Giáo trình học CCCT 2021 Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh là cơ quan trực thuộc Ban Chấp hành Trung ương Đảng; đặt dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo trực tiếp, toàn diện, thường xuyên của Bộ Chính trị, Ban Bí thư; là trung tâm quốc gia đào tạo, bồi dưỡng cán bộ lãnh đạo, quản lý trung, cao cấp, cán bộ khoa học lý luận chính trị của hệ thống chính trị; trung tâm quốc gia nghiên cứu khoa học lý luận MácLênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, các khoa học chính trị, khoa học lãnh đạo, quản lý.
HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH GIÁO TRÌNH TRIẾT HỌC MÁC-LÊNIN DÙNG CHO HỆ ĐÀO TẠO CAO CẤP LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ (Tái có cập nhật, chỉnh sửa năm 2021) NHẢ XUẤT BẢN LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ BAN CHỈ ĐẠO CẬP NHẬT, CHỈNH SỬA GIÁO TRÌNH DÙNG CHO HỆ ĐÀO TẠO CAO CẤP LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ ủy viênban BắcThắng Trưởng GS,TS TSNguyễn NguyễnDuy Xuân TS Hoàng Phúc Lâm PGS, TS Lê Văn Lợi PGS, TS Dương Trung Ý PGS, TS Nguyễn Viết Thảo PGS, TS Mai Đức Ngọc PGS, -ủy viên PGS, - ủy viên - ủy viên - ủy viên - ủy viên Thường trực - ủy viên thư ký TS Đậu Tuấn Nam CHỦ BIÊN PGS, TS Đặng Quang Định TẬP THỂ TÁC GIẢ • GS, TS Nguyễn Hùng Hậu GS, TS Trần Văn Phòng |GS, TS Trần Thành PGS, TS Trương Quốc Chính PGS, TS Lê Thị Thanh Hà PGS, TS Nguyễn Minh Hoàn PGS, TS Nguyễn Thế Kiệt PGS, TS Nguyễn Thị Nga PGS, TS Trần Sỹ Phán 10 PGS, TS Vũ Hồng Sơn 11 TS Thân Ngọc Anh 12 TS Trần Sỹ Dương 13 TS Lê Thị Hạnh 14 TS Phạm Anh Hùng 15 TS Hoàng Văn Khải 16 TS Nguyễn Lương Ngọc 17 TS Ngô Thị Nụ 18 TS Hoàng Thị Kim Oanh 19 TS Lê Hồng Phong 20 TS Bùi Phương Thùy 21 TS Đinh Văn Thụy 22 TS Phan Mạnh Toàn 23 TS Hoàng Thu Trang LỜI GIỚI THIỆU Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh quan trực thuộc Ban Chấp hành Trung ương Đảng; đặt lãnh đạo, đạo trực tiếp, tồn diện, thường xun Bộ Chính trị, Ban Bí thư; trung tâm quốc gia đào tạo, bồi dưỡng cán lãnh đạo, quản lý trung, cao cấp, cán khoa học lý luận trị hệ thống trị; trung tâm quốc gia nghiên cứu khoa học lý luận Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối Đảng, sách, pháp luật Nhà nước, khoa học trị, khoa học lãnh đạo, quản lý Chương trình Cao cấp lý luận trị chương trình trọng điểm tồn cơng tác đào tạo, bồi dưỡng Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh Mục tiêu chương trinh là: Trang bị cho đội ngũ cán lãnh đạo, quản lý trung, cao cấp hệ thống trị kiến thức tảng lý luận trị, quan điểm, đường lối Đảng làm sở cho việc củng cố tảng tư tưởng, nâng cao tầm nhìn lực tư chiến lược, lực chun mơn, hồn thiện phương pháp, kỹ lãnh đạo, quản lý, tu dưỡng, rèn luyện nhân cách người cán lãnh đạo, quản lý đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ đất nước thời kỳ đẩy mạnh tồn diện, đơng cơng đổi mới, cơng nghiệp hóa, đại hóa hội nhập quốc tế Đổi mới, bổ sung, cập nhật nội dung chương trình đào tạo, bồi dưỡng cán việc làm thường xuyên Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh nhằm đáp ứng kịp thời yêu cầu, nhiệm vụ Đảng, Nhà nước giai đoạn, thời kỳ phát triển, phù hợp với bối cảnh đất nước giới Chương trình Cao cấp lý luận trị kết cấu gồm 19 môn học chuyên đề ngoại khóa, tổ chức biên soạn cơng phu, nghiêm túc, trí tuệ trách nhiệm đội ngũ nhà khoa học trực tiếp giảng dạy tồn Học viện; đồng thời, có tham gia góp ý, thẩm định kỹ lưỡng nhiều nhà khoa học ngồi Học viện Bộ giáo trình Cao cấp lý luận trị xuất lần kế thừa giáo trình cao cấp lý luận trị trước đây; đồng thời chỉnh sửa, cập nhật nội dung Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII Đảng, tình hình thực tiễn thể giới, khu vực đất nước Phương châm chung tồn giáo trình bản, hệ thống, cập nhật, đại thực tiễn Xin trân trọng giới thiệu mong nhận nhiều ý kiên đóng góp quý báu từ nhà khoa học, giảng viên, học viên bạn đọc nói chung BAN CHỈ ĐẠO CẬP NHẬT, CHỈNH SỬA GIÁO TRÌNH DÙNG CHO HỆ ĐÀO TẠO CAO CẤP LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ LỜI NÓI ĐẦU Triết học Mác-Lênin ba phận hợp thành hữu tách rời chủ nghĩa Mác-Lênin, học thuyết quy luật phổ biến tồn tại, vận động, phát triển tự nhiên, xã hội tư người Với phương pháp biện chứng vật quan niệm vật lịch sử, triết học Mác-Lênin đóng vai trò giới quan, phương pháp luận khoa học cho nhận thức hoạt động thực tiễn người Tuy nhiên, thay đổi nhanh chỏng khoa học, cơng nghệ địi hỏi phải biết vận dụng sáng tạo triết học Mác-Lênin phù hợp với điều kiện thực tiễn mới, nhằm khẳng định giá trị bền vững triết học MácLênin nói riêng, chủ nghĩa Mác-Lênin nói chung, đồng thời, bổ sung, phát triển cho phù hợp với thay đổi thực tiễn Xuất phát từ yêu cầu thực đạo Giám đốc Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh việc biên soạn giáo trình mơn học Chương trình đào tạo Cao cấp lý luận trị hệ thống Học viện, Viện Triết học biên soạn Giảo trình Triết học Mảc-Lênìn sở đổi có kế thừa giáo trinh trước nhằm giúp cho việc nghiên cứu, giảng dạy, học tập môn Triết học Mác-Lênin cách hiệu Giáo trình gồm 10 bài, biên soạn cơng phu, có nhiều đổi mới, cập nhật quan điểm Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII Đảng, nâng cao nội dung so với giáo trinh trước theo hướng gắn với thực tiễn thời đại đất nước nhằm đáp ứng mục tiêu đổi mới, nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng lý luận trị cho đội ngũ cán bộ, lãnh đạo, quản lý nước ta Trong q trình biên soạn Giáo trình, khó tránh khỏi thỉếụ sót, tập thể tảc giả mong nhận ý kiến đóng góp để Giáo trinh ngày hoàn thiện TẬP THẺ TÁC GIẢ Bài TRIÉT HỌC MÁC-LÊNIN TRONG THỜI ĐẠI NGÀY NAY A MỤC TIÊU • kiến thức- Trang bị cho học viên tri thức nhất' tính tất yếu khách quan đời triết học Mác-Lênin; thực chất cách mạng triết học C.Mác Ph.Ăngghen thực tính khoa học, tính cách mạng, giá trị bền vững số nguyên tắc cần quán triệt vận dụng, bổ sung, phát triển triết học Mác-Lênin kỹ năng- Giúp học viên biết vận dụng tri thúc học vào bảo vệ giá trị bền vững cùa triết học Mác-Lênin, chổng lại luận điểm xuyên tạc giá trị bền vững triết học Mác-Lênin tư tưởng- Giúp học viên củng cố niềm tin vào chủ nghĩa MácLênin nói chung triết học Mác-Lênin nói riêng, có để thực mục tiêu, lý tưởng Đảng đấu tranh chống lại số quan điểm sai trái, thù địch B NỘI DUNG KHÁI LƯỢC Sự RA ĐỜI TRIẾT HỌC MÁC 1.1 Những điều kiện, tiền đề khách quan cho đời triết hoc Mác 1.1.1 Điều kiện kinh tể - xã hội Triết học Mác đời vào năm 40 kỷ XIX, chủ nghĩa tư châu Âu đà phát triển mạnh mẽ Sự phát triển củá lực lượng sản xuất tư chủ nghĩa tạo tiền đề vật chất, kỹ thuật cho phép nhà tư tưởng thời đại nói chung, Có C.Mác Ph.Ăngghen, có điều kiện thực tiễn để khỏi tính khơng tưởng quan niệm triết học Sự phát triển mạnh mẽ lực lượng sản xuất tư chủ nghĩa làm nảy sinh nhiều vấn đề tư tưởng, lỷ luận, thực tiễn đòi hỏi nhà triết học thời đại phải giải Đây điều kiện thực tiễn xã hội quan trọng thúc đẩy đời chủ nghĩa Mác nói chuiig, triết học Mác nói riêng Sự phát triển mạnh mẽ lực lượng sàn xuất tư chủ nghĩa góp phần làm cho phong trào đấu tranh giai cấp côhg nhân thập niên đầu kỷ XIX châu Âu phát triển hét sức mạnh mẽ Trong lại xuất nhiều học thuyết triết học không khoa học tìm cách len lỏi vào phong trào cơng nhân Tình hình địi hỏi phải có lý luận triết học thực khoa học, cách mạng dẫn đường cho