Tên sáng kiến: Xây dựng chuyên đề dạy học phần “Sinh trưởng và phát triển ở động vật” theo định hướng phát triển năng lực của học sinh THPT.. Xuất phát từ lí do đó, với mong muốn góp phầ
Tên sáng kiến
động vật” theo định hướng phát triển năng lực của học sinh THPT.
Tác giả sáng kiến
4 Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến:
5 Lĩnh vực áp dụng sáng kiến:
- Áp dụng cho 3 bài thuộc phần B- Sinh trưởng và phát triển ở động vật.
6 Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử
- Chuyên đề “ Sinh trưởng và phát triển ở động vật” được nghiên cứu và áp dụng trong thời gian 1 năm Nhiệm vụ cụ thể như sau:
+ Học kì 1: Nghiên cứu lý thuyết về quy trình thiết kế 1 chuyên đề dạy học nói chung và chuyên đề Sinh trưởng và phát triển ở động vật nói riêng.
Trong học kỳ 2, chúng tôi sẽ tiến hành dạy thử một tiết chuyên đề tại các lớp 11A2, A3, A4 Qua hoạt động này, chúng tôi nhằm kiểm nghiệm tính khả thi và hiệu quả của đề tài, đồng thời tổng kết để rút ra những kiến nghị và hướng nghiên cứu mới.
7 Mô tả bản chất của sáng kiến
PHẦN 1: MỞ ĐẦU 1.1 Lí do chọn đề tài sáng kiến
Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI nhấn mạnh việc đổi mới toàn diện giáo dục và đào tạo, tập trung vào phát triển phẩm chất và năng lực của người học Mục tiêu là nâng cao trí tuệ, thể chất, và hình thành công dân có phẩm chất tốt, đồng thời phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu cho học sinh Để đạt được điều này, cần cải cách phương pháp dạy học, khuyến khích học sinh áp dụng kiến thức liên môn và giải quyết các tình huống thực tiễn thông qua dạy học theo dự án và các hoạt động trải nghiệm sáng tạo Bên cạnh đó, cần đổi mới phương pháp kiểm tra đánh giá nhằm phát triển năng lực học sinh.
Môn Sinh học là một lĩnh vực khoa học thực nghiệm, nơi giáo viên sử dụng sơ đồ, hình vẽ, mẫu vật tự nhiên và thí nghiệm để hướng dẫn học sinh quan sát và phát triển tính tò mò Đặc biệt, phần kiến thức về "Sinh trưởng và phát triển ở động vật" trong chương trình lớp 11 có nhiều ứng dụng thực tiễn, nhưng thời gian học trên lớp chưa đủ để học sinh khám phá hết các ứng dụng này Do đó, việc xây dựng chuyên đề dạy học và áp dụng các kỹ thuật dạy học tích cực là cần thiết để đổi mới phương pháp giảng dạy, đồng thời kích thích hứng thú và phát huy tính sáng tạo của học sinh.
Xuất phát từ mong muốn nâng cao chất lượng dạy học, tôi đã rút ra một số kinh nghiệm qua đề tài "Xây dựng chuyên đề dạy học phần 'Sinh trưởng và phát triển ở động vật'" Đề tài này nhằm tìm ra phương pháp dạy học phù hợp, giúp phát triển năng lực học sinh một cách hiệu quả.
- Xây dựng được chuyên đề dạy học “ Sinh trưởng và phát triển ở động vật”.
- Tiến hành thực nghiệm áp dụng đối với lớp 11A2, A3, A5 Từ đó đánh giá và rút kinh nghiệm.
- Tiếp tục xây dựng các chuyên đề dạy học các chương khác trong sách giáo khoa sinh học 11.
1.3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
* Đối tượng nghiên cứu: 3 bài thuộc phần B- Sinh trưởng và phát triển ở động vật trong sách giáo khoa sinh học 11 ban cơ bản.
* Phạm vi nghiên cứu: Sinh học lớp 11
* Phương pháp nghiên cứu lí thuyết:
Nghiên cứu tài liệu và công trình nghiên cứu về lý luận dạy học, phương pháp giảng dạy sinh học, sách giáo khoa sinh học hiện hành và các tài liệu chuyên môn là rất cần thiết để nâng cao chất lượng giảng dạy Việc phân tích các nguồn tài liệu này giúp giáo viên cập nhật kiến thức mới, áp dụng phương pháp giảng dạy hiệu quả và cải thiện nội dung bài học.
Trao đổi với giáo viên, học sinh để thiết kế quy trình các bước xây dựng 1 chuyên đề dạy học hoàn chỉnh có cấu trúc như sau:
- Xác định vấn đề dạy học của chuyên đề
- Nội dung của chuyên đề và thời lượng của chuyên đề
- Xác định chuẩn kiến thức, kĩ năng, thái độ và những phẩm chất, năng lực của học sinh có thể hình thành được trong chuyên đề dạy học.
