TỔNG QUAN VỀ RỬA TIỀN VÀ PHÒNG CHỐNG RỬA TIỀN
Tổng quan về rửa tiền
Trước khi khám phá các biện pháp phòng chống rửa tiền, chúng ta cần hiểu rõ rửa tiền là gì và lý do cần thiết để ngăn chặn nó Trong phần này, tác giả sẽ cung cấp cái nhìn tổng quan về định nghĩa rửa tiền, đặc điểm của hoạt động này và những hậu quả nghiêm trọng mà nó gây ra cho xã hội.
1.1.1 Định nghĩa về hoạt động rửa tiền
Rửa tiền là bước quan trọng cuối cùng trong các hoạt động phạm pháp nhằm thu lợi lớn Tội phạm tài chính bao gồm hối lộ, tham nhũng, tài trợ khủng bố, tổ chức tội phạm, buôn người, tài trợ vũ khí hủy diệt hàng loạt, trốn thuế và buôn bán bất hợp pháp như ma túy Dấu hiệu rửa tiền đã tồn tại từ 4000 năm trước Công Nguyên, khi các thương nhân Trung Quốc che giấu tài sản để tránh bị phát hiện Tuy nhiên, thuật ngữ “rửa tiền” chỉ được sử dụng phổ biến từ thế kỷ XX, lần đầu tiên xuất hiện trên báo chí Mỹ vào năm 1973 trong vụ bê bối Watergate, nhưng phải đến năm 1978 thuật ngữ này mới được công nhận rộng rãi.
“rửa tiền” mới chính thức được sử dụng trong một số văn bản pháp lý của tòa án
Mỹ Thuật ngữ này trở nên phổ biến trong những năm gần đây bởi tính phổ biến và ảnh hưởng sâu rộng của chúng
Rửa tiền là hành vi phạm tội nhằm che giấu nguồn gốc phi pháp của tài sản, biến chúng thành nguồn thu hợp pháp Quá trình này thường bao gồm nhiều giao dịch để "rửa sạch" tiền từ các hoạt động bất chính, khiến chúng có vẻ như đến từ nguồn hợp pháp Định nghĩa pháp lý đầu tiên về rửa tiền được ghi nhận trong công ước Vienna năm 1988 về chống buôn bán ma túy và chất hướng thần.
Liên Hợp Quốc đã yêu cầu các quốc gia thành viên nghiên cứu việc đưa vào luật pháp quốc gia khái niệm về rửa tiền, định nghĩa là hành vi chuyển đổi hoặc chuyển giao tài sản khi biết rằng tài sản đó có nguồn gốc từ buôn bán ma túy hoặc các hoạt động phạm tội, nhằm che giấu nguồn gốc tài sản hoặc hỗ trợ người khác thực hiện hành vi tương tự, đồng thời trốn tránh trách nhiệm pháp lý Đến tháng 12/2000, Công ước Palermo về chống tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia đã được ký kết, cung cấp một định nghĩa rõ ràng hơn về tội phạm có tổ chức và tội phạm rửa tiền.
- Hoán chuyển hoặc chuyển nhượng tài sản khi biết tài sản đó có nguồn gốc từ những hành vi phạm tội, hoặc
Tham gia vào các hành vi nhằm che giấu nguồn gốc phi pháp của tài sản hoặc hỗ trợ những cá nhân liên quan đến những hành vi này là vi phạm pháp luật.
Việc giấu diếm hoặc che đậy bản chất thực, nguồn gốc, địa điểm và việc định đoạt các quyền liên quan đến tài sản là hành vi nghiêm trọng, đặc biệt khi biết rằng tài sản đó có được từ hành vi phạm tội.
- Có được, chiếm hữu hoặc sử dụng tài sản khi tại thời điểm tiếp nhận nó đã biết rằng tài sản này có được từ hành vi phạm tội.”
Theo Tổ chức Chống Rửa Tiền Quốc Tế (FATF), rửa tiền là hành vi hỗ trợ các đối tượng phạm pháp trốn tránh sự trừng phạt của pháp luật Hành vi này bao gồm việc che giấu nguồn gốc và bản chất của tài sản phạm pháp, cũng như việc cất giấu, di chuyển hoặc chuyển nhượng quyền sở hữu tài sản đó Ngoài ra, việc cố ý mua, sở hữu hay sử dụng tài sản phạm pháp cũng được coi là rửa tiền.
Theo Nghị định số 74/2005/NĐ-CP ngày 07/06/2005 của Chính phủ, rửa tiền được định nghĩa là hành vi của cá nhân hoặc tổ chức nhằm hợp pháp hóa tiền và tài sản thu được từ hoạt động phạm tội thông qua các phương thức khác nhau.
