C ộng đồ ng
Khái ni ệ m
Xuất phát từ tiếng La-tinh, "cộng đồng" có nghĩa là chung/công cộng/ được chia sẻ với mọi người hoặc nhiều người
Theo từ điển đại học Oxford, cộng đồng được định nghĩa là một tập thể người sống trong cùng một khu vực, tỉnh hoặc quốc gia, được xem như một khối thống nhất Cộng đồng cũng có thể là nhóm người chia sẻ cùng tín ngưỡng, chủng tộc, nghề nghiệp hoặc mối quan tâm chung Ngoài ra, cộng đồng còn là tập thể có tài nguyên chung hoặc có tình trạng tương tự nhau về một số khía cạnh nhất định.
Theo quan niệm Macxít, cộng đồng được hiểu là mối quan hệ tương tác giữa các cá nhân, hình thành dựa trên sự chia sẻ lợi ích chung Điều này xuất phát từ sự tương đồng về điều kiện sống, hoạt động sản xuất và các giá trị tư tưởng, tín ngưỡng Sự gần gũi trong hệ giá trị và chuẩn mực xã hội cũng đóng vai trò quan trọng trong việc định hình cộng đồng, cùng với các quan niệm chủ quan về mục tiêu và phương tiện hoạt động của các thành viên.
Cộng đồng được định nghĩa là một thực thể xã hội có cấu trúc tổ chức, bao gồm nhóm người chia sẻ và gắn bó với nhau bởi các đặc điểm và lợi ích chung Những yếu tố này được hình thành thông qua sự tương tác và trao đổi giữa các thành viên trong cộng đồng.
Có thể phân ra hai loại cộng đồng:
Cộng đồng địa lý là nhóm người sinh sống trong cùng một khu vực, chia sẻ các đặc điểm văn hóa và xã hội tương đồng, đồng thời có mối quan hệ gắn bó với nhau Họ thường áp dụng các chính sách chung để phát triển và bảo vệ lợi ích của cộng đồng.
Ví dụ: cộng đồng người H’Mông, người Dao; cộng đồng dân cư tại một xóm,thôn/bản, buôn, làng, phum, sóc,
Cộng đồng chức năng bao gồm những cá nhân có thể sống gần nhau hoặc không, nhưng đều chia sẻ những đặc điểm và lợi ích chung Họ kết nối với nhau dựa trên nghề nghiệp, sở thích, cũng như thông qua các hình thức hợp tác hoặc hiệp hội có tổ chức.
Ví dụ: Hội đồng hương của một tỉnh; cộng đồng người Việt Nam sinh sống ởnước ngoài; cộng đồng người khuyết tật,
Như vậy, cộng đồng có thể ở quy mô các cấp khác nhau từ lớn đến nhỏ, từ chung đến riêng
Dựa vào đặc trưng cộng đồng, có thể phân biệt cộng đồng nông thôn và cộng đồng thành thịtheo các đặc điểm dưới đây:
B ả ng 1.1 Phân bi ệ t gi ữ a c ộng đồ ng nông thôn và thành th ị
Cộng đồng nông thôn Cộng đồng thành thị
1 Sự thân thiện và quan hệ trao đổi thân thuộc hàng ngày
Mối quan hệ bình thường giữa các cá nhân có tính chất giao kèo và lý luận
2 Quan hệ ruột thịt mạnh mẽ theo hình thức phả hệ dòng tộc
Quan hệ tồn tại theo các hội, đoàn có chủđích
3 Sự tự phát, cùng giúp đỡ lẫn nhau, cùng chia sẻ niềm vui và nỗi buồn
Sự ràng buộc xã hội hướng theo các mục tiêu cụ thể
4 Sự thồng nhất cao theo các tập tục, ý tưởng và những mong đợi của nhóm
Thống nhất theo phân chia lao động, chuyên môn hoá theo chức năng có sự phục thuộc lẫn nhau
5 Sự thống nhất dựa trên cơ sở sự giống nhau về đặc thù
Sự thống nhất đạt được dựa trên cơ sở phụ thuộc mục tiêu do chuyên môn hoá
Trong quá trình phát triển, cộng đồng nông thôn đang chuyển mình theo hướng đô thị hóa, với mục tiêu giảm sự phụ thuộc vào khai thác tài nguyên thiên nhiên Điều này dẫn đến việc đa dạng hóa sinh kế và tăng cường tiếp cận thị trường Sự chuyển biến này không chỉ cải thiện điều kiện hạ tầng cơ sở mà còn làm thay đổi đặc điểm xã hội truyền thống, thu hút lực lượng lao động đến với các cơ hội lập nghiệp trong lĩnh vực công nghiệp.
Trong quá trình phát triển của thế giới, sự cách biệt giữa các vùng nông thôn và thành thị ngày càng gia tăng do sự đô thị hóa nhanh chóng Để giải quyết vấn đề này, cần chú trọng phát triển các cộng đồng nông thôn một cách cân đối với các khu vực đô thị Việc đầu tư vào nguồn lực cho nông thôn cần đi đôi với việc áp dụng các phương pháp phù hợp nhằm thúc đẩy sự phát triển đồng bộ giữa các lĩnh vực.
Các y ế u t ố c ấ u thành c ộng đồ ng
Cộng đồng được hình thành từ các yếu tố chính như địa vực cư trú, kinh tế và văn hóa, tất cả đều phát triển qua quá trình lịch sử.
Cộng đồng là một tập hợp người sinh sống trên một vùng đất cụ thể, với yếu tố địa vực đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra sự gắn kết tinh thần Địa vực không chỉ được xác định qua lịch sử mà còn là cơ sở phân biệt giữa các cộng đồng khác nhau, thường dựa vào các mốc tự nhiên như sông, núi, hoặc đường sá Đôi khi, ranh giới cũng chỉ là những đường phân chia vô hình được các cộng đồng thống nhất Ý thức về địa vực là một phần sâu sắc trong tâm thức con người, hình thành nên mối liên kết bền chặt giữa các thành viên trong cộng đồng Tình cảm "đồng hương" giữa những người cùng sinh ra và lớn lên trong một địa vực cụ thể thường rất mạnh mẽ, tạo nên sự gần gũi dù họ có di chuyển đến nơi khác.
Sự khác biệt trong đa dạng nghề nghiệp giữa cộng đồng nông thôn và đô thị dẫn đến ý nghĩa khác nhau về yếu tố địa vực Ở nông thôn, cuộc sống gắn liền với thiên nhiên và tài nguyên như ruộng đồng, sông, núi tạo ra ý thức sâu sắc về địa vực Ngược lại, trong các cộng đồng đô thị, các hoạt động phi nông nghiệp không tạo ra sự gắn kết chặt chẽ giữa các thành viên với địa phương nơi họ sinh sống.
Yếu tố kinh tế chủ yếu liên quan đến các hoạt động và nghề nghiệp, không chỉ mang lại sự đảm bảo vật chất cho cộng đồng mà còn có những ý nghĩa quan trọng khác.
Sự tồn tại của các nghề truyền thống trong cộng đồng tạo ra sự tương đồng về địa vị kinh tế, sở hữu và phương thức sản xuất, hình thành nên một thị trường nguyên vật liệu và sản phẩm tiêu thụ chung Việc cùng thờ chung một ông tổ làng nghề cũng góp phần tạo nên sự liên kết tinh thần giữa các thành viên trong cộng đồng Các làng nghề tiểu thủ công nghiệp ở nông thôn và các phường hội trong đô thị cổ là những minh chứng rõ nét cho sự kết nối cộng đồng dựa trên nền tảng kinh tế.