phong trào cơng nhân Có thể nói, xuất giai cấp vô sản vũ đài lịch sử đấu tranh mạnh mẽ giai cấp điều kiện trị - xã hội quan trọng cho đời chủ nghĩa Mác nói chung, triết học Mác nói riêng 1.1.2 Tiền đề khoa học tự nhiên Cuối kỷ XVIII, đầu kỷ XIX, khoa học tự nhiên có bước phát triển vượt bậc chất, chuyên từ trình độ thực nghiệm lên trình độ lý luận Nhiều phát minh khoa học mang tính vạch thời đại xuất I Những phát minh khoa học không làm bộc lộ rõ tính hạn chế phương pháp tư siêu hình nhận thức giới, mà tạo sở khoa học để khắc phục phương pháp tư siêu hình Đồng thời, chúng cung cấp sở khoa học cho phương pháp tư biện chứng quan niệm vật biện chứng tự nhiên, xã hội đời, phát triển Đánh giá vai trò, ý nghĩa phát minh khoa học thời kỳ đổi với hình thành phương pháp tư biện chứng, Ph.Ảngghen viết: I Ví dụ: Định luật bảo tồn chuyển hóa lượng G.R.Mayơ (1814-1878); Thuyết tiến hóa S.R.Đácuyn (1809-1882); Thuyết tế bào M.G.Sleđen (1804-1892) T.Svanơ (1810-1882) “Quan niệm giới tự nhiên hoàn thành nét bản: tất cứng nhắc bị tan ra, tất cố định biến thành mây khói; người ta chứng minh toàn giới tự nhiên vận động theo dòng tuần hoàn vĩnh cửu” Những phát minh khoa học tự nhiên sở, tiền đề khoa học trực tiếp cho đời chủ nghĩa Mác nói chung, giới quan vật phương pháp biện chứng vật triết học Mác nói riêng 1,1.3 Tiền đề lý luận Triết học Mác đời kết kế thừa, tiếp thu có phê phán, có chọn lọc tồn tinh hoa lịch sử tư tưởng nhân loại từ cổ đại đến thời đại C.Mác Ph.Ăngghen, có kinh tế trị cổ điển Anh, chủ nghĩa xã hội không tưởng Anh, Pháp, trực tiếp triết học cổ điển Đức Đúng V.I.Lênin khẳng định, học thuyết C.Mác “ra đời thừa kể thẳng trực tiếp học thuyết đại biểu xuất sắc triết học, kinh tế trị học chủ nghĩa xã hội”II III Khắc phục sai lầm kế thừa cách tiếp cận I.Cantơ cách đật vẩn đề cầu nối tư người với giới, C.Mác rõ, hoạt động thực tiễn người cầu nối tư người với giới bên Hoạt động nhận thức, hoạt động đạo đức hoạt động thẩm mỹ ngựời dựa sở hoạt động thực tiễn Chính việc hoạt động thực tiễn cầu nối tư người với giới bên đẫ nhân tổ làm cho triết học Mác khác hẳn chất không với triết học I.Cantơ mà với toàn trường phái triết học khác Với triết học cửa Hêghen, C.Mác Ph.Ăngghen kế thừa tư tưởng biện chứng, đồng thời gạt bỏ vỏ tâm, thần bỉ phép biện chứng đặt phép biện chủng giới quan vật C.Mác khẳng định: “Phương pháp biện chứng khác phương IIC.Mác Ph.Ăngghen: Tồn tập, Nxb.Chính trị quốc gia Sự thật, H.2002, t.20, tr.471 IIIV.I.Lênin: Tồn tập, Nxb.Chính trị quốc gia Sự thật, H.2005, t.23, tr.49-50 nghiệp đổi đất nước Tuy nhiên, việc thực nhiệm vụ đứng trước khó khăn, thách thức lớn Đó là: 2.3.1 Sự biến đẩi nhanh chóng phức tạp ton xã hội Ý thức xã hội phản ánh tồn xã hội định, đó, tồn xã hội có biến đổi tất yếu dẫn đến biến đổi củá ý thức xã hội Ở nước ta nay, từ chuyển sang xây dựng kinh té thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, tồn xã hội có biên đổi vơ nhanh chóng, đồng thời tiềm ẩn yếu tố dễ gây nên biến đổi phức tạp frong đời sống tinh thần xã hội nói chung ý thức xã hội nói riêng Sau 35 năm thực đường lối đỗi mới, lực, sức mạnh tổng hợp, uy tín quốc tế đất nước nâng cao, đời sống tầng lóp nhân dân nước cải thiện rõ rệt Những thay đổi tạo tảng vật chất cho biến đổi tích cực lĩnh vực tinh thần đời sống xã hội Những tư tưởng, quan điểm, thói quen cũ,v.v khơng cịn phù hợp dần bị loại bỏ; tư tưởng, quan niệm, thói quen dần hình thành tác động điều kiện xuất kinh tê thị thường định hướng xã hội chủ nghĩa; nỉềm tin quần chúng nhân dân vào Đảng, Nhà nước ngày củng cố,v.v Mặc dù vậỵ, đời sống xã hội vân tiềm ân nhiều nguy cơ, như: giảm nghèo chưa bền vững, chênh lệch giàu