Bảng mô tả 4 mức yêu cầu trong kiểm tra đánh giá gồm nhận biết, thông hiểu, vận dụng thấp và vận dụng cao, giúp định hướng cho quá trình dạy học chuyên đề Mỗi mức yêu cầu phản ánh độ sâu của kiến thức và khả năng áp dụng của học sinh, từ việc nhận diện thông tin cơ bản đến khả năng vận dụng kiến thức vào tình huống thực tế Việc phân loại rõ ràng này không chỉ hỗ trợ giáo viên trong việc thiết kế câu hỏi và bài tập, mà còn giúp học sinh nhận thức được mục tiêu học tập của mình.
- Hệ thống các câu hỏi, bài tập tương ứng với mỗi mức độ nhận thức được trình bày trong bảng mô tả.
- Tiến trình dạy học chuyên đề được thiết kế thành các hoạt động thể hiện tiến trình sư phạm của phương pháp dạy học tích cực được lựa chọn.
Phương pháp thực nghiệm là việc tiến hành thử nghiệm một tiết học tại đơn vị công tác, trong đó cần lựa chọn lớp học cụ thể để thực hiện thử nghiệm Quá trình này bao gồm việc bố trí thử nghiệm và quan sát nhằm tìm hiểu mức độ hứng thú học tập của học sinh.
PHẦN 2: NỘI DUNGCHƯƠNG 1: CƠ SỞ CỦA VIỆC XÂY DỰNG CHUYÊN ĐỀ DẠY HỌC
1.1 Cơ sở lí luận chung
Khi xây dựng chuyên đề dạy học, cần dựa vào một phương pháp dạy học tích cực cụ thể, giúp học sinh tự phát hiện và giải quyết vấn đề qua nhiệm vụ học tập Các hoạt động học trong mỗi chuyên đề sẽ tuân theo một con đường nhận thức chung, đảm bảo tính hiệu quả trong quá trình giáo dục.
Hoạt động giải quyết tình huống học tập nhằm mục đích tạo tâm thế học tập tích cực cho học sinh, giúp các em nhận thức rõ nhiệm vụ học tập được giao Giáo viên đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra các tình huống học tập, dựa trên kiến thức và kinh nghiệm liên quan đến vấn đề cần giải quyết.
Hoạt động tìm tòi và khám phá giúp người học lĩnh hội kiến thức và kỹ năng mới, đồng thời thực hành và luyện tập để củng cố, hoàn thiện những gì đã học Những hoạt động này đóng vai trò quan trọng trong việc giải quyết các tình huống và vấn đề trong quá trình học tập.
Hoạt động vận dụng được các kiến thức, kĩ năng để phát hiện và giải quyết các tình huống, vấn đề thực tiễn.
1.2 Quy trình xây dựng chuyên đề dạy học
* Xác định tên chuyên đề
Dựa trên chương trình và sách giáo khoa môn học, giáo viên xác định các kiến thức có liên quan trong các bài học hiện tại Từ đó, họ xây dựng một vấn đề chung để hình thành chuyên đề dạy học đơn môn.
* Xác định chuẩn kiến thức, kĩ năng, thái độ
Để xây dựng chuyên đề giáo dục, cần xác định rõ chuẩn kiến thức, kỹ năng và thái độ theo chương trình hiện hành Đồng thời, lên kế hoạch cho các hoạt động học tập tích cực nhằm phát triển năng lực và phẩm chất cho học sinh.
* Xây dựng nội dung chuyên đề
Dựa trên tiến trình sư phạm của phương pháp dạy học tích cực, việc tổ chức hoạt động học cho học sinh bắt đầu từ tình huống xuất phát Từ đó, chúng ta có thể dự kiến các nhiệm vụ học tập cụ thể, tương ứng với các hoạt động của học sinh, và xác định các nội dung cần thiết để hình thành chuyên đề.
Lựa chọn nội dung chuyên đề từ sách giáo khoa môn học và các môn liên quan là bước quan trọng trong việc xây dựng chuyên đề dạy học hiệu quả Việc này giúp đảm bảo tính liên kết và sâu sắc trong quá trình giảng dạy, đồng thời tạo điều kiện cho học sinh tiếp cận kiến thức một cách toàn diện.
