Tính cấp thiết của đề tài
Vào tháng 4/2018, vụ bê bối của Facebook liên quan đến việc rò rỉ thông tin cá nhân của hơn 50 triệu người dùng đã gây chấn động thị trường công nghệ, với dữ liệu bị thu thập và sử dụng cho mục đích thương mại và chính trị, ảnh hưởng đến cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ năm 2016 Đến tháng 11/2018, tổ chức Privacy International đã cáo buộc các công ty môi giới dữ liệu như Acxiom, Oracle, Experian, Equifax cùng các công ty quảng cáo như Criteo, Quantcast và Tapad vì mua bán dữ liệu khách hàng mà không có nền tảng pháp lý hợp lệ.
Rò rỉ thông tin khách hàng không chỉ xảy ra trên thế giới mà cũng đang gia tăng tại Việt Nam Vào ngày 10/11/2018, dữ liệu khách hàng của Thế Giới Di Động và Con Cưng đã bị công bố trên diễn đàn Raid Forums Những vụ việc này có thể tiếp tục xảy ra với nhiều thương hiệu lớn khác đang bị đe dọa.
Người dùng các ứng dụng như Google và Facebook trên thiết bị di động thường cảm thấy bị theo dõi và lo ngại về việc thông tin cá nhân của họ bị thu thập liên tục Họ cũng thường xuyên gặp phải quấy rối từ tin nhắn và thư rác quảng cáo, cùng với nguy cơ mất tiền do các ứng dụng lừa đảo hoặc tài khoản bị khóa đột ngột bởi nhà cung cấp.
1 Thông tin được tổng hợp từ Trang báo điện tử BBC, web: https://www.bbc.com/news/topics/c81zyn0888lt/facebook-cambridge-analytica-data-breach, truy cập ngày 27/11/2018
2 David Mayer, Privacy Activists Take On Oracle and Equifax Over Shadowy Profiling, Fortune, 8 November 2018, web: http://fortune.com/2018/11/08/privacy-international-oracle-acxiom/, truy cập ngày 27/11/2018
Sau sự cố rò rỉ dữ liệu tại Thế Giới Di Động, giờ đây đến lượt Con Cưng cũng bị lộ thông tin nhân viên, điều này gióng lên hồi chuông cảnh báo về sự an toàn thông tin mà người dùng vẫn thường hoài nghi Người dùng không chỉ bị lợi dụng thông tin cá nhân mà còn thường xuyên đối mặt với việc xâm phạm quyền tài sản trong các giao dịch điện tử, đặc biệt là khi tài sản ảo chưa được pháp luật nhiều nước công nhận và bảo vệ.
Nhiều ý tưởng và giải pháp pháp lý đã được đề xuất, trong đó có việc yêu cầu doanh nghiệp xin phép người dùng trước khi thu thập dữ liệu, phải có sự đồng ý rõ ràng và thông báo mục đích thu thập dữ liệu, cũng như việc có chia sẻ với bên thứ ba hay không, theo quy định của Luật Bảo vệ Dữ liệu Chung (GDPR) của Anh và EU Tuy nhiên, giải pháp này vẫn gây tranh cãi do đặc thù của giao dịch mạng ảnh hưởng đến hiệu quả pháp luật, đặc biệt là trong việc cân bằng quyền lợi giữa nhà phát triển và người dùng Đồng thời, doanh nghiệp vẫn có quyền truy cập và bán dữ liệu cho bên thứ ba với sự cho phép của khách hàng, mà người dùng có thể không hề hay biết do sự bất cẩn trong các hợp đồng điện tử.
Hợp đồng cấp quyền người dùng cuối (EULA) đang trở thành một vấn đề nghiêm trọng trong lĩnh vực công nghệ, đặc biệt khi chúng là loại hợp đồng điện tử phổ biến nhất hiện nay EULA thường được áp dụng trong các giao dịch liên quan đến phần mềm và ứng dụng di động do các tác giả hoặc công ty phát triển phần mềm sở hữu Sự gia tăng nhanh chóng trong số lượng EULA được ký kết là do nhu cầu sử dụng và tải xuống các chương trình, buộc người dùng phải đồng ý thông qua việc nhấn vào nút “Yes”.
4 Xem tóm tắt và toàn văn của GDPR tại trang thông tin của Intersoft Consulting, web: https://gdpr- info.eu/
Mặc dù "Tôi đồng ý" trên màn hình giao diện rất phổ biến, nhưng các quy định về hợp đồng cấp quyền người dùng cuối vẫn chưa rõ ràng Điều này dẫn đến việc thiếu công cụ để ngăn chặn lạm dụng từ các nhà cung cấp phần mềm đối với người dùng, thông qua những điều khoản hợp đồng không công bằng mà người dùng đã chấp nhận.
