác động giáo dục trong lớp học Họ phối hợp chặt chẽ với giáo viên bộ môn, tổ chức Đoàn – Đội, phụ huynh và các lực lượng xã hội khác để triển khai các biện pháp giáo dục hiệu quả cho học sinh.
GVCNL đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối nhà trường với các lực lượng giáo dục khác, đồng thời là cầu nối giữa tập thể học sinh và từng cá nhân học sinh Họ có nhiệm vụ truyền đạt và tổ chức thực hiện các kế hoạch, nội quy, và yêu cầu từ Hiệu trưởng đến học sinh Ngoài ra, GVCNL cũng có trách nhiệm báo cáo những thông tin từ học sinh, phản ánh kịp thời tâm tư, nguyện vọng và kiến nghị của học sinh, từ đó giúp Hiệu trưởng quản lý hiệu quả hơn (Lưu Xuân Mới, 1998).
GVCNL cần dự đoán xu hướng phát triển nhân cách của học sinh trong lớp để tổ chức các hoạt động giáo dục và dạy học phù hợp với điều kiện và khả năng của từng em.
Trong bối cảnh hiện nay, để đạt được mục tiêu phát triển con người theo yêu cầu xã hội, giáo dục và đào tạo cần được thực hiện trong một cơ chế mở, không chỉ dựa vào giáo dục nhà trường Tuy nhiên, giáo dục nhà trường vẫn giữ vai trò quan trọng trong việc điều tiết và định hướng cho các lực lượng xã hội khác nhằm thực hiện mục tiêu giáo dục Điều này góp phần xây dựng một môi trường sư phạm thống nhất, bao gồm sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội.
Chức năng của GVCNL
GVCNL không chỉ là giáo viên dạy văn hóa cho các lớp học mà còn là người chủ nhiệm, đóng vai trò quan trọng trong việc truyền đạt kiến thức và hướng dẫn quá trình nhận thức của học sinh Đồng thời, GVCNL tổ chức các hoạt động giáo dục nhằm phát triển phẩm chất và năng lực cần thiết cho học sinh, giúp các em thích ứng với một xã hội đang không ngừng biến đổi (Hà Nhật Thăng, 2004).
GVCNL đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý toàn diện học sinh của lớp học, bao gồm việc soạn thảo và tổ chức thực hiện kế hoạch giáo dục, xây dựng tập thể học sinh tự quản, và kiểm tra, đánh giá kết quả rèn luyện của từng học sinh cũng như phong trào lớp Để đạt được mục tiêu quản lý hiệu quả, GVCNL cần thực hiện các chức năng chủ yếu như lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra.
GVCNL đóng vai trò quan trọng như một nhà giáo dục, thông qua việc tổ chức các hoạt động lớp học nhằm phát triển phẩm chất và nhân cách của học sinh Qua những hoạt động đa dạng, GVCNL không chỉ xây dựng mối quan hệ tốt đẹp giữa các học sinh mà còn giữa học sinh với những người xung quanh, từ đó hình thành thói quen và hành vi phù hợp với chuẩn mực đạo đức xã hội.
Người GVCNL đóng vai trò quan trọng trong việc truyền đạt yêu cầu của Hiệu trưởng đến học sinh bằng phương pháp thuyết phục và thái độ nghiêm túc, giúp học sinh và tập thể lớp nhận thức rõ trách nhiệm tự giác thực hiện Họ cũng là người bảo vệ quyền lợi chính đáng của học sinh, phản ánh kịp thời nguyện vọng của lớp đến Hiệu trưởng, giáo viên bộ môn, gia đình và các đoàn thể liên quan, nhằm tìm ra các biện pháp giải quyết phù hợp và hiệu quả trong công tác giáo dục.