Tham gia trực tiếp hoặc gián tiếp vào một giao dịch liên quan đến tiền, tài sản do phạm tội mà có;
Thu nhận, chiếm giữ, chuyển dịch, chuyển đổi, chuyển nhượng, vận chuyển, sử dụng, vận chuyển qua biên giới tiền, tài sản do phạm tội mà có;
Đầu tư vào dự án, công trình hoặc góp vốn vào doanh nghiệp, đồng thời tìm cách che giấu hoặc cản trở việc xác minh nguồn gốc và quyền sở hữu của tài sản có được từ hoạt động phạm tội.
Hành vi rửa tiền không chỉ liên quan đến tội phạm mà còn xuất hiện ở nhiều khía cạnh khác nhau trong cuộc sống Các hành vi dễ bị lợi dụng để rửa tiền bao gồm mua bán chứng khoán, đầu tư bất động sản, và thành lập công ty ma Đối tượng tham gia có thể là người nước ngoài thực hiện giao dịch tài chính, quan chức tham nhũng, hoặc tội phạm có tiền án Ngay cả những người không phải là tội phạm cũng có thể trở thành tội phạm rửa tiền nếu họ giữ hoặc chứa chấp tài sản thu được từ hành vi này Ví dụ, bạn gái hoặc vợ của tội phạm có thể bị coi là tội phạm rửa tiền nếu biết nguồn tài chính phi pháp Hơn nữa, những người lên kế hoạch hoặc gợi ý cho tội phạm cách thức rửa tiền, như kế toán hay nhân viên ngân hàng, cũng có thể bị quy tội.
Rửa tiền, hay còn gọi là "vốn bay" (flight capital), là hành vi rút vốn một cách nhanh chóng khỏi một quốc gia, thường do lo ngại về chính sách của chính phủ hoặc sự mất lòng tin vào chính quyền trong bối cảnh kinh tế, chính trị bất ổn Một khía cạnh quan trọng của rửa tiền là hoạt động của các Smurf, những người đóng vai trò chuyển tiền từ tổ chức này sang tổ chức khác hoặc từ quốc gia này sang quốc gia khác Các Smurf thường hoạt động dưới sự chỉ đạo của người cầm đầu, được gọi là Papa Smurf, người này hướng dẫn họ gửi tiền thu được từ buôn bán ma túy vào ngân hàng với số lượng nhỏ hơn mức tối thiểu mà các tổ chức tài chính phải báo cáo.
Tội phạm rửa tiền xuất phát từ ba loại tội phạm cơ bản: tội phạm vì tình danh dự, tội phạm bạo lực và tội phạm kinh tế, trong đó tội phạm kinh tế chiếm đa số do động cơ kiếm tiền Những kẻ phạm tội thường bị kích động hoặc tin rằng hành vi phạm tội sẽ mang lại lợi nhuận cao hơn so với cách kiếm tiền hợp pháp Sau khi có được tiền từ hoạt động phạm tội, chúng có thể sử dụng tiền để tiếp tục phạm tội khác, gửi tiết kiệm để che giấu nguồn gốc hoặc đầu tư vào các kế hoạch hợp pháp Hoạt động rửa tiền diễn ra không chỉ ở các quốc gia có luật tài chính lỏng lẻo mà còn ở những nơi có quy định nghiêm ngặt như Mỹ và Anh Phương pháp điều tra "theo dấu đồng tiền" là hiệu quả nhất, do đó tội phạm thường cố gắng nhanh chóng di chuyển tiền bẩn để tránh bị phát hiện Hành vi rửa tiền ngày càng trở nên tinh vi và đa dạng, phụ thuộc vào điều kiện kinh tế, xã hội và hệ thống pháp luật của từng quốc gia.
Tại Mỹ, hầu hết các giao dịch được thực hiện qua thẻ thanh toán và hệ thống ngân hàng, buộc tội phạm rửa tiền phải tìm cách lách luật để đưa tiền vào hệ thống này Ngược lại, ở Việt Nam, nền kinh tế chủ yếu dựa vào tiền mặt, tạo điều kiện cho tội phạm sử dụng tiền bất hợp pháp để đầu tư vào bất động sản, chứng khoán và các tài sản giá trị lớn Hành vi rửa tiền đã phát triển từ những hình thức đơn giản như cá độ và xổ số đến các phương thức tinh vi hơn qua ngân hàng và thị trường tài chính Hiện nay, rửa tiền không chỉ là hành vi của cá nhân mà đã trở thành một ngành công nghiệp với sự tham gia của nhiều chuyên gia như luật sư, nhà môi giới chứng khoán và kế toán Điều này khiến việc phát hiện hành vi phạm tội trở nên khó khăn hơn khi mà các hoạt động rửa tiền xâm nhập vào nhiều lĩnh vực kinh doanh uy tín, bao gồm ngân hàng, thể thao, văn hóa và cả tổ chức từ thiện.