Khi các thành viên trong cộng đồng có chung nghề nghiệp, lợi ích kinh tế được gắn chặt với hệ thống sản xuất, vốn, sức lao động và tư liệu sản xuất, đặc biệt là kinh nghiệm sản xuất, từ đó tạo ra sự gắn kết chặt chẽ hơn Tại nông thôn, yếu tố nghề nghiệp thể hiện sự kết nối cộng đồng rõ rệt hơn so với thành phố, nơi mà sự đa dạng nghề nghiệp và khả năng chuyển nghề dễ dàng làm giảm mức độ liên kết, khiến sự gắn bó chủ yếu chỉ diễn ra trong các nhóm có cùng công việc.
1.1.2.3 Yếu tốvăn hoá của cộng đồng
Bao gồm ba yếu tố chính: tộc người, tôn giáo - tín ngưỡng và hệ giá trị chuẩn mực
Tộc người bao gồm tộc người chủ thể và các tộc người thiểu số, trong đó tộc người chủ thể không chỉ có vai trò liên kết nội bộ mà còn kết nối các tộc người thiểu số với nhau và với tộc người của họ Tại Việt Nam, người Kinh là tộc người chiếm đa số, có trách nhiệm quan trọng trong việc tạo dựng mối liên kết giữa các nhóm Kinh và các dân tộc thiểu số, nhằm thúc đẩy sự gắn bó và đoàn kết trong cộng đồng đa dạng các dân tộc.
Trong bối cảnh quốc gia, hệ tư tưởng và các giá trị văn hóa của tộc người chủ thể được thể hiện qua các nghi lễ Các dân tộc thiểu số, mặc dù có ý thức chung về nghi lễ, vẫn giữ gìn bản sắc văn hóa riêng của mình Những yếu tố văn hóa như ngôn ngữ, phong tục, tập quán và nghi lễ không chỉ liên kết cộng đồng mà còn tạo ra ý thức văn hóa tộc người Trong môi trường xã hội ổn định, những yếu tố này càng trở nên quan trọng, góp phần củng cố đoàn kết xã hội trong cộng đồng.
Khi xem xét sự phát triển, một số yếu tố trong bản sắc văn hóa có thể không còn phù hợp và dần bị mai một Tuy nhiên, những yếu tố vẫn giữ được bản sắc dân tộc mà không cản trở sự phát triển sẽ được duy trì và kế thừa.
Tôn giáo và tín ngưỡng đóng vai trò quan trọng trong việc củng cố sự liên kết cộng đồng thông qua niềm tin chung Lịch sử đã chứng minh rằng đây là yếu tố có tính bền vững, góp phần tạo ra sự gắn kết và hỗ trợ lẫn nhau trong xã hội.
Sự tồn tại của các cộng đồng dân cư được củng cố bởi niềm tin và tín ngưỡng chung, giúp con người dễ dàng chia sẻ những ước nguyện tinh thần với nhau.
Các tổ chức tôn giáo không chỉ tham gia tích cực vào các hoạt động xã hội mà còn xây dựng đạo lý hướng thiện và tu thân Họ đóng góp vào nhiều hoạt động cộng đồng với tinh thần tự nguyện, dấn thân và không vụ lợi Những hoạt động này được thiết lập dựa trên tín ngưỡng, góp phần củng cố sự liên kết và đoàn kết trong cộng đồng.
Hệ giá trị chuẩn mực mực của mỗi cộng đồng là những định chế xã hội quy định nhận thức và hành vi của các thành viên, tạo nên các luật bất thành văn Những quy định này xác định rõ ràng các yêu cầu về hành động và cách thức thực hiện của từng thành viên, đồng thời quy định các chế độ khen thưởng và xử phạt trong cộng đồng.
Khi các thành viên tuân theo các giá trị chuẩn mực của cộng đồng thì sẽ bảo đảm sự thống nhất và đoàn kết trong cộng đồng
Hệ giá trị chuẩn mực của mỗi cộng đồng được hình thành từ nhận thức, quan niệm và tập quán riêng, dẫn đến sự khác biệt trong cách đánh giá và chấp nhận các giá trị Những quan niệm mà một cộng đồng coi là tích cực có thể không được công nhận trong cộng đồng khác.
M ộ t s ố đặ c tính c ủ a c ộng đồ ng
Cộng đồng thể hiện một số đặc tính là: sự đoàn kết xã hội, sự tương quan xã hội và cơ cấu xã hội
1.1.3.1 Đoàn kết xã hội Đoàn kết xã hội luôn được các nhà nghiên cứu cộng đồng coi là đặc tính hàng đầu của mỗi cộng đồng Đây là ý chí và tình cảm của những người cùng sống trong một địa vực có những mối liên hệ về mặt huyết thống hay quan hệ láng giềng Quá trình tổ chức xã hội bởi các thiết chế xã hội lại càng thống nhất ý chí, tình cảm của cộng đồng qua một số giá trị, chuẩn mực và biểu tượng riêng Đây cũng là mục tiêu mà các cộng đồng đều mong muốn tập hợp và duy trì
Các lệch chuẩn xã hội trong cộng đồng thường xuất phát từ sự suy giảm ý thức đoàn kết xã hội, dẫn đến sự mất mát về nhân cách và ý thức cá nhân Khi các giá trị này bị xói mòn, cộng đồng dễ rơi vào tình trạng hỗn loạn và thiếu gắn kết.
Việc cá nhân hòa nhập và đồng hành cùng cộng đồng không chỉ nâng cao tinh thần đoàn kết xã hội mà còn góp phần phát triển ý thức và nhân cách của mỗi người.
Cộng đồng chỉ có thể tồn tại khi các thành viên trong các nhóm có tiếng nói thống nhất và hành động tập thể Nếu không còn sự đồng lòng, cộng đồng sẽ dần suy yếu Chẳng hạn, trong các làng xã, các tổ chức như Hội Phụ nữ, Đoàn Thanh niên, Hội Nông dân, và Hội Cựu chiến binh sẽ mạnh mẽ hơn khi các thành viên cùng chia sẻ tiếng nói và ý chí Khi các nhóm này đồng hướng theo sự lãnh đạo của Đảng và chính quyền địa phương, sức mạnh đoàn kết trong cộng đồng được củng cố, tạo nên một làng xã vững mạnh.
1.1.3.2 Sự liên kết xã hội Đây là sự tương quan giữa người với người, có tính kết hợp hay những phản ứng tương hỗ, theo đó con người được gần nhau và phối hợp chặt chẽ với nhau hơn Sự tuơng quan và kết hợp giữa các thành viên trong cộng đồng được biểu hiện qua các hoạt động thực tiễn hàng ngày và củng cố thêm sự đoàn kết trong cộng đồng
Các cộng đồng nông thôn thường có sự gắn kết chặt chẽ giữa các thành viên do nghề nghiệp ít đa dạng, dẫn đến mối quan hệ công việc thường xuyên hơn so với các cộng đồng đô thị, nơi có sự phân tán nghề nghiệp cao Vì vậy, sự đoàn kết trong các cộng đồng nông thôn thường mạnh mẽ hơn so với các cộng đồng ở đô thị.
Liên kết cao nhất trong cộng đồng chính là các quan hệ hội nhập, thể hiện sự hợp tác tích cực giữa cá nhân trong các đoàn thể mà họ tham gia Do đó, một người tham gia nhiều hội, đoàn thể sẽ có mối quan hệ rộng rãi hơn.