Nhiệm vụ của GVCNL
Người GVCNL cần thực hiện tốt nhiệm vụ của người thầy giáo bằng cách mẫu mực về đạo đức và chấp hành nghiêm túc các chủ trương, chính sách của Đảng và pháp luật Nhà nước Họ phải nắm vững mục tiêu giáo dục, kế hoạch và chương trình hoạt động của nhà trường, bao gồm các chỉ thị ngành, chương trình giảng dạy và các văn bản hướng dẫn liên quan Việc này giúp họ xây dựng kế hoạch hoạt động cá nhân nhằm đảm bảo hiệu quả giáo dục Ngoài ra, GVCNL còn đảm nhận giảng dạy một môn học, do đó, việc giảng dạy tốt là điều kiện cần thiết để tạo uy tín trong mắt học sinh và nâng cao hiệu quả công tác chủ nhiệm.
Điều lệ trường tiểu học được ban hành kèm theo Thông tư số 41/2010/TT-BGDĐT ngày 30/12/2010 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định rõ nhiệm vụ của giáo viên chủ nhiệm lớp Theo Điều 34, bên cạnh những nhiệm vụ chung của giáo viên bộ môn, khoản 2 nêu cụ thể các trách nhiệm của GVCN lớp, nhấn mạnh vai trò quan trọng của họ trong việc quản lý và hướng dẫn học sinh.
1.3.4 Nội dung chủ nhiệm lớp
Căn cứ vào giáo trình giáo dục học phổ thông của tác giả Trần Thị Hương, nội dung công tác chủ nhiệm lớp gồm những nội dung sau:
1.3.4.1 Tìm hiểu, nắm vững, phân loại HS và tập thể HS lớp chủ nhiệm
Để hiểu và nắm vững học sinh một cách toàn diện, cần chú ý đến đặc điểm tâm sinh lý, điều kiện gia đình, mối quan hệ cá nhân, tính cách, hành vi đạo đức, trình độ và khả năng của từng học sinh Việc tìm hiểu nhu cầu và năng lực của học sinh giúp giáo viên chủ nhiệm dự đoán xu hướng phát triển nhân cách của từng em, từ đó tổ chức các hoạt động giáo dục và dạy học phù hợp với điều kiện và khả năng của từng học sinh.
Để quản lý hiệu quả tập thể lớp, cần nắm rõ số lượng học sinh cũng như các mặt mạnh, mặt yếu của từng cá nhân Hiểu rõ những thuận lợi và khó khăn mà lớp gặp phải sẽ giúp giáo viên có phương pháp giảng dạy và hỗ trợ phù hợp, từ đó nâng cao chất lượng học tập và sự gắn kết trong lớp.
GVCNL cần thăm hỏi và trò chuyện với phụ huynh để hiểu rõ điều kiện ảnh hưởng đến học sinh Việc nắm vững hoàn cảnh sống của từng học sinh là rất quan trọng, giúp GVCNL nhận diện nguyên nhân và các yếu tố tác động, từ đó xác định những thuận lợi và khó khăn mà học sinh gặp phải Ngoài ra, việc hiểu biết về phương pháp giáo dục của gia đình cũng giúp GVCNL tư vấn và phối hợp hiệu quả để lựa chọn phương pháp giáo dục phù hợp.
Việc tìm hiểu học sinh và tập thể học sinh cần được thực hiện thường xuyên và liên tục, kèm theo các biện pháp linh hoạt để xử lý thông tin và ghi lại những dữ liệu cần thiết Kết quả của việc nắm bắt toàn diện về học sinh và lớp sẽ là cơ sở vững chắc để giáo viên chủ nhiệm xây dựng kế hoạch giáo dục và phát triển tập thể học sinh.
1.3.4.2 GVCNL xây dựng và giáo dục tập thể học sinh lớp chủ nhiệm
Tập thể học sinh trong nhà trường đóng vai trò quan trọng trong việc giáo dục và phát triển toàn diện mỗi cá nhân Khi xây dựng được những tập thể học sinh vững mạnh, tác dụng giáo dục sẽ trở nên to lớn hơn, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của từng thành viên.