Trong bối cảnh phát triển đa dạng của hợp đồng điện tử, EULA đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ quyền lợi người dùng EULA là cửa ngõ đầu tiên giúp người dùng tiếp cận phần mềm và ứng dụng, ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống của họ Vì vậy, tác giả chọn nghiên cứu “Bảo vệ quyền của người dùng trong hợp đồng cấp quyền người dùng cuối” cho luận án tiến sĩ Nghiên cứu không chỉ chỉ ra khả năng lạm dụng quyền lợi của người tiêu dùng mà còn phân tích bản chất pháp lý của EULA dựa trên lý thuyết hợp đồng hiện đại và cổ điển, từ đó đề xuất các biện pháp pháp lý nhằm bảo vệ quyền lợi cho bên yếu thế trong EULA.
Mục tiêu nghiên cứu
Nghiên cứu này nhằm làm rõ bản chất của EULA và các vấn đề liên quan đến việc ký kết, thực hiện và giải quyết tranh chấp trong các hợp đồng điện tử Tác giả tập trung vào việc xác định bản chất của EULA để đề xuất các phương thức ứng xử phù hợp, từ đó giúp giải quyết các tranh cãi xung quanh loại hợp đồng này Mục tiêu cuối cùng là nâng cao hiểu biết và quản lý hiệu quả các hợp đồng EULA trong môi trường số.
Nghiên cứu của Gamarello và Winn, Bix chỉ ra rằng việc tìm kiếm giải pháp pháp lý hiệu quả là cần thiết để đảm bảo nguyên tắc tự do, bình đẳng và bảo vệ bên yếu thế trong quan hệ hợp đồng giữa người dùng và nhà cung cấp phần mềm trong EULA Luận án xác định các câu hỏi nghiên cứu chính và phân tích chúng để giải quyết vấn đề, sử dụng dữ liệu thứ cấp để hỗ trợ Kết quả nghiên cứu hy vọng sẽ góp phần tạo ra một môi trường pháp lý minh bạch và công bằng hơn cho giao dịch trực tuyến, đồng thời là tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tương lai về thương mại điện tử.
Câu hỏi nghiên cứu
Để đạt được mục tiêu nghiên cứu, tác giả xác định câu hỏi chính của luận án là: “Giải pháp pháp lý nào bảo vệ quyền lợi của người dùng trong giao kết EULA?” Để trả lời câu hỏi này, tác giả phân loại nội dung nghiên cứu và đặt ra ba câu hỏi phụ, nhằm tìm ra giải pháp, và các câu hỏi này sẽ được giải quyết trong các chương của luận án.
Các câu hỏi nghiên cứu cụ thể như sau:
(1) Bản chất của hợp đồng cấp quyền người dùng cuối (EULA) là gì?
Trong nghiên cứu về EULA, nhiều quan điểm tranh cãi tồn tại trên các diễn đàn pháp luật, chủ yếu xoay quanh bản chất của loại thỏa thuận này Nhiều ý kiến chỉ công nhận EULA dưới hình thức văn bản, tương tự như các hợp đồng truyền thống, mà không xem xét đến bối cảnh giao kết đặc thù giữa người bán và người mua Bối cảnh này thường thiếu thông tin và mang tính phi ranh giới, dẫn đến những khó khăn trong việc giải quyết vấn đề pháp lý Ngoài ra, các nhà nghiên cứu cũng có quan điểm khác nhau về quyền của bên cấp quyền và người dùng Một số xem EULA như một dạng cấp phép, trong khi những người khác cho rằng nó cần được coi như một hợp đồng với khả năng ràng buộc trách nhiệm Việc xác định EULA là hợp đồng gia nhập hay hợp đồng theo mẫu có vai trò quan trọng trong việc bảo vệ quyền lợi của người dùng và cách thức Tòa án xử lý các vụ kiện liên quan đến EULA Tác giả sẽ giải đáp các câu hỏi nghiên cứu liên quan để làm rõ bản chất của hợp đồng này.
- EULA là một giấy phép hay là một hợp đồng?
- Đối tượng của EULA là gì?
- Tính chất đặc trưng của EULA là gì?
- Hiệu lực và chế tài vi phạm trong EULA được quy định và đảm bảo thực hiện như thế nào?
(2) Những rủi ro của người dùng khi giao kết các EULA?
Câu hỏi nghiên cứu thứ hai tập trung vào việc xác định các rủi ro pháp lý mà người dùng có thể gặp phải khi tham gia vào các giao dịch liên quan đến EULA Nghiên cứu chỉ giới hạn ở EULA, không bao gồm các loại hợp đồng điện tử khác, vì tác giả cho rằng người dùng đối mặt với nguy cơ vi phạm quyền lợi cao hơn so với các hợp đồng điện tử thông thường Hai yếu tố chính liên quan đến việc xâm phạm quyền lợi sẽ được phân tích chi tiết trong nghiên cứu này.
