Lịch sử vấn đề nghiên cứu
2.1 Tình hình nghiên cứu dạy học Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực học sinh
Dạy học theo định hướng phát triển năng lực, đặc biệt trong môn Ngữ văn, đang thu hút sự chú ý của nhiều nhà nghiên cứu giáo dục Việc phát triển năng lực được xem là yếu tố quan trọng giúp học sinh đối mặt với những thách thức trong bối cảnh hiện nay Năng lực không chỉ là mục tiêu của giáo dục mà còn là chìa khóa để giải quyết các vấn đề khó khăn Nhiều nghiên cứu đã được thực hiện nhằm cải thiện phương pháp dạy học Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực cho học sinh.
Tác giả V.A.Nhikônxki (Nga) trong cuốn giáo trình "Phương pháp dạy học văn ở trường phổ thông" đã trình bày chi tiết về phương pháp giảng dạy Ngữ văn tại trường phổ thông thông qua các biện pháp cụ thể như đọc diễn cảm, gợi mở và nêu vấn đề.
Tác giả I.Ia Lecne với công trình “Dạy học nêu vấn đề” (1977) [14],
A M Machiukin trong tác phẩm “Tình huống có vấn đề trong tư duy và trong dạy học” (1978) và I F Kharlamôp với công trình “Phát huy tính tích cực học tập của HS” (1979) đã đặt nền tảng quan trọng cho việc phát triển phương pháp dạy học văn tích cực Những nghiên cứu này nhấn mạnh vai trò của tình huống học tập và sự chủ động của học sinh trong quá trình tiếp thu kiến thức.
GS Z.Ia.Rez đã có những đóng góp quan trọng trong việc phát triển phương pháp luận dạy văn học, tập trung vào việc khơi gợi vấn đề để nâng cao năng lực văn học của học sinh Công trình này đã được giới thiệu tại Việt Nam từ năm 1983.
Tác giả Lê Đình Trung và Phan Thị Thanh Hội đã nghiên cứu về việc dạy học theo định hướng phát triển năng lực người học ở trường phổ thông, tập trung vào các khái niệm năng lực chung và chuyên biệt, cũng như các phương pháp tiếp cận và quy trình dạy, kiểm tra, đánh giá Tuy nhiên, công trình này vẫn thiếu các thiết kế minh họa cụ thể cho việc dạy học môn Ngữ văn Trong cuốn "Dạy học phát triển năng lực môn Ngữ văn Trung học phổ thông", vấn đề này cần được giải quyết để nâng cao hiệu quả giảng dạy.
PGS Đỗ Ngọc Thống đã hệ thống hóa định hướng dạy học nhằm phát triển năng lực cho học sinh Ông đề xuất các phương pháp và quy trình dạy học cũng như kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển năng lực Bên cạnh đó, ông còn cung cấp thiết kế minh họa cụ thể cho một phần hoạt động hình thành kiến thức trong dạy học đọc hiểu, tập trung vào việc phát triển năng lực cho học sinh lớp 12.
Tác giả Phạm Thị Thu Hương trong cuốn "Phát triển năng lực đọc hiểu văn bản văn chương" đã đề xuất phương pháp dạy đọc hiểu truyện ngắn hiện đại cho học sinh lớp 12 thông qua hệ thống phiếu học tập Phương pháp này giúp học sinh phát triển năng lực tư duy, khả năng hoạt động nhóm, tự học, tìm tòi nghiên cứu và giải quyết vấn đề hiệu quả.
Từ đó, giúp HS hình thành năng lực đọc hiểu tác phẩm văn chương.