Xây dựng một tập thể học sinh vững mạnh là yếu tố quan trọng trong giáo dục, giúp tạo ra một đồng minh đáng tin cậy cho giáo viên chủ nhiệm (GVCNL) Do đó, GVCNL cần chú trọng đến việc phát triển tập thể học sinh trong lớp Để đạt được điều này, trước hết, GVCNL phải hiểu rõ từng học sinh, từ đó xây dựng kế hoạch công tác và phát triển tập thể hiệu quả Những nội dung cần tập trung bao gồm việc nắm vững đặc điểm của học sinh và thiết lập các hoạt động gắn kết.
Lựa chọn và xây dựng đội ngũ cán bộ lớp vững mạnh là yếu tố then chốt trong việc tổ chức các hoạt động và phong trào tập thể Giáo viên chủ nhiệm cần thiết lập “bộ máy tự quản” của lớp, bao gồm lớp trưởng, lớp phó, tổ trưởng, cán sự bộ môn, đội cờ đỏ và ban chấp hành chi đoàn Đồng thời, giáo viên cũng cần hướng dẫn học sinh cách thức hoạt động và quản lý công việc của lớp một cách hiệu quả.
GVCNL cần qui định rõ chức năng nhiệm vụ cho từng cán bộ tự quản Cần có kế hoạch bồi dưỡng cán bộ tự quản
- Xác định mục tiêu của tập thể
- Xây dựng truyền thống của tập thể
- Hướng dẫn cho lớp biết cách tự quản và tổ chức các hoạt động thực tế để học sinh được rèn luyện kĩ năng tự quản
- Xây dựng những dư luận xã hội lành mạnh
Tổ chức thực hiện kế hoạch và kiểm tra, đánh giá một cách hiệu quả là rất quan trọng Cần kịp thời động viên, khen thưởng và sửa chữa những sai sót để thu hút học sinh tham gia tích cực Hợp tác với các lực lượng giáo dục khác, đặc biệt là giáo viên bộ môn, sẽ giúp xây dựng một tập thể học sinh vững mạnh.
1.3.4.3 GVCNL tổ chức các nội dung giáo dục toàn diện
* Giáo dục thế giới quan khoa học và phẩm chất đạo đức cho học sinh
Trong quá trình giáo dục, mục tiêu quan trọng là hình thành cho học sinh một thế giới quan khoa học và những phẩm chất đạo đức cần thiết Điều này bao gồm việc xây dựng niềm tin đạo đức, ý thức chấp hành pháp luật, động cơ học tập tích cực và thái độ ứng xử đúng đắn Kết quả mong đợi là học sinh tự giác biến các yêu cầu xã hội thành hành vi và thói quen tích cực Để đạt được nhiệm vụ này, giáo viên chủ nhiệm cần chú ý đến các phương pháp giáo dục phù hợp.
- Phối hợp chặt chẽ với các giáo viên giảng dạy để đảm bảo được hiệu quả giáo dục của quá trình dạy và học các môn
Phối hợp chặt chẽ với các lực lượng giáo dục khác, đặc biệt là các tổ chức Đoàn thanh niên trong trường học, nhằm tổ chức nhiều hoạt động đa dạng và hấp dẫn, thu hút sự tham gia của học sinh.
* Tổ chức các hoạt động học tập
Tổ chức kế hoạch hoạt động học tập cho học sinh là nhiệm vụ quan trọng của giáo viên chủ nhiệm nhằm nâng cao kết quả học tập Kết quả này không chỉ phản ánh kiến thức, kỹ năng mà còn thể hiện sự phát triển năng lực trí tuệ và tư duy sáng tạo của học sinh Để đạt được mục tiêu này, giáo viên chủ nhiệm cần thực hiện các biện pháp hiệu quả.