6 Michael Terasaki, Do End User License Agreements Bind Normal People?, 41 W St U L Rev
Năm 2013, vấn đề chính liên quan đến việc xâm phạm quyền tài sản và quyền nhân thân của người tiêu dùng trong suốt quá trình hợp đồng có hiệu lực, cũng như sau khi hợp đồng kết thúc.
Phần thứ hai của luận án sẽ tập trung vào việc phân tích và đánh giá các vụ việc thực tế thông qua kết quả nghiên cứu thống kê, nhằm phát hiện và giải đáp câu hỏi nghiên cứu Tác giả sẽ nhấn mạnh và giải quyết các câu hỏi liên quan trong quá trình nhận diện rủi ro của EULA.
- Các quyền nào của người dùng cần được bảo vệ trong các EULA?
- Giới hạn trách nhiệm hiện tại của nhà phát triển phần mềm được quy định như thế nào trong các EULA?
- Thực tiễn bảo vệ quyền của người dùng đang ở mức độ nào qua thái độ của Tòa án và nhà làm luật?
(3) Những biện pháp quản trị rủi ro có thể được áp dụng để bảo vệ quyền lợi người dùng trong EULA?
Quan hệ hợp đồng yêu cầu tuân thủ các nguyên tắc tự do tự nguyện và bình đẳng trong giao kết và thực hiện Tuy nhiên, các nguyên tắc này cần được áp dụng linh hoạt để tối ưu hóa hiệu quả Mục tiêu chính của nghiên cứu là tìm ra giải pháp pháp lý cân bằng lợi ích giữa người tiêu dùng và nhà cung cấp phần mềm trong quan hệ EULA Vấn đề không chỉ nằm ở việc bảo vệ quyền lợi người dùng mà còn hướng đến việc tạo ra môi trường thuận lợi cho các nhà phát triển và chủ sở hữu trí tuệ, khuyến khích sự sáng tạo và phát triển tài sản trí tuệ liên quan đến EULA.
Câu hỏi này sẽ được giải đáp sau mỗi vấn đề được nêu ra ở chương 2 và chương 3 của luận án.
Phương pháp nghiên cứu
Tác giả sử dụng những phương pháp nghiên cứu sau trong luận án:
Phương pháp nghiên cứu lý thuyết luật học (doctrial study research) được áp dụng để làm sáng tỏ các vấn đề lý luận và pháp lý liên quan đến hợp đồng điện tử, EULA, và các quyền tài sản thuộc EULA Phương pháp này thông qua việc phân tích các cơ sở lý luận và quy định pháp luật hiện hành nhằm cung cấp cái nhìn sâu sắc về các vấn đề thực tiễn Kết quả nghiên cứu lý thuyết sẽ tạo nền tảng cho việc giải thích các vấn đề đã được nhận diện và là cơ sở để đề xuất các giải pháp trong luận án.
Phương pháp nghiên cứu lịch sử được áp dụng để đánh giá hiệu quả của các quy định và chính sách pháp luật liên quan đến các EULA trong từng giai đoạn phát triển của thị trường Qua đó, phương pháp này giúp nhận diện các vấn đề hiện tại, làm cơ sở cho việc đánh giá pháp luật hiện hành và tìm kiếm các giải pháp pháp lý phù hợp với các vấn đề nêu ra trong luận án.
Phương pháp nghiên cứu so sánh được áp dụng để làm rõ sự tương đồng và khác biệt giữa pháp luật các quốc gia và pháp luật quốc tế liên quan đến hiệu lực của hợp đồng điện tử và giá trị của EULA trong quan hệ tài sản và hợp đồng Nghiên cứu này giúp đánh giá những thiếu sót của pháp luật hiện hành tại Việt Nam và tìm kiếm các giải pháp hoặc quy định hiệu quả hơn Để thực hiện, nghiên cứu lựa chọn một số quốc gia tiêu biểu, bao gồm Mỹ và Anh Quốc theo hệ thống thông luật, cùng với Liên minh Châu Âu, Pháp, Nhật Bản, Hàn Quốc và Trung Quốc theo hệ thống luật thành văn.
Phương pháp nghiên cứu định tính sử dụng số liệu thống kê thứ cấp và kết quả khảo sát từ các tổ chức đã công bố, nhằm đánh giá thái độ và phản ứng của người dùng đối với việc ký kết các UELA Qua đó, nghiên cứu đưa ra những đánh giá định tính về hiệu quả của các quy định pháp luật hiện hành liên quan đến EULA, từ đó đề xuất các giải pháp hiệu quả hơn để bảo vệ quyền lợi của người dùng trong các giao dịch EULA trong tương lai.
