Lời giới thiệu
Các cơ sở để lựa chọn vấn đề viết sáng kiến:
Nhận thức của học sinh THPT không chỉ dừng lại ở cảm tính mà còn bao gồm cả lý tính, đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành tư tưởng và tình cảm Nhận thức sâu sắc giúp tư tưởng và tình cảm trở nên đúng đắn và tốt đẹp hơn Bộ môn Lịch sử tại trường THPT có vai trò đặc biệt trong việc giáo dục nhận thức, từ đó hình thành thế giới quan và nhân sinh quan cho học sinh.
Trong dạy học Lịch sử, việc sử dụng phương pháp lập bảng hệ thống kiến thức, so sánh và dạy học tích hợp liên môn rất quan trọng Những phương pháp này không chỉ tạo hứng thú học tập cho học sinh mà còn giúp khắc sâu kiến thức, phát triển tư duy và khả năng tư duy sáng tạo của các em.
Việc lập bảng hệ thống hóa kiến thức và dạy học tích hợp liên môn đóng vai trò quan trọng trong đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá Giáo viên cần nhận thức rõ vai trò này để tăng cường sử dụng các câu hỏi lập bảng và câu hỏi tích hợp liên môn trong kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh Qua đó, giúp học sinh rèn luyện kỹ năng hệ thống hóa kiến thức và phát huy tư duy sáng tạo.
Là một giáo viên Lịch sử, tôi nỗ lực nghiên cứu và áp dụng các phương pháp dạy học tích cực nhằm nâng cao hiệu quả học tập và giúp học sinh đạt kết quả tốt trong các bài thi.
Sáng kiến này cung cấp phương pháp giúp học sinh tiếp thu kiến thức một cách nhanh chóng, sâu sắc và bền vững thông qua những phương thức đơn giản, thú vị Bằng cách rèn luyện các kỹ năng tư duy và thực hành như tổng hợp, khái quát và lập bảng, phương pháp này khuyến khích học sinh phát triển lòng say mê và yêu thích môn học, từ đó nâng cao ý thức học tập một cách chủ động và tích cực.
Qua thực tiễn giảng dạy, tôi nhận thấy rằng việc hướng dẫn học sinh lập bảng hệ thống kiến thức và áp dụng kiến thức từ các môn học khác như văn học, địa lý, âm nhạc vào việc học lịch sử mang lại hiệu quả tích cực Điều này không chỉ giúp các em hứng thú hơn với môn học mà còn làm cho những bài kiến thức dài và khó trở nên thú vị, giảm bớt sự nhàm chán trong quá trình học tập.
Giáo viên có thể nâng cao hiệu quả giảng dạy và năng lực chuyên môn của bản thân bằng cách áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, chẳng hạn như lập bảng và tích hợp liên môn.
* Tính cấp thiết của vấn đề:
Việc áp dụng phương pháp lập bảng biểu và dạy học tích hợp liên môn trong giảng dạy lịch sử đã được nhiều giáo viên thực hiện và chia sẻ kinh nghiệm, không còn là điều mới mẻ Cuộc thi dạy học tích hợp do Bộ Giáo dục và Đào tạo tổ chức hàng năm đã ghi nhận nhiều giáo viên và học sinh xuất sắc Tuy nhiên, các bài thi hiện tại chủ yếu chỉ tập trung vào việc giải quyết các vấn đề nhỏ lẻ, thiếu sự hệ thống hóa theo từng giai đoạn lịch sử cụ thể.
Các nghiên cứu về phương pháp dạy học tích cực thường chỉ đề cập một cách chung chung và mang tính lý luận, thiếu sự hệ thống hóa trong các mảng kiến thức cụ thể Mặc dù có một số ví dụ minh chứng, nhưng chúng thường nằm rải rác trong chương trình bộ môn, chưa có công trình nào nghiên cứu một cách toàn diện và có tổ chức.
+ Hệ thống các phương pháp dạy học Lịch sử ở trường THCS, Trịnh Đình Tùng (Chủ biên), NXB Sư phạm, 2016.
+ Bồi dưỡng học sinh giỏi môn Lịch sử Trung học phổ thông, Trịnh Đình Tùng (Chủ biên), NXB Sư phạm, 2016.
+ Phương pháp dạy học lịch sử, Phan Ngọc Liên - Trần Văn Trị, NXB Giáo dục, 1999.
+ Các loại bài thi học sinh giỏi môn Lịch sử, Phan Ngọc Liên (Chủ biên),NXB Hà Nội, 2007.
+ Dạy học tích hợp phát triển năng lực học sinh, Quyển 1 - Khoa học tự nhiên, Quyển 2 - Khoa học xã hội, NXB Sư phạm, 2016.
