LỜI GIỚI THIỆU
Quá trình dạy – học là một hoạt động phức tạp, trong đó chất lượng và hiệu quả phụ thuộc vào người học Để đạt được hiệu quả cao trong học tập, người học cần có hứng thú và say mê Hứng thú giúp việc lĩnh hội tri thức trở nên dễ dàng hơn, và khi người học hiểu bài, họ lại càng thêm hứng thú để tiếp tục học Do đó, vai trò của giáo viên trong việc tạo ra niềm hứng thú cho học sinh là rất quan trọng.
Nhiều học sinh hiện nay chưa có cái nhìn đúng đắn về môn địa lí, cho rằng đây chỉ là môn học thuộc lòng và khó khăn trong việc chọn trường thi Đại học Sự ngại học và thái độ học đối phó khiến chất lượng học tập chưa cao, dẫn đến việc học sinh dễ quên kiến thức và thiếu những kỹ năng địa lí cơ bản.
“Học mà chơi – Chơi mà học” là phương châm quan trọng trong giáo dục, giúp kích thích hứng thú cho cả giáo viên và học sinh Phương pháp này không chỉ tạo ấn tượng sâu sắc về bài học mà còn làm cho việc học trở nên nhẹ nhàng và hiệu quả hơn.
Trong chương trình địa lí 12, phần địa lí tự nhiên có nhiều bài học sinh động, nhưng nhiều học sinh gặp khó khăn trong việc nắm bắt nội dung nếu không chủ động và tích cực Một giải pháp hiệu quả là lồng ghép trò chơi vào giờ học, giúp tạo hứng thú cho học sinh và nâng cao kiến thức cũng như kỹ năng làm việc nhóm Điều này không chỉ nâng cao hiệu quả dạy và học địa lí lớp 12 mà còn giúp học sinh phát triển toàn diện Vì vậy, tôi đã chọn đề tài “Thiết kế và sử dụng trò chơi trong giảng dạy địa lí 12 (phần địa lí tự nhiên) nhằm tạo hứng thú học tập cho học sinh” để ghi lại những ý tưởng thực hiện trong quá trình giảng dạy tại trường THPT Quang Hà năm học 2018 – 2019.
TÊN SÁNG KIẾN
Thiết kế và sử dụng trò chơi trong giảng dạy địa lí 12 (phần địa lí tự nhiên) nhằm tạo hứng thú học tập cho HS.
TÁC GIẢ SÁNG KIẾN
– Họ và tên: Nguyễn Phương Thảo
– Địa chỉ tác giả sáng kiến: trường THPT Quang Hà (phân hiệu 2) – Bá Hiến – Bình Xuyên – Vĩnh Phúc
E_mail: nguyenphuongthao.gvquangha@vinhphuc.edu.vn
CHỦ ĐẦU TƯ TẠO RA SÁNG KIẾN
Bà Nguyễn Phương Thảo – GV trường THPT Quang Hà
LĨNH VỰC ÁP DỤNG SÁNG KIẾN
Công tác giảng dạy môn địa lí lớp 12 (phần địa lí tự nhiên).
NGÀY SÁNG KIẾN ĐƯỢC ÁP DỤNG LẦN ĐẦU HOẶC ÁP DỤNG THỬ
MÔ TẢ BẢN CHẤT CỦA SÁNG KIẾN
MỞ ĐẦU
– Giúp GV nhận thấy việc sử dụng trò chơi trong dạy học địa lí là hợp lí, có hiệu quả.
– Giúp HS có khả năng lĩnh hội kiến thức, tăng tính tích cực, chủ động trong giờ học.
– Góp phần nâng cao kết quả học tập đối với các HS lớp 12 trường THPT Quang Hà.
– Xây dựng các lí luận liên quan đến việc sử dụng trò chơi trong việc tạo hứng thú học tập môn địa lí cho HS.
– Đưa ra cách áp dụng cụ thể việc sử dụng trò chơi vào các bài học trong chương trình địa lí 12.
– Thiết kế các trò chơi có thể sử dụng để giảng dạy môn địa lí 12 (phần địa lí tự nhiên).
- Thiết kế một bài dạy cụ thể minh họa cho sáng kiến.
7.1.3 Đối tượng và khách thể nghiên cứu
Toàn thể HS khối lớp 12 trường THPT Quang Hà (phân hiệu 2) năm học 2018– 2019.
Bài viết này tập trung nghiên cứu ứng dụng trò chơi trong giảng dạy nội dung địa lý tự nhiên của lớp 12, mà không mở rộng tìm hiểu tất cả các trò chơi có thể áp dụng trong giảng dạy.
Chỉ nghiên cứu phương tiện duy nhất: các trò chơi để tạo hứng thú học tập cho
HS Ngoài ra không đề cập đến các phương tiện tạo hứng thú học tập khác.
