Tính cấp thiết của đề tài
Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, nhiều phương thức kinh doanh mới, như kinh doanh trực tuyến và mô hình sản xuất theo yêu cầu, đã xuất hiện Trong số đó, mô hình bán hàng đa cấp, hay còn gọi là kinh doanh đa cấp, nổi bật với sự ra đời vào những năm 70 và du nhập vào Việt Nam vào năm 1998 Bán hàng đa cấp được xem là mô hình kinh doanh tiên tiến với nhiều ưu điểm so với phương thức truyền thống, giúp doanh nghiệp xây dựng hệ thống đại lý hiệu quả và giảm chi phí quảng cáo Tuy nhiên, sự phức tạp trong mối quan hệ giữa doanh nghiệp, khách hàng và những người tham gia bán hàng, cùng với chất lượng hàng hóa so với giá trị thực, đã gây ra nhiều lo ngại cho người tiêu dùng và xã hội.
Để đáp ứng nhu cầu cấp bách, Quốc hội Việt Nam đã ban hành Luật Cạnh tranh vào ngày 03/12/2004, có hiệu lực từ 01/07/2005, nhằm ngăn chặn bán hàng đa cấp bất chính Ngoài ra, Chính phủ cũng đã ban hành Nghị định số 110/2005/NĐ-CP vào ngày 24/08/2005 để quản lý hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp Tuy nhiên, từ ngày 01/07/2014, Nghị định 42/2014/NĐ-CP đã thay thế Nghị định cũ về quản lý hoạt động này.
40/2018/NĐ-CP về quản lý hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp được thay thế và có
Vào ngày 02/05/2018, Thông tư số 10/2018/TT-BTC đã có hiệu lực, quy định chi tiết một số điều của Nghị định 40/2018/NĐ-CP về quản lý hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp, thể hiện sự thừa nhận tính hợp pháp của hoạt động này từ phía Nhà nước Mặc dù các văn bản pháp lý đã tạo cơ sở cho cơ quan quản lý điều tra và xử lý các vụ bán hàng đa cấp bất chính, nhưng quy định hiện tại còn sơ sài, chưa đáp ứng được mục đích bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người tiêu dùng Thực tế cho thấy, hoạt động bán hàng đa cấp đang ngày càng gia tăng và có nhiều biến tướng tiêu cực, dẫn đến việc nhiều doanh nghiệp lợi dụng để lừa đảo, gây thiệt hại cho người dân, như vụ việc của Công ty Cổ phần Liên kết sản xuất thương mại Việt Nam với hơn 60.000 nạn nhân và tổng số tiền chiếm đoạt lên đến 2.100 tỷ đồng Nhận thức chưa đầy đủ của các cơ quan quản lý về bản chất kinh tế - pháp lý của hoạt động này cùng với việc áp dụng pháp luật thiếu đồng bộ đã gây khó khăn trong việc xử lý vi phạm, làm nảy sinh nhiều ý kiến trái chiều về việc phân loại hành vi bán hàng đa cấp bất chính.
Nghị định 11 năm 2013 của Chính phủ quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng đã được sửa đổi và bổ sung một số điều.
Nghị định 185/2013/NĐ-CP, cùng với Nghị định 124/2015/NĐ-CP, đã được sửa đổi bởi Nghị định 141/2018/NĐ-CP vào ngày 08/10/2018, nhằm điều chỉnh một số điều liên quan đến việc xử lý vi phạm trong hoạt động kinh doanh theo phương thức đa cấp Tuy nhiên, sự thiếu thống nhất và đồng bộ trong cơ sở áp dụng các quy định này sẽ gây khó khăn cho các cơ quan chức năng trong việc xử lý các hành vi vi phạm liên quan đến bán hàng đa cấp.
