LÝ LU N CHUNG VỀ MỐI QUAN HỆ GIỮA GIAI CẤP CÔNG NHÂN VÀ GIAI CẤP NÔNG DÂN VIỆT NAM TRONG QUÁ TRÌNH CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA
QUAN ĐIỂM VỀ GIAI CẤP CÔNG NHÂN, GIAI CẤP NÔNG DÂN VÀ MỐI QUAN HỆ GIỮA GIAI CẤP CÔNG NHÂN VÀ GIAI CẤP NÔNG DÂN
1.1.1 Quan điểm về giai cấp công nhân và giai cấp nông dân
- Quan điểm về giai cấp công nhân
Quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về giai cấp công nhân
C.Mác và Ph.Ăngghen, những nhà lý luận thiên tài, lãnh tụ vĩ đại của giai cấp công nhân thế giới đã dùng nhiều thuật ngữ khác nhau để nói về giai cấp công nhân như: “Giai cấp vô sản”, giai cấp công nhân”, “giai cấp công nhân hiện đại”, “giai cấp vô sản hiện đại”, “giai cấp những người làm thuê trong thế kỷ XIX”, “lao động làm thuê”, “giai cấp công nhân đại công nghiệp”, “giai cấp lao động” Về cơ bản những thuật ngữ này đều thống nhất với nhau và đều chỉ giai cấp công nhân - con đẻ của nền sản xuất đại công nghiệp tư bản chủ nghĩa, đại biểu cho lực lượng sản xuất tiên tiến, cho phương thức sản xuất hiện đại
C.Mác và Ph.Ăngghen còn dùng những thuật ngữ hẹp hơn để chỉ các loại công nhân trong các ngành nghề khác nhau của công nghiệp như: công nhân nông nghiệp, công nhân khoáng sản, công nhân thủ công, công nhân công xưởng… để chỉ công nhân làm việc trong các ngành khác nhau và ở những giai đoạn phát triển khác nhau của nền công nghiệp Như vậy, giai cấp công nhân bao gồm cả những người trực tiếp hoặc gián tiếp tham gia vào quy trình sản xuất công nghiệp; và người làm dịch vụ cho sản xuất công nghiệp Nhưng cần lưu ý rằng, đây là những người lao động làm việc trong môi trường công nghiệp, theo phương thức lao động công nghiệp Thành phần công nhân gồm có những người thợ chính, những người giúp việc (phục vụ ở bên ngoài) và tầng lớp công nhân cao cấp (“công nhân cổ cồn” hay “công nhân áo trắng”) gồm những kỹ sư, kỹ thuật viên, có tri thức khoa học đứng ngoài dây chuyền sản xuất Sự khác nhau đó của giai cấp công nhân chính là những cơ sở của quá trình biến đổi giai cấp công nhân Do đó, dù cho C.Mác và Ph.Ăngghen có sử dụng nhiều thuật ngữ khác nhau để chỉ giai cấp công nhân thì trong phạm vi phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa cũng chỉ có hai tiêu chí để xác định giai cấp công nhân:
Thứ nhất, về phương thức lao động của giai cấp công nhân
Giai cấp công nhân hiện đại bao gồm những người sử dụng công cụ sản xuất công nghiệp tiên tiến và xã hội hóa cao Điểm khác biệt cơ bản giữa công nhân hiện đại và thợ thủ công thời trung cổ nằm ở việc công nhân trong công xưởng phục vụ máy móc, trong khi thợ thủ công sử dụng công cụ của riêng họ C.Mác và Ph.Ăngghen đã chỉ ra rằng, trong môi trường công nghiệp, vai trò của công nhân đã thay đổi đáng kể so với các nghề thủ công truyền thống.
Sự phát triển mạnh mẽ của nền sản xuất đại công nghiệp và sự gia tăng của máy móc đã dẫn đến năng suất cao, khiến nhiều thợ thủ công bị thất nghiệp và nông dân mất việc làm Hệ quả là họ buộc phải gia nhập lực lượng công nhân, như đã được C.Mác và Ph.Ăngghen phân tích.