* Giới hạn thời gian nghiên cứu
Năm học 2018 – 2019, từ tháng 09 năm 2018 đến tháng 12 năm 2018.
Phương pháp phân tích và tổng hợp là quá trình thu thập và hệ thống hóa kiến thức lý luận liên quan đến đề tài Điều này bao gồm việc sưu tầm và xây dựng các phương pháp áp dụng trò chơi vào từng tiết học cụ thể, nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy và tạo sự hứng thú cho học sinh.
Phương pháp thực nghiệm sư phạm là một sáng kiến kinh nghiệm được áp dụng vào các tiết dạy cụ thể trong lớp học Qua đó, giáo viên có thể đánh giá hiệu quả thực hiện thông qua không khí học tập và kết quả học tập của học sinh.
Phương pháp thu thập và xử lý số liệu bao gồm việc lấy ý kiến của học sinh thông qua các mẫu phiếu đánh giá và tổ chức các bài kiểm tra kết quả học tập Sau đó, dữ liệu sẽ được xử lý để đưa ra kết quả tổng hợp, từ đó đánh giá một cách khách quan hiệu quả của việc áp dụng sáng kiến.
– Phương pháp phỏng vấn: trao đổi với đồng nghiệp về việc áp dụng cách thức này.
7.1.6 Đóng góp mới của đề tài
Việc áp dụng trò chơi trong giảng dạy địa lý đã được giáo viên sử dụng, nhưng vẫn thiếu nghiên cứu lý luận và hệ thống lý thuyết cụ thể Sáng kiến kinh nghiệm này góp phần quan trọng vào việc xây dựng cơ sở lý luận cho phương pháp giảng dạy hiệu quả hơn.
Nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc sử dụng trò chơi trong giảng dạy địa lý và các môn học khác mang lại hiệu quả tích cực Tuy nhiên, việc áp dụng trò chơi một cách cụ thể trong chương trình địa lý lớp 12, đặc biệt là phần địa lý tự nhiên, chỉ mới được đề cập trong sáng kiến kinh nghiệm này.
Đề tài đã phát triển các trò chơi cụ thể và chi tiết nhằm hỗ trợ việc giảng dạy môn Địa lý lớp 12, tập trung vào phần Địa lý tự nhiên.
– Đề tài là tư liệu tham khảo hiệu quả, thiết thực cho các GV trong quá trình thực giảng.
Nội dung chính của đề tài được chia làm 3 phần:
Phần 1: Cơ sở lí luận của việc sử dụng trò chơi trong giảng dạy địa lí nhằm tạo hứng thú học tập cho HS
Phần 2: Thiết kế và sử dụng trò chơi trong giảng dạy địa lí 12 (phần địa lí tự nhiên) nhằm tạo hứng thú học tập cho HS
Phần 3: Biện pháp nâng cao hiệu quả khi thiết kế và sử dụng trò chơi trong giảng dạy địa lí 12 (phần địa lí tự nhiên)
NỘI DUNG SÁNG KIẾN
7.2.1 CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC SỬ DỤNG TRÒ CHƠI TRONG GIẢNG DẠY ĐỊA LÍ NHẰM TẠO HỨNG THÚ HỌC TẬP CHO HỌC SINH
7.2.1.1 Một số khái niệm a Trò chơi
Theo các nhà tâm lý học giáo dục như K Gross, S Hall và V Stern, trò chơi được xem là một hoạt động tự nhiên, giúp giải tỏa năng lượng dư thừa Trong khi đó, G Piaget lại nhấn mạnh rằng trò chơi là một hoạt động trí tuệ quan trọng, góp phần vào sự phát triển trí tuệ của trẻ.
Theo quan điểm của các nhà khoa học Xô Viết, trò chơi có nguồn gốc từ lao động và mang tính chất xã hội, được truyền thụ qua giáo dục từ thế hệ này sang thế hệ khác Tác giả Đặng Thành Hưng định nghĩa trò chơi với hai nghĩa khác nhau.
Chơi có luật là một loại hình phổ biến, bao gồm tập hợp quy tắc xác định mục đích, kết quả và yêu cầu hành động Nó thường mang tính cạnh tranh và thách thức đối với người tham gia.
Công việc có thể được thực hiện dưới hình thức chơi, bao gồm các hoạt động như học tập, giao tiếp và rèn luyện thể chất Hình thức chơi không chỉ giúp tăng cường khả năng tiếp thu kiến thức mà còn tạo ra môi trường giao lưu và phát triển sức khỏe.
Các trò chơi đều cần có luật lệ, quy tắc và nhiệm vụ để đảm bảo tính tổ chức và thiết kế Nếu thiếu những yếu tố này, sẽ không còn là trò chơi mà chỉ là sự chơi đơn giản.
