Tính cấp thiết của đề tài
Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, nhiều phương thức kinh doanh mới như kinh doanh trực tuyến, mô hình dựa trên công nghệ, sản xuất theo yêu cầu khách hàng và sản phẩm giá rẻ đang nổi lên Đặc biệt, mô hình bán hàng đa cấp, hay còn gọi là kinh doanh đa cấp hoặc marketing đa cấp, đã trở thành một phương thức tiêu thụ sản phẩm phổ biến từ những năm gần đây.
70 của thế kỉ XX, và được du nhập vào Việt Nam vào khoảng năm 1998.
Hình thức kinh doanh đa cấp được xem là mô hình tiên tiến, mang lại nhiều lợi ích vượt trội so với kinh doanh truyền thống Nhiều chuyên gia kinh tế và marketing đánh giá đây là phương pháp marketing thông minh, giúp doanh nghiệp xây dựng hệ thống đại lý hiệu quả và giảm chi phí quảng cáo Tuy nhiên, sự phức tạp trong mối quan hệ giữa doanh nghiệp, khách hàng và các người tham gia bán hàng có thể gây khó khăn Bên cạnh đó, chất lượng hàng hóa so với giá trị thực cũng là vấn đề đáng lo ngại cho người tiêu dùng và xã hội.
Trước nhu cầu cấp bách về quản lý hoạt động kinh doanh đa cấp, Quốc hội Việt Nam đã ban hành Luật Cạnh tranh vào ngày 03/12/2004, có hiệu lực từ 01/07/2005, nhằm ngăn chặn bán hàng đa cấp bất chính Để cụ thể hóa các quy định này, Chính phủ cũng đã ban hành Nghị định số 110/2005/NĐ-CP vào ngày 24/08/2005 về quản lý hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp, và sau đó cập nhật bằng Nghị định 42/2014/NĐ-CP vào ngày 01/07/2014.
Nghị định 40/2018/NĐ-CP về quản lý hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp đã được ban hành và có hiệu lực từ ngày 02/05/2018, thay thế cho các quy định trước đó Cùng với nghị định này, Thông tư số 10/2018/TT-CP cũng được áp dụng nhằm hướng dẫn cụ thể các quy định liên quan đến hoạt động này.
Nghị định 40/2018/NĐ-CP quy định chi tiết về quản lý hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp, thể hiện sự thừa nhận của Nhà nước đối với tính hợp pháp của hoạt động này và tạo cơ sở pháp lý cho cơ quan quản lý cạnh tranh Tuy nhiên, các quy định hiện hành vẫn còn sơ sài và không đáp ứng được mục tiêu phòng tránh rủi ro trong giao kết và thực hiện hợp đồng Thực tiễn cho thấy hoạt động bán hàng đa cấp ngày càng gia tăng và biến tướng tiêu cực, với nhiều doanh nghiệp lợi dụng kẽ hở pháp luật để thực hiện hành vi lừa đảo, điển hình như vụ MB24, Colony Invest, và Tâm mặt trời Đặc biệt, vụ việc Công ty Cổ phần Liên kết sản xuất thương mại Việt Nam (Liên Kết Việt) đã chiếm đoạt 2100 tỷ đồng từ hơn 60000 nạn nhân, dẫn đến việc khởi tố và bắt giam một số lãnh đạo công ty này Nhận thức của các cơ quan quản lý về bản chất kinh tế - pháp lý của hoạt động bán hàng đa cấp còn hạn chế, gây khó khăn trong việc áp dụng pháp luật đồng bộ và thống nhất.
Pháp luật về cạnh tranh quy định rõ cơ chế xử lý vi phạm trong lĩnh vực bán hàng đa cấp Cụ thể, doanh nghiệp thực hiện hành vi bán hàng đa cấp bất chính sẽ bị xử lý theo Nghị định 71/2014/NĐ-CP, trong khi những người tham gia bán hàng đa cấp vi phạm sẽ bị xử lý theo Nghị định 185/2013/NĐ-CP ban hành ngày 15 tháng 11 năm 2013.
