Tên sáng kiến: Xây dựng chuyên đề dạy học phần “Sinh trưởng và phát triển ở động vật” theo định hướng phát triển năng lực của học sinh THPT.. Xuất phát từ lí do đó, với mong muốn góp phầ
Tác giả sáng kiến
- Họ và tên: Phạm Thu Lan
- Đơn vị: Tổ Hóa Sinh – KTNN, trường THPT Ngô Gia Tự
- Số điện thoại: 0987.463.589 E_mail: phamthulan1288@gmail.com
4 Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến: Giáo viên Phạm Thu Lan
5 Lĩnh vực áp dụng sáng kiến:
- Áp dụng cho 3 bài thuộc phần B- Sinh trưởng và phát triển ở động vật.
6 Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử
- Chuyên đề “ Sinh trưởng và phát triển ở động vật” được nghiên cứu và áp dụng trong thời gian 1 năm Nhiệm vụ cụ thể như sau:
+ Học kì 1: Nghiên cứu lý thuyết về quy trình thiết kế 1 chuyên đề dạy học nói chung và chuyên đề Sinh trưởng và phát triển ở động vật nói riêng.
Trong học kỳ 2, chúng tôi sẽ tiến hành dạy thử một tiết chuyên đề tại các lớp 11A2, A3 và A4 Qua đó, chúng tôi sẽ kiểm nghiệm tính khả thi và hiệu quả của đề tài, đồng thời tổng kết để đưa ra những kiến nghị và hướng nghiên cứu mới.
7 Mô tả bản chất của sáng kiến
PHẦN 1: MỞ ĐẦU 1.1 Lí do chọn đề tài sáng kiến
Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI nhấn mạnh việc đổi mới toàn diện giáo dục và đào tạo, tập trung vào phát triển phẩm chất và năng lực của người học Điều này bao gồm nâng cao trí tuệ, thể chất, hình thành phẩm chất công dân, phát hiện và bồi dưỡng năng khiếu, cùng với việc định hướng nghề nghiệp cho học sinh Để đạt được chất lượng giáo dục toàn diện, cần chú trọng giáo dục lý tưởng, truyền thống, đạo đức và kỹ năng thực hành Đổi mới giáo dục không chỉ ở hình thức mà còn ở phương pháp dạy học, khuyến khích học sinh vận dụng kiến thức liên môn và giải quyết tình huống thực tiễn thông qua dạy học theo dự án và các hoạt động trải nghiệm sáng tạo, đồng thời cải tiến phương pháp kiểm tra đánh giá để phát triển năng lực học sinh.
Môn Sinh học là một khoa học thực nghiệm, nơi giáo viên sử dụng các sơ đồ, hình vẽ, mẫu vật và thí nghiệm để hướng dẫn học sinh phát triển tính tò mò và khả năng quan sát Trong chương trình Sinh học lớp 11, kiến thức về "Sinh trưởng và phát triển ở động vật" có nhiều ứng dụng thực tiễn, nhưng thời gian trên lớp không đủ để học sinh khám phá Do đó, việc xây dựng chuyên đề dạy học và áp dụng các kỹ thuật dạy học tích cực là cần thiết để đổi mới phương pháp giảng dạy, đồng thời kích thích hứng thú và phát huy tính sáng tạo của học sinh, giúp hình thành các năng lực cần thiết trong học tập.
Xuất phát từ mong muốn nâng cao chất lượng dạy học, tôi đã rút ra một số kinh nghiệm qua đề tài xây dựng chuyên đề dạy học về "Sinh trưởng và phát triển ở động vật", nhằm phát triển năng lực học sinh.
- Xây dựng được chuyên đề dạy học “ Sinh trưởng và phát triển ở động vật”.
- Tiến hành thực nghiệm áp dụng đối với lớp 11A2, A3, A5 Từ đó đánh giá và rút kinh nghiệm.
- Tiếp tục xây dựng các chuyên đề dạy học các chương khác trong sách giáo khoa sinh học 11.
1.3 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
* Đối tượng nghiên cứu: 3 bài thuộc phần B- Sinh trưởng và phát triển ở động vật trong sách giáo khoa sinh học 11 ban cơ bản.
* Phạm vi nghiên cứu: Sinh học lớp 11
* Phương pháp nghiên cứu lí thuyết:
Nghiên cứu tài liệu và công trình nghiên cứu về lý luận dạy học và phương pháp giảng dạy sinh học là cần thiết Việc phân tích sách giáo khoa sinh học hiện hành cùng với các tài liệu chuyên môn sẽ giúp nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập trong lĩnh vực này.