Hệ thống sách tham khảo và sách giáo viên cho khối 10, 11, 12 đã bắt đầu tích hợp các phương pháp dạy học tích cực, góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập.
Sáng kiến của tôi lần đầu tiên áp dụng một cách có hệ thống hai phương pháp dạy học tích cực, bao gồm phương pháp lập bảng thống kê và phương pháp dạy học tích hợp liên môn, nhằm giảng dạy giai đoạn lịch sử 1930-1945.
Tên sáng kiến
PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH HỢP LIÊN MÔN ĐỂ DẠY HỌC PHẦN LỊCH SỬ VIỆT NAM TỪ 1930 - 1945.
- Họ và tên: Nguyễn Thị Dung
- Địa chỉ tác giả sáng kiến: Trường THPT Xuân Hòa
E_mail:nguyenthidung.gvxuanhoa@vinhphuc.edu.vn
4 Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến: Nguyễn Thị Dung - GV Trường THPT Xuân
5 Lĩnh vực áp dụng sáng kiến:
Sáng kiến này có thể được áp dụng làm tài liệu tham khảo cho việc giảng dạy các môn Lịch sử, Văn học và Địa lí tại trường phổ thông, cũng như hỗ trợ quá trình tự học của học sinh.
- Vấn đề mà sáng kiến giải quyết: Sáng kiến của tôi tập trung giải quyết tốt các vấn đề sau đây:
Hệ thống lại kiến thức cơ bản về Lịch sử Việt Nam giai đoạn 1930-1945 là việc quan trọng nhằm nắm vững các sự kiện và biến cố lịch sử chủ yếu Giai đoạn này bao gồm các nội dung chính trong bài 14, 15, 16 của sách giáo khoa Lịch sử 12, giúp học sinh hiểu rõ về phong trào cách mạng, sự hình thành Đảng Cộng sản Việt Nam và những biến động xã hội trong thời kỳ đấu tranh giành độc lập Việc ôn tập này không chỉ cung cấp nền tảng kiến thức vững chắc mà còn góp phần nâng cao nhận thức về lịch sử dân tộc.
+ Cách thức sử dụng phương pháp lập bảng thống kê, bảng hệ thống kiến
+ Vận dụng kiến thức các môn Văn học, Địa lý, Âm nhạc để học phần Lịch sử Việt Nam từ 1930-1945.
6 Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử: 14/11/2019.
7 Mô tả bản chất của sáng kiến:
7.1 Về nội dung của sáng kiến
Nội dung của sáng kiến được trình bày trong 3 chương:
Chương 1: Cơ sở lí luận.
Chương 2: Vận dụng phương pháp lập bảng biểu, phương pháp dạy học tích hợp liên môn để dạy học phần Lịch sử Việt Nam từ 1930-1945.
Chương 3: Thực nghiệm sư phạm
NỘI DUNG CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN 1.1 Một số khái niệm
Phương pháp dạy học là cách thức định hướng cho hoạt động của giáo viên và học sinh trong quá trình giáo dục Trong vai trò của mình, giáo viên có chức năng tổ chức, điều khiển và hướng dẫn học sinh tiếp thu kiến thức, đồng thời truyền đạt những kiến thức mới Học sinh cũng có hai chức năng quan trọng: chủ động tiếp nhận kiến thức và quyền đặt câu hỏi để được giáo viên giải đáp.
Phương pháp dạy học tích cực là một cách tiếp cận nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của người học, tập trung vào việc kích thích hoạt động nhận thức của họ Đổi mới phương pháp dạy học Lịch sử cần chuyển từ việc dựa vào trí nhớ và sự bắt chước sang việc phát triển nhân cách toàn diện, nhấn mạnh vào khả năng sáng tạo trong tư duy và hoạt động học tập của học sinh.
Bảng hệ thống kiến thức lịch sử, hay còn gọi là bảng niên biểu, là công cụ giúp tổ chức thông tin theo thứ tự thời gian và thể hiện mối liên hệ giữa các sự kiện quan trọng trong một quốc gia hoặc nhiều quốc gia trong một giai đoạn lịch sử Việc sử dụng bảng niên biểu không chỉ giúp học sinh nắm vững kiến thức cơ bản mà còn phát triển tư duy logic, từ đó liên hệ và phân tích bản chất của các sự kiện lịch sử Có ba loại bảng niên biểu khác nhau, phục vụ cho các mục đích học tập khác nhau.
Niên biểu tổng hợp là bảng liệt kê các sự kiện lớn diễn ra trong một khoảng thời gian dài, giúp học sinh ghi nhớ các sự kiện chính và hiểu rõ mối quan hệ giữa chúng qua các mốc thời gian quan trọng.