Chính phủ đã sửa đổi, bổ sung một số điều trong Nghị định 185/2013/NĐ-CP và Nghị định 124/2015/NĐ-CP thông qua Nghị định 141/2018/NĐ-CP, nhằm quy định xử phạt vi phạm hành chính trong thương mại, sản xuất và buôn bán hàng giả, hàng cấm, đồng thời bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng Tuy nhiên, những thay đổi này có thể gây khó khăn cho cơ quan chức năng trong việc xử lý các vi phạm liên quan đến bán hàng đa cấp do sự thiếu thống nhất và đồng bộ trong việc áp dụng các quy định.
Nhóm tác giả lựa chọn đề tài nghiên cứu khoa học "Phòng tránh rủi ro trong giao kết và thực hiện hợp đồng bán hàng đa cấp theo pháp luật Việt Nam" nhằm có cái nhìn tổng quát về hoạt động bán hàng đa cấp Bài viết tổng kết và đánh giá kinh nghiệm từ thực tiễn xử lý các vụ việc bán hàng đa cấp bất chính của cơ quan quản lý cạnh tranh, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện quy định pháp luật liên quan Đề tài này mang ý nghĩa sâu sắc cả về lý luận và thực tiễn, đồng thời có tính thời sự cao.
Tình hình nghiên cứu thuộc lĩnh vực của đề tài
Pháp luật về phòng chống rủi ro trong giao kết và thực hiện hợp đồng bán hàng đa cấp được nghiên cứu dưới nhiều góc độ khác nhau:
2.1 Nhóm các công trình nghiên cứu về hợp đồng
Một trong những vấn đề quan trọng trong pháp luật hợp đồng là giao kết và thực hiện hợp đồng bán hàng đa cấp Hiện nay, có nhiều nghiên cứu khác nhau về hợp đồng này từ nhiều góc độ pháp lý.
Dương Thị Ngọc Chiến (2011) đã nghiên cứu về giao kết hợp đồng dân sự theo Bộ luật dân sự Việt Nam 2005 trong luận văn Thạc sĩ Luật học của mình tại Đại học quốc gia Hà Nội Nghiên cứu này tập trung vào các quy định pháp lý liên quan đến việc hình thành và thực hiện hợp đồng dân sự, góp phần làm rõ các nguyên tắc và điều kiện cần thiết để đảm bảo tính hợp pháp và hiệu lực của hợp đồng trong hệ thống pháp luật Việt Nam.
Luận văn này tập trung vào việc làm rõ các vấn đề lý luận liên quan đến giao kết hợp đồng dân sự theo quy định của Bộ luật dân sự 2005 Đồng thời, bài viết cũng đưa ra các giải pháp pháp lý nhằm cải thiện và hoàn thiện quy trình giao kết hợp đồng.
Nguyễn Thị Mai Hương (2010) trong luận văn thạc sĩ luật học tại Đại học Quốc gia Hà Nội đã thực hiện một so sánh chi tiết giữa chế định giao kết hợp đồng theo pháp luật Việt Nam và pháp luật Hoa Kỳ Luận văn này không chỉ phân tích những điểm tương đồng mà còn chỉ ra những khác biệt rõ rệt giữa hai hệ thống pháp luật Từ những phân tích này, tác giả đưa ra các kiến nghị nhằm cải thiện và hoàn thiện pháp luật Việt Nam.
Ngoài những nội dung chính, còn nhiều bài báo khoa học đáng chú ý được đăng tải trên các tạp chí và hội nghị, chẳng hạn như bài viết “Đề nghị giao kết hợp đồng theo pháp luật Việt Nam” của tác giả Ngô Huy Cương, xuất hiện trên Tạp chí Nhà nước và pháp luật số 05 (265)/2010 Bài báo “Hoàn thiện pháp luật về giao kết hợp đồng thương mại điện tử ở Việt Nam” của tác giả Phạm Hồng Nhật cũng được đăng trên Tạp chí dân chủ và pháp luật số 7/2016, góp phần quan trọng vào việc nghiên cứu và hoàn thiện hệ thống pháp luật liên quan đến giao kết hợp đồng tại Việt Nam.