Trong cuốn "Kĩ năng đọc hiểu văn", tác giả Nguyễn Thanh Hùng đã nghiên cứu lịch sử đọc hiểu ở cả Việt Nam và thế giới, khẳng định rằng đọc hiểu là một phạm trù khoa học quan trọng trong giảng dạy văn học Ông chỉ ra rằng đọc hiểu không chỉ là mục tiêu cuối cùng mà còn là hiệu quả cần thiết để người đọc lĩnh hội giá trị của tác phẩm Tác giả phân tích các khía cạnh của đọc hiểu bao gồm văn hóa, sư phạm, triết học, nghệ thuật và tâm lý, nhấn mạnh rằng đọc hiểu là một quá trình liên tục của phân tích, tổng hợp và suy luận Đọc không chỉ là hoạt động tiếp nhận mà còn là sự sáng tạo, nơi người đọc khám phá ý tưởng của tác giả và tạo ra ý nghĩa riêng Trong tác phẩm "Đọc và tiếp nhận văn chương", ông cũng khẳng định rằng năng lực tiếp nhận của mỗi cá nhân ảnh hưởng đến cách họ cảm nhận nghệ thuật, và chất lượng nghệ thuật của tác phẩm chỉ là một phần trong quá trình này Cuối cùng, ông nhấn mạnh rằng hiểu văn là khả năng đồng cảm và nắm bắt thông điệp mà nhà văn muốn truyền tải, thông qua cách trình bày nghệ thuật độc đáo và hấp dẫn.
PGS.NGND Trần Thanh Đạm trong bài viết “Mấy vấn đề giảng dạy tác phẩm văn học theo loại thể” (1971) nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phân tích từng tác phẩm văn học không chỉ từ nội dung mà còn từ những đặc trưng riêng của thể loại văn học đó.
Trong bài viết “Đọc hiểu văn bản - một khâu đột phá trong dạy học ngữ văn hiện nay”, tác giả Trần Đình Sử nhấn mạnh rằng bản chất của môn Văn và phương pháp dạy Văn ở các nước phát triển chủ yếu tập trung vào việc dạy đọc văn Việc dạy Văn không chỉ là truyền đạt kiến thức mà còn là phát triển năng lực và kĩ năng đọc cho học sinh.
Nguyễn Thái Hòa trong bài viết “Vấn đề đọc hiểu và dạy đọc hiểu” nhấn mạnh rằng việc đọc hiểu đúng là rất quan trọng và cần thiết cho mọi người Ông cho rằng “đọc đúng hiểu đúng, đọc nhanh hiểu kỹ, đọc diễn cảm, hiểu tinh tế” là những yêu cầu thiết yếu để tiếp nhận và giải mã thông tin hiệu quả.
Th.S Hồ Tấn Nguyên Minh (2012) trong bài viết “Tìm một hướng đi mở cho giờ dạy Ngữ văn trong nhà trường THPT” đã nhấn mạnh rằng giờ học mở cần lấy học sinh làm trung tâm, cho phép các em trao đổi và phản biện ý kiến của giáo viên Điều này biến giờ học thành một diễn đàn học thuật, nơi giáo viên và học sinh cùng thảo luận cởi mở để tìm ra chân lý Giờ học mở không chỉ giới hạn trong 45 phút mà còn tạo ra nhiều cơ hội tự học cho học sinh Do đó, điều quan trọng là không chỉ dạy kiến thức mà còn giúp học sinh phát triển phương pháp tự học.
Trong cuốn "Phan Trọng Luận tuyển tập" (2005), GS Phan Trọng Luận nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đặt học sinh làm trung tâm trong quá trình dạy học Ông đặc biệt tán thành quan điểm của nhà sư phạm J Dewey, người đã khẳng định rằng "Nói không phải là dạy học", và khuyến khích giáo viên nên nói ít hơn, tập trung vào việc tổ chức hoạt động cho học sinh Điều này phản ánh xu hướng giáo dục hiện đại, hướng đến phương pháp dạy học theo dự án Tác giả cũng khẳng định rằng kiến thức thu nhận qua con đường tự khám phá sẽ vững chắc hơn.
Ngoài ra có thể kể đến các đóng góp nổi bật khác như: “Phương pháp dạy học
Văn ở bậc Trung học” (2002) của Trịnh Xuân Vũ [34]; Bàn về phương pháp dạy đọc hiểu văn bản của Hà Phong (2013) [21].
Các công trình nghiên cứu đã cung cấp tài liệu tham khảo hữu ích cho giáo viên và học sinh, mặc dù chưa đi sâu vào việc dạy đọc hiểu theo hướng phát triển năng lực Tuy nhiên, chúng đã mang lại những gợi ý quý giá cho đề tài “Xây dựng câu hỏi phát triển năng lực đọc hiểu cho học sinh lớp 12 trong dạy học thơ chống Mĩ” Điều này giúp giáo viên và học sinh hình thành phương pháp đọc hiểu, đồng thời phát triển năng lực đọc hiểu văn học nói chung và thơ chống Mỹ nói riêng.