Trao đổi với giáo viên, học sinh để thiết kế quy trình các bước xây dựng 1 chuyên đề dạy học hoàn chỉnh có cấu trúc như sau:
- Xác định vấn đề dạy học của chuyên đề
- Nội dung của chuyên đề và thời lượng của chuyên đề
- Xác định chuẩn kiến thức, kĩ năng, thái độ và những phẩm chất, năng lực của học sinh có thể hình thành được trong chuyên đề dạy học.
Bảng mô tả 4 mức yêu cầu trong kiểm tra đánh giá bao gồm nhận biết, thông hiểu, vận dụng thấp và vận dụng cao, giúp phân loại các câu hỏi và bài tập trong quá trình dạy học chuyên đề Mỗi mức yêu cầu phản ánh sự phát triển của năng lực học sinh, từ việc nhận diện kiến thức cơ bản đến khả năng áp dụng và phân tích kiến thức một cách sâu sắc Việc hiểu rõ các mức yêu cầu này sẽ hỗ trợ giáo viên trong việc thiết kế bài kiểm tra phù hợp và hiệu quả.
- Hệ thống các câu hỏi, bài tập tương ứng với mỗi mức độ nhận thức được trình bày trong bảng mô tả.
- Tiến trình dạy học chuyên đề được thiết kế thành các hoạt động thể hiện tiến trình sư phạm của phương pháp dạy học tích cực được lựa chọn.
Phương pháp thực nghiệm là cách tiến hành thử nghiệm một tiết học tại đơn vị công tác Để thực hiện, cần chọn lớp học thử nghiệm và tổ chức các hoạt động thử nghiệm, đồng thời quan sát để đánh giá hứng thú học tập của học sinh.
PHẦN 2: NỘI DUNG CHƯƠNG 1: CƠ SỞ CỦA VIỆC XÂY DỰNG CHUYÊN ĐỀ DẠY HỌC 1.1 Cơ sở lí luận chung
Khi xây dựng chuyên đề dạy học, cần dựa vào phương pháp dạy học tích cực, giúp học sinh phát hiện và giải quyết vấn đề qua nhiệm vụ học tập Chuỗi hoạt động học trong mỗi chuyên đề sẽ tuân theo con đường nhận thức chung.
Hoạt động giải quyết tình huống học tập nhằm tạo tâm thế học tập tích cực cho học sinh, giúp các em nhận thức rõ nhiệm vụ học tập được giao Giáo viên đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra các tình huống học tập, dựa trên kiến thức và kinh nghiệm liên quan đến vấn đề cần giải quyết.
Hoạt động tìm tòi và khám phá giúp người học lĩnh hội kiến thức và kỹ năng mới Thực hành và luyện tập là quá trình quan trọng để củng cố và hoàn thiện những gì đã học, từ đó ứng dụng vào việc giải quyết các tình huống và vấn đề trong học tập.
Hoạt động vận dụng được các kiến thức, kĩ năng để phát hiện và giải quyết các tình huống, vấn đề thực tiễn.
1.2 Quy trình xây dựng chuyên đề dạy học
* Xác định tên chuyên đề
Dựa vào chương trình và sách giáo khoa, giáo viên xác định các kiến thức liên quan trong các bài học hiện hành, từ đó xây dựng một vấn đề chung để hình thành chuyên đề dạy học đơn môn.
* Xác định chuẩn kiến thức, kĩ năng, thái độ
Xác định chuẩn kiến thức, kỹ năng và thái độ theo chương trình hiện hành là bước quan trọng trong việc tổ chức các hoạt động học cho học sinh Bằng cách áp dụng phương pháp dạy học tích cực, chúng ta có thể phát triển các năng lực và phẩm chất cần thiết cho học sinh trong chuyên đề đang xây dựng.
* Xây dựng nội dung chuyên đề
Dựa trên tiến trình sư phạm của phương pháp dạy học tích cực, việc tổ chức hoạt động học cho học sinh bắt đầu từ tình huống xuất phát Từ đó, chúng ta có thể dự kiến các nhiệm vụ học tập cụ thể phù hợp với hoạt động của học sinh, qua đó xác định các nội dung cần thiết để hình thành chuyên đề.
Chọn lọc nội dung từ các bài học trong sách giáo khoa môn học hoặc các môn học liên quan là bước quan trọng để xây dựng chuyên đề dạy học hiệu quả Việc này giúp tạo ra một chương trình học tập có hệ thống và phù hợp với nhu cầu của học sinh.
* Thiết kế tiến trình dạy học chuyên đề thành các hoạt động học
Việc thiết kế tiến trình dạy học chuyên đề cần tổ chức các hoạt động học cho học sinh thực hiện cả trên lớp và tại nhà Mỗi tiết học chỉ nên tập trung vào một số hoạt động trong tiến trình sư phạm, kết hợp với các phương pháp và kỹ thuật dạy học phù hợp Đặc biệt, trong chuỗi hoạt động học, cần chú trọng xây dựng tình huống xuất phát để tạo động lực cho học sinh.