Các tài liệu này đóng vai trò quan trọng trong nghiên cứu khoa học của nhóm tác giả Mặc dù mỗi công trình mang đến những cách tiếp cận khác nhau về giao kết và thực hiện hợp đồng, nhưng vẫn còn nhiều vấn đề liên quan đến hợp đồng bán hàng đa cấp chưa được giải quyết triệt để.
2.2 Nhóm các công trình nghiên cứu liên quan đến rủi ro trong hợp đồng
Một số công trình liên quan đến rủi ro trong hợp đồng có thể kể đến như:
Đỗ Hoàng Long (2019) trong luận văn Thạc sĩ Luật học tại Đại học Luật, Đại học Huế đã nghiên cứu các biện pháp phòng chống rủi ro trong giao kết và thực hiện hợp đồng thương mại theo pháp luật Việt Nam Luận văn này làm rõ các vấn đề lý luận và pháp luật liên quan, đồng thời phân tích và đánh giá thực trạng pháp luật cũng như thực tiễn áp dụng Từ đó, tác giả đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện các biện pháp phòng tránh rủi ro trong giao kết và thực hiện hợp đồng thương mại tại Việt Nam Những nội dung này sẽ được nhóm tác giả kế thừa trong nghiên cứu của mình.
Trần Thị Thanh Thủy (2008) trong khóa luận tốt nghiệp tại Đại học Ngoại thương Hà Nội đã nghiên cứu về rủi ro trong giao kết hợp đồng điện tử Khóa luận làm sáng tỏ các vấn đề lý luận liên quan đến hợp đồng điện tử và những rủi ro mà doanh nghiệp thường gặp phải Từ đó, tác giả đề xuất các giải pháp để phòng tránh rủi ro trong việc giao kết và thực hiện hợp đồng, đặc biệt là hợp đồng điện tử Nghiên cứu này cũng kế thừa một số nội dung về giải pháp nhằm hoàn thiện thêm kiến thức trong lĩnh vực này.
2.3 Nhóm các công trình về bán hàng đa cấp
Kể từ khi Luật Cạnh tranh được ban hành, đã có nhiều nghiên cứu khoa học, luận văn và bài viết liên quan đến bán hàng đa cấp và hành vi bán hàng đa cấp bất chính Các công trình này đều làm rõ bản chất pháp lý của bán hàng đa cấp, phân tích và đánh giá các quy định pháp luật liên quan đến hành vi này Một số nghiên cứu đáng chú ý về bán hàng đa cấp đã được thực hiện, góp phần nâng cao nhận thức về vấn đề này trong xã hội.
Ninh Thị Minh Phương (2012) trong luận văn thạc sĩ "Pháp luật về bán hàng đa cấp bất chính ở Việt Nam" đã nghiên cứu và làm rõ các vấn đề lý luận liên quan đến bán hàng đa cấp bất chính, đồng thời phân tích và đánh giá thực trạng pháp luật cũng như thực tiễn áp dụng pháp luật về vấn đề này tại Việt Nam Luận văn đề xuất các phương hướng và giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về bán hàng đa cấp bất chính, được coi là công trình nghiên cứu đầy đủ và hoàn thiện nhất về lĩnh vực này Tuy nhiên, công trình chỉ mới đề cập đến tổng quan các quy định pháp luật mà chưa đi sâu vào việc kiểm soát hành vi bán hàng đa cấp bất chính Nhóm tác giả đã kế thừa một số nội dung liên quan và đưa ra những giải pháp bổ sung cho nghiên cứu của mình.
Luận văn thạc sĩ của Trần Thị Thu (2014) tại Đại học Quốc gia Hà Nội đã nghiên cứu sâu về pháp luật kiểm soát bán hàng đa cấp (BHĐC) tại Việt Nam Tác giả làm rõ lý luận về phương thức BHĐC và vai trò của hoạt động kiểm soát, đồng thời rà soát và đánh giá các quy định hiện hành liên quan đến quản lý BHĐC Luận văn chỉ ra những bất cập và khó khăn trong thực thi các quy định này, cũng như những vấn đề mới phát sinh trong thực tiễn cần được bổ sung quy định pháp lý Từ đó, tác giả đưa ra các đề xuất nhằm hoàn thiện khung pháp luật quản lý hoạt động BHĐC tại Việt Nam, nội dung này sẽ được nhóm tác giả kế thừa trong nghiên cứu của mình.