Phương pháp phân tích tổng hợp là phương pháp chính được áp dụng trong luận án, nhằm phân tích các lý thuyết, học thuyết pháp lý và kinh tế, cùng với tài liệu và nghiên cứu liên quan trong và ngoài nước Phương pháp này giúp nhận thức và khai thác các khía cạnh khác nhau của lý thuyết thông qua việc phân tích các mặt, bộ phận và mối quan hệ theo lịch sử thời gian, từ đó chọn lọc thông tin cần thiết phục vụ cho nội dung của luận án.
Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án
Luận án này nghiên cứu các quan điểm về bản chất của EULA, từ đó cung cấp cơ sở lý luận bổ sung cho các nghiên cứu về hợp đồng điện tử và giao dịch phần mềm.
Luận án đề xuất các phương pháp cụ thể cho pháp luật Việt Nam nhằm bảo vệ thông tin cá nhân của người dùng và quản lý tài sản ảo Đồng thời, cần bổ sung và điều chỉnh các quy định liên quan đến giao dịch điện tử để bảo vệ quyền lợi của người dùng trong các giao dịch này.
Bố cục luận án
Từ những mục tiêu trên, tác giả phân chia luận án thành 4 chương với bố cục như sau:
Chương 1: Tổng quan nghiên cứu về bảo vệ người dùng trong hợp đồng cấp quyền người dùng cuối
Chương 2: Khái quát chung về hợp đồng điện tử và hợp đồng cấp quyền người dùng cuối
Chương 3: Quyền của người dùng trong các giao dịch liên quan đến hợp đồng cấp quyền người dùng cuối.
TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ BẢO VỆ NGƯỜI DÙNG
Tổng quan tình hình nghiên cứu
Sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin toàn cầu đã biến thương mại điện tử và hợp đồng điện tử thành lĩnh vực nghiên cứu hấp dẫn cho các chuyên gia trong công nghệ thông tin, kinh tế học và luật học Các luật gia đánh giá hợp đồng điện tử như một công cụ quan trọng để đảm bảo các giao dịch trực tuyến mang lại lợi ích thực tế cho cuộc sống Để tối ưu hóa hiệu quả của hợp đồng điện tử và giảm thiểu rủi ro trong giao dịch, cần thiết phải có khung pháp lý chặt chẽ và hợp lý nhằm hỗ trợ sự phát triển của thương mại điện tử trên toàn cầu.
Xu hướng nghiên cứu hợp đồng điện tử đã xuất hiện từ lâu, nhưng việc xác định và phân loại các dạng phổ biến của hợp đồng này, đặc biệt là hợp đồng cấp quyền người dùng cuối (End-users License Agreement - EULA), vẫn còn nhiều điều cần làm rõ.
EULA, hay Thỏa thuận người dùng cuối, chỉ mới thu hút sự chú ý từ những năm 2000 đến nay Đặc biệt, sau khi tiến hành khảo sát, tác giả nhận thấy chưa có nghiên cứu bài bản nào về EULA được thực hiện tại Việt Nam.
Trong phần này, tác giả sẽ trình bày tổng quan về tình hình nghiên cứu liên quan bằng cách phân chia thành các nội dung pháp lý chủ yếu Các công trình đã được công bố sẽ được giới thiệu theo thứ tự thời gian từ trước đến sau, nhằm giúp độc giả có cái nhìn rõ ràng và dễ hiểu về vấn đề.
1.1.1 Các công trình liên quan đến hợp đồng điện tử
Từ những năm 90 của thế kỷ XX, nghiên cứu về giao kết hợp đồng qua internet đã bắt đầu thu hút sự chú ý của các nhà luật học, đặc biệt là nghiên cứu "Giao kết hợp đồng trong không gian máy tính" của Dodd và Hernandez vào năm 1998 Nghiên cứu này chỉ ra rằng ký kết hợp đồng điện tử chủ yếu liên quan đến phương pháp và kỹ thuật, không bị ảnh hưởng nhiều bởi lý luận hợp đồng truyền thống Bài viết đã phân tích sâu về tính hiệu lực của hợp đồng điện tử, các điều kiện pháp lý cần thiết, và năm vấn đề cốt lõi trong ký kết và thực hiện hợp đồng Tuy nhiên, các tác giả chưa xem xét đầy đủ những đặc trưng riêng biệt của hợp đồng điện tử so với hợp đồng thông thường.
Bài viết tập trung vào các vấn đề liên quan đến thời điểm có hiệu lực của đề nghị giao kết, chấp nhận giao kết và hợp đồng, cũng như sự chênh lệch quyền và nghĩa vụ của các bên trong giao dịch điện tử Mặc dù kết quả nghiên cứu đã cũ, nhưng chúng vẫn có giá trị trong luận án này, đóng vai trò là nền tảng lý luận để phân tích mối quan hệ giữa hợp đồng điện tử và các nguyên tắc hợp đồng cổ điển, từ đó bổ sung cho việc xác định bản chất của các UELA.