Cơ sở của việc xây dựng các chuyên đề dạy học
Cơ sở lí luận chung
Khi xây dựng chuyên đề dạy học, cần dựa vào phương pháp dạy học tích cực cụ thể, giúp học sinh phát hiện và giải quyết vấn đề qua nhiệm vụ học tập Các hoạt động học trong mỗi chuyên đề sẽ theo con đường nhận thức chung, đảm bảo sự phát triển tư duy cho học sinh.
Hoạt động giải quyết tình huống học tập nhằm mục đích tạo tâm thế học tập tích cực cho học sinh, giúp các em nhận thức rõ nhiệm vụ học tập được giao Giáo viên đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra các tình huống học tập, dựa trên kiến thức và kinh nghiệm liên quan đến vấn đề cần giải quyết.
Hoạt động tìm tòi và khám phá kiến thức mới là rất quan trọng, giúp người học lĩnh hội kỹ năng cần thiết Qua thực hành và luyện tập, người học có thể củng cố và hoàn thiện những kiến thức vừa tiếp thu, từ đó giải quyết hiệu quả các tình huống và vấn đề trong quá trình học tập.
Hoạt động vận dụng được các kiến thức, kĩ năng để phát hiện và giải quyết các tình huống, vấn đề thực tiễn.
Quy trình xây dựng chuyên đề dạy học
* Xác định tên chuyên đề
Dựa trên chương trình và sách giáo khoa, giáo viên xác định các kiến thức liên quan trong các bài học hiện hành, từ đó xây dựng thành một vấn đề chung để hình thành chuyên đề dạy học đơn môn.
* Xác định chuẩn kiến thức, kĩ năng, thái độ
Xác định chuẩn kiến thức, kỹ năng và thái độ theo chương trình hiện hành là bước quan trọng trong việc tổ chức các hoạt động học cho học sinh Việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực sẽ giúp phát triển năng lực và phẩm chất cho học sinh trong chuyên đề được xây dựng.
* Xây dựng nội dung chuyên đề
Dựa trên tiến trình sư phạm của phương pháp dạy học tích cực, việc tổ chức hoạt động học cho học sinh bắt đầu từ tình huống xuất phát đã xây dựng Từ đó, chúng ta dự kiến các nhiệm vụ học tập cụ thể tiếp theo phù hợp với các hoạt động học của học sinh, giúp xác định các nội dung cần thiết để hình thành chuyên đề.
Lựa chọn nội dung chuyên đề từ sách giáo khoa môn học hoặc các môn học liên quan là bước quan trọng trong việc xây dựng chuyên đề dạy học hiệu quả Việc này giúp giáo viên tập trung vào những kiến thức cốt lõi, tạo sự liên kết giữa các bài học và nâng cao chất lượng giảng dạy.
* Thiết kế tiến trình dạy học chuyên đề thành các hoạt động học
Việc thiết kế tiến trình dạy học chuyên đề cần tổ chức các hoạt động học cho học sinh có thể thực hiện cả trên lớp và ở nhà Mỗi tiết học chỉ nên tập trung vào một số hoạt động trong tiến trình sư phạm, phù hợp với phương pháp và kỹ thuật dạy học được áp dụng Đặc biệt, trong chuỗi hoạt động học, việc xây dựng tình huống xuất phát là rất quan trọng.
Trong quá trình tổ chức dạy học theo phương pháp tích cực, học sinh cần được đặt vào những tình huống gần gũi với thực tế cuộc sống Những tình huống này giúp các em dễ dàng cảm nhận và tham gia tích cực vào việc giải quyết vấn đề, từ đó nâng cao hiệu quả học tập.
Trong quá trình học tập, học sinh cần lập luận và bảo vệ ý kiến của mình, đồng thời tham gia thảo luận tập thể để đưa ra những suy nghĩ và kết luận cá nhân Những hoạt động này giúp tạo ra hiểu biết sâu sắc mà các thao tác riêng lẻ không thể đạt được Các hoạt động do giáo viên đề xuất được tổ chức theo tiến trình sư phạm, nhằm nâng cao dần mức độ học tập của học sinh.
Các hoạt động này nâng cao chương trình học tập, mang lại cho học sinh sự tự chủ đáng kể Mục tiêu chính của quá trình dạy học là giúp học sinh dần dần chiếm lĩnh các khái niệm khoa học và kỹ thuật, thông qua việc thực hành và củng cố ngôn ngữ viết cũng như nói.
Những yêu cầu mang tính nguyên tắc nói trên của phương pháp dạy học tích cực là định hướng quan trọng cho xây dựng các chuyên đề dạy học.