Bài viết của Nguyễn Văn Vinh (2016) trong Tạp chí Khoa học giáo dục Cảnh sát nhân dân số 83 đã phân tích thực trạng vi phạm pháp luật trong lĩnh vực kinh doanh đa cấp tại Việt Nam và đề xuất các giải pháp khắc phục Tác giả đã chỉ ra những nguyên nhân dẫn đến vi phạm trong bán hàng đa cấp và từ đó đưa ra các biện pháp hoàn thiện Để bài nghiên cứu trở nên đầy đủ và hoàn chỉnh hơn, tác giả có thể bổ sung thêm một số ý tưởng vào phần thực trạng và giải pháp.
Bài viết của Lê Văn Sua (2010) trên trang thông tin điện tử Bộ Tư pháp đã đề xuất các kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và kiểm soát hành vi bán hàng đa cấp bất chính theo Luật Cạnh tranh 2004 Tác giả đã dựa trên các quy định pháp luật và kinh nghiệm quốc tế để đưa ra những giải pháp đồng bộ Nhóm tác giả sẽ kế thừa những nội dung quan trọng này trong nghiên cứu của mình.
Hiện nay, có nhiều công trình nghiên cứu về bán hàng đa cấp, nhưng phần lớn chỉ tập trung vào quy định pháp luật và các hành vi bất chính trong lĩnh vực này Thực trạng cho thấy thiếu hụt nghiên cứu chuyên sâu về phòng tránh rủi ro trong việc giao kết và thực hiện hợp đồng bán hàng đa cấp Nếu có, các nghiên cứu này thường chỉ dừng lại ở việc nêu các quy định pháp luật mà không đi sâu vào phân tích Điều này tạo ra cơ hội cho nhóm tác giả nghiên cứu, nhưng cũng đồng thời là thách thức do ít tài liệu tham khảo từ các nghiên cứu trước.
Bài viết phân tích các vấn đề lý luận và pháp luật liên quan đến biện pháp phòng tránh rủi ro trong hợp đồng bán hàng đa cấp, chỉ ra những bất cập trong hệ thống pháp luật và thực tiễn thực thi Từ đó, bài viết đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện và nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật, giúp giảm thiểu rủi ro trong quá trình giao kết và thực hiện hợp đồng bán hàng đa cấp.
Đóng góp của đề tài
Việc nghiên cứu đề tài này không chỉ góp phần hoàn thiện các quy định pháp luật mà còn đưa ra những giải pháp hiệu quả để thực thi pháp luật liên quan đến hoạt động bán hàng đa cấp.
Nghiên cứu về lập pháp cung cấp nguồn tham khảo quan trọng để hoàn thiện khung pháp lý cho hoạt động giao kết và thực hiện hợp đồng bán hàng đa cấp Các giải pháp đề xuất sẽ nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật, giúp phòng ngừa rủi ro trong quá trình giao kết và thực hiện hợp đồng này.
Nghiên cứu về chủ thể tham gia bán hàng đa cấp nhằm nâng cao hiểu biết pháp luật và nhận thức về tầm quan trọng của việc tuân thủ pháp luật trong giao kết và thực hiện hợp đồng bán hàng đa cấp của người dân, hộ kinh doanh và doanh nghiệp.
Kết quả nghiên cứu cung cấp nguồn tài liệu tham khảo quý giá cho sinh viên và học giả, giúp nâng cao hiệu quả trong việc tìm hiểu khoa học.
Bố cục
Ngoài phần mở đầu, kết luận về danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của đề tài nghiên cứu bao gồm có 3 chương:
Chương 1: Một số vấn đề lý luận và pháp luật về phòng tránh rủi ro trong giao kết và thực hiện hợp đồng bán hàng đa cấp.
Chương 2: Thực trạng pháp luật, thực tiễn thực thi pháp luật về phòng tránh rủi ro trong giao kết và thực hiện hợp đồng bán hàng đa cấp.
Chương 3 trình bày các giải pháp nhằm hoàn thiện và nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật trong việc phòng tránh rủi ro liên quan đến giao kết và thực hiện hợp đồng bán hàng đa cấp Những giải pháp này bao gồm việc cải thiện khung pháp lý, tăng cường công tác kiểm tra, giám sát, và nâng cao nhận thức của người tiêu dùng về các rủi ro có thể xảy ra Đồng thời, cần thiết lập các cơ chế hỗ trợ và bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người tham gia, nhằm tạo ra một môi trường kinh doanh minh bạch và an toàn hơn cho hoạt động bán hàng đa cấp.
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ PHÒNG TRÁNH RỦI RO TRONG GIAO KẾT VÀ THỰC HIỆN HỢP ĐỒNG BÁN HÀNG ĐA CẤP
Khái quát về phòng tránh rủi ro trong giao kết và thực hiện hợp đồng bán hàng đa cấp
1.1.1.1 Khái niệm về hợp đồng bán hàng đa cấp
Bán hàng đa cấp, hay còn gọi là kinh doanh đa cấp (multi-level marketing) và kinh doanh theo mạng (network marketing), là một phương thức tiếp thị sản phẩm trực tiếp đến tay người tiêu dùng mà không cần qua đại lý hay cửa hàng bán lẻ Hình thức này giúp tiết kiệm chi phí quảng cáo, khuyến mại, và vận chuyển, từ đó số tiền tiết kiệm được sẽ được sử dụng để thưởng cho nhà phân phối và cải tiến sản phẩm Kinh doanh đa cấp tận dụng thói quen chia sẻ của người tiêu dùng khi họ hài lòng với sản phẩm hoặc dịch vụ, từ đó tạo ra một mạng lưới khách hàng rộng lớn.
Quan hệ bán hàng đa cấp giữa doanh nghiệp và người tham gia được thiết lập qua hợp đồng Theo pháp luật Việt Nam, hợp đồng tham gia bán hàng đa cấp là thỏa thuận bằng văn bản giữa cá nhân và doanh nghiệp, quy định rõ quyền lợi và nghĩa vụ của các bên trong mạng lưới bán hàng đa cấp.
Nội dung chính của hợp đồng bảo hiểm doanh nghiệp (BHĐC) bao gồm các thỏa thuận liên quan đến hoạt động BHĐC và các điều khoản pháp lý bắt buộc Hợp đồng cần ghi rõ tên, địa chỉ trụ sở, và người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp BHĐC, cũng như thông tin về người tham gia BHĐC và các thông tin liên quan đến hàng hóa.
The article discusses the commission calculation methods, bonus structures, and the rights and obligations of both parties involved in a business agreement It also outlines the circumstances under which a contract may be terminated and the process for contract liquidation.
Pháp luật đã xây dựng nền tảng pháp lý cho mối quan hệ giữa doanh nghiệp bảo hiểm nhân thọ và người tham gia thông qua hợp đồng tham gia bảo hiểm Hợp đồng này không phải là hợp đồng lao động theo luật lao động, cũng không phải là hợp đồng mua bán theo luật dân sự hay thương mại, mà có chức năng cơ bản riêng biệt trong lĩnh vực bảo hiểm.
Công cụ pháp lý là yếu tố quan trọng để tổ chức mạng lưới bảo hiểm đa cấp (BHĐC); các doanh nghiệp đã áp dụng hợp đồng để xác định tư cách cho người tham gia, từ đó xây dựng và phát triển mạng lưới này một cách hiệu quả.