7 Dodd, Jeff C and James A Hernandez, "Contracting In Cyberspace" Computer Law Review and Technology Journal, Vol., No., 1998
Theo sau đó, các nghiên cứu của Donnie L Kidd & William H Daughtrey
Nghiên cứu của 8 và Micheal Gisler, Stanoevska-Slabeva, & Greunz (2000) đã khởi động một cuộc khảo sát nghiêm túc về lý luận hợp đồng điện tử từ góc nhìn pháp lý, xác định các khái niệm cơ bản và quy trình giao kết hợp đồng điện tử Các tác giả đã phân tích mối quan hệ giữa lý luận hợp đồng cổ điển và hợp đồng điện tử, nhấn mạnh sự cần thiết phải điều chỉnh lý luận hợp đồng để phù hợp với các phương thức giao dịch hiện đại đang phát triển Mặc dù nghiên cứu còn hạn chế khi chưa phân tích sâu về đặc tính và sự khác biệt của hợp đồng điện tử, cũng như chưa dự đoán được các rủi ro tiềm ẩn, nhưng các kết quả vẫn có giá trị làm nền tảng cho các phân tích sâu hơn về hợp đồng điện tử trong nghiên cứu này.
Bước vào thế kỷ XXI, mạng thông tin toàn cầu đã bắt đầu ảnh hưởng mạnh mẽ đến cách con người giao tiếp, sinh hoạt, làm việc và giao thương Các công ty lớn nhận ra lợi ích của giao dịch điện tử, biến nó thành công cụ hỗ trợ quan trọng cho hoạt động kinh doanh Sự phát triển của hợp đồng điện tử đi kèm với các chương trình máy tính, đặc biệt là các ứng dụng liên quan đến thư điện tử, đã thúc đẩy hiệu quả trong giao dịch thương mại.
8 Donnie L Kidd, Jr and Jr William H Daughtrey, "Adapting Contract Law to Accommodate Electronic Contracts: Overview and Suggestions " Rutgers Computer and Technology Law Journal Vol., No., 2000
9 Gisler, Michael, Katarina Stanoevska-Slabeva, and Markus Greunz, Legal Aspects of Electronic Contracts, in Dynamic Business-to-Business Service Outsourcing (IDSO'00), Stockholm 2000
Bài báo của tác giả Stern, J E năm 2001 đã giới thiệu chi tiết về các loại chữ ký điện tử và các yếu tố cần thiết để xác nhận giao dịch điện tử theo Luật thương mại Hoa Kỳ Nghiên cứu này cung cấp các mô hình quản lý chữ ký điện tử nhằm giảm thiểu rủi ro vi phạm hợp đồng, đồng thời nhấn mạnh quyền lợi của người tiêu dùng trong các giao dịch điện tử liên quan đến mua bán hàng hóa trực tuyến Tuy nhiên, bài báo chỉ tập trung vào phân tích các yếu tố kỹ thuật của chữ ký điện tử đã đăng ký, không đề cập đến khía cạnh pháp lý của chữ ký điện tử thông thường, và chỉ áp dụng trong bối cảnh hợp đồng đã ký kết mà không xem xét quá trình thương lượng và các lỗi có thể xảy ra trong quá trình giao kết.
Bài viết này nhằm tham khảo các vấn đề liên quan đến giá trị pháp lý của chữ ký điện tử, đặc biệt là quyền lợi của người mua trong các hợp đồng mua hàng hóa trực tuyến.
Nghiên cứu năm 2008 của Wright, C.S đã xem xét khía cạnh pháp lý của hợp đồng điện tử, tập trung vào chữ ký điện tử và các trường hợp từ chối hợp đồng trong giao dịch điện tử Bài viết giới thiệu các kỹ thuật hỗ trợ hình thành và quản lý hợp đồng điện tử, nhưng không nêu ra các rủi ro liên quan đến phương thức giao kết hợp đồng hiện đại Ngoài ra, bài viết không chỉ ra sự khác biệt lý luận và nguyên tắc giữa hợp đồng điện tử và hợp đồng thông thường Mặc dù đã đề cập đến việc cần áp dụng chữ ký điện tử thông thường và chữ ký điện tử nâng cao, bài viết vẫn chưa giải quyết được vấn đề này.
Bài báo của Pillai & Adavi (2013) giới thiệu một mô hình quản lý hợp đồng điện tử, nhằm tối ưu hóa quy trình quản lý hợp đồng Mô hình này cung cấp các giải pháp hiệu quả cho việc theo dõi và thực thi các điều khoản hợp đồng, từ đó nâng cao hiệu suất và giảm thiểu rủi ro trong quản lý hợp đồng điện tử.
