Tính cấp thiết của đề tài
Hoạt động ngân hàng gắn liền với nhiều rủi ro, vì vậy việc hiểu và quản lý các loại rủi ro, đặc biệt là rủi ro trong cho vay, là rất quan trọng đối với sự tồn tại và phát triển của mỗi ngân hàng.
Cho vay là hoạt động tín dụng chủ yếu, đóng góp lớn vào thu nhập của ngân hàng thương mại (NHTM), nhưng cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro, đặc biệt từ khách hàng cá nhân (KHCN), ảnh hưởng đến sự tồn tại và phát triển của ngân hàng Để phát triển bền vững và đảm bảo ổn định cho nền kinh tế, NHTM cần phải hạn chế và quản lý hiệu quả các rủi ro Mặc dù Việt Nam đã xây dựng hành lang pháp lý tương đối đầy đủ cho hoạt động ngân hàng, nhưng việc thực thi các quy định về quản lý rủi ro cho vay vẫn còn nhiều hạn chế Những bất cập và vướng mắc trong thực tiễn trước sự biến động của thị trường tài chính đã dẫn đến tình trạng nợ xấu gia tăng ở một số NHTM, khiến nhiều ngân hàng không đảm bảo an toàn trong hoạt động cho vay.
Ngân hàng Thương mại Cổ phần Công thương Việt Nam (Vietinbank) và Chi nhánh Hà Tĩnh của ngân hàng này đang nỗ lực trở thành ngân hàng bán lẻ hàng đầu tại Việt Nam bằng cách mở rộng thị phần dư nợ khách hàng cá nhân Tuy nhiên, Vietinbank Hà Tĩnh cũng đối mặt với những thách thức trong việc thực hiện các quy định về quản lý rủi ro trong cho vay khách hàng cá nhân.
Nghiên cứu kỹ lưỡng các vấn đề pháp lý liên quan đến rủi ro cho vay và quản lý rủi ro cho vay đối với khách hàng cá nhân là rất cần thiết Việc hiểu rõ thực trạng pháp luật về quản lý rủi ro cho vay sẽ giúp nâng cao hiệu quả và an toàn trong hoạt động cho vay.
KHCN, để từ đó hoàn thiện hơn nữa hệ thống pháp luật là vấn đề hết sức cấp bách.
Tác giả đã chọn đề tài "Pháp luật về quản lý rủi ro trong hoạt động cho vay của các ngân hàng thương mại Việt Nam đối với khách hàng cá nhân" để thực hiện khóa luận tốt nghiệp đại học, với góc nhìn từ thực tiễn tại Ngân hàng Thương mại Cổ phần Công thương Việt Nam — Chi nhánh Hà Tĩnh.
Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài
Ngân hàng được coi là “ngành kinh doanh rủi ro” vì khả năng dẫn đến rủi ro trong lĩnh vực tiền tệ là rất lớn Những rủi ro mà ngân hàng phải đối mặt không chỉ xuất phát từ chính bản thân họ mà còn từ khách hàng và môi trường bên ngoài Do đó, quản lý rủi ro cho vay (QLRR cho vay) đóng vai trò quan trọng trong hoạt động kinh doanh của ngân hàng Nhận thức được điều này, Nhà nước đã ban hành các quy định pháp luật để đảm bảo an toàn trong hoạt động cho vay cũng như trong quản lý rủi ro cho vay.
Hiện nay, Việt Nam đã có nhiều nghiên cứu và bài viết khoa học liên quan đến quản lý rủi ro cho vay, cùng với pháp luật về vấn đề này Những tài liệu này do các nhà luật học và chuyên gia tài chính biên soạn, cung cấp thông tin hữu ích cho các nhà quản lý ngân hàng trong việc kiểm soát và phòng ngừa các rủi ro tiềm ẩn.