Trong những năm gần đây, sự hội nhập kinh tế toàn cầu diễn ra nhanh chóng, với tiến độ mở cửa thị trường tăng vọt Điều này đã dẫn đến sự thông thoáng hơn của các thị trường tài chính, đặc biệt là thị trường vốn, khiến lượng tiền lưu hành toàn cầu tăng mạnh từ 6.800 tỷ USD năm 1990 lên 19.900 tỷ USD năm 2005 Tuy nhiên, sự đa dạng hóa các loại hình tài chính cũng tạo ra nhiều cơ hội cho tội phạm rửa tiền hợp pháp hóa nguồn gốc của các khoản tiền phi pháp.
Sự cạnh tranh thu hút vốn giữa các quốc gia, công ty phát hành chứng khoán, ngân hàng và các định chế tài chính ngày càng trở nên khốc liệt Hệ quả là một số công ty chứng khoán và ngân hàng có thể chấp nhận những khoản tiền lớn từ tội phạm mà không quan tâm đến nguồn gốc hợp pháp của chúng.
Rửa tiền qua hệ thống ngân hàng
Rửa tiền qua hệ thống ngân hàng là một trong những phương thức phổ biến mà tội phạm tài chính sử dụng, đặc biệt trong bối cảnh công nghệ tiên tiến đang phát triển mạnh mẽ Các ngân hàng, đặc biệt là ngân hàng quốc tế, trở thành "cỗ máy rửa tiền" thuận lợi do khả năng thu lợi lớn từ hoạt động này Do đó, ngành ngân hàng cần nâng cao nhận thức về vai trò quan trọng của mình trong công tác phòng chống rửa tiền toàn cầu.
Các ngân hàng nhận thấy rằng việc thực hiện các biện pháp ngăn chặn rửa tiền không chỉ là nghĩa vụ bắt buộc mà còn mang lại lợi ích thiết thực cho chính họ Do tính chất dễ bị tổn thương trước tội phạm tài chính, ngân hàng cần tiên phong trong nghiên cứu và phát triển các chương trình phát hiện và ngăn chặn rửa tiền Rửa tiền và các tội phạm liên quan như lừa đảo, in tiền giả, buôn lậu ma túy, và hối lộ có thể làm suy yếu danh tiếng của ngân hàng Một ngân hàng bị liên quan đến rửa tiền sẽ phải đối mặt với các quy định pháp lý, bị trừng phạt bởi cơ quan chức năng và bị chỉ trích mạnh mẽ từ truyền thông toàn cầu.
1.2.1 Các giai đoạn rửa tiền qua ngân hàng
Tội phạm rửa tiền thường sử dụng sản phẩm và dịch vụ của ngân hàng để hợp thức hóa khoản tiền thu được từ hoạt động phạm tội, nhằm che giấu nguồn gốc và quyền sở hữu của số tiền này thông qua các giao dịch phức tạp Quy trình rửa tiền truyền thống được chia thành ba giai đoạn khác nhau, và ngân hàng có thể gặp rủi ro rửa tiền ở bất kỳ giai đoạn nào trong quá trình này.
Trong quá trình thực hiện chương trình chống rửa tiền, các ngân hàng đã nghiên cứu và phân chia quy trình rửa tiền thành ba giai đoạn riêng biệt Mỗi giai đoạn này đều độc lập và liên quan đến một đơn vị tài chính khác nhau, giúp nâng cao hiệu quả trong việc phát hiện và ngăn chặn hoạt động rửa tiền.
Cụ thể, các công đoạn rửa tiền được triển khai thực hiện chủ yếu như sau:
Giai đoạn 1 trong quy trình rửa tiền là đưa tiền vào hệ thống tài chính, nơi tiền bẩn từ hoạt động phạm tội được chuyển vào ngân hàng Tại giai đoạn này, tội phạm phân bổ lượng tiền mặt thu được thành các giao dịch nhỏ hơn nhằm tránh sự chú ý và phát hiện khi gửi tiền Hoạt động này thường được gọi là chia nhỏ.