* Thiết kế tiến trình dạy học chuyên đề thành các hoạt động học
Thiết kế tiến trình dạy học chuyên đề cần tổ chức các hoạt động học cho học sinh có thể thực hiện cả trên lớp và ở nhà Mỗi tiết học chỉ nên tập trung vào một số hoạt động trong tiến trình sư phạm, dựa trên phương pháp và kỹ thuật dạy học đã được chọn Đặc biệt, trong chuỗi hoạt động học, việc xây dựng tình huống xuất phát là rất quan trọng.
Cơ sở của việc xây dựng các chuyên đề dạy học
Cơ sở lí luận chung
Khi xây dựng chuyên đề dạy học, cần dựa vào phương pháp dạy học tích cực, giúp học sinh phát hiện và giải quyết vấn đề qua nhiệm vụ học tập Chuỗi hoạt động học trong mỗi chuyên đề phải tuân theo con đường nhận thức chung để đạt hiệu quả tối ưu.
Hoạt động giải quyết tình huống học tập nhằm mục đích tạo ra tâm thế học tập tích cực cho học sinh, giúp các em nhận thức rõ nhiệm vụ học tập được giao Giáo viên đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra các tình huống học tập, dựa trên kiến thức và kinh nghiệm liên quan đến vấn đề cần giải quyết.
Hoạt động tìm tòi và khám phá kiến thức mới rất quan trọng, giúp người học lĩnh hội kỹ năng và thực hành để củng cố và hoàn thiện những gì đã học Việc này không chỉ hỗ trợ trong việc giải quyết các tình huống học tập mà còn nâng cao khả năng ứng dụng kiến thức vào thực tiễn.
Hoạt động vận dụng được các kiến thức, kĩ năng để phát hiện và giải quyết các tình huống, vấn đề thực tiễn.
Quy trình xây dựng chuyên đề dạy học
* Xác định tên chuyên đề
Dựa trên nội dung chương trình và sách giáo khoa, giáo viên xác định những kiến thức liên quan trong các bài học hiện có, từ đó xây dựng thành một vấn đề chung, tạo thành chuyên đề dạy học cho môn học.
* Xác định chuẩn kiến thức, kĩ năng, thái độ
Xác định chuẩn kiến thức, kỹ năng và thái độ theo chương trình hiện hành là bước quan trọng trong việc tổ chức các hoạt động học cho học sinh Việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực sẽ giúp phát triển năng lực và phẩm chất cho học sinh trong chuyên đề được xây dựng.
* Xây dựng nội dung chuyên đề
Dựa trên tiến trình sư phạm của phương pháp dạy học tích cực, việc tổ chức hoạt động học cho học sinh bắt đầu từ tình huống xuất phát Từ đó, chúng ta sẽ xây dựng và dự kiến các nhiệm vụ học tập cụ thể, tương ứng với các hoạt động học của học sinh, nhằm xác định các nội dung cần thiết để cấu thành chuyên đề.
Lựa chọn nội dung từ sách giáo khoa và các môn học liên quan là bước quan trọng để xây dựng chuyên đề dạy học hiệu quả Việc này giúp giáo viên phát triển chương trình giảng dạy phù hợp, tạo ra môi trường học tập tích cực cho học sinh.
* Thiết kế tiến trình dạy học chuyên đề thành các hoạt động học
Thiết kế tiến trình dạy học chuyên đề cần tổ chức các hoạt động học cho học sinh, có thể thực hiện cả trên lớp và ở nhà Mỗi tiết học chỉ nên tập trung vào một số hoạt động trong tiến trình sư phạm, phù hợp với phương pháp và kỹ thuật dạy học được áp dụng Đặc biệt, trong chuỗi hoạt động học, việc xây dựng tình huống xuất phát là rất quan trọng.
Trong quá trình tổ chức dạy học theo phương pháp tích cực, học sinh cần được đặt vào những tình huống gần gũi với đời sống Những tình huống này giúp các em dễ dàng cảm nhận và tham gia tích cực vào việc giải quyết các vấn đề thực tiễn.
Trong quá trình học tập, học sinh cần lập luận và bảo vệ ý kiến cá nhân, đồng thời tham gia thảo luận tập thể để đạt được những hiểu biết sâu sắc hơn Những hoạt động do giáo viên tổ chức theo tiến trình sư phạm sẽ giúp nâng cao dần mức độ học tập của học sinh.
Các hoạt động này nâng cao chương trình học tập và tạo điều kiện cho học sinh có sự tự chủ lớn Mục tiêu chính của quá trình dạy học là giúp học sinh dần dần chiếm lĩnh các khái niệm khoa học và kỹ thuật, đồng thời thực hành và củng cố kỹ năng ngôn ngữ viết và nói.
Những yêu cầu mang tính nguyên tắc nói trên của phương pháp dạy học tích cực là định hướng quan trọng cho xây dựng các chuyên đề dạy học.