Các nghiên cứu về QLRR cho vay và pháp luật về QLRR cho vay KHCN nổi bật có thể kể đến:
Luận văn Thạc sĩ của Trương Thị Anh Tú (2010) đã trình bày rõ ràng cơ sở lý luận của pháp luật về quản lý rủi ro trong hoạt động cho vay của các tổ chức tín dụng Nghiên cứu không chỉ phân tích thực trạng và thực tiễn thi hành pháp luật mà còn chỉ ra những hạn chế và bất cập trong hệ thống pháp luật hiện hành Từ những phân tích này, tác giả đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về quản lý rủi ro trong cho vay tại các tổ chức tín dụng.
+ “Quản lý rủi ro tín dụng đối với khách hàng cá nhân tại Ngân hàngThương mại Cổ phần A Châu - Chi nhánh Đà Nằng” - Luận văn Thạc sĩ Hoàng
Trọng Anh Tuấn (2013) đã nghiên cứu những lý thuyết cơ bản về quản trị rủi ro tín dụng KHCN trong các ngân hàng thương mại, đồng thời phân tích thực trạng quản trị rủi ro tín dụng KHCN tại Ngân hàng Thương mại Cổ phần Á Châu - Chi nhánh Đà Nẵng trong giai đoạn 2008-2012 Nghiên cứu này cũng đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro tín dụng KHCN tại đơn vị này.
+ “Quản lý rủi ro cho vay tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam - Chi nhánh tỉnh Bình Phước ” - Luận văn Thạc sĩ Nguyễn Hoàng
Phương (2017) đã trình bày lý luận chung về quản lý rủi ro cho vay, đồng thời nghiên cứu thực trạng công tác này tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam - Chi nhánh Bình Phước Từ đó, tác giả đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý rủi ro cho vay của ngân hàng này.
Luận văn Thạc sĩ của Nguyễn Duyên Hải (2017) tập trung vào việc đánh giá thực trạng các quy định pháp luật liên quan đến phòng ngừa rủi ro tín dụng tại các ngân hàng thương mại Việt Nam Tác giả đưa ra những kiến nghị nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật để nâng cao hiệu quả phòng ngừa rủi ro tín dụng trong hoạt động của các ngân hàng thương mại.
Luận văn Thạc sĩ của Nguyễn Văn Tiến (2018) nghiên cứu về pháp luật quản trị rủi ro trong hoạt động cho vay của các ngân hàng thương mại (NHTM) tại Việt Nam Tác giả đã phân tích các vấn đề cơ bản liên quan đến pháp luật này, đồng thời đánh giá thực trạng quy định và việc thực thi pháp luật trong các NHTM Việt Nam Bên cạnh đó, luận văn chỉ ra những hạn chế và thiếu sót trong các quy định hiện hành, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về quản trị rủi ro trong hoạt động cho vay của NHTM ở Việt Nam.
Các nghiên cứu đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản trị rủi ro, quản lý rủi ro tín dụng và rủi ro cho vay, cùng với khung pháp luật liên quan Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu chỉ đưa ra các giải pháp chung chung để hạn chế rủi ro, mà chưa có những biện pháp cụ thể và phù hợp với từng ngân hàng.
Hiện tại, chưa có nghiên cứu khoa học nào toàn diện về pháp luật quản lý rủi ro (QLRR) cho vay khách hàng cá nhân (KHCN) tại các ngân hàng thương mại (NHTM) Việt Nam, đặc biệt là tại Ngân hàng Thương mại Cổ phần Công thương Việt Nam - Chi nhánh Hà Tĩnh Do đó, việc nghiên cứu các vấn đề lý luận và thực tiễn áp dụng pháp luật QLRR cho vay KHCN là rất cần thiết và có ý nghĩa quan trọng, nhằm đưa ra giải pháp hoàn thiện hệ thống pháp luật trong lĩnh vực này.