- Đề ra yêu cầu học tập đối với học sinh; làm cho học sinh ý thức được nghĩa vụ học tập
- Hướng dẫn học sinh tìm tòi phương pháp học tập tích cực, phù hợp với bản thân
Lãnh đạo tập thể lớp chủ động tổ chức các nhóm học tập nhằm tạo điều kiện cho học sinh trao đổi kinh nghiệm tự học Đồng thời, họ cũng chú trọng đến việc hỗ trợ học sinh yếu kém và những em có hoàn cảnh khó khăn, giúp mọi học sinh đều có cơ hội phát triển.
Việc chăm sóc và bồi dưỡng học sinh giỏi là rất quan trọng, nhằm phát huy thế mạnh của các em như lực lượng nòng cốt trong việc nâng cao hoạt động học tập của toàn thể lớp học.
* Tổ chức các hoạt động giáo dục lao động
Những yêu cầu đối với GVCNL
Nghề giáo là một trong những nghề quan trọng nhất, nơi giáo viên không chỉ truyền đạt kiến thức mà còn hình thành nhân cách cho học sinh Để thực hiện điều này, mỗi thầy cô giáo cần trở thành tấm gương sáng, thể hiện nhân cách mẫu mực và toàn diện Trong bối cảnh giáo dục hiện đại, giáo viên thế kỷ XXI phải đáp ứng những yêu cầu mới về phẩm chất, năng lực và trình độ, nhằm đào tạo thế hệ con người phù hợp với mô hình nhân cách mới GVCNL đóng vai trò trung tâm, có ảnh hưởng quyết định đến sự hình thành nhân cách của học sinh, do đó, họ cần đạt được những yêu cầu cơ bản về phẩm chất và năng lực.
Phẩm chất chính trị và tư tưởng là yêu cầu thiết yếu đối với giáo viên chủ nhiệm (GVCNL) Họ cần có niềm tin vững chắc vào sự nghiệp của Đảng và dân tộc, cũng như vào các chính sách đổi mới kinh tế xã hội và giáo dục tại Việt Nam Niềm tin này được hình thành từ thế giới quan Mac-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, giúp định hướng thái độ và hành vi của giáo viên trong việc giải quyết các vấn đề tự nhiên, xã hội và thực tiễn nghề nghiệp, từ đó đảm bảo hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao.
Phẩm chất đạo đức cao quý của người thầy, đặc biệt là giáo viên chủ nhiệm, thể hiện rõ qua lòng yêu trẻ, điều này là bí quyết thành công trong giáo dục Tình yêu thương ấm áp, sự quan tâm và khoan dung là nguồn dinh dưỡng nuôi sống tâm hồn trẻ Tuy nhiên, yêu thương chưa đủ; người thầy cần tôn trọng nhân cách của học sinh, hợp tác trong quá trình giáo dục và tạo dựng bầu không khí dân chủ tích cực để khai thác tiềm năng sáng tạo của mỗi học sinh, từ đó nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục.
Lòng yêu nghề thể hiện qua tình yêu thương con người, đặc biệt là trẻ em, cùng niềm vui và hạnh phúc trong công việc Điều này không chỉ giúp giáo viên vượt qua khó khăn và áp lực trong cuộc sống, mà còn tạo động lực cho họ sáng tạo, học hỏi và hoàn thiện bản thân Nhờ đó, họ có thể cống hiến nhiều hơn cho sự nghiệp giáo dục và phát triển thế hệ trẻ.
GVCNL cần có nghị lực, khiêm tốn và cầu thị, luôn nỗ lực học hỏi để hoàn thiện bản thân Họ phải biết làm chủ cuộc sống và công việc, đồng thời giữ lòng tự trọng, công bằng và vô tư Việc giữ lời hứa, đặc biệt là với học sinh, cùng với việc là tấm gương mẫu mực trong gia đình và xã hội là những phẩm chất không thể thiếu.