Tất cả các giai cấp khác đều suy tàn cùng với sự phát triển của đại công nghiệp, trong khi giai cấp vô sản lại là sản phẩm của chính nền đại công nghiệp C.Mác và Ph.Ăngghen nhấn mạnh tầm quan trọng của người công nhân hiện đại, coi họ là hạt nhân của giai cấp công nhân trong bối cảnh công nghiệp hóa Họ ví von công nhân như một phát minh của thời đại mới, tương tự như máy móc, và khẳng định rằng công nhân Anh là đại diện tiêu biểu cho nền công nghiệp hiện đại.
Thứ hai, về vị trí của giai cấp công nhân trong quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa
Trong quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa, giai cấp công nhân bao gồm những người lao động không sở hữu tư liệu sản xuất, buộc phải bán sức lao động cho nhà tư bản để sinh tồn và phát triển Họ trở thành đối tượng bị bóc lột giá trị thặng dư, trong khi vẫn giữ vị trí là những người lao động tự do C.Mác và Ph.Ăngghen nhấn mạnh tiêu chí này, xác định giai cấp công nhân là giai cấp vô sản, đóng vai trò là lực lượng đối kháng với giai cấp tư sản Trong tác phẩm "Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản", họ đã chỉ rõ điều này.
Giai cấp tư sản, hay tư bản, phát triển song song với giai cấp vô sản, tức giai cấp công nhân hiện đại, những người chỉ có thể tồn tại bằng cách kiếm việc làm Công nhân buộc phải bán sức lao động của mình để sống, trở thành hàng hóa trên thị trường và phải chịu đựng mọi biến động của cạnh tranh cũng như sự thay đổi của thị trường.
Dựa trên hai tiêu chí đã nêu, trong tác phẩm "Những nguyên lý của chủ nghĩa cộng sản", Ph Ăngghen định nghĩa giai cấp công nhân như một tầng lớp xã hội đặc biệt.
Giai cấp vô sản là một tầng lớp xã hội sống chủ yếu bằng việc bán sức lao động, không phụ thuộc vào lợi nhuận từ tư bản Hạnh phúc và khổ đau của họ hoàn toàn phụ thuộc vào nhu cầu lao động và tình hình kinh tế, cũng như sự cạnh tranh không ngừng Nói chung, giai cấp vô sản đại diện cho lực lượng lao động trong thế kỷ XIX.
Trong thời đại đế quốc chủ nghĩa, V.I Lênin đã phát triển và bổ sung quan niệm của C.Mác và Ph.Ăngghen về giai cấp công nhân dựa trên thực tiễn xây dựng chủ nghĩa xã hội ở Nga Xô-viết Sau cuộc cách mạng vô sản, giai cấp công nhân đã thoát khỏi sự thống trị và bóc lột của nhà tư bản, trở thành giai cấp cầm quyền và lãnh đạo trong quá trình cải tạo xã hội cũ, xây dựng xã hội mới Họ đã trở thành giai cấp chủ đạo trong nền kinh tế quốc dân, với toàn bộ tư liệu sản xuất được công hữu hóa, giai cấp công nhân chính thức là người làm chủ tư liệu sản xuất.
Các nhà lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin thống nhất quan điểm rằng giai cấp vô sản hay giai cấp công nhân được hình thành từ nền đại công nghiệp Họ là những người trực tiếp hoặc gián tiếp điều hành các công cụ sản xuất công nghiệp, và sự phát triển của họ gắn liền với sự phát triển của nền công nghiệp hiện đại.