Niên biểu chuyên đề giúp học sinh khám phá sâu sắc một vấn đề quan trọng trong một thời kỳ lịch sử cụ thể, từ đó hiểu rõ bản chất và ý nghĩa của sự kiện một cách toàn diện và đầy đủ.
Niên biểu so sánh là công cụ hữu ích để đối chiếu và phân tích các sự kiện lịch sử xảy ra đồng thời hoặc ở những thời điểm khác nhau, nhằm làm nổi bật những điểm tương đồng và khác biệt của chúng Qua đó, niên biểu giúp rút ra những kết luận khái quát về bản chất và đặc trưng của các sự kiện Bảng so sánh, một dạng cụ thể của niên biểu so sánh, sử dụng số liệu và tài liệu chi tiết để làm rõ hơn về các sự kiện tương tự hoặc khác biệt, từ đó cung cấp cái nhìn sâu sắc hơn về lịch sử.
Dạy học tích hợp liên môn:
Dạy học tích hợp liên môn là phương pháp giáo dục kết hợp kiến thức từ hai hoặc nhiều môn học khác nhau Khái niệm "tích hợp" nhấn mạnh vào phương pháp và mục tiêu của quá trình dạy học, trong khi "liên môn" tập trung vào nội dung kiến thức được giảng dạy Việc áp dụng dạy học tích hợp không chỉ giúp học sinh hiểu sâu hơn về các môn học mà còn phát triển kỹ năng tư duy liên kết và giải quyết vấn đề trong thực tiễn.
Để đạt hiệu quả trong việc dạy học tích hợp, cần phải giảng dạy kiến thức liên môn và ngược lại, hướng tới mục tiêu tích hợp Ở mức độ cơ bản, dạy học tích hợp chỉ đơn thuần là lồng ghép các nội dung giáo dục liên quan vào một môn học, chẳng hạn như giáo dục đạo đức, pháp luật, chủ quyền quốc gia, sử dụng năng lượng tiết kiệm, bảo vệ môi trường và an toàn giao thông Mức độ tích hợp cao hơn yêu cầu xử lý các nội dung kiến thức có mối liên hệ chặt chẽ, giúp học sinh vận dụng tổng hợp kiến thức để giải quyết vấn đề trong học tập và cuộc sống, đồng thời tránh việc học sinh phải tiếp thu cùng một nội dung nhiều lần ở các môn khác nhau Chủ đề tích hợp liên môn bao gồm các nội dung kiến thức liên quan đến hai hoặc nhiều môn học, thể hiện qua sự ứng dụng của chúng trong các hiện tượng hoặc quá trình tự nhiên và xã hội.
Các chủ đề tích hợp liên môn mang lại tính thực tiễn và hấp dẫn, giúp tạo động lực học tập cho học sinh Việc học các chủ đề này không chỉ tăng cường khả năng vận dụng kiến thức tổng hợp để giải quyết tình huống thực tiễn mà còn giảm thiểu việc ghi nhớ máy móc Nhờ đó, năng lực và phẩm chất của học sinh được phát triển Hơn nữa, việc giảng dạy theo hình thức tích hợp giúp học sinh tránh việc học lại nhiều lần cùng một nội dung kiến thức ở các môn khác nhau, từ đó giảm thiểu cảm giác quá tải và nhàm chán, đồng thời nâng cao khả năng ứng dụng kiến thức vào thực tiễn.
1.2 Đặc điểm nhận thức của học sinh THPT trong học tập lịch sử
Quá trình nhận thức của học sinh tương tự như của các nhà khoa học, diễn ra theo quy luật từ trực quan đến tư duy trừu tượng và sau đó là thực tiễn Giai đoạn trực quan trong học tập lịch sử bắt đầu bằng việc tiếp xúc với các tài liệu gián tiếp, giúp học sinh tri giác về sự kiện và quá trình lịch sử cụ thể Tiếp theo, thông qua tư duy tích cực và độc lập, học sinh phát triển tri thức trừu tượng và khái quát, từ đó nắm vững nội hàm và hệ thống khái niệm lịch sử Học sinh cần vận dụng kiến thức, bao gồm cả kiến thức liên môn, để tạo ra mối liên hệ giữa kiến thức cũ và mới, giúp họ hiểu sâu sắc bản chất của sự kiện lịch sử Cuối cùng, học sinh sử dụng hiểu biết về quá khứ để giải thích hiện tại, hành động trong thực tiễn và định hướng tương lai.
1.3 Tóm tắt kiến thức phần Lịch sử Việt Nam từ 1930-1945
Phần lịch sử Việt Nam từ 1930 - 1945 trong chương trình sách giáo khoa lịch sử 12 - Ban cơ bản, được bố trí thành các bài sau:
Bài 14: Phong trào cách mạng 1930 - 1935
Bài 15: Phong trào dân chủ 1936 - 1939
Bài 16: Phong trào giải phóng dân tộc và Tổng khởi nghĩa tháng Tám
(1939 - 1945) Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời
Giữa giai đoạn 1930-1935, Việt Nam chịu tác động nặng nề từ cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu 1929-1933, dẫn đến sự suy thoái kinh tế nghiêm trọng và tình trạng đói khổ gia tăng trong nhân dân lao động Xã hội Việt Nam lúc bấy giờ chứng kiến sự sâu sắc của hai mâu thuẫn chính: giữa dân tộc Việt Nam và thực dân Pháp, cùng với mâu thuẫn giữa nông dân và địa chủ phong kiến Phong trào cách mạng nở rộ, thu hút đông đảo quần chúng tham gia, đặc biệt là sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam vào đầu năm 1930, đã lãnh đạo cuộc đấu tranh của công - nông trên toàn quốc Phong trào cách mạng từ 1930-1931 bùng nổ mạnh mẽ, đạt đỉnh cao vào tháng 9/1930 tại Nghệ An và Hà Tĩnh, dẫn đến sự hình thành của các Xô viết, thực hiện quyền làm chủ của người dân trong thời gian ngắn nhưng mang lại động lực lớn cho nhân dân Tháng 10/1930, Hội nghị lần thứ nhất Ban chấp hành Trung ương lâm thời Đảng Cộng sản Việt Nam diễn ra tại Hương Cảng, do Trần Phú chủ trì, đã quyết định đổi tên Đảng thành Đảng Cộng sản Đông Dương và thông qua Luận cương xác định các vấn đề cơ bản về đường lối và phương pháp cách mạng Đông Dương.
Trong giai đoạn 1936-1939, chủ nghĩa phát xít bùng nổ ở Đức, Italia và Nhật Bản, dẫn đến sự gia tăng hoạt động quân sự chuẩn bị cho chiến tranh thế giới mới Để đối phó, Quốc tế cộng sản tổ chức đại hội lần thứ VII, nhấn mạnh rằng kẻ thù chính là chủ nghĩa phát xít và kêu gọi thành lập mặt trận thống nhất chống lại nó Thực hiện theo chỉ đạo này, Ban chấp hành Trung ương Đảng đã xác định kẻ thù trước mắt là bọn phản động thuộc địa và chủ nghĩa phát xít, qua đó thành lập mặt trận thống nhất nhân dân phản đế Đông Dương, đổi tên thành mặt trận dân chủ Đông Dương vào năm 1938 Từ 1936 đến 1939, phong trào dân chủ diễn ra mạnh mẽ dưới sự lãnh đạo của Đảng, buộc thực dân Pháp phải nhượng bộ một số yêu sách về dân sinh và dân chủ, đồng thời tạo điều kiện cho quần chúng được giác ngộ và trở thành lực lượng chính trị mạnh mẽ, cán bộ đảng viên cũng được rèn luyện và trưởng thành.
Lịch sử Việt Nam từ 1939-1945 chứng kiến những biến động lớn lao với sự bùng nổ của chiến tranh thế giới thứ hai vào tháng 9/1939, khi Pháp thi hành nhiều chính sách thù địch đối với thuộc địa Tháng 11/1939, Ban chấp hành Trung ương Đảng họp, xác định nhiệm vụ giải phóng dân tộc là ưu tiên hàng đầu Đến tháng 9/1940, Nhật Bản tấn công Việt Nam, tạo nên sự cấu kết giữa Pháp và Nhật trong việc bóc lột nhân dân, khiến cuộc sống của họ trở nên cực khổ Trong bối cảnh đó, Nguyễn Ái Quốc trở về nước, lãnh đạo cách mạng và triệu tập Hội nghị Trung ương VIII để tiếp tục khẳng định mục tiêu giải phóng dân tộc Đầu năm 1945, khi phe Đồng minh phản công, Nhật Bản đảo chính Pháp vào đêm 9/3/1945, độc chiếm Đông Dương Đảng ta kịp thời phát động cao trào kháng Nhật cứu nước, tạo tiền đề cho cuộc tổng khởi nghĩa Tháng 8/1945, Nhật đầu hàng Đồng minh, tạo điều kiện thuận lợi cho tổng khởi nghĩa, và vào ngày 2/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.
CHƯƠNG 2: VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP LẬP BẢNG BIỂU, PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH HỢP LIÊN MÔN ĐỂ DẠY HỌC PHẦN LỊCH SỬ
VIỆT NAM TỪ 1930 - 1945 2.1 Phương pháp lập bảng biểu
