Tính cấp thiết của đề tài
Trong bối cảnh kinh tế thị trường phát triển mạnh mẽ, các hoạt động sản xuất, thương mại và dịch vụ đã có những bước tiến đáng kể Xu hướng toàn cầu hóa đang diễn ra mạnh mẽ, dẫn đến sự gia tăng không ngừng của các giao dịch thương mại cả trong và ngoài nước Tuy nhiên, cùng với sự phát triển này, độ phức tạp của các giao dịch cũng tăng lên, khiến các bên tham gia lo ngại về những rủi ro có thể xảy ra trong quá trình thực hiện.
Bảo lãnh là một dịch vụ ngân hàng hiện đại quan trọng, giúp giải quyết vấn đề trong các hợp đồng thương mại, thúc đẩy quan hệ kinh tế và giảm thiểu rủi ro cho các bên tham gia Dịch vụ này không chỉ đóng góp vào thu nhập của ngân hàng thông qua phí bảo lãnh mà còn đa dạng hóa các loại hình dịch vụ, giúp ngân hàng giảm thiểu rủi ro mất vốn Đồng thời, bảo lãnh cũng tăng cường mối quan hệ với khách hàng truyền thống và thu hút khách hàng mới Với những lợi ích này, bảo lãnh có vai trò quan trọng trong hoạt động ngân hàng và sự phát triển của nền kinh tế, do đó, các ngân hàng thương mại ngày càng chú trọng phát triển dịch vụ này.
Ngân hàng Nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam - Chi nhánh Hà Nội đã sớm nhận thấy tiềm năng của hoạt động bảo lãnh và triển khai ngay từ những ngày đầu thành lập, mang lại nhiều kết quả tích cực Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện, ngân hàng cũng đối mặt với không ít khó khăn và vướng mắc Do đó, việc không ngừng hoàn thiện và phát triển hoạt động bảo lãnh là cần thiết để phù hợp với sự phát triển chung của xã hội trong thời kỳ hội nhập và khai thác tối đa tiềm năng của ngân hàng.
Dựa trên kiến thức học tập và kinh nghiệm thực tiễn từ quá trình thực tập tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam - Chi nhánh Hà Nội, tác giả đã chọn đề tài “Giải pháp phát triển nghiệp vụ bảo lãnh tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam — Chi nhánh Hà Nội” cho khóa luận tốt nghiệp của mình.
Tổng quan tình hình nghiên cứu
Trên thị trường hiện nay, số lượng sách chuyên khảo về hoạt động bảo lãnh ngân hàng còn hạn chế Dù vậy, tác giả đã tìm thấy một số cuốn sách chuyên khảo hữu ích để tham khảo cho nghiên cứu của mình.
-I- Cuốn “Nghiệp vụ ngân hàng hiện đại” tác giả PGS.TS Nguyễn Minh Kiều (2010) - NXB Thống kê
Cuốn sách cung cấp nội dung phong phú, bao quát hầu hết các nghiệp vụ chính của ngân hàng thương mại, đặc biệt là các nghiệp vụ ngân hàng hiện đại Với văn phong đơn giản, mạch lạc và dễ hiểu, cuốn sách giúp người đọc tiếp cận kiến thức một cách hiệu quả Đặc biệt, chương 13 trong phần 3 tập trung vào nghiệp vụ bảo lãnh, nơi tác giả trình bày rõ ràng và logic các vấn đề liên quan đến bảo lãnh.
-I- Cuốn “Bảo lãnh - Tín dụng dự phòng và những điều luật áp dụng” tác giả Nguyễn Trong Thùy (2000) - NXB Thống kê:
Cuốn sách này khám phá bảo lãnh như một giao dịch phổ biến, phản ánh các tiêu chuẩn của thị trường hiện đại Nó nhấn mạnh tầm quan trọng của cam kết bảo lãnh, đặc biệt là tín dụng thư dự phòng, đã trở thành sản phẩm quốc tế Đồng thời, cuốn sách cung cấp các khung lý thuyết cần thiết để thực hiện giao dịch bảo lãnh một cách hiệu quả, cùng với những điều luật áp dụng trong lĩnh vực này.