Nhằm có cái nhìn tổng quát về hoạt động bán hàng đa cấp và đánh giá kinh nghiệm từ thực tiễn xử lý các vụ việc bất chính, nhóm tác giả đã chọn nghiên cứu đề tài “Phòng tránh rủi ro trong giao kết và thực hiện hợp đồng bán hàng đa cấp theo pháp luật Việt Nam.” Đề tài này không chỉ có ý nghĩa lý luận sâu sắc mà còn mang tính thời sự cao, góp phần hoàn thiện các quy định pháp luật liên quan.
Tình hình nghiên cứu thuộc lĩnh vực của đề tài
Pháp luật về phòng chống rủi ro trong giao kết và thực hiện hợp đồng bán hàng đa cấp được nghiên cứu dưới nhiều góc độ khác nhau:
2.1 Nhóm các công trình nghiên cứu về hợp đồng
Một trong những vấn đề cốt lõi trong pháp luật hợp đồng hiện nay là việc giao kết và thực hiện hợp đồng bán hàng đa cấp Có nhiều nghiên cứu khác nhau về hợp đồng này từ nhiều góc độ pháp luật, cho thấy sự quan trọng và tính phức tạp của nó trong bối cảnh kinh tế hiện đại.
Dương Thị Ngọc Chiến (2011) trong luận văn Thạc sĩ Luật học tại Đại học Quốc gia Hà Nội đã nghiên cứu về giao kết hợp đồng dân sự theo Bộ luật dân sự Việt Nam 2005 Luận văn làm rõ các vấn đề lý luận liên quan đến giao kết hợp đồng và đề xuất các giải pháp pháp lý nhằm cải thiện quy định này.
Nguyễn Thị Mai Hương (2010) trong luận văn thạc sĩ luật học tại Đại học Quốc gia Hà Nội đã so sánh chế định giao kết hợp đồng giữa pháp luật Việt Nam và pháp luật Hoa Kỳ Luận văn phân tích sự tương đồng và khác biệt giữa hai hệ thống pháp luật này, đồng thời đưa ra các kiến nghị nhằm cải thiện pháp luật Việt Nam.
Ngoài việc nghiên cứu về hợp đồng theo pháp luật Việt Nam, nhiều bài báo khoa học đã được công bố trên các tạp chí và hội nghị Chẳng hạn, bài viết “Đề nghị giao kết hợp đồng theo pháp luật Việt Nam” của tác giả Ngô Huy Cương được đăng trên Tạp chí Nhà nước và pháp luật số 05 (265)/2010 Bên cạnh đó, tác giả Phạm Hồng Nhật cũng có bài viết “Hoàn thiện pháp luật về giao kết hợp đồng thương mại điện tử ở Việt Nam” trên Tạp chí dân chủ và pháp luật số 7/2016.
Những tài liệu này là nguồn tài nguyên quý giá cho nghiên cứu khoa học của nhóm tác giả Mặc dù các công trình có những cách tiếp cận khác nhau về giao kết và thực hiện hợp đồng, nhưng vẫn còn nhiều vấn đề liên quan đến hợp đồng bán hàng đa cấp chưa được giải quyết triệt để.
2.2 Nhóm các công trình nghiên cứu liên quan đến rủi ro trong hợp đồng
Một số công trình liên quan đến rủi ro trong hợp đồng có thể kể đến như:
Đỗ Hoàng Long (2019) trong luận văn Thạc sĩ Luật học tại Đại học Luật, Đại học Huế đã nghiên cứu các biện pháp phòng chống rủi ro trong giao kết và thực hiện hợp đồng thương mại theo pháp luật Việt Nam Luận văn làm rõ lý luận và pháp luật liên quan đến vấn đề này, đồng thời phân tích thực trạng pháp luật và thực tiễn áp dụng Từ đó, tác giả đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực thi các biện pháp phòng tránh rủi ro trong giao kết và thực hiện hợp đồng thương mại tại Việt Nam Những nội dung này sẽ được nhóm tác giả kế thừa trong nghiên cứu của mình.
Khóa luận tốt nghiệp của Trần Thị Thanh Thủy (2008) tại Đại học Ngoại thương Hà Nội đã nghiên cứu các vấn đề lý luận liên quan đến hợp đồng điện tử và những rủi ro mà doanh nghiệp thường gặp trong quá trình giao kết hợp đồng điện tử Từ đó, tác giả đề xuất các giải pháp nhằm phòng tránh rủi ro trong việc giao kết và thực hiện hợp đồng, không chỉ đối với hợp đồng điện tử mà còn đối với hợp đồng nói chung Nhóm tác giả cũng đã kế thừa một số nội dung về giải pháp để nâng cao chất lượng nghiên cứu của mình.
2.3 Nhóm các công trình về bán hàng đa cấp
Kể từ khi Luật Cạnh tranh được ban hành, đã có nhiều nghiên cứu khoa học, luận văn và bài viết liên quan đến bán hàng đa cấp và hành vi bán hàng đa cấp bất chính Các công trình này đều làm rõ bản chất pháp lý của bán hàng đa cấp và bán hàng đa cấp bất chính, đồng thời phân tích và đánh giá các quy định pháp luật liên quan Một số nghiên cứu đáng chú ý về bán hàng đa cấp đã được thực hiện, góp phần nâng cao hiểu biết về lĩnh vực này.
Ninh Thị Minh Phương (2012) đã nghiên cứu sâu về pháp luật liên quan đến bán hàng đa cấp bất chính tại Việt Nam trong luận văn thạc sĩ Luật Kinh tế của mình, thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội.
Luận văn này nghiên cứu và làm rõ các vấn đề lý luận liên quan đến bán hàng đa cấp bất chính cùng với pháp luật điều chỉnh lĩnh vực này tại Việt Nam Bài viết phân tích và đánh giá thực trạng pháp luật về bán hàng đa cấp bất chính, cũng như thực tiễn áp dụng pháp luật trong bối cảnh hiện tại Từ đó, tác giả đề xuất các phương hướng và giải pháp nhằm hoàn thiện khung pháp lý cho hoạt động bán hàng đa cấp Mặc dù công trình này được coi là nghiên cứu toàn diện về pháp luật bán hàng đa cấp bất chính, nhưng vẫn cần chú trọng đến việc kiểm soát hành vi vi phạm trong lĩnh vực này Nhóm tác giả đã kế thừa những nội dung liên quan đến lý luận và thực tiễn pháp luật về bán hàng đa cấp bất chính, đồng thời đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.
Luận văn thạc sĩ của Trần Thị Thu (2014) tại Đại học quốc gia Hà Nội đã nghiên cứu và làm sáng tỏ lý luận về bán hàng đa cấp (BHĐC) cùng với vấn đề kiểm soát hoạt động này tại Việt Nam Bài viết đánh giá toàn bộ quy định quản lý BHĐC, chỉ ra những bất cập trong các quy định hiện hành và những khó khăn trong quá trình thực thi Đồng thời, nghiên cứu cũng nêu ra những vấn đề mới cần bổ sung quy định pháp lý để điều chỉnh kịp thời, từ đó đưa ra các đề xuất nhằm hoàn thiện pháp luật quản lý BHĐC tại Việt Nam Nội dung này sẽ được nhóm tác giả kế thừa trong bài nghiên cứu của mình.
Bài viết của Nguyễn Văn Vinh (2016) trong Tạp chí Khoa học giáo dục Cảnh sát nhân dân số 83 đã phân tích thực trạng vi phạm pháp luật trong lĩnh vực kinh doanh đa cấp tại Việt Nam, đồng thời đề xuất các giải pháp khắc phục hiệu quả Tác giả đã chỉ ra những nguyên nhân chính dẫn đến vi phạm trong hoạt động bán hàng đa cấp, qua đó mở ra hướng đi cho việc hoàn thiện hệ thống pháp luật và quản lý Để nâng cao chất lượng nghiên cứu, tác giả có thể bổ sung thêm những nội dung liên quan đến thực trạng và giải pháp, nhằm làm cho bài nghiên cứu trở nên đầy đủ và hoàn chỉnh hơn.
Lê Văn Sua (2010) đã nghiên cứu về hành vi bán hàng đa cấp bất chính theo Luật Cạnh tranh 2004 và đưa ra các kiến nghị nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và kiểm soát hành vi này Bài viết của ông cũng tham khảo kinh nghiệm quốc tế để đề xuất giải pháp đồng bộ hơn trong thực tiễn Nhóm tác giả sẽ kế thừa những nội dung quan trọng này trong nghiên cứu của mình.
Hiện nay, mặc dù có nhiều công trình nghiên cứu về bán hàng đa cấp, nhưng phần lớn chỉ tập trung vào các quy định pháp luật và hành vi bất chính trong lĩnh vực này Chưa có nghiên cứu chuyên sâu về phòng tránh rủi ro trong giao kết và thực hiện hợp đồng bán hàng đa cấp, và nếu có, thường chỉ đề cập đến các quy định pháp luật liên quan Điều này mở ra cơ hội cho nhóm tác giả khám phá và phân tích đề tài, nhưng cũng đặt ra thách thức do thiếu tài liệu tham khảo từ các nghiên cứu trước đó.
Mục tiêu đề tài
Bài viết phân tích các vấn đề lý luận và pháp luật liên quan đến biện pháp phòng tránh rủi ro trong hợp đồng bán hàng đa cấp, chỉ ra những bất cập trong pháp luật và thực tiễn thi hành Từ đó, đề xuất giải pháp hoàn thiện và nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật nhằm giảm thiểu rủi ro trong giao kết và thực hiện hợp đồng này.
Đóng góp của đề tài
Việc nghiên cứu đề tài này không chỉ góp phần hoàn thiện các quy định pháp luật hiện hành mà còn đề xuất các giải pháp hiệu quả nhằm nâng cao việc thực thi pháp luật liên quan đến hoạt động bán hàng đa cấp.
Nghiên cứu về lập pháp cung cấp thông tin quan trọng để cải thiện khung pháp lý cho hoạt động ký kết và thực hiện hợp đồng bán hàng đa cấp Những giải pháp đề xuất sẽ nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật, giúp phòng ngừa rủi ro trong quá trình giao kết và thực hiện hợp đồng này.
Nghiên cứu về chủ thể tham gia bán hàng đa cấp nhằm nâng cao hiểu biết pháp luật và nhận thức về tầm quan trọng của việc tuân thủ pháp luật trong giao kết và thực hiện hợp đồng bán hàng đa cấp đối với người dân, hộ kinh doanh và doanh nghiệp.
Sinh viên và học giả quan tâm đến kết quả nghiên cứu sẽ có thêm tài liệu tham khảo hữu ích, từ đó nâng cao hiệu quả trong việc tìm hiểu khoa học.
Bố cục
Ngoài phần mở đầu, kết luận về danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của đề tài nghiên cứu bao gồm có 3 chương:
Chương 1: Một số vấn đề lý luận và pháp luật về phòng tránh rủi ro trong giao kết và thực hiện hợp đồng bán hàng đa cấp.
Chương 2: Thực trạng pháp luật, thực tiễn thực thi pháp luật về phòng tránh rủi ro trong giao kết và thực hiện hợp đồng bán hàng đa cấp.
Chương 3 đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện và nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật liên quan đến việc phòng tránh rủi ro trong giao kết và thực hiện hợp đồng bán hàng đa cấp Các biện pháp này bao gồm việc cải thiện quy định pháp lý, tăng cường công tác kiểm tra và giám sát, cũng như nâng cao nhận thức của người tiêu dùng về các rủi ro tiềm ẩn trong hoạt động bán hàng đa cấp Thêm vào đó, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng và doanh nghiệp để đảm bảo tính minh bạch và công bằng trong giao dịch.
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ PHÒNG TRÁNH RỦI RO TRONG GIAO KẾT VÀ THỰC HIỆN HỢP ĐỒNG BÁN HÀNG ĐA CẤP
Khái quát về phòng tránh rủi ro trong giao kết và thực hiện hợp đồng bán hàng đa cấp
1.1.1.1 Khái niệm về hợp đồng bán hàng đa cấp
Bán hàng đa cấp, hay còn gọi là kinh doanh đa cấp (multi-level marketing) hoặc kinh doanh theo mạng (network marketing), là một phương thức tiếp thị sản phẩm trực tiếp đến tay người tiêu dùng Hình thức này giúp người tiêu dùng mua hàng trực tiếp từ công ty mà không cần qua đại lý hay cửa hàng bán lẻ, từ đó tiết kiệm chi phí quảng cáo, khuyến mại, và vận chuyển Số tiền tiết kiệm được sẽ được sử dụng để thưởng cho nhà phân phối và nâng cấp sản phẩm, phục vụ tốt hơn cho người tiêu dùng Phương thức này tận dụng thói quen chia sẻ của người tiêu dùng khi họ sử dụng sản phẩm và dịch vụ chất lượng.
Quan hệ bán hàng đa cấp tại Việt Nam được thiết lập thông qua hợp đồng giữa doanh nghiệp và người tham gia Hợp đồng tham gia bán hàng đa cấp là thỏa thuận bằng văn bản, quy định quyền và nghĩa vụ của các bên trong mạng lưới bán hàng đa cấp Pháp luật hiện hành đã ghi nhận rõ ràng khái niệm này, nhằm đảm bảo tính minh bạch và hợp pháp trong hoạt động bán hàng đa cấp.
Nội dung chính của hợp đồng bảo hiểm doanh nghiệp (BHĐC) bao gồm các thỏa thuận liên quan đến hoạt động BHĐC và các điều khoản bắt buộc theo quy định pháp luật Hợp đồng cần ghi rõ tên, địa chỉ trụ sở, và người đại diện theo pháp luật của doanh nghiệp BHĐC, cùng với thông tin của người tham gia BHĐC và các thông tin liên quan đến hàng hóa.
The article discusses the concept of agency sales, outlining the methods for calculating commissions and bonuses, the rights and responsibilities of both parties involved, as well as the circumstances under which contracts may be terminated and settled.
Pháp luật đã thiết lập nền tảng pháp lý cho mối quan hệ giữa doanh nghiệp bảo hiểm đa cấp (BHĐC) và người tham gia thông qua hợp đồng tham gia BHĐC Hợp đồng này không thuộc loại hợp đồng lao động theo quy định của pháp luật lao động, cũng như không phải hợp đồng mua bán hàng hóa theo pháp luật dân sự hay thương mại, vì chức năng chính của hợp đồng tham gia BHĐC là
Công cụ pháp lý đóng vai trò quan trọng trong việc tổ chức mạng lưới bảo hiểm đa cấp (BHĐC), trong đó doanh nghiệp sử dụng hợp đồng để xác lập tư cách cho người tham gia, qua đó hình thành nên mạng lưới đa cấp hiệu quả.
Hợp đồng BHĐC là công cụ quan trọng giúp doanh nghiệp thực hiện chiến lược phân phối và tiêu thụ hàng hóa Qua hợp đồng, doanh nghiệp trao quyền cho người tham gia thực hiện các hoạt động tiếp thị và bán lẻ, đồng thời cam kết chia sẻ lợi ích Tuy nhiên, người tham gia không phải là nhân viên hay người mua hàng hóa của doanh nghiệp, mà có tư cách độc lập Hợp đồng này trở thành căn cứ duy nhất để xác lập và điều chỉnh mối quan hệ giữa họ và doanh nghiệp, cho thấy vai trò chủ yếu của hợp đồng BHĐC trong việc kiểm soát hoạt động kinh doanh.
Cả doanh nghiệp và người tham gia bảo hiểm đều phải tuân thủ nghĩa vụ theo hợp đồng và quy định pháp luật Trong trường hợp xảy ra tranh chấp hoặc vi phạm, hợp đồng sẽ là căn cứ để các cơ quan quản lý xem xét và xử lý, đảm bảo sự công bằng và bảo vệ quyền lợi của người tham gia bảo hiểm.
1.1.1.2 Khái niệm về rủi ro trong giao kết và thực hiện hợp đồng bán hàng đa cấp
Rủi ro là một khái niệm đa dạng, được hiểu theo nhiều cách khác nhau trong các lĩnh vực khác nhau Trong cuộc sống hàng ngày và hoạt động kinh tế, con người thường phải đối mặt với những tai nạn và sự cố bất ngờ, gây thiệt hại về người và tài sản Những sự kiện này, xảy ra một cách ngẫu nhiên và không lường trước được, được gọi là rủi ro.
Trong hợp đồng đa cấp, rủi ro pháp lý có tính chất khác biệt so với các lĩnh vực khác, thường xuất phát từ quy định pháp luật hoặc sự thiếu hiểu biết của các bên tham gia Để giảm thiểu mức độ rủi ro cao trong hợp đồng bán hàng đa cấp, cần có sự quản lý chặt chẽ từ cơ quan nhà nước, nhằm kiểm soát rủi ro pháp lý thông qua các công cụ pháp luật Việc này giúp khoanh vùng và phòng tránh các rủi ro có thể xảy ra.
Kinh doanh đa cấp, mặc dù được đánh giá cao ở nhiều quốc gia, nhưng tại Việt Nam đã bị biến tướng và gây bức xúc trong dư luận Mô hình này vốn là một phương thức tiêu thụ hàng hóa hiệu quả và tiết kiệm, nhưng sự phát triển nhanh chóng đã dẫn đến nhiều doanh nghiệp lợi dụng để thu lợi bất chính Các vụ lừa đảo dưới hình thức bán hàng đa cấp ngày càng trở nên phổ biến, mặc dù truyền thông đã nhiều lần cảnh báo Hậu quả là nhiều người vẫn trở thành nạn nhân, chịu tổn thất và mất mát trong quá trình giao kết hợp đồng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi của các bên tham gia.
Rủi ro trong giao kết và thực hiện hợp đồng bán hàng đa cấp bao gồm những yếu tố bên trong và bên ngoài của giao dịch, có thể dẫn đến tổn thất, mất mát và thiệt hại trong suốt quá trình thực hiện hợp đồng.
Hợp đồng điện tử có thể ảnh hưởng tiêu cực đến lợi ích của các bên tham gia, đặc biệt là trong lĩnh vực bán hàng đa cấp Việc thực hiện hợp đồng này cần được quản lý chặt chẽ để tránh rủi ro cho các chủ thể liên quan.
Các yếu tố pháp lý nội bộ có thể gây ra rủi ro trong hợp đồng bao gồm: việc ký kết hợp đồng với chủ thể không đúng, hợp đồng không đảm bảo hình thức theo quy định, nội dung hợp đồng vi phạm các điều cấm của pháp luật, và có một bên vi phạm các điều khoản trong hợp đồng.
Các yếu tố bên ngoài như: do chính sách, pháp luật thay đổi; có sự kiện bất khả kháng xảy ra, có người thứ ba tranh chấp…
1.1.1.3 Khái niệm về phòng tránh rủi ro trong giao kết và thực hiện hợp đồng bán hàng đa cấp Đối với hoạt động kinh doanh - thương mại thì những rủi ro pháp lý trong việc ký kết, thực hiện hợp đồng thường để lại những hậu quả nặng nề khó khắc phục, không chỉ mất nhiều thời gian mà còn tốn kém nhiều công sức, tiền của để khắc phục những thiệt hại đó.