Giai đoạn 2: Phân tầng là quá trình mà các khoản tiền được luân chuyển qua nhiều giao dịch tài chính phức tạp nhằm tạo khoảng cách giữa chúng và nguồn gốc bất hợp pháp Đây là giai đoạn tạo vỏ bọc, nơi các khoản tiền bất hợp pháp được tách biệt khỏi nguồn gốc thực sự thông qua hàng loạt giao dịch để che đậy dấu vết và làm khó việc kiểm toán Các đối tượng thường sử dụng hình thức chuyển khoản qua nhiều tài khoản ngân hàng khác nhau trên toàn cầu, tạo ra một mạng lưới giao dịch phức tạp để giấu diếm hành trình di chuyển của tiền và cắt đứt liên kết với tội phạm ban đầu.
Giai đoạn 3 của quá trình rửa tiền là giai đoạn kết hợp, nơi tiền được đưa trở lại với kẻ phạm tội từ các nguồn có vẻ hợp pháp, còn được gọi là giai đoạn hợp thức hóa Trong giai đoạn này, các khoản tiền đã được rửa được tái đưa vào hệ thống kinh tế như thể chúng là kết quả từ các hoạt động kinh doanh hợp pháp Kẻ phạm tội bán các tài sản đã được rửa và đầu tư vào doanh nghiệp mới, đồng thời tái đầu tư các khoản tiền sạch vào sản phẩm ngân hàng mà không cần phải rút tiền ra.
Nghiên cứu cho thấy hoạt động rửa tiền qua ngân hàng của tội phạm rất đa dạng và phức tạp, thực hiện qua nhiều công đoạn Do đó, việc phòng chống rửa tiền không chỉ là trách nhiệm của một ngân hàng riêng lẻ mà cần sự phối hợp chặt chẽ giữa nhiều ngành, ngân hàng Trung ương và các ngân hàng thương mại, cũng như giữa các phòng ban nội bộ của ngân hàng thương mại.
1.2.2 Dấu hiệu nhận biết rửa tiền qua hệ thống ngân hàng
Các thủ thuật mà tội phạm sử dụng để che giấu nguồn gốc và mục đích quỹ đang liên tục thay đổi Mặc dù khó có thể liệt kê hết các giao dịch và hành vi mà ngân hàng cần cảnh giác, nhưng có một số dấu hiệu nhận biết hoạt động đáng ngờ tiềm ẩn Những dấu hiệu này được coi là cảnh báo cho ngân hàng Qua quá trình nghiên cứu, chúng ta có thể phân loại các dấu hiệu của hoạt động rửa tiền trong hệ thống ngân hàng thành nhiều nhóm khác nhau.
Đối tượng khách hàng đặc biệt là những người có nguy cơ cao liên quan đến tội phạm tài chính, bao gồm các quan chức công quyền và những cá nhân, tổ chức có liên quan đến họ Những đối tượng này được gọi là Những người có ảnh hưởng về chính trị (PEP).
+ Người đứng đầu Nhà nước đang đương nhiệm hay người đã từng giữ chức vụ này
+ Chính trị gia nổi tiếng đang đương nhiệm hay người đã từng giữ chức vụ này
+ Các quan chức cấp cao của các Đảng chính trị hoặc các doanh nghiệp công nhà nước
+ Các viên chức và sỹ quan cao cấp trong quân đội
Các cá nhân và tổ chức có liên quan:
+ Gia đình trực hệ, chẳng hạn như vợ/chồng, cha/mẹ và anh/em
+ Trợ lý và các cố vấn thân cận khác
+ Cộng sự kinh doanh và các doanh nghiệp mà cá nhân có lợi ích hoặc có ảnh hưởng Đối tượng khách hàng đặc biệt khác:
+ Các công ty có dịch vụ liên quan đến tiền tệ hoặc hối đoái, chuyển tiền hoặc dịch vụ kí séc lấy tiền mặt
+ Sòng bạc và các loại hoạt động đánh bạc hoặc trò chơi khác, bao gồm cả các hoạt động đánh bạc hoặc trò chơi trực tuyến
+ Các công ty tham gia sản xuất, phân phối vũ khí hoặc các sản phẩm quân sự khác
+ Các hội từ thiện, các tổ chức phi lợi nhuận và các tổ chức phi chính phủ có rủi ro cao
+ Các cơ quan tổ chức do nhà nước hay chính phủ sở hữu có rủi ro cao
+ Các cá nhân sở hữu, điều hành hay có quyền kiểm soát đáng kể đối với bất kì loại hình doanh nghiệp nào trong số này
Danh sách các Khách hàng đặc biệt có nguy cơ cao lợi dụng ngân hàng để rửa tiền đã được xác định, do đó các ngân hàng cần hết sức thận trọng Những công chức và tổ chức liên quan đến họ có nguy cơ cao tham gia vào các hoạt động hối lộ, tham nhũng, và tiếp xúc với tiền có nguồn gốc tội phạm, bởi vì vị thế và tầm ảnh hưởng của họ, cũng như mối liên hệ với những người có quyền lực.
- Thứ hai là thông qua thái độ của khách hàng khi cung cấp thông tin:
Ngân hàng có lý do chính đáng để nghi ngờ những khách hàng tỏ ra miễn cưỡng trong việc cung cấp thông tin và chứng từ theo quy định Điều này đặc biệt đúng với những khách hàng cung cấp thông tin ít ỏi, thông tin sai lệch, hoặc khi mở tài khoản mà thông tin khó xác minh, dẫn đến ngân hàng phải đối mặt với nhiều khó khăn và chi phí cao trong quá trình xác thực.
- Thứ ba là thông qua các tài khoản giao dịch đang bị điều tra, khởi kiện
Nhân viên ngân hàng thường chú ý đến các chủ tài khoản có liên quan đến điều tra, khởi kiện hoặc các vụ án đang được xét xử tại tòa án, cũng như những người nằm trong danh sách cảnh báo về rửa tiền.
- Thứ tư là thông qua tính chất, đặc điểm của giao dịch
+ Các giao dịch gồm nhiều khoản tiền mặt, giá trị lớn
Khách hàng thường xuyên gửi tiền mặt số lượng lớn vào ngân hàng, nhưng lại rút tiền bằng séc để chi trả cho các cá nhân hoặc công ty không có mối quan hệ kinh doanh với họ.
Gửi tiền mặt số lượng lớn vào tài khoản có thể thực hiện bằng cách chia nhỏ số tiền thành nhiều khoản khác nhau Mặc dù mỗi khoản tiền gửi nhỏ, nhưng tổng giá trị của tất cả các khoản này lại rất lớn.
Ba là, rút tiền mặt với số lượng lớn từ tài khoản vừa mới bất ngờ nhận được một khoản chuyển tiền vô cùng lớn từ nước ngoài
Hệ thống ngân hàng và phương thức phòng, chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng
1.3.1 Tính cấp thiết của phòng chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng
Mỗi năm, khoảng 1.000 tỷ USD tiền có nguồn gốc không trong sạch đổ vào nền kinh tế toàn cầu, chiếm 5% GDP và có khả năng gây ra sụp đổ hệ thống tài chính Từ năm 1989, các quốc gia đã hợp tác chống rửa tiền thông qua việc thành lập FATF (Lực lượng đặc nhiệm tài chính về chống rửa tiền) Ngân hàng Thế giới và FATF đã khuyến nghị các chuẩn mực phòng chống rửa tiền nhằm mục tiêu "tiêm vắc xin" phòng ngừa thay vì chỉ tìm cách xử lý khi đã xảy ra vấn đề.
Hiện nay, nhiều quốc gia đã thực hiện các biện pháp chống rửa tiền trong hệ thống tài chính Mỗi tổ chức tài chính đều thành lập ban chỉ đạo riêng và áp dụng các quy định cụ thể nhằm ngăn chặn hoạt động rửa tiền.
Công tác phòng, chống rửa tiền và khủng bố trong ngành ngân hàng là rất quan trọng để đảm bảo sự ổn định của hoạt động ngân hàng Do đó, các ngân hàng cần xây dựng quy định và phương án cụ thể nhằm phòng, chống khủng bố, đồng thời xử lý các tình huống liên quan một cách hiệu quả, phù hợp với chiến lược phòng, chống khủng bố trong ngành.
Công tác phòng, chống rửa tiền và tài trợ khủng bố cần tập trung vào việc phòng ngừa, nhằm vô hiệu hóa mọi kế hoạch và tránh bị động Mục tiêu là đảm bảo an ninh và an toàn tối đa cho người, tài sản và hoạt động ngân hàng, đồng thời giảm thiểu thiệt hại Việc phát hiện và ngăn chặn kịp thời các hành động khủng bố là rất quan trọng Hiện nay, hầu hết các ngân hàng và tổ chức tín dụng đã xây dựng quy định và phương án cụ thể để phòng, chống khủng bố và xử lý các tình huống liên quan.
Ngành ngân hàng đã tiến hành điều tra và xác minh các đối tượng có giao dịch nghi ngờ liên quan đến tài trợ cho khủng bố Qua đó, tổ chức thanh tra và kiểm tra để giám sát việc thực hiện các quy định về phòng, chống khủng bố và tài trợ khủng bố.
Trong các quốc gia có nền kinh tế thị trường, hệ thống ngân hàng thường được phân chia thành hai cấp: cấp 1 là ngân hàng trung ương và cấp 2 là ngân hàng trung gian.
1.3.2.1 Cấp I - Ngân hàng trung ương
Ngân hàng trung ương là cơ quan quản lý nhà nước về tiền tệ và tín dụng, đóng vai trò quan trọng trong bộ máy quyền lực của quốc gia Tất cả các quốc gia, dù lớn hay nhỏ, đều có ngân hàng trung ương, được thành lập ngay khi quốc gia hình thành hoặc phát triển từ các ngân hàng thương mại tư nhân được quốc hữu hóa.
1.3.2.2 Cấp II - Ngân hàng trung gian
Ngân hàng trung gian là thuật ngữ dùng để chỉ nhiều loại ngân hàng khác nhau, bao gồm ngân hàng thương mại, ngân hàng đầu tư và phát triển, ngân hàng đặc biệt, cùng với các định chế tài chính trung gian phi ngân hàng Tùy theo từng quốc gia, các loại ngân hàng này có thể mang tên gọi khác nhau Trong bối cảnh kinh tế thị trường, ngân hàng trung gian thực hiện các chức năng cơ bản nhằm hỗ trợ và phát triển nền kinh tế.
Ngân hàng đóng vai trò trung gian tín dụng, kết nối giữa khách hàng gửi tiền và những người vay tiền Qua đó, ngân hàng chuyển hóa các khoản tiền gửi, tiết kiệm và tài sản tạm thời chưa sử dụng từ một số chủ thể kinh tế sang những chủ thể khác đang cần vốn để sản xuất, kinh doanh hoặc tiêu dùng Với chức năng này, ngân hàng trung gian trở thành một thiết chế kinh doanh chuyên nghiệp, giúp cung cầu tín dụng trong nền kinh tế dễ dàng gặp nhau.
Ngân hàng trung gian đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện thanh toán theo yêu cầu của khách hàng, bao gồm việc trích tiền từ tài khoản để thanh toán hàng hóa và dịch vụ, cũng như nhập tiền vào tài khoản từ doanh thu bán hàng Để đáp ứng nhu cầu này, ngân hàng cung cấp nhiều phương tiện thanh toán tiện lợi như séc, ủy nhiệm chi, ủy nhiệm thu, thẻ rút tiền, thẻ thanh toán và thẻ tín dụng, cho phép khách hàng lựa chọn phương thức thanh toán phù hợp với nhu cầu của họ.
Ngân hàng trung gian đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối ngân hàng trung ương với nền kinh tế Qua ngân hàng trung gian, tiền mặt từ ngân hàng trung ương được đưa vào lưu thông, ảnh hưởng trực tiếp đến chính sách tiền tệ và tình hình kinh tế Đồng thời, ngân hàng trung gian cũng phản ánh các yếu tố như nhu cầu tiền tệ, tổng cung tiền, lãi suất, tỷ giá và các vấn đề liên quan đến gian lận thương mại, bao gồm cả việc rửa tiền, về ngân hàng trung ương.
1.3.3 Phương thức phòng, chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng
Các quốc gia phát triển đã triển khai nhiều biện pháp phòng ngừa và chống rửa tiền nhằm đối phó với những tác hại nghiêm trọng do việc lợi dụng hệ thống ngân hàng gây ra.
Hầu hết các quốc gia phát triển đã ban hành Luật phòng, chống rửa tiền, với thời gian ban hành khác nhau tùy thuộc vào quy mô và mức độ tác hại của rửa tiền đối với từng quốc gia Các Luật này thường tuân thủ các khuyến nghị của FATF, liệt kê các tội danh liên quan đến rửa tiền, yêu cầu các tổ chức tín dụng thực hiện quy tắc nhận biết khách hàng, quy định mức giao dịch phải báo cáo, xác định các dấu hiệu giao dịch đáng ngờ, và quy định trách nhiệm, quyền hạn của cơ quan chuyên trách Để giám sát việc thực hiện Luật, hầu hết các quốc gia đều thành lập cơ quan chuyên trách về phòng, chống rửa tiền, hoạt động theo hai mô hình cơ bản.
Cơ quan phòng, chống rửa tiền là đơn vị thuộc Chính phủ, thường trực thuộc ngân hàng trung ương, có nhiệm vụ hỗ trợ chính phủ trong công tác phòng, chống rửa tiền Ngoài việc giám sát việc thực hiện Luật phòng, chống rửa tiền, cơ quan này còn thu thập thông tin từ các tổ chức tín dụng, xử lý báo cáo giao dịch đáng ngờ và đề xuất các biện pháp liên quan đến công tác này.
Mô hình thứ hai của cơ quan phòng, chống rửa tiền là một đơn vị hoàn toàn độc lập với bộ máy Chính phủ, không bị chi phối bởi bất kỳ đơn vị nào trong chính quyền Với quyền hạn và chức năng rộng rãi, cơ quan này được xem như một cơ quan tình báo tài chính tại nhiều quốc gia Ưu điểm nổi bật của mô hình này là khả năng đảm bảo sự độc lập và khách quan trong quá trình điều tra các vụ việc liên quan đến rửa tiền.
Phòng chống rửa tiền ở một số nước trên thế giới và bài học kinh nghiệm
1.4.1 Phòng chống rửa tiền tại Mỹ
- Xây dựng cơ sở pháp lý then chốt
Mỹ là quốc gia tiên phong trong việc thiết lập hệ thống pháp luật phòng chống rửa tiền nghiêm ngặt và toàn diện nhất trên thế giới Tất cả các định chế tài chính và nhân viên của họ đều phải tuân thủ các quy định này.
Luật Bí mật ngân hàng (BSA) được ban hành năm 1970 là một trong những đạo luật quan trọng nhất của Mỹ trong việc phòng, chống rửa tiền, yêu cầu các tổ chức tài chính lưu giữ chứng từ giao dịch trên 10.000 USD để hỗ trợ điều tra tội phạm Sau đó, vào năm 1986, Luật quản lý rửa tiền (Money Laundering Control Act) ra đời, xác định rửa tiền là tội phạm liên bang và bổ sung các tội danh mới liên quan đến giao dịch bất hợp pháp, đồng thời quy định chi tiết về việc lưu trữ và báo cáo các giao dịch đáng ngờ cho các ngân hàng.
Một số luật quan trọng trong việc phòng, chống rửa tiền tại Mỹ bao gồm Luật Quản lý toàn diện tội phạm năm 1984, Luật Chống sử dụng ma tuý năm 1988, Luật Chống rửa tiền Annunzio – Wylie năm 1992, và nhiều đạo luật khác như Luật USA PATRIOT năm 2001 và đạo luật về thông tin tình báo và ngăn chặn khủng bố năm 2004 Các luật này quy định nghĩa vụ của cá nhân và tổ chức khi phát hiện hoạt động rửa tiền, đồng thời là cơ sở để tịch thu tài sản liên quan Việc không tuân thủ quy định có thể dẫn đến hình phạt dân sự lên tới 100.000 USD và hình phạt hình sự lên tới 250.000 USD hoặc 5 năm tù Mỹ thường xuyên cập nhật hệ thống pháp luật để đối phó với sự phát triển tinh vi của tội phạm rửa tiền, nhờ đó đã đạt được nhiều thành tựu trong công cuộc phòng chống rửa tiền.
- Điều tra từ các giao dịch đáng ngờ
- Phối hợp trong công cuộc phòng chống rửa tiền trên phạm vi toàn cầu
Mục tiêu chính của Mỹ là ngăn chặn nạn rửa tiền và tài trợ khủng bố, đặc biệt thông qua hệ thống tài chính lớn của quốc gia Chiến lược phòng chống rửa tiền của Mỹ tập trung vào ba mục tiêu chính nhằm tăng cường hiệu quả trong việc đối phó với các hoạt động tài chính bất hợp pháp.
Để hiệu quả hơn, tiến hành cắt đứt sự tiếp cận hệ thống tài chính quốc tế của tội phạm rửa tiền và tài trợ khủng bố
Tăng cường khả năng của chính quyền liên bang hướng đến các tổ chức rửa tiền và các hệ thống tài trợ khủng bố
Tăng cường và cải tiến các biện pháp phòng chống rửa tiền cho các nhà cung cấp dịch vụ tài chính là cần thiết để nâng cao hiệu quả trong việc tuân thủ và thực thi pháp luật, nhằm ngăn ngừa và ngăn chặn lạm dụng tài chính.
Mỹ đã thực hiện các biện pháp nghiêm ngặt để đảm bảo các tổ chức tài chính tuân thủ quy định hệ thống, bao gồm việc áp dụng các hành động dân sự và hình sự Đồng thời, Mỹ tiến hành đánh giá các lĩnh vực khác nhau để phát hiện lỗ hổng trong công tác chống rửa tiền và áp dụng các biện pháp kiểm soát phù hợp Tính minh bạch và trách nhiệm được ưu tiên trong dịch vụ tài chính và ngân hàng Ngoài ra, khu vực tư nhân cũng được coi là yếu tố quan trọng trong chiến lược phòng chống rửa tiền Gần đây, các khu vực then chốt của Mỹ đã có những nỗ lực đáng kể trong việc này.
Tăng cường sự phối hợp giữa các cơ quan
Đảm bảo rằng các cơ quan thực thi pháp luật và Lực lượng đặc nhiệm tài chính cần sử dụng và chia sẻ cơ sở dữ liệu tài chính cùng các công cụ phân tích hiệu quả.
Tập trung nguồn lực của nhân viên thực thi pháp luật vào các mục tiêu và hệ thống tài chính có ảnh hưởng lớn nhất để tối ưu hóa hiệu quả công việc và đảm bảo quản lý tài chính hiệu quả.
Cải cách các cơ quan lập pháp và hành pháp
Gia tăng các hoạt động hợp tác quốc tế
Nâng cao sự hỗ trợ lẫn nhau giữa chính phủ Mỹ và cộng đồng tài chính
Giúp chính quyền địa phương điều tra và truy tố tội phạm tài chính và rửa tiền
Hệ thống phòng chống rửa tiền của Mỹ còn tồn tại một số lỗ hổng như sau:
Các biện pháp liên quan đến người có quan hệ chính trị không áp dụng rõ ràng cho các công ty dịch vụ tiền tệ, lĩnh vực bảo hiểm, các nhà tư vấn đầu tư và kinh doanh hàng hóa.
Các công ty bảo hiểm, dịch vụ tiền tệ và các nhà tư vấn đầu tư, kinh doanh hàng hóa hiện nay chưa có quy định rõ ràng yêu cầu về việc thiết lập chính sách và thủ tục cho các giao dịch không trực tiếp.
Các yêu cầu của Đạo luật bí mật ngân hàng không áp dụng cho các chi nhánh nước ngoài và văn phòng của các công ty bảo hiểm nhân thọ.
1.4.2 Phòng chống rửa tiền tại Singapore
Singapore đã áp dụng một phương pháp tiếp cận đa phương để đối phó với rủi ro rửa tiền, khác biệt so với Mỹ Chính phủ Singapore chú trọng xây dựng khung pháp lý, thể chế và chính sách một cách toàn diện, giúp duy trì tỷ lệ tội phạm thấp Họ không khoan nhượng với tham nhũng, sở hữu một bộ máy tư pháp hiệu quả và nền văn hóa tuân thủ vững mạnh Các biện pháp giám sát được thực hiện đầy đủ, cùng với đội ngũ tình báo và quyền lực pháp lý, giúp Singapore dẫn đầu trong việc theo dõi và ngăn chặn hành vi rửa tiền.
Singapore đã xác định các yếu tố chính của chiến lược chống rửa tiền và tài trợ khủng bố là:
Xác định các khu vực ưu tiên cho hành động là rất quan trọng, dựa trên việc đánh giá rủi ro từ các mối đe dọa lớn và những lỗ hổng trong hành vi rửa tiền và tài trợ khủng bố.
Thực hiện các tiêu chuẩn quốc tế một cách nghiêm chỉnh, đặc biệt là 40+9 khuyến nghị của FATF
Duy trì một chế độ hình phạt nghiêm khắc chống lại nạn buôn bán ma túy, khủng bố và các tội phạm nghiêm trọng khác
Thực thi pháp luật hiệu quả là biện pháp ngăn chặn mạnh mẽ
Áp đặt các tiêu chí lựa chọn chặt chẽ đối với các định chế tài chính muốn gia nhập ngành tài chính của Singapore
Bảo đảm hiệu quả giám sát các định chế tài chính hoạt động tại Singapore
Để phát triển và thực hiện hiệu quả các chính sách phòng, chống rửa tiền và tài trợ khủng bố, việc thuê chuyên gia và các chuyên viên nòng cốt là rất cần thiết Những chuyên gia này sẽ cung cấp kiến thức chuyên sâu và kinh nghiệm thực tiễn, giúp tăng cường khả năng phát hiện và ngăn chặn các hoạt động tài chính bất hợp pháp.
Thực hiện hợp tác cao độ giữa các cơ quan chính phủ
Cung cấp hỗ trợ pháp lý khác thông qua các kênh chính thức và không chính thức, bao gồm cả việc chia sẻ thông tin và tình báo
Chính phủ Singapore đã chú trọng tăng cường các biện pháp phòng chống rửa tiền bằng cách tập trung vào các loại hình kinh doanh phi tài chính, vốn nhạy cảm với rửa tiền Để đạt được mục tiêu này, Singapore đã triển khai nhiều sáng kiến mới.