1.1.3.3 Các cơ cấu xã hội
Một cộng đồng cần có giá trị chung, sự định hướng và quy tắc ứng xử để hình thành cơ sở xã hội vững mạnh Những định hướng và quy tắc này thường được quy định trong các tổ chức đoàn thể của cộng đồng, chẳng hạn như hương ước, nội quy và quy chế do làng xã thiết lập Quá trình thể chế hóa các giá trị này là rất quan trọng để tạo nên sự gắn kết và phát triển bền vững cho cộng đồng.
Việc thiết lập 9 trị chuẩn mực trong các tổ chức xã hội tương đương là một bước quan trọng nhằm củng cố các liên kết xã hội trong cộng đồng Điều này không chỉ giúp tạo ra sự bền vững mà còn mang lại giá trị cho tất cả mọi người, góp phần xây dựng sức mạnh cho cộng đồng.
Khái ni ệ m, m ục đích, nộ i dung c ủ a phát tri ể n
Khái ni ệ m Phát tri ể n
Theo triết học duy vật biện chứng, phát triển là quá trình tiến hóa từ thấp lên cao, từ kém hoàn thiện đến hoàn thiện hơn của sự vật Nguồn gốc của sự phát triển chính là nằm trong bản thân sự vật.
Phát triển là quá trình biến đổi cả về số lượng và chất lượng Tăng trưởng thể hiện qua sự gia tăng số lượng, trong khi sự tiến bộ về phẩm chất yêu cầu có sự cải thiện và thay đổi tích cực trong chất lượng.
Như vậy, phát triển liên quan đến hai khía cạnh:
- Sự tăng lên về sốlượng và chủng loại Ví dụ: diện tích rừng trồng tại tỉnh
X đã được mở rộng từ 10.000 ha vào năm 2004 lên 15.000 ha vào năm 2013, nhằm tăng cường tỷ lệ che phủ rừng và giảm thiểu tình trạng xói mòn đất ở các khu vực đồi dốc của tỉnh.
Việc áp dụng hiệu quả các biện pháp bảo vệ đất và chống xói mòn đã nâng cao chất lượng đất đỏ vàng tại các huyện miền núi tỉnh X, với hàm lượng mùn tăng từ 1,74% lên 1,91%.
Sự phát triển có thể được định nghĩa như sau:
Phát triển là một quá trình năng động, nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống cho các thành viên tham gia, với sự tăng trưởng diễn ra ngay trong bối cảnh sống của họ.
Phát triển là quá trình giúp con người vượt qua rào cản và khai thác toàn diện tiềm năng của bản thân, từ đó nâng cao chất lượng cuộc sống cho các thành viên trong cộng đồng.
Phát triển xã hội là quá trình tăng trưởng, đặc biệt là tăng trưởng kinh tế, đi đôi với sự biến đổi xã hội theo hướng tiến bộ Điều này có nghĩa là sự phát triển không chỉ mang lại hiệu quả kinh tế mà còn cải thiện chất lượng cuộc sống, tạo ra một xã hội tốt đẹp hơn và văn minh hơn.
M ục đích củ a Phát tri ể n
Mục đích phát triển là nâng cao chất lượng đời sống của người dân, cung cấp cơ hội cho họ phát triển toàn diện tiềm năng Phát triển không chỉ được định nghĩa qua việc tăng thu nhập đầu người, chỉ số sản phẩm hay tiết kiệm cá nhân, mà còn bao gồm việc tạo ra những thay đổi và cải tiến tích cực trong xã hội.
Phát triển cần tập trung vào việc cải thiện điều kiện sống cho những người dân thiệt thòi, nhằm đáp ứng các nhu cầu cơ bản như việc làm, nhà ở và môi trường an toàn.
Phát triển đồng nghĩa với việc nâng cao khả năng tài chính cho những người dân thiệt thòi trong cộng đồng, giúp họ có thể chi trả học phí cho con cái, thanh toán các dịch vụ y tế và mở rộng kiến thức về xã hội mà họ đang sống.
Phát triển còn bao hàm việc đường sá, cầu cống được xây dựng, lưu thông được cải thiện và mạng lưới thông tin hữu hiệu được thiết lập
Phát triển cộng đồng đồng nghĩa với việc người dân có khả năng cải thiện nhiều khía cạnh trong cuộc sống thông qua nỗ lực của chính họ Sự tham gia của cộng đồng vào các quyết định ảnh hưởng đến đời sống là yếu tố then chốt để xác định sự thành công của phát triển cộng đồng.
Phát triển thực sự phụ thuộc vào sáng kiến khởi sự của cộng đồng, và chỉ được coi là thành công khi nghèo đói và thất nghiệp được giảm thiểu, đồng thời nhân quyền và công bằng xã hội được củng cố.
N ộ i dung c ủ a phát tri ể n
Phát triển lấy con người làm trọng tâm:
- Trước tiên là quan tâm đến nhân phẩm và tiềm năng của người dân
- Là một tiến trình nhằm cải thiện an sinh của người dân, nhấn mạnh đến sự tham gia của dân vào tiến trình phát triển đểđạt mục đích trên.
Mô hình phát triển này được xây dựng dựa trên kinh nghiệm của người dân và văn hóa địa phương, nhấn mạnh rằng lợi ích từ sự phát triển cần phải hướng tới cộng đồng, đặc biệt là những người nghèo.
Nội dung của phát triển con người gồm 4 thành tố:
- Tăng năng suất: Người dân phải được hỗ trợ tăng năng suất và tham gia
Tăng trưởng kinh tế là một yếu tố quan trọng, nhưng không đủ để đảm bảo sự phát triển toàn diện của con người Việc tạo ra việc làm có lương và thu nhập ổn định là một trong những yếu tố tích cực góp phần vào tiến trình lao động Do đó, cần chú trọng vào việc nâng cao chất lượng cuộc sống và tạo cơ hội việc làm bền vững cho mọi người.
- Bình đẳng: Mọi người dân phải có cơ hội như nhau trong phát triển
Để người dân có thể tham gia và hưởng lợi từ sự phát triển, cần phải gỡ bỏ những hạn chế về cơ hội tiếp cận tài nguyên, kinh tế và quyền lực.
Tính bền vững là yếu tố quan trọng, khi người dân cần được đảm bảo quyền tiếp cận các cơ hội kinh tế và quyền lực, đồng thời phải chú trọng đến sự phát triển lâu dài vì lợi ích của các thế hệ tương lai Tất cả tài nguyên vật chất, tài chính, nhân lực và môi trường cần được bảo vệ và phát triển để nâng cao khả năng tái sản sinh.
Phát triển bền vững cần bắt nguồn từ chính người dân và vì lợi ích của họ Việc người dân tham gia vào quyết định và quá trình phát triển là rất quan trọng, đảm bảo rằng những thay đổi diễn ra thực sự ảnh hưởng tích cực đến đời sống của cộng đồng Tăng cường quyền lực cho người dân là yếu tố then chốt để đạt được sự phát triển toàn diện và bền vững.
Các ch ỉ s ố phát tri ể n
Các nhà nghiên cứu và lãnh đạo nhấn mạnh rằng phát triển không thể đồng nghĩa với tăng trưởng Tăng trưởng kinh tế chỉ là một chỉ số trong nhiều chỉ số của sự phát triển xã hội Phát triển xã hội hiện nay được hiểu một cách toàn diện, bao gồm nhiều chỉ số khác nhau Trong báo cáo phát triển hàng năm của Ngân hàng, các khía cạnh này được phân tích để phản ánh tình hình thực tế.
Thế giới (WB) cung cấp hơn 200 chỉ số về sự phát triển xã hội, cho phép so sánh giữa các quốc gia và khu vực khác nhau Những chỉ số này có thể được phân loại thành các nhóm cơ bản, giúp hiểu rõ hơn về mức độ phát triển của từng khu vực.
- Nhóm chỉ số tăng trưởng kinh tế, đặc biệt là chỉ số về bình quân thu nhập đầu người so sánh giữa các cộng đồng và các khu vực
Chỉ số phát triển xã hội ngày càng thu hút sự quan tâm, đặc biệt là trong lĩnh vực dịch vụ xã hội Hai dịch vụ cơ bản nhất trong nhóm này là giáo dục và y tế, đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng cuộc sống và phát triển bền vững của xã hội.
- Chỉ số phát triển con người HDI – Human Development Index là chỉ số tổng hợp kinh tế xã hội của sự phát triển, bao gồm:
+ Thu nhập bình quân đầu người
+ Trình độ học vấn trung bình
Ngoài hai chỉ số phát triển kinh tế và xã hội nói trên, người ta quan tâm
12 đến một nhóm chỉ số quan trọng nữa:
- Chỉ số phát triển cơ sở hạ tầng (điện, đường, trường, trạm)
Chỉ số phát triển bền vững là một khái niệm hiện đại, nhấn mạnh mối quan hệ giữa con người, xã hội và tự nhiên Trong khi trước đây, chúng ta chủ yếu tập trung vào các chỉ số phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa mà ít chú ý đến bảo vệ môi trường, thì hiện nay cần mở rộng quan niệm này Các chỉ số liên quan như chỉ số bảo vệ môi trường và phát triển con người ngày càng trở nên quan trọng Nếu phát triển kinh tế - xã hội không đi đôi với bảo vệ môi trường, chúng ta sẽ đối mặt với nguy cơ suy thoái và những hệ lụy tiêu cực.
Khái ni ệ m, m ụ c t iêu, ý nghĩa củ a Phát tri ể n c ộng đồ ng
Khái ni ệ m
Có nhiều cách hiểu và cách diễn đạt khác nhau về khái niệm phát triển cộng đồng
Việt Nam là quốc gia tiên phong trong các hoạt động phát triển cộng đồng từ năm 1940, với định nghĩa rằng phát triển cộng đồng là một chiến lược nhằm huy động sức mạnh của người dân ở cả nông thôn và đô thị Mục tiêu là phối hợp với các nỗ lực của nhà nước để cải thiện cơ sở hạ tầng và nâng cao khả năng tự lực của cộng đồng.
Phát triển cộng đồng là quá trình mà cộng đồng nhận diện nhu cầu và mục tiêu của mình, sắp xếp ưu tiên, và nuôi dưỡng sự tự tin để thực hiện chúng Qua đó, cộng đồng tìm kiếm tài nguyên cả bên trong và bên ngoài để đáp ứng nhu cầu, đồng thời khuyến khích thái độ và kỹ năng hợp tác trong nội bộ.
Năm 1950, Liên Hiệp Quốc đã chính thức công nhận khái niệm phát triển cộng đồng, đồng thời khuyến khích các quốc gia áp dụng phương pháp này như một công cụ hiệu quả để triển khai các chương trình phát triển xã hội.
Năm 1956, Liên Hiệp Quốc đã đưa ra định nghĩa chính thức về phát triển cộng đồng như sau:
Phát triển cộng đồng là quá trình mà người dân và chính quyền hợp tác nhằm nâng cao các điều kiện kinh tế, xã hội và văn hóa.
13 hóa của các cộng đồng và giúp các cộng đồng này hội nhập và đóng góp vào đời sống quốc gia”
- Theo Th.S Nguyễn Thị Oanh, 1995:
Phát triển cộng đồng là quá trình chuyển đổi các cộng đồng nghèo và thiếu tự tin thành những cộng đồng tự lực Điều này được thực hiện thông qua giáo dục, nâng cao nhận thức về tình hình và vấn đề hiện tại của họ, đồng thời phát huy khả năng và tài nguyên sẵn có Các hoạt động tự giúp, bồi dưỡng và củng cố tổ chức cũng đóng vai trò quan trọng trong việc hướng tới sự phát triển tự lực.
- Theo Tô Duy Hợp và Lương Hồng Quang, 2000:
Phát triển cộng đồng là quá trình giải quyết vấn đề, giúp cộng đồng nâng cao sức mạnh thông qua việc trang bị kiến thức, kỹ năng nhận diện nhu cầu và vấn đề, cũng như huy động nguồn lực để xử lý chúng Đây không chỉ là một giải pháp tạm thời mà là một phương pháp bền vững, nhằm tăng cường khả năng tự quyết của cộng đồng trong việc phát triển và định hình tương lai của chính mình.
Phát triển cộng đồng hiện nay tập trung vào việc xây dựng năng lực và tạo sức mạnh cho người dân, vì họ không thể hành động nếu thiếu kiến thức và kỹ năng Hơn nữa, sự tham gia không thể diễn ra một cách đơn lẻ; người dân cần hợp tác với các cá nhân, tổ chức và chính quyền có chung chí hướng và quyền lợi Điều này tạo ra sức mạnh cần thiết để thúc đẩy sự thay đổi tích cực và nâng cao chất lượng cuộc sống trong cộng đồng.
Nh ậ n di ệ n c ộng đồ ng kém phát tri ể n và phát tri ể n
Cộng đồng kém phát triển được xác định khi các nhu cầu cơ bản của người dân không được đáp ứng đầy đủ, bao gồm tình trạng thiếu ăn, thiếu mặc, thiếu nước sạch, điện, và nhà ở không đảm bảo Ngoài ra, sự thiếu thốn về cơ sở hạ tầng như cầu đường và việc lưu thông khó khăn cũng góp phần vào tình trạng kém phát triển này, cùng với việc thiếu thuốc chữa bệnh cho cộng đồng.
Nhu cầu sinh hoạt tinh thần và giải trí đang gặp khó khăn, với tỷ lệ mù chữ cao, thiếu trường lớp và giáo viên, cùng với sự thiếu hụt thông tin và lạc hậu về khoa học kỹ thuật Tâm lý thiếu tự tin, trông chờ và ỷ lại cũng đang là những vấn đề cần được khắc phục.
Đặc điể m nh ậ n di ệ n C ộng đồ ng kém phát tri ể n:
- Nhu cầu cơ bản không/chưa được đáp ứng đầy đủ như: thiếu ăn, thiếu mặc, nhà ở tồi tàn hoặc không có nhà ở,…
Cơ sở hạ tầng tại khu vực này đang gặp nhiều khó khăn với tình trạng thiếu thốn nghiêm trọng, bao gồm dịch vụ xã hội nghèo nàn và sự thiếu hụt các hệ thống cơ sở thiết yếu Người dân phải đối mặt với tình trạng thiếu điện, cầu, và đường, dẫn đến việc lưu thông gặp trở ngại Hơn nữa, nguồn nước sạch cũng rất khan hiếm, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của cộng đồng.
14 thiếu trường lớp, trạm y tế, thiếu thuốc chữa bệnh,…
Nền kinh tế nghèo nàn và lạc hậu đang gặp nhiều khó khăn, với tình hình và phương tiện sản xuất lạc hậu, kỹ thuật và mô hình sản xuất không phù hợp Hệ thống tiêu thụ và phân phối hàng hóa hạn chế và không hiệu quả, dẫn đến thu nhập thấp và tỷ lệ thất nghiệp cao.
Tình trạng thiếu nhu cầu sinh hoạt tinh thần và giải trí yếu kém đã dẫn đến tỷ lệ mù chữ cao, sự thiếu hụt giáo viên, và khả năng tiếp cận thông tin còn hạn chế Điều này tạo ra tâm lý thiếu tự tin, trông chờ và ỷ lại trong cộng đồng.
- Người dân thiếu hoặc khó có cơ hội tiếp cận với các nguồn tài nguyên, kỹ thuật mới, tín dụng, đào tạo/huấn luyện,…
Người dân thường không có quyền tham gia vào các quyết định quan trọng ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống của họ, chẳng hạn như giá cả sản phẩm và các dự án phát triển từ bên ngoài Điều này dẫn đến sự hạn chế trong quyền ra quyết định của cộng đồng, gây ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và sự phát triển bền vững.
Đặc điể m c ủ a c ộng đồ ng phát tri ể n:
-Về hạ tầng cơ sở kỹ thuật: đường sá, cầu cống được xây dựng, lưu thông được cải tiến và mạng lưới thông tin hữu hiệu được thiết lập
Nhờ những nỗ lực không ngừng, đời sống của người dân trong cộng đồng đã được cải thiện rõ rệt, giúp họ có khả năng chi trả học phí cho con cái và các khoản chi phí y tế, đồng thời nâng cao kiến thức về xã hội mà họ đang sống.
Sự tham gia của người dân vào các quyết định ảnh hưởng đến đời sống của họ là yếu tố quan trọng trong việc xác định sự phát triển của cộng đồng.
Sáng kiến khởi sự của người dân đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện cuộc sống cộng đồng, với mục tiêu giảm nghèo đói và thất nghiệp, đồng thời củng cố nhân quyền và công bằng xã hội Để phát triển một cộng đồng người thiệt thòi, cần tạo ra sự thay đổi trong phương thức làm ăn, nâng cao cơ sở hạ tầng và đặc biệt là tạo điều kiện thuận lợi cho việc quyết định phân phối tài nguyên Điều này giúp người dân nghèo có thêm cơ hội tiếp cận tài nguyên và tham gia vào quản lý các dự án phát triển liên quan đến đời sống của họ.
M ụ c tiêu, ph ươ ng h ướ ng phát tri ể n c ộng đồ ng
1.3.3.1 Mục tiêu phát triển cộng đồng
Phát triển cộng đồng tập trung vào sự phát triển con người, vì con người là trung tâm của mọi hoạt động trong cộng đồng Điều này không chỉ được đo lường qua tăng trưởng kinh tế hay tiến bộ vật chất, mà còn bao gồm sự phát triển khả năng con người và cải cách các định chế xã hội Nếu không có sự phát triển toàn diện này, những tiến bộ vật chất chỉ mang tính tạm thời và không bền vững Tăng trưởng kinh tế chỉ là một khía cạnh trong tổng thể của phát triển cộng đồng.
Mục tiêu chủ yếu của phát triển cộng đồng là tạo ra những biến chuyển xã hội nhằm nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân, đồng thời đảm bảo sự bền vững về môi trường Phát triển cộng đồng cũng thúc đẩy nhận thức và hành động hợp tác trong cộng đồng, từ đó nâng cao năng lực tự quản Hai khía cạnh này thể hiện rõ ràng sự kết hợp giữa cải thiện chất lượng cuộc sống và phát triển bền vững.
Mục tiêu phát triển con người nhằm nâng cao năng lực của người dân, giúp họ vượt qua những trở ngại và khó khăn để đạt được những mục tiêu mong muốn trong cuộc sống.
Cụ thể hoá của mục tiêu phát triển con người như sau:
- Quan hệ giữa các thành viên trong cộng đồng được bình đẳng, chân thành và cởi mở
- Các cấp lãnh đạo và người dân có quan hệ tốt Người dân được tham gia vào các hoạt động phát triển
- Người dân được huy động và tổ chức để họ tự giải quyết các vấn đề của cộng đồng mình
- Năng lực của các thành viên trong cộng đồng được nâng cao để có thể tự lực giải quyết các khó khăn trong cuộc sống
- Tinh thần tập thể, tính cộng đồng được xây dựng và hoàn thiện
Mục tiêu vật chất: mục tiêu này liên quan đến tăng trưởng vật chất, kinh tế, xã hội nhằm cải thiện và nâng cao chất lượng cuộc sống
Cụ thể hoá của mục tiêu này như sau:
- Tăng sản phẩm xã hội và đảm bảo sản phẩm ấy được phân phối một cách công bằng
- Phúc lợi xã hội và các dịch vụđược tăng cường nhằm cải thiện chất lượng
16 cuộc sống của mọi thành viên trong cộng đồng
- Cường độlao động giảm nhờ việc áp dụng các tiến bộ kỹ thuật
- Tạo được nhiều cơ hội để mọi thành viên trong cộng đồng có thể lựa chọn nghề nghiệp nhằm phát huy tiềm năng sáng tạo của họ
- Tăng nguồn lực cho tương lai (cơ sở vật chất, kỹ thuật,…)
1.3.3.2 Phương hướng phát triển cộng đồng
Qua quá trình hình thành và phát triển, đúc kết các kinh nghiệm thực tế, Phương hướng phát triển cộng đồng được nhấn mạnh ởcác điểm sau:
- Sự tham gia của người dân là yếu tốcơ bản
- Cần phải xây dựng các thiết chế xã hội là công cụ, môi trường cho sự tham gia
Yếu tố tổ chức đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển cộng đồng Cần điều chỉnh và nâng cao năng lực cho các tổ chức chính quyền địa phương để họ có thể thực hiện hiệu quả chức năng phát triển, đồng thời tạo ra hành lang pháp lý khuyến khích sự tham gia của người dân.
- Cần hỗ trợ sự hình thành và củng cố tổ chức của chính người dân
Chúng ta không nên áp đặt các chương trình hay dự án từ bên trên hoặc từ bên ngoài, mà nên tập trung vào những công trình vừa sức do người dân đề xuất và thực hiện, với sự hỗ trợ từ bên ngoài.
Việc tạo ra sự chuyển biến xã hội mới là điều quan trọng, bao gồm sự thay đổi trong nhận thức và hành vi của người dân nhằm thúc đẩy sự phát triển Đồng thời, cần thiết phải có sự thay đổi trong tổ chức, cơ cấu và các mối quan hệ lực lượng trong xã hội để đạt được mục tiêu này.
- Phát triển cộng đồng chỉ có hiệu quả khi nằm trong một chiến lược phát triển quốc gia đúng đắn
Đơn vị làng, xã thường quá nhỏ để có thể phát huy hiệu quả và khai thác tiềm năng tự phát triển Do đó, việc phát triển ở cấp làng xã cần được đặt trong bối cảnh kế hoạch phát triển cấp vùng để đạt được hiệu quả tối ưu.
- Huấn luyện để trang bị cho dân và những người có trách nhiệm kỹnăng tổ chức, lãnh đạo là một bộ phận không thể thiếu
1.3.3.3 Các giá trị của phát triển cộng đồng:
Mọi người đều có quyền phát triển bản thân, có công ăn việc làm ổn định, đảm bảo cuộc sống đầy đủ, được tôn trọng và bảo vệ quyền lợi của mình.
Công bằng xã hội đảm bảo rằng mọi cá nhân đều có quyền và cơ hội ngang nhau để đáp ứng các nhu cầu cơ bản, đồng thời bảo vệ giá trị và nhân phẩm của họ Điều này không chỉ là một nguyên tắc đạo đức mà còn là một yêu cầu cần thiết để xây dựng một xã hội công bằng và bền vững.
17 sự phân bố lại tài nguyên và quyền lấy quyết định trong xã hội
Tinh thần cộng đồng và trách nhiệm xã hội thể hiện rằng mỗi cá nhân không chỉ chú trọng đến lợi ích riêng mà còn có nghĩa vụ đối với cộng đồng Chúng ta cần cùng nhau hợp tác để giải quyết những nhu cầu và vấn đề chung, từ đó xây dựng một xã hội vững mạnh và đoàn kết hơn.
Ý nghĩa củ a Phát tri ể n c ộng đồ ng
- Giúp người dân nhận thức được các vấn đề của cộng đồng cũng chính là những vấn đề của họ
Vấn đề cộng đồng đề cập đến những khó khăn và rào cản trong việc thực hiện các nhu cầu hợp pháp và chính đáng trong các lĩnh vực như kinh tế, văn hóa, quản lý và xã hội Những trở ngại này cản trở sự phát triển bền vững của cộng đồng.
Vấn đề cộng đồng xuất phát từ tính tổng thể của nó, thể hiện những khó khăn, rào cản mà toàn bộ chỉnh thể phải đối mặt, chứ không chỉ là khó khăn của một vài thành viên Những vấn đề này có thể bao gồm quản lý điều hành, sự tồn vong của cộng đồng, hoặc uy tín và tiếng tăm của cộng đồng so với các cộng đồng khác.
Để hiểu rõ về cộng đồng, không thể tách rời khỏi các thành viên của nó Vấn đề cộng đồng thường là những vấn đề chung mà đa số người dân trong cộng đồng gặp phải, nhưng cũng có thể bắt đầu từ những vấn đề riêng lẻ của vài cá nhân và có nguy cơ lan rộng Thông qua công tác truyền thông và nâng cao nhận thức, mọi người trong cộng đồng sẽ nhận ra những vấn đề này có thể trở thành phổ biến Cuối cùng, tất cả mọi người sẽ công nhận và coi đó là vấn đề chung của cộng đồng.
Vấn đề của cộng đồng thường bắt nguồn từ những khó khăn mà các thành viên trong đó gặp phải Do đó, việc giải quyết các vấn đề chung của cộng đồng cũng đồng nghĩa với việc hỗ trợ từng cá nhân, giúp cải thiện tình hình cho tất cả các thành viên.
-Người dân được tham gia vào các hoạt động phát triển một cách tích cực, giúp họ nhận thức được các giá trị, niềm tin vào khảnăng của họ
Mục tiêu của phát triển cộng đồng là mục tiêu con người, vì sự phát triển
Để đạt được sự phát triển bền vững, hoạt động phát triển cộng đồng cần nhấn mạnh vai trò quan trọng của sự tham gia của người dân Qua quá trình tham gia này, người dân không chỉ được học hỏi và bồi dưỡng kiến thức mà còn nâng cao kỹ năng giải quyết vấn đề Điều này giúp họ tự tin hơn và nhận ra những khả năng tiềm ẩn của bản thân, từ đó đóng góp tích cực vào sự phát triển của cộng đồng.
- Huy động được tiềm năng của mọi cơ quan tổ chức, người dân, tài nguyên trong cộng đồng để cải thiện đời sống mọi mặt của họ
Mỗi người đều sở hữu khả năng và tài năng bẩm sinh, và việc tận dụng những năng lực này là yếu tố quyết định cho một cuộc sống tốt đẹp Khi khả năng của từng cá nhân được đánh giá đúng và sử dụng hiệu quả, không chỉ bản thân họ trở nên mạnh mẽ hơn mà cả cộng đồng cũng sẽ phát triển vững mạnh nhờ vào sức mạnh tổng hợp của mọi người.
Một trong những nguyên nhân khiến một số cộng đồng chưa phát triển là do các tổ chức bên ngoài và người dân chỉ chú trọng vào những nhu cầu và thiếu sót của cộng đồng, thay vì khai thác tiềm năng và sức mạnh nội lực của từng cá nhân cũng như của toàn thể cộng đồng.
Nguyên liệu quan trọng để xây dựng một cộng đồng phát triển chính là khả năng và năng lực tiềm ẩn của người dân trong cộng đồng Phát triển cộng đồng tập trung vào việc khai thác nội lực, tối ưu hóa tiềm năng sẵn có để giúp cộng đồng tự lực vươn lên.
- Tăng cường mối liên kết, đoàn kết trong cộng đồng vì mục đích của phát triển cộng đồng
Phát triển cộng đồng không chỉ tập trung vào một nhóm nhỏ hay cá nhân mà là vì sự tiến bộ chung của toàn bộ cộng đồng Sự hợp tác giữa các tổ chức, dòng họ, gia đình và cá nhân trong cộng đồng được khuyến khích trong suốt quá trình này Qua việc hợp tác, các thành viên có cơ hội tiếp xúc và hiểu nhau hơn, từ đó tạo ra sự cảm thông và đoàn kết vì mục tiêu phát triển chung.
Cơ sở này không chỉ thu hút nguồn hỗ trợ từ bên ngoài mà còn góp phần cải thiện các chính sách xã hội và an sinh xã hội, đảm bảo phù hợp với điều kiện thực tế của cộng đồng.
Nội lực trong cộng đồng đóng vai trò quan trọng trong việc tự lực phát triển, nhưng để đạt được sự bền vững, cần có nguồn lực hỗ trợ từ bên ngoài Với phương châm “Nhà nước và nhân dân cùng làm”, Việt Nam hiện nay kết hợp hiệu quả cả nội lực và ngoại lực, nhằm giúp các cộng đồng nghèo và khó khăn chuyển biến theo hướng tích cực.
Quan điể m, nguyên t ắ c ho ạt độ ng trong phát tri ể n c ộng đồ ng
Quan điểm, đị nh h ướ ng trong phát tri ể n c ộng đồ ng
Phát triển cộng đồng cần bắt nguồn từ nhu cầu thực tế của người dân Để cộng đồng tiến bộ, người dân phải tự nhận thức và chủ động tổ chức các hoạt động Nếu người dân chưa nhận ra và hiểu rõ nhu cầu của mình, việc tổ chức các hoạt động hỗ trợ sẽ không mang lại hiệu quả.
Lấy dân làm trọng tâm cần dựa trên kinh nghiệm và văn hóa địa phương, đồng thời chú trọng đến lợi ích của người dân, đặc biệt là những người nghèo.
Phát triển xã hội cần phải diễn ra đồng bộ trên tất cả các lĩnh vực như kinh tế, văn hóa, chính trị và xã hội Sự tương tác và hỗ trợ lẫn nhau giữa các lĩnh vực này sẽ góp phần nâng cao các chỉ số phát triển xã hội một cách hài hòa và bền vững.
Để đảm bảo an sinh xã hội cho các nhóm người thiệt thòi, cần thiết lập các chương trình ưu tiên nhằm tìm ra giải pháp tối ưu cho sự phát triển Phát triển cộng đồng chỉ đạt hiệu quả khi được tích hợp trong một chiến lược phát triển quốc gia hợp lý.
Sự chuyển biến xã hội đóng vai trò quan trọng, bao gồm việc thay đổi nhận thức và hành vi của người dân, cũng như cơ cấu tổ chức và mối quan hệ lực lượng trong cộng đồng.
- Tăng cường năng lực và quyền lực cho người dân
Người dân không thể hành động khi thiếu năng lực Họ cũng không thể
Khi thiếu động lực từ tập thể và tổ chức, việc phát triển cộng đồng trở nên khó khăn hơn Để xây dựng một cộng đồng mạnh mẽ, cần cung cấp cơ hội, kiến thức và kỹ năng cho người dân, giúp họ kết nối và đồng lòng vì lợi ích chung Phương pháp tham gia tích cực sẽ trang bị cho người dân năng lực cần thiết để tự giải quyết các vấn đề của mình, từ đó nâng cao tính tự giác và tự lực trong cộng đồng.
- Nghiên cứu và vận dụng vào thực tiễn
Nghiên cứu và ứng dụng thực tiễn là nền tảng quan trọng cho việc triển khai các chương trình và dự án, đồng thời cần được chú trọng trong việc xác định các mục tiêu phát triển cộng đồng.
Nguyên t ắ c ho ạt độ ng Phát tri ể n c ộng đồ ng
1.4.2.1 Bắt đầu từ nhu cầu, tài nguyên và khảnăng của người dân
Hoạt động phát triển cần dựa vào yếu tố nội tại của cộng đồng, bao gồm nguồn lực, mong muốn, nhu cầu và sáng kiến của người dân Điều này sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho họ tham gia tích cực và thể hiện khả năng của mình trong quá trình phát triển.
Người dân chỉ tham gia phát triển cộng đồng khi họ nhận thức rõ về vấn đề và hoàn cảnh sống hiện tại của mình Sự không hài lòng với điều kiện hiện tại sẽ thúc đẩy nhu cầu thay đổi và tìm kiếm môi trường sống tốt hơn, bình đẳng hơn Do đó, nhận thức cần chuyển thành nhu cầu thực sự để tạo động lực cho người dân tham gia vào tiến trình phát triển cộng đồng Để quá trình này diễn ra thuận lợi và có ý nghĩa, cần nắm bắt và khai thác những nhu cầu của người dân.
Phát triển cộng đồng cần xuất phát từ khả năng và nội lực bên trong của chính cộng đồng, với sự hỗ trợ bên ngoài chỉ đóng vai trò chất xúc tác Trong quá trình hành động, cần chú ý rằng nhu cầu của người dân có thể khác biệt so với nhu cầu của nhà tài trợ hoặc chính quyền địa phương Chẳng hạn, khi cộng đồng cần nước sạch nhưng dự án lại chỉ tập trung vào việc xây dựng trụ sở hoặc điểm sinh hoạt Do đó, việc vận dụng các nội lực sẵn có trong cộng đồng là rất quan trọng để triển khai các hoạt động hiệu quả.
Nội lực của cộng đồng không phải chỉ là nguồn lực tài chính, trong phát
21 triển cộng đồng, nội lực mà cộng đồng có thể tiếp cận được bao gồm:
- Các nguồn tài sản thiên nhiên;
- Các nguồn tài sản vật lý;
- Các nguồn tài sản về con người;
- Các nguồn tài sản xã hội;
- Các nguồn tài sản về tài chính
1.4.2.2 Tin tưởng vào dân, vào khảnăng thay đổi và phát triển của cộng đồng
Trong quá trình phát triển cộng đồng, việc tin tưởng vào khả năng và năng lực của người dân là nguyên tắc quan trọng Dù trong hoàn cảnh nghèo khó, người dân vẫn sở hữu óc sáng tạo và tinh thần gắn bó, luôn mong muốn cải thiện cuộc sống cộng đồng Điều này giúp tránh được tư tưởng làm thay, làm hộ người dân, từ đó khuyến khích sự tham gia và phát triển bền vững.
Người dân có khả năng tự quản lý cuộc sống và giải quyết các vấn đề của mình, miễn là họ không bị áp lực bởi lo âu Những người làm công tác phát triển cộng đồng cần tin tưởng rằng khi người dân được khuyến khích đáp ứng nhu cầu của bản thân, họ sẽ tìm thấy sức mạnh tinh thần và vật chất cần thiết để hành động.
Khả năng của người dân không chỉ nằm ở một hoặc hai cá nhân, mà là sức mạnh của cả một cộng đồng Nó không chỉ bao gồm khả năng kinh tế và vật chất, mà còn thể hiện qua khả năng suy nghĩ phù hợp với hoàn cảnh và đóng góp kinh nghiệm, tài lực, trí lực vào sự phát triển chung của xã hội.
Không nên làm thay, làm hộ mà cùng sống, cùng làm với người dân và khuyến khích họ một cách kịp thời
1.4.2.3 Khuyến khích người dân cùng tham gia và dành quyền tự quyết cho người dân
Nhu cầu thay đổi đã được nhận thức và giác ngộ rộng rãi trong cộng đồng, trở thành động lực để người dân đoàn kết, tổ chức lại và cùng nhau hành động.
Người dân cần tham gia tích cực vào việc giải quyết các vấn đề của chính họ, phối hợp với các tổ chức bên ngoài Trong các cuộc họp, vai trò của người tác viên cộng đồng là điều phối, hỗ trợ và khuyến khích sự tham gia của người dân, trong khi họ mới là những người đưa ra quyết định cuối cùng.
22 định cuối cùng cho các vấn đề của họ
Khi người dân tham gia thảo luận và quyết định các nhu cầu ưu tiên, họ sẽ cam kết thực hiện vì đó là lựa chọn của chính họ Sự tham gia này không chỉ tạo ra cảm giác sở hữu mà còn khẳng định trách nhiệm với hành động của mình Điều này góp phần xây dựng và củng cố năng lực cộng đồng, đồng thời giúp họ làm chủ các hoạt động ngay từ đầu trong quá trình giải quyết vấn đề.
1.4.2.4 Bắt đầu từ những hoạt động nhỏ Đối tượng được quan tâm trong phát triển cộng đồng là những người nghèo, người yếu thế, còn hạn chế về kiến thức và kỹ năng Do đó muốn họ tự tin và hoàn thành tốt công việc cần bắt đầu từ những hoạt động nhỏ, đơn giản
Thông qua các hoạt động nhỏ, người dân có cơ hội rèn luyện kỹ năng quản lý và điều hành, từ đó nâng cao năng lực bản thân Việc này không chỉ giúp họ tự tin hơn mà còn chuẩn bị cho họ khả năng đảm nhận những công việc lớn và khó khăn hơn trong tương lai, vẫn đảm bảo hoàn thành tốt nhiệm vụ.
1.4.2.5 Tạo nhiều cơ hội để người dân tương trợ lẫn nhau và chú ý ưu tiên các nhóm người yếu thế trong cộng đồng
Thông qua các hoạt động tương trợ và hợp tác, các thành viên trong cộng đồng không chỉ cảm thấy hoàn thành nhiệm vụ mà còn nâng cao an sinh cho nhóm, giúp nhau phát triển Đặc biệt, cần ưu tiên hỗ trợ nhóm người yếu thế, tạo điều kiện cho họ tham gia, được tôn trọng và nhận sự hỗ trợ trong mọi hoạt động của cộng đồng.
1.4.2.6 Mở rộng các hình thức liên kết với các tổ chức khác để có thêm hỗ trợ và hợp tác trong và ngoài cộng đồng
Phương pháp "tạo mạng lưới" (networking) giúp hình thành các mối liên kết giữa các nhóm trong cộng đồng, như nhóm giáo dục xóa mù chữ, nhóm truyền thông môi trường, và nhóm thể thao Việc kết nối với các nhóm bên ngoài, chẳng hạn như nhóm tiết kiệm-tín dụng của xóm X với xóm Y, tạo ra các cụm hoặc trung tâm mạnh mẽ hơn Sự liên kết này không chỉ nâng cao hiệu quả hoạt động mà còn tối ưu hóa nguồn lực giữa các nhóm, đồng thời tăng cường tiếng nói của cộng đồng trong việc đề xuất các vấn đề cần thiết.
1.4.2.7 Tuân thủ theo tiến trình và các phương pháp tiếp cận đặc thù
Mọi dự án phát triển cộng đồng cần tuân thủ một tiến trình tuần tự để đảm bảo hiệu quả Nếu không theo lộ trình đã định, dự án sẽ trở nên lộn xộn, mất phương hướng và khó đạt được các mục tiêu đã đề ra.
Để đạt được các mục tiêu đề ra và khuyến khích sự tham gia của cộng đồng, cần áp dụng những phương pháp đặc thù nhằm huy động người dân Quy trình “Hành động – Suy ngẫm rút kinh nghiệm – Hành động mới” là cần thiết để phát triển các chương trình hành động lớn hơn và nâng cao trình độ quản lý.
Khái quát ti ế n trình phát tri ể n c ộng đồ ng
Phát triển cộng đồng là một quá trình liên tục, nhằm mục tiêu nâng cao khả năng tự lực của cộng đồng, chuyển từ trạng thái yếu kém sang khả năng tự hành động hiệu quả.
Phát triển cộng đồng dựa trên nguyên tắc rằng sự phát triển bắt đầu từ cơ sở, nơi mà sáng kiến và khả năng của người dân được khai thác để cải thiện cuộc sống của chính họ thông qua các quy trình dân chủ và nỗ lực tự nguyện Quá trình này bao gồm việc nâng cao nhận thức của người dân, giúp họ nhận ra tiềm năng của bản thân Để đạt được điều này, cần phải bắt đầu từ việc thức tỉnh cộng đồng, tiếp theo là tăng cường năng lực, từ đó dẫn đến sự tự lực của cộng đồng.
Tiến trình chung của một chương trình hay dự án Phát triển cộng đồng được thể hiện qua các bước sau:
Sơ đồ 2.1 Ti ế n trình Phát tri ể n c ộng đồ ng
Hình thành các nhóm liên kết
Tăng cườ ng độ ng l ự c t ự nguy ệ n
T ự tìm hi ể u và phân tích
CĐ còn yếu kém CĐ thức tỉnh CĐ tăng năng lực CĐ tự lực
Ho ạ t độ ng can thi ệ p phù h ợ p nh ằ m h ỗ tr ợ phát tri ể n c ộng đồ ng
Cộng đồng yếu kém trong các hoạt động phát triển cộng đồng là những nhóm có vấn đề hoặc nhu cầu chưa được nhận thức đầy đủ Những vấn đề này có thể chỉ được một số ít người trong cộng đồng nhận ra, trong khi phần lớn vẫn chưa hiểu rõ tình hình.
Để phát triển một cộng đồng bền vững, cần xác định các tiêu chí đánh giá sự kém phát triển như tỷ lệ nghèo đói, ô nhiễm môi trường, tỷ lệ trẻ em thất học, tình trạng hạ tầng cơ sở xuống cấp và phương thức sản xuất lạc hậu Việc nhận diện những vấn đề này sẽ giúp đưa ra các giải pháp hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng sống và phát triển cộng đồng.
Để hiểu và phân tích cộng đồng, cần áp dụng nhiều phương pháp nghiên cứu khác nhau như điều tra xã hội học, tổ chức họp dân, phỏng vấn lãnh đạo và người dân, cũng như tổ chức hội thảo cộng đồng Những phương pháp này giúp xác định các vấn đề bức xúc mà cộng đồng đang gặp phải.
Muốn giải quyết vấn để hiệu quả cần có quá trình thức tỉnh cộng đồng
Giai đoạn đầu của phát triển cộng đồng là quá trình giúp người dân nhận ra các vấn đề của mình và biến chúng thành nhu cầu thực sự cho sự thay đổi Để thức tỉnh cộng đồng, cần có sự hợp tác tích cực giữa các chuyên gia phát triển và người dân, nhằm nâng cao nhận thức về những vấn đề mà họ đang đối mặt.
Để cộng đồng hiểu rõ về chính mình, việc đầu tiên là tổ chức các hoạt động trao đổi và thảo luận nhằm điều tra nhu cầu, vấn đề khó khăn cũng như tiềm năng và thuận lợi Qua đó, cần xác lập những vấn đề ưu tiên và xây dựng các dự án để giải quyết các vấn đề của cộng đồng, đồng thời đánh giá hiệu quả của các dự án này.
Các hoạt động thức tỉnh cộng đồng gồm:
- Tuyên truyền vận động để người dân nhận thức được phương thức phát triển cộng đồng
- Tổ chức tham quan học tập các mô hình phát triển cộng đồng có hiệu quả trong thực tiễn
Tổ chức hội nghị và hội thảo nhằm trao đổi kinh nghiệm về các hoạt động phát triển cộng đồng giữa các cá nhân và tổ chức có mục đích và nhu cầu tương đồng là rất cần thiết Các sự kiện này không chỉ tạo cơ hội kết nối mà còn thúc đẩy sự hợp tác và chia sẻ kiến thức, từ đó nâng cao hiệu quả trong các hoạt động cộng đồng.
26 xúc giống nhau, điều kiện, hoàn cảnh xã hội giống nhau
Tập huấn theo phương pháp cùng tham gia giúp người dân nâng cao nhận thức về các vấn đề của họ và khuyến khích sự hợp tác trong việc tìm ra các giải pháp hợp lý nhất Phương pháp này không chỉ thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng mà còn góp phần làm cho cộng đồng phát triển nhanh chóng và hiệu quả hơn.
Trong cộng đồng, người dân thường chưa hiểu rõ về chính mình và cuộc sống xung quanh Do đó, việc thức tỉnh cộng đồng thông qua các hoạt động trao đổi, thảo luận và điều tra những vấn đề khó khăn cũng như nhu cầu của họ là rất quan trọng Từ đó, chúng ta có thể xác định những nhu cầu ưu tiên và xây dựng các dự án nhằm giải quyết những vấn đề này một cách hiệu quả.
Khi xác định các vấn đề của cộng đồng, cần phân tích nguyên nhân, điểm mạnh và khó khăn tồn tại Giải pháp khắc phục phải do chính cộng đồng đề xuất, với sự tư vấn và hỗ trợ kỹ thuật từ các chuyên gia Vai trò của tác viên cộng đồng là xúc tác, khuyến khích sự tham gia của người dân vào việc giải quyết các vấn đề của họ.
Thời gian của hoạt động này phụ thuộc vào năng lực và ý thức của từng cộng đồng, cùng với sự nỗ lực của chính quyền và các tổ chức xã hội trong khu vực.
2.1.3 C ộng đồng tăng năng lự c
Khi cộng đồng đã nhận thức được, việc tăng cường năng lực cho họ để nhận biết các nguồn lực sẵn có và khả năng tiềm tàng là rất quan trọng Điều này giúp nâng cao khả năng khai thác và sử dụng hiệu quả các nguồn lực, từ đó phát triển bền vững hơn.
Cộng đồng tăng năng lực là quá trình tổ chức lại và trao quyền cho các thành viên, nhằm nâng cao khả năng và năng lực của họ Điều này cho phép họ tham gia tích cực vào các hoạt động và quyết định cách thức giải quyết các vấn đề trong cộng đồng.
Tăng cường năng lực cho cộng đồng giúp họ nhận biết và khai thác các nguồn lực sẵn có, đồng thời nâng cao khả năng sử dụng những tiềm năng này Bên cạnh đó, việc hỗ trợ từ bên ngoài như vốn, kiến thức và năng lực tổ chức sẽ góp phần nâng cao hiệu quả cho các hoạt động trong cộng đồng.
Thông qua quá trình huấn luyện để các lực lượng nòng cốt trong cộng đồng
27 được tăng cường kiến thức, kỹnăng, cách làm Thu hút lực lượng này vào tham gia trực tiếp trong các dự án phát triển cộng đồng