Hợp đồng BHĐC là công cụ quan trọng giúp doanh nghiệp thực hiện chiến lược phân phối và tiêu thụ hàng hóa Qua hợp đồng, doanh nghiệp ủy quyền cho người tham gia thực hiện các hoạt động tiếp thị và bán lẻ, đồng thời cam kết chia sẻ lợi ích Tuy nhiên, người tham gia không phải là lao động hay người mua hàng hóa của doanh nghiệp, mà giữ tư cách độc lập, với hợp đồng là căn cứ duy nhất để xác lập và điều chỉnh mối quan hệ giữa họ và doanh nghiệp.
Hợp đồng BHĐC đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát các hoạt động bảo hiểm, yêu cầu cả doanh nghiệp và người tham gia thực hiện đầy đủ nghĩa vụ theo quy định pháp luật Khi xảy ra tranh chấp hoặc vi phạm, hợp đồng sẽ là căn cứ để các cơ quan quản lý xử lý, đảm bảo tính công bằng và bảo vệ quyền lợi của người tham gia Đồng thời, khái niệm về rủi ro trong việc giao kết và thực hiện hợp đồng bán hàng đa cấp cũng cần được xem xét kỹ lưỡng.
Rủi ro là khái niệm đa dạng và được hiểu khác nhau trong các lĩnh vực khác nhau Trong cuộc sống hàng ngày và hoạt động kinh tế, con người thường phải đối mặt với những tai nạn và sự cố bất ngờ gây thiệt hại về người và tài sản Những sự kiện này, xảy ra một cách ngẫu nhiên, được gọi là rủi ro.
Trong hợp đồng đa cấp, rủi ro pháp lý khác biệt so với các lĩnh vực khác, xuất phát từ quy định pháp luật hoặc sự thiếu hiểu biết của các bên tham gia Để quản lý mức độ rủi ro cao trong hợp đồng bán hàng đa cấp, cần có sự can thiệp của cơ quan nhà nước nhằm kiểm soát rủi ro pháp lý bằng các công cụ pháp luật, từ đó giúp khoanh vùng và phòng tránh rủi ro hiệu quả.
Kinh doanh đa cấp, mặc dù được đánh giá cao ở nhiều quốc gia, đã bị biến tướng tiêu cực tại Việt Nam, gây lo ngại trong dư luận Mô hình bán hàng đa cấp thực chất là một phương thức tiêu thụ hàng hóa hiệu quả và tiết kiệm, nhưng sự phát triển nhanh chóng đã dẫn đến việc nhiều doanh nghiệp lợi dụng để thu lợi bất chính Các vụ lừa đảo dưới hình thức bán hàng đa cấp ngày càng trở nên phổ biến, và mặc dù truyền thông đã cảnh báo, nhiều người vẫn trở thành nạn nhân Những tổn thất trong quá trình giao kết và thực hiện hợp đồng bán hàng đa cấp là hậu quả của rủi ro, ảnh hưởng đến lợi ích của các bên tham gia.
Rủi ro trong giao kết và thực hiện hợp đồng bán hàng đa cấp bao gồm những yếu tố bên trong và bên ngoài của giao dịch, có thể dẫn đến tổn thất, mất mát và thiệt hại trong quá trình thực hiện hợp đồng.
Hợp đồng điện tử được thực hiện cho các bên tham gia, tuy nhiên, nó có thể gây ảnh hưởng tiêu cực đến lợi ích của những người tham gia hợp đồng bán hàng đa cấp.
Các yếu tố pháp lý nội bộ có thể gây ra rủi ro cho hợp đồng, bao gồm việc ký kết hợp đồng với chủ thể không đúng, hợp đồng không tuân thủ hình thức quy định, nội dung hợp đồng vi phạm các điều cấm của pháp luật, hoặc có một bên vi phạm các điều khoản của hợp đồng.
Các yếu tố bên ngoài như sự thay đổi chính sách, pháp luật, sự kiện bất khả kháng và tranh chấp từ bên thứ ba có thể ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh Rủi ro pháp lý trong việc ký kết và thực hiện hợp đồng bán hàng đa cấp có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng, gây tốn kém thời gian, công sức và tiền bạc để khắc phục thiệt hại Do đó, việc phòng tránh rủi ro là rất cần thiết trong kinh doanh thương mại.