10 Stern, Jonathan E., "The Electronic Signatures in Global and Commerce Act" Berkeley Technology Law Journal, Vol 16, No (1), pp 391-414, 2001
11 Wright, Craig S., "Electronic contracting in an insecure world" SANS Institute, InfoSec Reading Room, Vol., No., 2008
Bài viết của Pillai, Manju và Pramila Adavi về "Quản lý hợp đồng điện tử" nhấn mạnh ba mục tiêu chính của hệ thống hợp đồng điện tử hiện đại: dễ dàng truy cập, cải thiện giao dịch và đảm bảo an toàn thanh toán Mô hình được trình bày qua bốn bước đơn giản, tuy nhiên, nghiên cứu này chủ yếu mang tính kỹ thuật và không xem xét khía cạnh pháp lý của hợp đồng điện tử Kết quả nghiên cứu cung cấp cái nhìn tổng quát về quy trình giao dịch điện tử hiện tại, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của việc điều chỉnh pháp luật thương mại quốc gia và quốc tế để phù hợp với hình thức hợp đồng mới Bài viết của Hill J.E từ năm 2003 cũng đề cập đến sự phát triển của hợp đồng điện tử trong giao dịch quốc tế, nhấn mạnh cần phải giải quyết vấn đề lựa chọn luật áp dụng Mặc dù phân tích trong khuôn khổ CISG, bài viết vẫn cung cấp cơ sở lý luận để phân biệt tài sản hữu hình và vô hình trong hợp đồng điện tử, làm nền tảng cho EULA.
Theo quan điểm của Hill J E và Winn J K (2006), các vấn đề pháp lý liên quan đến hợp đồng điện tử cần được xem xét trong bối cảnh thương mại phi biên.
Bài viết của Jennifer E Hill, "Tương lai của Hợp đồng Điện tử trong Bán hàng Quốc tế: Những khoảng trống và Giải pháp Tự nhiên theo Công ước Liên hợp quốc về Hợp đồng cho Bán hàng Quốc tế", nhấn mạnh sự phát triển ngày càng tăng của hợp đồng điện tử trong thương mại quốc tế Tác giả phân tích sự kết hợp giữa công nghệ thông tin và lý thuyết luật hợp đồng để đề xuất điều chỉnh quy định về hợp đồng thương mại quốc tế Tuy nhiên, Winn chưa phân loại cụ thể các loại hợp đồng điện tử, dẫn đến việc phân tích các nguyên tắc kỹ thuật mà không xem xét các nguyên lý hợp đồng cơ bản, gây khó khăn cho việc áp dụng giải pháp chung trong thương mại quốc tế Dù vậy, cách tiếp cận của tác giả từ góc nhìn luật công, luật tư và tổ chức phi chính phủ đối với hợp đồng điện tử là một điểm mạnh có thể được tham khảo để nghiên cứu sâu hơn về EULA.
Điểm mới của luận án
Dựa trên các công trình nghiên cứu đã được khảo sát, tác giả nhận định rằng các nghiên cứu trước đây thiếu sự cụ thể và thống nhất trong việc xác định bản chất của vấn đề.
Bài viết "Thử bàn về bản chất của hợp đồng từ góc độ Kinh tế học" của tác giả Dương Anh Sơn và Vĩnh Long Hoàng, đăng trên Tạp chí Nhà nước và Pháp Luật năm 2013, phân tích bản chất hợp đồng trong bối cảnh kinh tế học Tác giả nhấn mạnh tầm quan trọng của hợp đồng trong việc điều chỉnh các mối quan hệ kinh tế, đồng thời khám phá các yếu tố ảnh hưởng đến sự hình thành và thực thi hợp đồng Bài viết cũng đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả thực thi hợp đồng trong nền kinh tế hiện đại.
EULA, hay Thỏa thuận Cấp phép Người dùng Cuối, thường được xem là một hợp đồng cho phép người dùng sử dụng các sở hữu trí tuệ của nhà phát triển phần mềm Tuy nhiên, bản chất thực sự của EULA vẫn chưa được làm rõ, đặc biệt là về phương thức giao kết và yếu tố tâm lý của người dùng trong quá trình này Các nghiên cứu hiện tại chưa chú trọng đúng mức đến những vấn đề này, dẫn đến việc các giải pháp pháp lý cho quyền lợi của người dùng bị xâm phạm sau khi EULA được ký kết vẫn chưa đạt hiệu quả rõ rệt.
Luận án này tập trung vào việc giải quyết vấn đề xâm phạm quyền của người dùng thông qua hai hướng chính: đầu tiên, nghiên cứu lý luận về bản chất thực sự của EULA bằng cách phân tích các yếu tố giao kết, đối tượng và quyền liên quan, từ đó đề xuất yêu cầu về hành vi cần thiết của nhà làm luật và Tòa án; thứ hai, nhận diện và dự đoán nguồn gốc xâm phạm quyền của người dùng, kèm theo phân tích nguyên nhân từ tất cả các bên liên quan, bao gồm cả lỗi của người dùng, nhằm đưa ra các giải pháp pháp lý hiệu quả hơn.