Mục đích nghiên cứu
Mục đích của đề tài là nghiên cứu lý luận về rủi ro cho vay và quản lý rủi ro cho vay đối với khách hàng cá nhân, xác định nguyên nhân dẫn đến rủi ro trong hoạt động cho vay KHCN, từ đó đề xuất giải pháp hoàn thiện pháp luật về quản lý rủi ro cho vay tại Ngân hàng Thương mại Cổ phần Công thương Việt Nam - Chi nhánh Hà Tĩnh Đề tài cũng phân tích thực trạng quy định pháp luật và thực tiễn áp dụng trong quản lý rủi ro cho vay cá nhân, chỉ ra sự cần thiết điều chỉnh pháp luật để đảm bảo tính thống nhất và đồng bộ trong quản lý Tác giả mong muốn góp phần vào việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật ngân hàng, đặc biệt là trong lĩnh vực quản lý rủi ro cho vay KHCN tại các ngân hàng thương mại Việt Nam.
Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu và thực hiện Khóa luận, tác giả đã áp dụng nhiều phương pháp nghiên cứu khác nhau như phân tích, tổng hợp, so sánh, khảo sát và khái quát hóa để đảm bảo tính chính xác và toàn diện của nội dung.
Phương pháp phân tích là công cụ quan trọng trong việc đánh giá thực trạng các quy định pháp luật liên quan đến quản lý rủi ro trong hoạt động cho vay đối với khách hàng cá nhân của các ngân hàng thương mại tại Việt Nam.
Phương pháp tổng hợp được áp dụng để đánh giá tổng quát và rút ra kết luận cho từng vấn đề trong nghiên cứu, đồng thời đưa ra các kiến nghị nhằm hoàn thiện pháp luật về quản lý rủi ro trong cho vay khách hàng cá nhân.
Phương pháp so sánh là công cụ hữu ích trong việc nghiên cứu các quy định pháp luật hiện hành về quản lý rủi ro cho vay KHCN, đồng thời xem xét các quy định đã hết hiệu lực Việc này giúp xác định sự khác biệt và cải tiến trong chính sách quản lý rủi ro, từ đó nâng cao hiệu quả trong lĩnh vực cho vay.
Phương pháp khảo sát và khái quát hóa đóng vai trò quan trọng trong việc thu thập và phân tích thông tin, số liệu liên quan đến thực tiễn thi hành các quy định pháp luật cụ thể.
6 Ket cấu của luận văn
Nội dung của khóa luận bao gồm ba chương, bên cạnh các phần như lời mở đầu, kết luận, mục lục, danh mục viết tắt, danh mục bảng biểu, danh mục sơ đồ và danh mục tài liệu tham khảo.
Chương 1: Cơ sở lý luận về pháp luật quản lý rủi ro trong hoạt động cho vay đối với khách hàng cá nhân của các ngân hàng thương mại.
Chương 2: Phân tích thực trạng pháp luật quản lý rủi ro trong hoạt động cho vay khách hàng cá nhân tại các ngân hàng thương mại Việt Nam, với trọng tâm là thực tiễn thi hành tại Ngân hàng Thương mại Cổ phần Công thương Việt Nam - Chi nhánh Hà Tĩnh Nội dung sẽ xem xét các quy định pháp lý hiện hành, đánh giá hiệu quả thực thi và đưa ra các khuyến nghị nhằm cải thiện quản lý rủi ro trong cho vay cá nhân tại ngân hàng.
Chương 3 tập trung vào việc hoàn thiện pháp luật liên quan đến quản lý rủi ro trong hoạt động cho vay đối với khách hàng cá nhân tại các ngân hàng thương mại ở Việt Nam Đặc biệt, chương này đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật tại Ngân hàng Thương mại Cổ phần Công thương Việt Nam - Chi nhánh Hà Tĩnh, từ đó cải thiện quy trình cho vay và giảm thiểu rủi ro cho cả ngân hàng và khách hàng.