Trò chơi là một tập hợp có hệ thống và tổ chức các yếu tố chơi, trong đó có các quy tắc rõ ràng Những hành vi chơi tự phát, không có luật lệ không được coi là trò chơi Trong bối cảnh giáo dục, trò chơi đóng vai trò quan trọng trong việc dạy học, giúp học sinh phát triển kỹ năng và kiến thức một cách hiệu quả.
Trò chơi dạy học được hiểu theo nhiều quan niệm khác nhau Trong lý luận dạy học, mọi trò chơi liên quan đến quá trình dạy học, bao gồm phương pháp, hình thức tổ chức và luyện tập, đều được xem là trò chơi dạy học mà không cần xem xét đến nội dung và tính chất của trò chơi.
Trò chơi có luật, hay còn gọi là trò chơi dạy học, mang lại nhiều lợi ích nhờ vào các quy định rõ ràng Đây là loại trò chơi được thiết kế với mục tiêu phát triển trí tuệ cho người học, thường do giáo viên sáng tạo và áp dụng trong quá trình giáo dục.
Trò chơi dạy học có nguồn gốc từ giáo dục dân gian, bắt đầu từ những hoạt động giữa mẹ và con, thông qua các trò vui và bài hát hài hước Những trò chơi này không chỉ thu hút sự chú ý của trẻ mà còn giúp trẻ gọi tên và nhận diện các vật xung quanh Qua đó, chúng chứa đựng những yếu tố giáo dục quan trọng, góp phần vào quá trình học tập của trẻ.
Tổng hợp các lí thuyết nghiên cứu về trò chơi dạy học của các nhà nghiên cứu
Trong nghiên cứu "Sử dụng phương pháp trò chơi trong công tác chuẩn bị trí tuệ cho trẻ em học toán lớp 1", tác giả Trương Thị Xuân Huệ khẳng định rằng trò chơi dạy học là hình thức giáo dục thông qua các trò chơi có nội dung và luật chơi được thiết kế sẵn bởi người lớn, nhằm hỗ trợ quá trình học tập của trẻ.
Theo tác giả Đặng Thành Hưng, trò chơi giáo dục được chọn lựa và áp dụng trong giảng dạy nhằm mục đích tổ chức, hướng dẫn và khuyến khích học sinh tìm kiếm tri thức Những trò chơi này không chỉ giúp học sinh rèn luyện kỹ năng mà còn tích lũy và phát triển các phương thức hoạt động xã hội, văn hóa, đạo đức, thẩm mỹ, pháp luật, khoa học và ngôn ngữ Ngoài ra, chúng còn góp phần cải thiện và phát triển thể chất, từ đó tổ chức và hướng dẫn hiệu quả quá trình học tập của học sinh.
Trong trò chơi dạy học, các nhiệm vụ, quy tắc và luật chơi được tổ chức chặt chẽ, nhằm hướng tới mục tiêu và nội dung học tập cụ thể.
Trò chơi dạy học là phương pháp giáo dục sáng tạo, được áp dụng bởi các nhà giáo và người lớn dựa trên các lý thuyết dạy học, đặc biệt là trong các môn học cụ thể Những trò chơi này không chỉ phản ánh lý thuyết và mục tiêu của giáo viên mà còn mang đến một hình thức học tập linh hoạt, khác biệt với các giờ học truyền thống.
Phương pháp sử dụng trò chơi học tập là cách dạy học thông qua tổ chức hoạt động cho học sinh, trong đó giáo viên hướng dẫn học sinh tự chơi trò chơi nhằm đạt được mục tiêu bài học Luật chơi không chỉ thể hiện nội dung mà còn phản ánh phương pháp học, đặc biệt là việc học tập hợp tác và tự đánh giá, từ đó tạo ra sự hứng thú cho học sinh.
Hứng thú được định nghĩa là thái độ đặc biệt của cá nhân đối với những đối tượng có ý nghĩa trong đời sống và mang lại sự khoái cảm trong hoạt động, theo tác giả Huỳnh Văn Sơn Học tập, hay còn gọi là quá trình tiếp thu cái mới và trau dồi kiến thức, kĩ năng, và giá trị, liên quan đến việc tổng hợp thông tin khác nhau Từ những định nghĩa này, hứng thú học tập có thể hiểu là thái độ của cá nhân đối với hoạt động học tập, được thúc đẩy bởi sự lôi cuốn về tình cảm và ý nghĩa thiết thực trong quá trình nhận thức.
7.2.1.2 Những vấn đề lí luận cơ bản về trò chơi dạy học a Cấu trúc chung của trò chơi dạy học
KHẢ NĂNG ÁP DỤNG SÁNG KIẾN
Để đánh giá hiệu quả triển khai phương pháp học tập qua trò chơi, tôi tiến hành khảo sát theo hai hướng: đầu tiên là khảo sát thái độ, nhận thức và hành vi của học sinh (HS) đối với việc sử dụng trò chơi trong bài dạy của giáo viên thông qua phiếu thu thập ý kiến; thứ hai là đánh giá hiệu quả giảng dạy sau khi áp dụng phương pháp này thông qua các bài kiểm tra và kết quả thi khảo sát chất lượng ôn thi THPTQG lần 1 của HS trong học kỳ I năm học 2018 – 2019.
7.3.1 Kết quả khảo sát thái độ, nhận thức, hành vi của HS đối với việc sử dụng trò chơi học tập vào bài dạy của GV
Trong các hình thức tổ chức dạy học, sử dụng trò chơi cũng là một trong các phương tiện HS yêu thích.
Bảng 2: Phân bố phần trăm ý kiến HS được nghiên cứu yêu thích nhất các hình thức tổ chức dạy học (%) Ý kiến %
Sử dụng trò chơi trong quá trình học tập 31,5
Dùng đồ dùng trực quan 5,5
Tổ chức đi thăm quan dã ngoại 42,1
Các trò chơi với đặc trưng mới lạ và tính chất thi đua không chỉ tạo ra sự hứng thú cho học sinh mà còn kích thích tư duy, giúp các em hiểu bài nhanh hơn và ghi nhớ lâu hơn Điều này góp phần tạo ra không khí lớp học thoải mái, từ đó nuôi dưỡng tình yêu quê hương, đất nước trong lòng học sinh.
Bảng 3: Phân bố phần trăm lợi ích HS thấy lớn nhất khi GV sử dụng trò chơi trong học tập (%) Ý kiến %
Tạo nên hứng thú, kích thích tư duy cho HS 30,1
Không khí lớp học nhẹ nhàng, giảm căng thẳng 20,7
Hình thành những kĩ năng tốt (kĩ năng giải quyết vấn đề, hợp tác nhóm, ) 17,9
Kết quả thăm dò ý kiến học sinh cho thấy rằng ý tưởng và việc áp dụng giảng dạy thực nghiệm của tôi đã thành công trong việc tạo ra hứng thú học tập cho học sinh.
7.3.2 Kết quả đánh giá hiệu quả giảng dạy sau khi áp dụng phương pháp
Tôi đã tiến hành dạy thực nghiệm cho hai lớp học sinh có trình độ học lực tương đương với bài 15 về "Bảo vệ môi trường và phòng chống thiên tai" Trong quá trình giảng dạy, tôi áp dụng hai phương pháp khác nhau: một lớp không sử dụng trò chơi, trong khi lớp còn lại thiết kế bài học theo hình thức cuộc thi Sau khi kết thúc bài học, học sinh làm bài kiểm tra trong 15 phút, và tôi đã thu được kết quả đáng chú ý từ lớp không sử dụng trò chơi.
Tổng số HS Điểm giỏi Điểm khá Điểm trung bình Điểm yếu kém
Số HS % Số HS % Số HS % Số HS %
28 2 7,14 8 28,57 14 50 4 14,29 Đối với lớp được sử dụng trò chơi trong quá trình dạy học:
Tổng số HS Điểm giỏi Điểm khá Điểm trung bình Điểm yếu kém
Số HS % Số HS % Số HS % Số HS %
Sau khi thực hiện giảng dạy theo giáo án xây dựng cho một cuộc thi, học sinh trong lớp đã trở nên chủ động, tích cực và hào hứng hơn trong quá trình học Kết quả là, các em đạt được kết quả thi tốt hơn.
Kết quả khảo sát chất lượng ôn thi THPTQG lần 1 năm học 2018 – 2019 do Sở
GD và ĐT Vĩnh Phúc đã tổ chức một sự kiện quan trọng, với thứ bậc 13 trong toàn tỉnh về kết quả thi môn địa lý, cho thấy hiệu quả ban đầu của việc áp dụng sáng kiến này.
Sự hứng thú của học sinh đối với môn địa lý được thể hiện rõ qua kết quả khảo sát và tỷ lệ lựa chọn môn thi Cụ thể, có tới 75,68% học sinh lớp 12 trường THPT Quang Hà (phân hiệu 2) đã chọn môn địa lý để tham gia kỳ thi THPT Quốc gia.
Mặc dù có nhiều yếu tố khách quan như nề nếp học tập, vai trò của giáo viên chủ nhiệm và sức khỏe của học sinh trong thời điểm kiểm tra, nhưng kết quả đạt được vẫn cho thấy những hiệu quả ban đầu khi áp dụng sáng kiến kinh nghiệm của tôi vào giảng dạy.
Hình 12: Sự hứng thú của HS trong giờ học sử dụng trò chơi