C.Mác và Ph.Ăngghen đã chỉ ra sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân là thủ tiêu chế độ tư bản và giải phóng toàn nhân loại, đồng thời xây dựng xã hội mới - xã hội chủ nghĩa và cộng sản chủ nghĩa Sứ mệnh này diễn ra qua hai bước: trước tiên, giai cấp vô sản chiếm quyền lực nhà nước và biến tư liệu sản xuất thành sở hữu nhà nước, sau đó liên minh với nông dân và nhân dân lao động để xây dựng chủ nghĩa xã hội Hai bước này không thể tách rời, vì nếu không thực hiện bước đầu tiên, giai cấp công nhân sẽ không thể hoàn thành bước thứ hai, vốn là bước quan trọng nhất Để hoàn thành sứ mệnh lịch sử, giai cấp công nhân cần tập hợp các tầng lớp nhân dân lao động, đặc biệt là nông dân, để tiến hành cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa, xóa bỏ xã hội cũ và xây dựng xã hội mới trong mọi lĩnh vực Quá trình này là một hành trình lâu dài, khó khăn và phức tạp.
Về khái niệm giai cấp công nhân hiện nay
Sau C.Mác, Ph.Ăngghen và V.I.Lênin, lịch sử thế giới hiện đại đã có những bước phát triển nhanh chóng và mạnh mẽ, đặc biệt trong lĩnh vực khoa học, kỹ thuật và công nghệ Những tiến bộ này không chỉ nâng cao tri thức khoa học mà còn cải thiện tổ chức sản xuất hiện đại, dẫn đến sự thay đổi rõ rệt trong giai cấp công nhân hiện đại.
Trong thế kỷ XIX, công nhân chủ yếu làm việc trong các ngành cơ khí và lao động chân tay, nhưng hiện nay, một bộ phận công nhân đã xuất hiện trong nền công nghiệp tự động hóa, nhờ vào sự áp dụng công nghệ thông tin vào sản xuất Dù trình độ tri thức có thay đổi, bản chất của giai cấp công nhân trong chủ nghĩa tư bản vẫn không thay đổi, họ vẫn là giai cấp làm thuê cho giai cấp tư sản trong hoạt động sản xuất công nghiệp.
Trong bối cảnh đời sống hiện nay, công nhân ở các nước tư bản phát triển đã có những thay đổi đáng kể, không còn là những người vô sản hoàn toàn với hai bàn tay trắng Một bộ phận công nhân đã sở hữu một số tư liệu sản xuất phụ và cổ phần tại xí nghiệp Tuy nhiên, tỷ lệ cổ phần và tư liệu sản xuất mà công nhân nắm giữ vẫn rất nhỏ, trong khi phần lớn vẫn thuộc về các nhà tư bản lớn Giai cấp công nhân chủ yếu vẫn không có tư liệu sản xuất và phải bán sức lao động cho nhà tư bản, dẫn đến sự tập trung tài sản và của cải trong tay các nhà tư bản, làm gia tăng chênh lệch giàu nghèo và phân hóa giai cấp trong xã hội.
VAI TRÕ VÀ NỘI DUNG CỦA MỐI QUAN HỆ GIỮA GIAI CẤP CÔNG NHÂN VÀ
VÀ GIAI CẤP NÔNG DÂN VIỆT NAM TRONG QUÁ TRÌNH CÔNG NGHIỆP HÓA, HIỆN ĐẠI HÓA
1.2.1 Công nghiệp hóa, hiện đại hóa và vai trò của mối quan hệ giữa giai cấp công nhân và giai cấp nông dân Việt Nam trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa
- Công nghiệp hóa, hiện đại hóa và đặc điểm của công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Việt Nam hiện nay
Cuộc cách mạng công nghiệp bắt đầu ở Anh vào năm 1640 và lan rộng ra Tây Âu, dẫn đến sự chuyển đổi từ lao động thủ công sang lao động bằng máy móc vào giữa thế kỷ XIX Công nghiệp hóa là quá trình này, và khái niệm về nó đã thay đổi theo sự phát triển của sản xuất xã hội và khoa học - công nghệ Việc hiểu đúng khái niệm công nghiệp hóa trong từng giai đoạn phát triển là rất quan trọng về lý luận và thực tiễn Dựa trên tri thức văn minh và kinh nghiệm lịch sử từ các nước đi trước, Đảng ta đã xác định rằng đường lối công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong thời kỳ đổi mới từ năm 1991 là một cuộc cách mạng toàn diện và sâu sắc trong mọi lĩnh vực kinh tế - xã hội, như đã nêu trong Nghị quyết Hội nghị Trung ương 7 khóa VII (1994).