2.2 Tình hình nghiên cứu về câu hỏi phát triển năng lực đọc hiểu cho học sinh lớp 12 trong dạy học thơ kháng chiến chống đế quốc Mĩ
Trong khoa học giáo dục, câu hỏi đóng vai trò quan trọng và được coi là linh hồn của bài giảng Một bài giảng hiệu quả thường được xây dựng trên hệ thống câu hỏi được chuẩn bị kỹ lưỡng Nhiều nghiên cứu trong và ngoài nước đã chỉ ra tầm quan trọng của câu hỏi, trong đó có tác phẩm "Highly effective questioning" của Ivan Hannel Tác giả nhấn mạnh cần loại bỏ những câu hỏi mang tính trực giác, thay vào đó là các câu hỏi hiệu quả cao nhằm phát triển tư duy và năng lực của người học.
Các phương pháp nghiên cứu
Đề tài này được thực hiện với một số phương pháp chủ yếu sau:
Phương pháp nghiên cứu tài liệu được áp dụng để xác định cơ sở lý luận và thực tiễn cho đề tài, bao gồm việc nghiên cứu tài liệu lý luận liên quan đến việc xây dựng hệ thống câu hỏi nhằm phát triển năng lực đọc hiểu, cũng như tài liệu về thơ ca kháng chiến chống đế quốc Mỹ, sách giáo khoa và sách giáo viên.
Phương pháp thống kê và so sánh được áp dụng để phân tích các loại câu hỏi trong sách giáo khoa, nhằm so sánh giữa câu hỏi thông thường và câu hỏi đọc hiểu.
Phương pháp phân tích tổng hợp là bước quan trọng sau khi thống kê và phân loại, nhằm nhận diện đặc điểm và tính chất của hệ thống câu hỏi Chúng tôi áp dụng phương pháp này để thu thập thông tin cần thiết, từ đó đưa ra đánh giá và xác định phương hướng cụ thể cho nghiên cứu.
Phương pháp điều tra khảo sát được áp dụng để đánh giá trình độ nhận thức và kết quả dạy học của giáo viên và học sinh trong việc sử dụng các câu hỏi nhằm phát triển năng lực đọc hiểu thơ kháng chiến chống đế quốc Mỹ.
Phương pháp thực nghiệm sư phạm được áp dụng nhằm đánh giá, điều chỉnh và hoàn thiện hệ thống câu hỏi phát triển năng lực đọc hiểu thơ kháng chiến chống đế quốc Mĩ cho học sinh lớp 12.
Giả thuyết khoa học
Thơ kháng chiến chống đế quốc Mĩ đã được đưa vào giảng dạy trong chương trình lớp 12 từ lâu, với nhiều tác phẩm quan trọng Tuy nhiên, phương pháp giảng dạy hiện tại chủ yếu chỉ thuyết giảng một chiều, thiếu sự phát triển năng lực tự đọc hiểu và sáng tạo cho học sinh Việc đề xuất hệ thống câu hỏi nhằm phát triển năng lực đọc hiểu thơ kháng chiến cho học sinh lớp 12 sẽ giúp khắc phục những hạn chế này, nâng cao hiệu quả dạy học thơ ca trong giai đoạn hiện nay tại các trường THPT.
Đóng góp của luận văn
Bài viết này phác thảo quan niệm và nội dung của việc phát triển năng lực đọc hiểu trong dạy học thơ kháng chiến chống đế quốc Mỹ cho học sinh lớp 12 Nó nêu rõ các đặc điểm và bản chất của phương pháp này, nhằm nâng cao khả năng tiếp nhận và phân tích văn học cho học sinh.
Phân tích thực tiễn sử dụng chương trình học (CH) nói chung và CH phát triển năng lực đọc hiểu nói riêng, nhằm khẳng định tính khoa học và tính thời sự trong việc xây dựng hệ thống CH phát triển năng lực đọc hiểu cho học sinh lớp 12 trong dạy học thơ kháng chiến chống đế quốc Mỹ Nghiên cứu trong luận án này bổ sung và hoàn thiện một loại CH mới, tác động tích cực đến năng lực đọc hiểu thơ ca của học sinh giai đoạn này Đồng thời, việc chuyển đổi căn bản từ trang bị kiến thức sang phát triển phẩm chất và năng lực người học là hoàn toàn cần thiết và đúng đắn.