Nghiên cứu sẽ phân tích các yếu tố lý luận và đặc điểm riêng biệt của EULA so với các loại hợp đồng thông thường khác, đồng thời tìm kiếm giải pháp pháp lý cho vấn đề liên quan đến hợp đồng cấp quyền người dùng cuối.
Trong môi trường giao kết phi vật chất, hợp đồng cấp quyền người dùng cuối thể hiện sự bất cân bằng nghiêm trọng giữa công ty và người dùng Người dùng có thể đối mặt với rủi ro xâm phạm các quyền cơ bản như quyền tự do ngôn luận, quyền tài sản và quyền bí mật thông tin cá nhân Điều này đòi hỏi pháp luật và các cơ quan giải quyết tranh chấp cần có cách tiếp cận đặc biệt đối với EULA, khác biệt so với các hợp đồng mẫu khác Các giải pháp hiện hành cho các hợp đồng mẫu chưa đủ, vì vậy cần đưa ra các giải pháp mới, cụ thể và đặc thù cho EULA, đồng thời xem xét lại biện pháp áp dụng các điều khoản bắt buộc để nâng cao hiệu quả.
Các công ty cung cấp phần mềm có nhu cầu bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, do đó cần có các giải pháp bảo vệ quyền lợi người dùng một cách cân bằng Để các giải pháp này hiệu quả, pháp luật các quốc gia cần tương thích và điều chỉnh hợp lý theo tinh thần pháp luật quốc tế, tuy nhiên, việc xác định mức độ tương thích cần được nghiên cứu thêm.
Cơ sở lý thuyết nghiên cứu
Để giải quyết các vấn đề nghiên cứu liên quan đến EULA, đề tài sẽ áp dụng các nền tảng lý thuyết đã được nghiên cứu Các lý thuyết kinh tế học sẽ cung cấp phương thức giao kết và công thức giảm chi phí tối thiểu nhằm tối đa hóa lợi nhuận trong giao kết thương mại toàn cầu Nghiên cứu sẽ tập trung vào hai lý thuyết chính: lý thuyết chi phí giao dịch của Ronald Coase (1988) và lý thuyết hành vi người dùng của Kotler và Keller (2006).
1.3.1 Lý thuyết về chi phí giao dịch của Ronald Coase Định lý Coase là một trong những lý thuyết kinh tế về tài sản nổi bật được phát biểu bởi Ronald H Coase (1937) và đã được các nhà kinh tế học và luật học trên thế giới vận dụng trong các nghiên cứu của mình Mỗi nhà nghiên cứu mô tả Định lý Coase ở những khía cạnh và mức độ khác nhau Coase sử dụng khái niệm
Chi phí giao dịch đề cập đến các chi phí liên quan đến việc trao đổi thông tin và các rào cản trong quá trình thương lượng hợp đồng Theo định nghĩa này, thương lượng chỉ thành công khi chi phí giao dịch bằng không Điều này có nghĩa là khi các bên có thể tự thỏa thuận mà không gặp trở ngại nào.
34 Coase, R (1988) The Firm, The Market, and the Law The University of Chicago Press, IL;
In the absence of transaction costs, resource allocation remains unaffected by property rights distribution, as highlighted by Douglas W Allen in "Transaction Costs" from The Encyclopedia of Law and Economics This principle suggests that if parties can freely negotiate, issues related to property rights protection and contract compensation become less significant The Coase Theorem underscores the importance of maximizing benefits through voluntary agreements in contractual dealings, emphasizing that efficiency is achieved when parties engage in negotiation without transaction costs.
Quá trình quyết định của con người luôn liên quan đến việc so sánh lợi ích và chi phí của các hành động khác nhau Tuy nhiên, chi phí của một số hành động không phải lúc nào cũng rõ ràng Kinh tế học định nghĩa chi phí là những gì bạn phải từ bỏ để đạt được điều gì đó, bao gồm chi phí thực tế và chi phí cơ hội Chi phí giao dịch, được xem là một phần của chi phí thực tế, được Oliver E Williamson so sánh với sức ma sát trong các hệ thống vật lý.
Chi phí giao dịch là một khái niệm gây tranh cãi với nhiều định nghĩa khác nhau Tuy nhiên, hầu hết các nhà nghiên cứu đều đồng ý rằng chi phí giao dịch phát sinh khi một giao dịch được thiết lập trên thị trường.
Chi phí giao dịch là khoản chi phí phát sinh khi quyền sở hữu được thiết lập và cần được bảo vệ Việc xác định định nghĩa phù hợp phụ thuộc vào các vấn đề cần phân tích Trong bối cảnh quan hệ hợp đồng, khái niệm chi phí giao dịch được hiểu là các chi phí phát sinh khi một giao dịch được thực hiện trên thị trường.