Công nghiệp hóa, hiện đại hóa là quá trình chuyển đổi toàn diện các hoạt động sản xuất, dịch vụ và quản lý kinh tế - xã hội, từ lao động thủ công sang việc áp dụng công nghệ và phương pháp tiên tiến Quá trình này dựa trên sự phát triển của ngành công nghiệp và tiến bộ khoa học - công nghệ, nhằm nâng cao năng suất lao động xã hội.
Mục tiêu của đường lối công nghiệp hóa, hiện đại hóa được Đại hội lần VIII của Đảng xác định:
Xây dựng Việt Nam thành một nước công nghiệp hiện đại với cơ sở vật chất - kỹ thuật tiên tiến, cơ cấu kinh tế hợp lý và quan hệ sản xuất tiến bộ, phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất Mục tiêu là nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân, đảm bảo quốc phòng và an ninh vững chắc, hướng tới một xã hội công bằng và văn minh Đến năm 2020, nỗ lực phấn đấu để Việt Nam cơ bản trở thành một nước công nghiệp Đại hội Đảng lần IX đã có những bước tiến mới trong nhận thức và lý luận về công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập kinh tế quốc tế.
Đảng xác định mục tiêu đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và phát triển kinh tế tri thức nhằm đưa Việt Nam trở thành một nước công nghiệp hiện đại vào năm 2020 Đại hội XI nhấn mạnh sự kết hợp giữa công nghiệp hóa, hiện đại hóa với phát triển kinh tế tri thức và bảo vệ tài nguyên, môi trường, đồng thời xây dựng cơ cấu kinh tế hợp lý, hiện đại, hiệu quả và bền vững, gắn kết chặt chẽ giữa công nghiệp, nông nghiệp và dịch vụ.
Đại hội XII của Đảng đã chỉ ra rằng nhiều chỉ tiêu trong mục tiêu phấn đấu để đến năm 2020 nước ta trở thành nước công nghiệp hiện đại không đạt được Do đó, trong giai đoạn 2016-2020, cần tiếp tục đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, đặc biệt chú trọng vào nông nghiệp và nông thôn, nhằm phát triển nhanh và bền vững Đại hội xác định rằng việc thực hiện mô hình công nghiệp hóa, hiện đại hóa cần gắn liền với phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế, lấy khoa học, công nghệ, tri thức và nguồn nhân lực chất lượng cao làm động lực chính.
Cùng với sự phát triển của cuộc cách mạng khoa học - công nghệ, sự biến động của nền kinh tế toàn cầu và bối cảnh lịch sử cụ thể của đất nước, công nghiệp hóa tại Việt Nam hiện nay có những đặc điểm nổi bật.
Công nghiệp hóa cần phải gắn liền với hiện đại hóa và phát triển kinh tế tri thức, đặc biệt trong bối cảnh cuộc cách mạng khoa học - công nghệ 4.0 đang diễn ra trên toàn cầu Nhiều quốc gia phát triển đã chuyển từ kinh tế công nghiệp sang kinh tế tri thức, vì vậy Việt Nam cần tận dụng những thành tựu này để hiện đại hóa các ngành nghề và lĩnh vực có tiềm năng phát triển Điều này bao gồm việc nâng cao trình độ học vấn và tay nghề cho người lao động, từng bước trí thức hóa đội ngũ công nhân.
Công nghiệp hóa phải hướng tới mục tiêu độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội, đặc biệt quan trọng đối với các nước đang phát triển Mỗi quốc gia có điều kiện thực tiễn khác nhau, do đó mục tiêu và tính chất công nghiệp hóa cũng sẽ khác biệt Tại Việt Nam, với xuất phát điểm là một nước nông nghiệp lạc hậu và chịu nhiều ảnh hưởng từ chiến tranh, quá trình công nghiệp hóa cần xây dựng cơ sở vật chất - kỹ thuật cho chủ nghĩa xã hội, bảo vệ độc lập dân tộc, và kiên định theo con đường mà Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đảng và nhân dân đã lựa chọn.
Công nghiệp hóa, hiện đại hóa cần gắn liền với phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, khác với giai đoạn trước đổi mới khi thực hiện theo cơ chế kế hoạch hóa tập trung Trong thời kỳ đổi mới, công nghiệp hóa, hiện đại hóa diễn ra trong nền kinh tế thị trường đa thành phần, với sự tham gia của toàn dân và mọi thành phần kinh tế Kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo trong quá trình này, nhưng việc thực hiện phải dựa trên cơ chế thị trường, không chỉ là trách nhiệm của Nhà nước.
Công nghiệp hóa và hiện đại hóa nền kinh tế Việt Nam hiện nay diễn ra trong bối cảnh toàn cầu hóa, đòi hỏi sự hội nhập kinh tế quốc tế Điều này không chỉ giúp thu hút nguồn vốn đầu tư nước ngoài mà còn mang lại công nghệ hiện đại và kinh nghiệm quản lý từ các nước tiên tiến Qua đó, Việt Nam có cơ hội khai thác thị trường thế giới để tiêu thụ các sản phẩm có lợi thế cạnh tranh của mình.
Đảng ta nhấn mạnh rằng để thực hiện thành công công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, cần thiết phải gắn kết chặt chẽ giữa giai cấp công nhân và giai cấp nông dân Đây là một nhiệm vụ cấp bách và lâu dài, có vai trò quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế và xã hội của đất nước.
- Vai trò của mối quan hệ giữa giai cấp công nhân và giai cấp nông dân Việt Nam trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa
Trong mối quan hệ giữa giai cấp công nhân và giai cấp nông dân Việt Nam, Đảng xác định giai cấp công nhân là lực lượng tiên phong trong công nghiệp hóa, hiện đại hóa và là nòng cốt trong khối liên minh công - nông - trí thức Việc xây dựng giai cấp công nhân ngày càng vững mạnh về số lượng, chất lượng, bản lĩnh chính trị, trình độ học vấn và chuyên môn là nhiệm vụ quan trọng và cấp bách của Đảng, Nhà nước, hệ thống chính trị và toàn xã hội.
Mục tiêu xây dựng giai cấp công nhân đến năm 2020 là phát triển mạnh mẽ, có ý thức giai cấp và bản lĩnh chính trị vững vàng, đồng thời thể hiện tinh hoa văn hóa dân tộc và tinh thần yêu nước, yêu chủ nghĩa xã hội Giai cấp công nhân cần nhạy bén và vững vàng trước những biến động của tình hình thế giới cũng như trong nước, thể hiện sự đoàn kết dân tộc và hợp tác quốc tế, thực hiện sứ mệnh lãnh đạo cách mạng qua Đảng Cộng sản Việt Nam Đối với giai cấp nông dân, Nghị quyết số 26-NQ/TW đã xác định mục tiêu nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của cư dân nông thôn, tạo sự chuyển biến nhanh chóng ở các vùng khó khăn, và đào tạo nông dân có trình độ sản xuất ngang bằng với các nước tiên tiến, đồng thời giữ vai trò làm chủ trong xây dựng nông thôn mới.
Trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, giai cấp công nhân và nông dân Việt Nam đang gặp nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến mối quan hệ giữa họ Một bộ phận công nhân và nông dân chậm thay đổi, không nỗ lực vươn lên làm giàu hợp pháp, và thụ động trong việc nâng cao tay nghề Sự chuyển dịch từ nông nghiệp sang các ngành phi nông nghiệp làm giảm số hộ nông dân sản xuất, dẫn đến cạnh tranh lao động và việc làm, làm rạn nứt tính liên kết giữa hai giai cấp Hơn nữa, sự hỗ trợ từ ngành công nghiệp, đặc biệt là chế biến nông sản và khoa học công nghệ, chưa đủ chặt chẽ, khiến hiệu quả sản xuất nông nghiệp hạn chế và đời sống nông dân gặp nhiều khó khăn.