7.2 Về thực tiễn Đề xuất cách thức xây dựng và vận dụng thiết thực, có hiệu quả của hệ thống
CH phát triển năng lực đọc hiểu cho HS trong dạy học thơ kháng chiến chống đế quốc Mĩ.
Cấu trúc của đề tài
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Phụ lục, Tài liệu tham khảo, luận văn gồm 3 chương với những nội dung sau:
CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
Cơ sở lí luận của đề tài
Khái niệm “năng lực” đã thu hút sự chú ý của nhiều nhà nghiên cứu, nhưng vẫn chưa có sự thống nhất về định nghĩa Tuy nhiên, điểm chung trong các định nghĩa là năng lực được coi là thuộc tính cá nhân, với mỗi người có những năng lực khác nhau Năng lực bao gồm việc huy động kiến thức và kỹ năng để đạt được kết quả mong muốn trong công việc Khái niệm năng lực trong “Chương trình Giáo dục phổ thông tổng thể” rất có giá trị, vì nó làm rõ các đặc điểm cơ bản của phát triển năng lực Năng lực được hình thành và phát triển từ tố chất sẵn có cùng với quá trình học tập, giúp cá nhân thực hiện thành công các hoạt động nhất định Việc phát triển năng lực là rất quan trọng cho sự phát triển của từng cá nhân, đặc biệt là học sinh, trong quá trình học tập và có ý nghĩa quyết định đến đổi mới giáo dục theo quan điểm của Đảng và nhà nước Vì vậy, tôi sẽ áp dụng nghiên cứu này để xây dựng hệ thống câu hỏi phát triển năng lực đọc hiểu văn bản thơ kháng chiến chống đế quốc Mỹ cho học sinh lớp 12.
Phân loại năng lực là một vấn đề phức tạp, với kết quả phụ thuộc vào quan điểm và tiêu chí khác nhau Có hai loại năng lực chính: năng lực chung hay cốt lõi (key competence) và năng lực chuyên biệt (specific competence).
Năng lực chung/cốt lõi là những khả năng thiết yếu giúp con người sống và làm việc hiệu quả trong xã hội Năng lực này được hình thành và phát triển thông qua nhiều môn học khác nhau, đóng vai trò quan trọng trong quá trình giáo dục và phát triển cá nhân.
Năng lực chuyên biệt là năng lực riêng chỉ có và cần cho một số người ở một số lĩnh vực cụ thể nào đó.
Sự phân biệt giữa năng lực chung và năng lực chuyên biệt là cần thiết, tuy nhiên chúng có mối quan hệ chặt chẽ và thường bị nhòe mờ Tư duy sáng tạo là một ví dụ điển hình, khi nó là năng lực chung nhưng cũng yêu cầu sự sáng tạo trong các môn học như toán học, nghệ thuật, văn học và công nghệ Giao tiếp cũng là năng lực chung, nhưng khi đi vào chi tiết như kỹ năng đọc, viết, nghe, nói trong môn Tiếng Việt, nó trở thành năng lực chuyên biệt Ví dụ, diễn thuyết và hùng biện không chỉ là năng lực chung mà là năng lực chuyên biệt Cuối cùng, năng lực của học sinh là mục tiêu chính của quá trình giáo dục, do đó, yêu cầu phát triển năng lực cần được xác định rõ ràng trong mục tiêu dạy học.
1.1.2 Đặc điểm của hoạt động đọc hiểu
Theo định nghĩa của PISA, đọc hiểu là quá trình tiếp xúc trực tiếp với văn bản, bao gồm việc cảm thụ và nhận ra ý nghĩa của các ký hiệu Đây là một quá trình nhận thức và tư duy, trong đó người đọc tiếp nhận, phân tích và giải thích ý nghĩa của văn bản, phát hiện các biểu tượng và ẩn ý Đọc hiểu cũng liên quan đến việc phản hồi và sử dụng văn bản, dẫn đến sự thay đổi trong nhận thức, tư tưởng và cảm xúc của người đọc, đồng thời giúp họ tìm ra ý nghĩa lịch sử và giá trị của văn bản qua các thời đại khác nhau.
Nghiên cứu của Nhóm Đọc Rand (2002) đã chỉ ra rằng đọc hiểu là một quá trình phức tạp, trong đó người đọc, văn bản và ngữ cảnh tương tác với nhau để giải mã và tạo ra nghĩa cho văn bản.
VB và hành động đọc hoặc mục đích đọc”[38].
Theo Rosenblatt (1988), mỗi hành vi đọc được coi là một sự kiện độc đáo, là một quá trình giao dịch và thương lượng giữa người đọc và những ký hiệu trên trang giấy Sự kiện này diễn ra trong một thời gian và ngữ cảnh cụ thể, cho thấy rằng ý nghĩa của văn bản không chỉ nằm trong chính nó mà còn phụ thuộc vào trải nghiệm và cảm nhận của người đọc.
Đọc là một hoạt động của con người, trong đó người đọc sử dụng mắt để nhận diện các ký hiệu và chữ viết Quá trình này không chỉ liên quan đến việc nhận biết mà còn bao gồm tư duy và lưu giữ thông tin đã đọc Người đọc cũng sử dụng bộ máy phát âm để truyền đạt nội dung đến người nghe, tạo nên sự tương tác trong quá trình trao đổi và thương lượng giữa người đọc và văn bản.
Hiểu là quá trình phát hiện và nắm vững mối liên hệ giữa các sự vật, hiện tượng, và ý nghĩa của chúng Nó không chỉ bao quát nội dung mà còn có thể áp dụng vào thực tiễn cuộc sống Để hiểu, cần trả lời các câu hỏi như: Cái gì? Như thế nào? Làm thế nào? Theo Wilhelm Dithey, hiểu là sự dung hợp giữa tầm nhìn của tác phẩm và tầm nhìn của người đọc, từ đó tạo ra ý nghĩa sâu sắc.
Trong cuốn "Kĩ năng đọc hiểu Văn", tác giả Nguyễn Thanh Hùng khẳng định rằng đọc hiểu không chỉ là một hành động thụ động mà là một quá trình nhận thức tích cực, kết hợp toàn bộ năng lực tinh thần, thể xác, ký ức và kinh nghiệm của người đọc để nắm vững ý nghĩa tác phẩm.
Đọc hiểu không chỉ đơn thuần là việc tiếp nhận thông tin mà còn là quá trình hình thành năng lực giải thích, phân tích và biện luận Mục đích của đọc hiểu là nhận diện nội dung văn bản, mối quan hệ ý nghĩa do tác giả xây dựng, cũng như ý đồ và mục đích của tác giả Người đọc cần cảm nhận tư tưởng và giá trị nghệ thuật trong tác phẩm, bao gồm ý nghĩa từ ngữ và thể loại văn bản Quan trọng hơn, trong quá trình đọc, người đọc không chỉ khám phá mà còn có thể “đồng sáng tạo” với nhà văn, sử dụng kiến thức và trải nghiệm cá nhân để hiểu sâu sắc hơn những gì được truyền tải và cả những điều chưa được nói ra.
Đọc hiểu là quá trình mà người đọc tham gia vào việc đọc, giải mã và tạo ra ý nghĩa từ tác phẩm, thông qua việc sử dụng kiến thức nền, trải nghiệm cá nhân, và hiểu biết về văn hóa.
Đọc hiểu là quá trình tiếp xúc tích cực với văn bản, giúp người đọc nắm bắt nghĩa hiển ngôn và hàm ẩn, đồng thời cảm nhận các biện pháp nghệ thuật và thông điệp tư tưởng của tác giả Đây là một hoạt động chủ động, khám phá các tầng nghĩa của tác phẩm nhằm xây dựng ý nghĩa phù hợp với mục đích đọc và tiêu chí thẩm mỹ của người đọc Tóm lại, đọc hiểu không chỉ là tiếp nhận kiến thức mà còn là sự kiến giải sâu sắc, phản ánh sự thấu hiểu của người đọc đối với tác phẩm.