Hiện nay, nhiều tác giả ở Việt Nam đang nghiên cứu hoạt động bảo lãnh tại các ngân hàng thương mại (NHTM) Các nghiên cứu này thường chỉ ra thực trạng hoạt động bảo lãnh trong các giai đoạn khác nhau và đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện và phát triển hoạt động này trong hệ thống NHTM, cũng như tại các ngân hàng cụ thể được nghiên cứu Dưới đây là một số công trình nghiên cứu mà tác giả đã tham khảo.
Luận văn "Phát triển hoạt động bảo lãnh tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn tỉnh Quảng Nam" được thực hiện vào năm 2010 bởi tác giả Lê Thị Phương Thảo, sinh viên trường Đại học Đà Nẵng Nghiên cứu tập trung vào việc nâng cao hiệu quả hoạt động bảo lãnh tại Agribank Quảng Nam, nhằm hỗ trợ phát triển kinh tế địa phương và tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp.
Trong luận văn này, tác giả đã đóng góp những điểm quan trọng như sau: Thứ nhất, tác giả đã xác định các tiêu chí đánh giá sự phát triển và các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động bảo lãnh ngân hàng Thứ hai, thực trạng hoạt động bảo lãnh tại Agribank Quảng Nam trong giai đoạn 2007-2009 được phân tích theo loại bảo lãnh, đối tượng khách hàng, thời gian và hình thức đảm bảo Thứ ba, tác giả đã chỉ ra các vấn đề tồn tại và nguyên nhân trong hoạt động bảo lãnh tại Agribank Quảng Nam, đồng thời đề xuất ba nhóm giải pháp gồm mở rộng thị trường, hạn chế rủi ro và bổ trợ để phát triển hoạt động bảo lãnh.
Luận văn thạc sĩ của tác giả Thái Đình Hoàng, năm 2015, tập trung vào việc phát triển hoạt động bảo lãnh tại Ngân hàng Thương mại Cổ phần Quân đội - Chi nhánh Hoàn Kiếm (MB Hoàn Kiếm) Nghiên cứu được thực hiện tại Trường Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội, nhằm nâng cao hiệu quả và tính cạnh tranh của dịch vụ bảo lãnh trong bối cảnh thị trường ngân hàng hiện nay.
Trong luận văn này, tác giả đã đóng góp những điểm quan trọng như sau: đầu tiên, tác giả đã trình bày kinh nghiệm bảo lãnh quốc tế và rút ra bài học cho MB Hoàn Kiếm Thứ hai, tác giả phân tích thực trạng hoạt động bảo lãnh tại MB Hoàn Kiếm từ 2012 đến 2014, thông qua các tiêu chí như loại hình giao dịch, số lượng thư bảo lãnh, doanh số và phí bảo lãnh, cũng như sự phát triển trong lĩnh vực giao dịch bảo lãnh tại Hà Nội và toàn hệ thống Thứ ba, tác giả chỉ ra các vấn đề tồn tại và nguyên nhân trong hoạt động bảo lãnh tại MB Hoàn Kiếm, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm phát triển hoạt động này, bao gồm nâng cao tổ chức, đào tạo đội ngũ cán bộ ngân hàng, ứng dụng Marketing hỗn hợp và tăng cường chăm sóc khách hàng.
Nhiều luận văn đã phân tích hoạt động bảo lãnh của ngân hàng thương mại (NHTM) và đưa ra các giải pháp cho từng ngân hàng trong các bối cảnh khác nhau Tuy nhiên, chưa có nghiên cứu nào tập trung vào hoạt động bảo lãnh tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam - Chi nhánh Hà Nội Do đó, tác giả quyết định chọn đề tài “Giải pháp phát triển nghiệp vụ bảo lãnh tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam - Chi nhánh Hà Nội” cho khóa luận tốt nghiệp của mình.
Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu đề tài này nhằm mục đích tìm hiểu các vấn đề cơ bản về nghiệp vụ bảo lãnh ngân hàng và phát triển hoạt động bảo lãnh Bài viết sẽ đánh giá thực trạng phát triển hoạt động bảo lãnh tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam, đồng thời xác định nguyên nhân của những hạn chế hiện có Cuối cùng, nghiên cứu sẽ đề xuất các giải pháp và kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động bảo lãnh tại Chi nhánh Hà Nội của ngân hàng này.
Phương pháp nghiên cứu
Khóa luận áp dụng các phương pháp thống kê, so sánh và phân tích để làm rõ thực trạng hoạt động bảo lãnh Tiếp theo, tác giả sử dụng phương pháp tổng hợp và đánh giá hiệu quả nghiệp vụ bảo lãnh dựa trên tài liệu thu thập được và kinh nghiệm thực tập tại Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam - Chi nhánh Hà Nội.
Ngoài phần lời mở đầu, kết luận, danh mục bảng biểu và tài liệu tham khảo, khóa luận có kết cấu gồm ba chương như sau:
- Chương 1: Những vấn đề cơ bản về bảo lãnh ngân hàng
- Chương 2: Thực trạng phát triển hoạt động bảo lãnh tại Ngân hàng Nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam - Chi nhánh Hà Nội
- Chương 3: Giải pháp phát triển hoạt động bảo lãnh tại Ngân hàng Nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam - Chi nhánh Hà Nội
Mặc dù tác giả đã nỗ lực hết mình, nhưng do hạn chế về kiến thức và kinh nghiệm thực tế, khóa luận vẫn còn một số thiếu sót Vì vậy, tác giả rất mong nhận được sự đóng góp từ quý thầy cô, cán bộ Ngân hàng và những người quan tâm để hoàn thiện khóa luận này hơn nữa.
Xin chân thành cảm ơn!
CHƯƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ BẢO LÃNH NGÂN HÀNG
1.1 Những vấn đề chung về bảo lãnh ngân hàng
1.1.1 Khái niệm bảo lãnh ngân hàng
Bảo lãnh ngân hàng là một dịch vụ ngân hàng hiện đại, ra đời vào giữa những năm 60 và trở nên phổ biến vào đầu thập niên 70 trong giao dịch thương mại quốc tế Khi các hợp đồng lớn giữa các nước phương Tây và các quốc gia thịnh vượng ở Trung Đông được ký kết, các nước này cần sự đảm bảo chắc chắn từ đối tác trong giao dịch Do đó, các ngân hàng phương Tây đã phát hành bảo lãnh độc lập nhằm đáp ứng nhu cầu về an toàn và thuận tiện cho các bên tham gia.
Vào đầu những năm 90, Việt Nam bắt đầu hội nhập kinh tế với thế giới và khu vực, dẫn đến sự phát triển mạnh mẽ và đa dạng trong các hoạt động ngân hàng Trong bối cảnh này, nghiệp vụ bảo lãnh ngân hàng đã trở thành một yếu tố quan trọng và cần thiết.
Bảo lãnh ngân hàng đã trở thành một công cụ phổ biến trong nhiều lĩnh vực, đặc biệt là trong các thương vụ lớn với nước ngoài Tính đa dạng và năng động của bảo lãnh khiến nó được sử dụng rộng rãi trên thị trường nội địa Không chỉ hỗ trợ cho các hợp đồng thương mại, bảo lãnh còn đóng vai trò quan trọng trong các giao dịch phi thương mại, tài chính và phi tài chính.
Bảo lãnh có thể hiểu dưới nhiều góc độ như sau:
Bảo lãnh ngân hàng, từ góc độ học thuật, được coi là một dạng "Tín dụng chữ ký - Signature credit", trong đó ngân hàng không sử dụng vốn của mình để thực hiện giao dịch.
• Xét theo khía cạnh pháp lý thì tại Việt Nam bảo lãnh ngân hàng được hiểu như sau:
Theo Điều 335 Bộ luật Dân sự 2015, bảo lãnh là cam kết của bên thứ ba (bên bảo lãnh) với bên có quyền (bên nhận bảo lãnh) để thực hiện nghĩa vụ thay cho bên có nghĩa vụ (bên được bảo lãnh) trong trường hợp bên được bảo lãnh không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ khi đến hạn Các bên có thể thỏa thuận rằng bên bảo lãnh chỉ thực hiện nghĩa vụ khi bên được bảo lãnh không có khả năng thực hiện nghĩa vụ của mình.
Theo thông tư 07/2015/TT-NHNN quy định về nghiệp vụ bảo lãnh ngân hàng:
Bảo lãnh ngân hàng là hình thức tín dụng, trong đó bên bảo lãnh cam kết thực hiện nghĩa vụ tài chính cho bên nhận bảo lãnh khi bên được bảo lãnh không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ nghĩa vụ đã cam kết Bên được bảo lãnh có trách nhiệm nhận nợ và hoàn trả cho bên bảo lãnh.
Trong thương mại quốc tế, bảo lãnh ngân hàng đóng vai trò quan trọng như một hình thức tài trợ ngoại thương, giúp bảo vệ người thụ hưởng khỏi những thiệt hại do vi phạm từ bên đối tác.
Như vậy, trong một nghiệp vụ bảo lãnh thường có ít nhất ba bên tham gia
Sơ đồ 1.1 Mối quan hệ giữa các bên tham gia bảo lãnh
Ngân hàng bảo lãnh (Bên bảo lãnh)
Bên được bảo lãnh Bên nhận bảo lãnh
Bên bảo lãnh là tổ chức phát hành thư bảo lãnh, cam kết chịu trách nhiệm thay cho bên được bảo lãnh nếu bên đó không thực hiện đúng hợp đồng Trong trường hợp này, ngân hàng là bên bảo lãnh, sử dụng uy tín của mình để đảm bảo nghĩa vụ hợp đồng.
Bên được bảo lãnh là khách hàng của ngân hàng, có trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ theo hợp đồng đã ký với bên thụ hưởng bảo lãnh Trong trường hợp bên được bảo lãnh không hoàn thành nghĩa vụ, ngân hàng sẽ thay mặt họ thực hiện nghĩa vụ tài chính, và bên được bảo lãnh phải bồi hoàn số tiền mà ngân hàng đã chi trả.
Bên nhận bảo lãnh là bên được bồi thường theo các điều khoản trong thư bảo lãnh khi có vi phạm hợp đồng Để nhận được bồi thường, bên nhận bảo lãnh cần phải cung cấp đầy đủ chứng từ phù hợp với các quy định trong hợp đồng bảo lãnh.
Ngoài ra, có thể tồn tại các bên liên quan khác như bên bảo lãnh đối ứng, bên xác nhận bảo lãnh và bên bảo đảm cho nghĩa vụ của bên được bảo lãnh.
1.1.2 Đặc điểm của bảo lãnh
-I- Bảo lãnh là mối quan hệ nhiều bên phụ thuộc lẫn nhau
Bảo lãnh ngân hàng không chỉ là mối quan hệ giữa ngân hàng bảo lãnh và người thụ hưởng, mà còn bao gồm nhiều mối quan hệ khác nhau, tạo nên một hệ thống phức tạp và đa dạng trong lĩnh vực tài chính.
Mối quan hệ giữa bên được bảo lãnh và bên nhận bảo lãnh là cơ sở chính để phát sinh yêu cầu bảo lãnh Quan hệ này được thiết lập dựa trên hợp đồng kinh tế, trong đó bên được bảo lãnh có trách nhiệm thực hiện nghĩa vụ đối với bên hưởng bảo lãnh.