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ PHÁP LUẬT QUẢN LÝ RỦI RO TRONG
HOẠT ĐỘNG CHO VAY ĐỐI VỚI KHÁCH HÀNG CÁ NHÂN
Rủi ro cho vay khách hàng cá nhân trong hoạt động của các ngân hàng thương mại đề cập đến khả năng không thu hồi được khoản vay do khách hàng không có khả năng thanh toán Quản lý rủi ro trong cho vay cá nhân là quá trình xác định, đánh giá và kiểm soát các yếu tố có thể ảnh hưởng đến khả năng trả nợ của khách hàng, nhằm bảo vệ lợi ích của ngân hàng và giảm thiểu tổn thất tài chính Việc hiểu rõ khái niệm rủi ro cho vay là rất quan trọng để các ngân hàng có thể xây dựng các chiến lược cho vay hiệu quả và an toàn.
Hoạt động tín dụng của các ngân hàng thương mại (NHTM) là một phần quan trọng trong kinh doanh tiền tệ Tiền tệ, với tính chất đặc biệt, rất nhạy cảm trước những biến động của thị trường và nền kinh tế toàn cầu, dẫn đến việc rủi ro trong hoạt động cho vay là điều không thể tránh khỏi.
Rủi ro tín dụng là một trong những rủi ro lớn và phổ biến, được định nghĩa bởi Ủy ban Basel là khả năng khách hàng vay vốn hoặc đối tác không thực hiện nghĩa vụ theo các điều khoản đã cam kết.
Theo Khoản 1 Điều 3 Thông tư số 02/2013/TT-NHNN ngày 21/01/2013 của Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, rủi ro tín dụng trong hoạt động ngân hàng được định nghĩa là tổn thất có khả năng xảy ra đối với nợ của tổ chức tín dụng hoặc chi nhánh ngân hàng nước ngoài Điều này xảy ra khi khách hàng không thực hiện hoặc không có khả năng thực hiện một phần hoặc toàn bộ nghĩa vụ của mình theo cam kết.
Rủi ro tín dụng là khả năng xảy ra tổn thất ngoài dự kiến cho ngân hàng khi khách hàng vay không trả nợ đúng hạn hoặc không trả đủ cả vốn lẫn lãi, dẫn đến giảm khả năng thanh toán và hiệu quả kinh doanh, thậm chí có thể gây ra tình trạng phá sản cho ngân hàng Rủi ro này không chỉ giới hạn trong hoạt động cho vay mà còn bao gồm các hoạt động tín dụng khác như bảo lãnh ngân hàng, chiết khấu, tái chiết khấu công cụ chuyển nhượng, giấy tờ có giá, bao thanh toán và phát hành thẻ tín dụng Hiện tại, chưa có quy định pháp lý nào định nghĩa rõ ràng về rủi ro cho vay của ngân hàng thương mại.
Theo Khoản 16 Điều 4 Luật các tổ chức tín dụng năm 2010, được sửa đổi bổ sung năm 2017, cho vay được định nghĩa là hình thức cấp tín dụng, trong đó bên cho vay cung cấp một khoản tiền cho khách hàng với mục đích sử dụng cụ thể trong thời gian nhất định, với nguyên tắc hoàn trả cả gốc và lãi Rủi ro cho vay, do đó, là khả năng tổn thất mà ngân hàng thương mại phải đối mặt khi khách hàng không thực hiện đúng hoặc không có khả năng hoàn trả nợ gốc và lãi đúng hạn theo hợp đồng tín dụng đã ký kết.
Tác giả xác định rằng rủi ro cho vay khách hàng cá nhân là khả năng tổn thất mà ngân hàng có thể gặp phải khi cho cá nhân vay vốn Cụ thể, rủi ro này xảy ra khi cá nhân vay không thực hiện, thực hiện không đúng hoặc không có khả năng hoàn thành nghĩa vụ theo hợp đồng đã ký với ngân hàng.
Trên cơ sở khái niệm rủi ro cho vay KHCN, có thể nhận thấy một vài đặc điểm cơ bản của rủi ro cho vay KHCN như sau: