TỔNG QUAN
Vị thành niên, giai đoạn giữa thời thơ ấu và tuổi trưởng thành, kéo dài từ 10 đến 19 tuổi, là một thời kỳ quan trọng trong cuộc đời Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Quỹ Nhi đồng Liên hiệp quốc (UNICEF) và Quỹ Dân số Liên hiệp quốc (UNFPA), độ tuổi này được xác định rõ ràng và có ý nghĩa trong việc phát triển sức khỏe và tâm lý của thanh thiếu niên.
(1998) xếp vào nhóm tuổi vị thành niên và được phân định thành 3 giai đoạn (hoặc 3 nhóm): Vị thành niên sớm: từ 10 - 14 tuổi; Vị thành niên trung bình: từ 15 - 17 tuổi;
Vị thành niên muộn, từ 18 đến 19 tuổi, đánh dấu giai đoạn phát triển nhanh chóng về thể chất, nhận thức và tâm lý xã hội Đây là thời điểm quan trọng để xây dựng nền tảng cho sức khỏe tốt Hiện nay, có khoảng 1,2 tỷ vị thành niên trên toàn cầu, chiếm 1/6 dân số thế giới, tạo thành nhóm dân số lớn nhất từ trước đến nay.
Theo Tổng cục Dân số, Việt Nam có khoảng 17 triệu trẻ em trong độ tuổi 10 - 19, chiếm khoảng 17% tổng dân số 98,2 triệu người vào năm 2021 Điều này cho thấy, trung bình có khoảng 6 triệu trẻ em trong độ tuổi từ 15 - 17 tại Việt Nam.
Tuổi vị thành niên là giai đoạn tăng trưởng nhanh chóng, với khối lượng xương tăng lên 45% và chiều cao cũng có sự gia tăng đáng kể.
Trong giai đoạn phát triển, tổng chiều cao khi trưởng thành có thể tăng từ 15 - 25%, với khối lượng xương tích lũy lên đến 37% ở giai đoạn đầu Do đó, nhu cầu dinh dưỡng ở lứa tuổi này là rất cao Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), đầu tư vào sức khỏe vị thành niên mang lại lợi ích gấp ba lần, bao gồm: i) cải thiện sức khỏe trong thời kỳ thanh thiếu niên; ii) nâng cao sức khỏe trong giai đoạn trưởng thành bằng cách ngăn ngừa các yếu tố nguy cơ bệnh mạn tính; iii) đảm bảo sức khỏe cho thế hệ tương lai thông qua việc sinh ra những đứa trẻ khỏe mạnh từ những người phụ nữ khỏe mạnh.
Thị lực là yếu tố thiết yếu trong chức năng thị giác, bao gồm khả năng phân biệt ánh sáng và không gian Trong lâm sàng, thị lực được đánh giá qua lực phân giải tối thiểu, tức là khả năng của mắt phân biệt hai điểm gần nhau.
Khám thị lực là một phần thiết yếu trong nhãn khoa, giúp đánh giá chức năng của các tế bào nón tại vùng hoàng điểm của võng mạc Đánh giá thị lực cần bao gồm cả thị lực xa và gần, vì bình thường chúng luôn tương đương Một số tình trạng như lão thị, viễn thị không được chỉnh kính, hoặc bệnh đục thể thủy tinh có thể làm giảm thị lực gần mà không ảnh hưởng đến thị lực xa Độ tương phản, được tạo ra từ sự khác biệt về độ sáng giữa các bề mặt, có vai trò quan trọng trong thị giác, ảnh hưởng đến khả năng phân biệt kích thích trong nhận thức hình ảnh Độ tương phản tối đa, hay tỷ lệ tương phản, là tỷ số giữa độ sáng của màu sắc sáng nhất và màu tối nhất, giúp làm rõ hình ảnh trên võng mạc.
Thị lực tương phản là khả năng phân biệt đối tượng trên nền của nó, được tính bằng nghịch đảo của ngưỡng tương phản Người có ngưỡng tương phản thấp sẽ có thị lực tương phản cao và ngược lại Thị lực tương phản phụ thuộc vào sự chênh lệch độ chiếu sáng; vùng võng mạc được chiếu sáng mạnh có thể làm nổi bật vùng chiếu sáng yếu hơn và ngược lại Sự chênh lệch độ sáng trên võng mạc có thể xảy ra đồng thời, gọi là đồng tương phản, hoặc xảy ra lần lượt, được gọi là tiếp tương phản.
Sắc giác là chức năng thị giác giúp con người nhận biết các bước sóng ánh sáng khác nhau trong quang phổ, cho phép phân biệt màu sắc nhờ sự tương tác của hàng tỷ tế bào thần kinh trên vỏ não Quá trình này bắt đầu khi ánh sáng tác động lên võng mạc, sau đó được mã hóa và truyền lên vỏ não để phân tích và tái cấu trúc màu sắc Rối loạn sắc giác, thường gọi là mù màu, là tình trạng mắt không thể phân biệt một số màu sắc, có thể chia thành hai mức độ: khuyết sắc (không phân biệt được một số màu) và mù màu (không phân biệt được giữa các màu) Khuyết sắc có thể bao gồm việc không phân biệt được giữa màu lục và màu đỏ hoặc giữa màu xanh da trời và màu vàng.
Tố chất thể lực của con người là tổng hòa các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng vận động trong cuộc sống hàng ngày, lao động, học tập và thể dục thể thao Khả năng vận động thể hiện qua các bài tập thể dục thể thao, giúp cải thiện thể chất Các nhân tố như trạng thái chức năng của hệ thần kinh, chất lượng cơ quan vận động và năng lượng cơ thể đóng vai trò quan trọng trong tố chất thể lực Hoạt động thể lực phát triển nhiều khía cạnh của khả năng vận động, được gọi là tố chất vận động Sự thay đổi của tố chất thể lực diễn ra theo hình thái và chức năng, ảnh hưởng bởi độ tuổi, giới tính và có tính chu kỳ Quá trình phát triển các tố chất thể lực trong giai đoạn trưởng thành không đồng bộ, với mỗi tố chất phát triển theo nhịp độ riêng biệt, bao gồm sức mạnh, sức nhanh, sức bền, sự mềm dẻo và khéo léo.
Sức mạnh là khả năng khắc phục hoặc đề kháng lại lực đối kháng bên ngoài nhờ vào sự hoạt động của cơ bắp Cơ bắp có thể sinh ra lực trong ba chế độ: không thay đổi chiều dài (chế độ tĩnh), giảm độ dài (chế độ khắc phục) và tăng độ dài (chế độ nhượng bộ) Những chế độ này tạo ra các loại sức mạnh khác nhau, đồng thời cũng liên quan mật thiết đến các tố chất thể lực khác như sức nhanh và sức bền Sức bền, được định nghĩa là khả năng duy trì hoạt động với cường độ nhất định trong thời gian dài, là yếu tố quyết định cho người tập luyện đạt được hiệu suất cao trong các hoạt động thể thao Nó không chỉ đảm bảo cường độ vận động mà còn giúp thực hiện các động tác phức tạp một cách hoàn hảo, vượt qua khối lượng vận động lớn trong quá trình tập luyện chuyên môn.
1.2 Vai trò của vi chất dinh dưỡng
1.2.1 Vai trò của vi chất dinh dưỡng đối với thiếu máu và sự phát triển cơ thể của nữ vị thành niên
Vi chất dinh dưỡng (VCDD) bao gồm các vitamin và khoáng chất thiết yếu cho cơ thể, mặc dù chỉ cần với số lượng nhỏ nhưng lại rất quan trọng cho sự trao đổi chất, tăng trưởng và phát triển thể lực Có ít nhất 30 loại VCDD mà cơ thể không tự sản xuất được, do đó cần được bổ sung từ chế độ ăn hàng ngày, bao gồm các vitamin như A, B, C, D, E, K và các khoáng chất như canxi, sắt, kẽm, iốt, đồng, mangan, magiê, selen VCDD đóng vai trò quan trọng trong cấu trúc mô, hoạt động của hệ thống enzyme, cân bằng nội môi, chức năng tế bào và dẫn truyền thần kinh Chúng cũng tham gia vào các hoạt động chức năng như hô hấp, chuyển hóa, bài tiết của tế bào, hỗ trợ hệ thống miễn dịch và phục hồi các tế bào, mô tổn thương, đồng thời là thành phần chủ yếu trong việc sản xuất hormone và chất nội tiết.
Sắt là một khoáng chất thiết yếu, đóng vai trò quan trọng trong cấu trúc của hemoglobin, myoglobin và các enzyme, cytochrome Nó cần thiết cho quá trình vận chuyển oxy và hô hấp tế bào, với khoảng 65% lượng sắt trong cơ thể được tập trung trong các thành phần này.
Huyết sắc tố (Hb) chiếm 4% trong myoglobin và 0,1% gắn với transferrin trong huyết tương Khoảng 15 đến 30% sắt được dự trữ trong hệ thống liên võng nội mô và các tế bào nhu mô của gan dưới dạng ferritin Sắt, cùng với protein, tạo thành huyết sắc tố, đóng vai trò quan trọng trong việc vận chuyển oxy.
Sắt đóng vai trò quan trọng trong quá trình biệt hóa hồng cầu từ tế bào non trong tủy xương Khi hồng cầu chết, sắt được lưu trữ dưới dạng ferritin và hemosiderin tại gan và lách, sau đó được chuyển đến tủy xương để tạo ra hồng cầu mới.