Tinh thần trách nhiệm và sự tận tụy với nghề là động lực giúp giáo viên chủ nhiệm (GVCN) sáng tạo trong quá trình giáo dục học sinh Theo VA Xukhômlinski, niềm tin của giáo viên là yếu tố quan trọng để phát triển niềm tin sư phạm, đòi hỏi giáo viên phải nắm vững các tư tưởng giáo dục và nuôi dưỡng đam mê với chúng Khi GVCN tin tưởng vào học sinh, họ có khả năng cảm hóa và tạo ảnh hưởng tích cực, từ đó nâng cao hiệu quả trong công tác giáo dục.
Để trở thành một người giáo viên chủ nhiệm lớp xuất sắc, cần thiết phải sở hữu nhiều phẩm chất tốt đẹp Việc tự rèn luyện và phát triển những phẩm chất này không chỉ giúp giáo viên hoàn thành tốt nhiệm vụ của mình mà còn khẳng định vai trò của họ như những kỹ sư tâm hồn trong sự nghiệp giáo dục.
Người GVCNL trước hết phải có tri thức sâu sắc và tầm hiểu biết rộng
Hệ thống tri thức của giáo viên bao gồm kiến thức chuyên môn về môn học, cùng với hiểu biết về chính trị, xã hội, văn hóa, nghệ thuật, tâm lý, lý luận sư phạm và phương pháp dạy học Nguồn tri thức phong phú này giúp giáo viên nâng cao trình độ chuyên môn và tay nghề Giá trị phẩm chất của giáo viên chủ nhiệm (GVCN) càng cao khi họ có kiến thức chuyên sâu và vững chắc Trong bối cảnh thông tin ngày càng phong phú và đa dạng, GVCN cần liên tục làm giàu vốn tri thức và mở rộng tầm hiểu biết thông qua tự học, tự bồi dưỡng và cập nhật thông tin kịp thời.
GVCN cần phát triển năng lực nghiên cứu và hiểu biết về lý luận dạy học và giáo dục, đồng thời biết cách áp dụng lý thuyết vào thực tiễn Việc tích lũy kinh nghiệm từ quá trình làm chủ nhiệm cũng rất quan trọng để nâng cao hiệu quả giảng dạy.
GVCN cần trang bị hệ thống kỹ năng sư phạm quan trọng, bao gồm kỹ năng giao tiếp phù hợp với từng đối tượng, khả năng lập kế hoạch, điều chỉnh kế hoạch và tổ chức thực hiện kế hoạch hiệu quả.
Giáo viên cần sở hữu nhiều năng lực quan trọng như năng lực chẩn đoán, khả năng cảm hoá và thuyết phục học sinh Họ cũng phải biết kiềm chế và biểu lộ cảm xúc một cách có chủ định, sử dụng ngôn ngữ hiệu quả, cùng với khả năng phân tích, tổng hợp và khái quát hoá thông tin Đặc biệt, sự nhạy cảm đối với các hiện tượng giáo dục cũng là một yếu tố không thể thiếu.
Làm công tác chủ nhiệm lớp là một nhiệm vụ quan trọng và đầy danh dự đối với mỗi giáo viên, đòi hỏi họ phải có tình thương yêu, niềm say mê cùng những phẩm chất và năng lực cần thiết Những phẩm chất và năng lực này không tự nhiên mà có, mà phải trải qua một quá trình hình thành và nuôi dưỡng Xã hội giao phó cho giáo viên trách nhiệm về tương lai của cả một thế hệ, vì vậy, những phẩm chất và năng lực này không chỉ là yêu cầu mà còn là kỳ vọng sâu sắc từ toàn xã hội.
* Những yêu cầu về phẩm chất, năng lực của người GVCN lớp
Thông tư số 20/2018/TT-BGDĐT của Bộ Giáo dục quy định rõ về các yêu cầu phẩm chất và năng lực của giáo viên, đặc biệt là đội ngũ giáo viên chủ nhiệm lớp trong các cơ sở giáo dục phổ thông.