Bài viết của Dương Anh Sơn và Hoàng Vĩnh Long (2013) trong Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam, đã thảo luận về bản chất của hợp đồng từ góc độ kinh tế học Tác giả trình bày những khía cạnh quan trọng của hợp đồng, nhấn mạnh vai trò của nó trong các giao dịch kinh tế và sự ảnh hưởng của các yếu tố kinh tế đến việc hình thành và thực thi hợp đồng Bài viết cung cấp cái nhìn sâu sắc về mối liên hệ giữa hợp đồng và các yếu tố kinh tế, từ đó góp phần làm rõ hơn về tính chất và chức năng của hợp đồng trong nền kinh tế.
37 N Gregory Mankiw, Nguyên Lý Kinh Tế Học (Principal of Economics), NXB Thống Kê, Hà Nội, 2003, Tập 1, tr 17;
In "The Economic Institutions of Capitalism," Oliver E Williamson (1985) explores the foundational structures that govern economic interactions within capitalist systems This work, published by The Free Press, is significant for its insights into how institutions shape economic behavior and efficiency The Vietnamese translation, developed by the Fulbright Economics Teaching Program at the University of Economics in Ho Chi Minh City, highlights the relevance of Williamson's theories in understanding modern economic frameworks.
Transaction costs encompass the expenses associated with the formation and enforcement of contracts, as highlighted by Douglas W Allen in "The Encyclopedia of Law and Economics." These costs are crucial for understanding the economic implications of contractual agreements, as noted by Barzel in 1977.
Các lý thuyết về chi phí giao dịch của Coase và các nhà nghiên cứu sau này sẽ là cơ sở để đánh giá hiệu quả của pháp luật điều chỉnh EULA Điều này nhấn mạnh sự cần thiết thiết lập một cơ chế pháp lý phù hợp cho quá trình giao kết, vận hành và thực hiện EULA, nhằm đạt được chi phí thấp nhất và bảo vệ tối đa lợi ích của người tiêu dùng.
1.3.2 Lý thuyết về hành vi của người dùng của Philip Kotler
Philip Kotler, được coi là cha đẻ của marketing, đã phát triển một mô hình mô tả quá trình ra quyết định mua hàng của người tiêu dùng, bao gồm năm giai đoạn: (i) Nhận thức nhu cầu; (ii) Tìm hiểu sản phẩm và thông tin liên quan; (iii) Đánh giá và so sánh sản phẩm giữa các nhãn hiệu; (iv) Mua sản phẩm; và (v) Đánh giá sản phẩm sau khi sử dụng Các quyết định mua hàng của người tiêu dùng có thể từ đơn giản đến phức tạp và bị ảnh hưởng bởi các yếu tố quan sát trực tiếp như nhân khẩu học, kinh tế, và tình huống, cũng như các yếu tố suy diễn như quan điểm cá nhân, động cơ, tính cách, và các yếu tố xã hội như gia đình, nhóm tham khảo, và văn hóa.
EULA (End User License Agreement) liên quan đến việc giao kết giữa người dùng và các chương trình phần mềm trên máy tính, điện thoại và các thiết bị điện tử phổ biến khác Quy trình quyết định mua phần mềm của người dùng thường trải qua nhiều giai đoạn khác nhau.
41 Kotler P & Keller, K Marketing Management, Pearson Prentice Hall, New Jersey, 2006
Mô hình nghiên cứu thị trường của Kotler được xem là cơ sở quan trọng để hiểu thái độ người dùng đối với sản phẩm và hành vi mua sắm Tuy nhiên, nghiên cứu này cần xem xét các yếu tố đặc thù ảnh hưởng đến thái độ người dùng, không chỉ trong giai đoạn tìm hiểu thông tin mà còn trong giai đoạn quyết định mua, đặc biệt là khi đối diện với nội dung EULA Tác giả nhấn mạnh rằng mô hình của Kotler có giá trị trong việc giải thích rủi ro mà người dùng phải đối mặt trong các giao dịch liên quan đến EULA, đồng thời đánh giá hiệu quả của các điều khoản bảo vệ người tiêu dùng trong các thỏa thuận này.
Dựa trên các học thuyết hiện có, bài viết sẽ đánh giá và phân tích hành vi của doanh nghiệp và người tiêu dùng trong các tình huống giao kết điện tử Nền tảng này có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo các giao dịch mang lại giá trị cao, giúp cân bằng toàn bộ nền kinh tế thương mại và ngăn chặn sự lạm dụng từ một bên Đồng thời, nó cũng tạo điều kiện cho các nhà nghiên cứu pháp luật xây dựng quy định phù hợp với sự biến đổi liên tục của thương mại điện tử hiện đại.