1.1.2.2 Đặc điểm của hoạt động đọc hiểu
Trong quá trình đọc hiểu, người đọc sẽ chủ động sử dụng các thao tác nhận thức tư duy để giải mã và kiến tạo nghĩa cho VB.
Để nhận biết cấu trúc chung của văn bản, cần xác định các chi tiết quan trọng trong văn bản đó Việc phát hiện mối quan hệ giữa các yếu tố và trích lọc thông tin quan trọng giúp người đọc hình dung một cách mạch lạc về nội dung.
Dự đoán là quá trình kết nối kiến thức nền của người đọc với các thông tin trong văn bản (VB), giúp người đọc hình dung và dự đoán nội dung tiếp theo Kỹ năng này không chỉ kích hoạt và tổ chức lại kiến thức liên quan mà còn xây dựng ý nghĩa cho VB, đồng thời phát triển các thao tác tư duy bậc cao, khuyến khích người đọc khám phá sâu hơn vào nội dung của văn bản.
Cơ sở thực tiễn
1.2.1 Khảo sát câu hỏi trong SGK Ngữ văn THPT
Chúng tôi đã thực hiện một khảo sát nhằm phân loại các câu hỏi dạy học liên quan đến tác phẩm văn chương trong sách giáo khoa Ngữ văn của chương trình THPT, bao gồm cả bộ chuẩn và bộ nâng cao Số lượng câu hỏi được phân tích sẽ giúp đánh giá chất lượng và tính hiệu quả của việc giảng dạy văn học trong nhà trường.
CH được tính theo số thứ tự ghi ở cuối bài học của từng tác phẩm, không tính theo các câu nhỏ trong một CH lớn và bao gồm cả các tác phẩm đọc thêm Hầu hết các tác phẩm trong hai bộ sách (bộ chuẩn và bộ nâng cao) là giống nhau, với số lượng tác phẩm chênh lệch không đáng kể; bộ nâng cao có nhiều tác phẩm hơn.
1.2.1.1 Khảo sát CH trong SGK Ngữ văn (bộ chuẩn)
- Lớp 10 tập 1: có 23 bài, tất cả có 115 CH
- Lớp 10 tập 2: có 13 bài, tất cả có 72 CH
- Lớp 11 tập 1: có 21 bài, tất cả có 121 CH
- Lớp 11 tập 2: có 18 bài, tất cả có 108 CH
- Lớp 12 tập 1: có 18 bài, tất cả có 100 CH
- Lớp 12 tập 2: có 12 bài, tất cả có 61 CH
=> SGK Ngữ văn THPT (bộ chuẩn) có tất cả 105 bài, với 577 CH.
1.2.1.2 CH trong SGK Ngữ văn (bộ nâng cao)
- Lớp 10 tập 1: có 25 bài, tất cả có 175 CH
- Lớp 10 tập 2: có 19 bài, tất cả có 95 CH 75
- Lớp 11 tập 1: có 29 bài, tất cả có 163 CH
- Lớp 11 tập 2: có 25 bài, tất cả có 128 CH
- Lớp 12 tập 1: có 17 bài, tất cả có 100 CH
- Lớp 12 tập 2: có 12 bài, tất cả có 75 CH
=> SGK Ngữ văn THPT (bộ nâng cao) có tất cả 127 bài, với 736 CH.
Nhận xét chung: hệ thống câu hỏi trong cả hai bộ sách trên về cơ bản được phân thành 5 loại:
+ Câu hỏi tìm hiểu giá trị nội dung tác phẩm: thường là phân tích tình huống truyện, không gian thời gian; hoàn cảnh tâm trạng…
+ Câu hỏi tìm hiểu giá trị nghệ thuật tác phẩm: thường là yêu cầu nhận xét về tu từ, giọng điệu, không gian, thời gian nghệ thuật…
Nội dung nghệ thuật có thể được khám phá thông qua việc phân tích các biện pháp tu từ, sức gợi hình ảnh, kết cấu và nhịp điệu Việc nhận xét và đánh giá những yếu tố này giúp người đọc hiểu sâu hơn về ý nghĩa và giá trị của tác phẩm.
Để hiểu rõ tác phẩm, cần thực hiện các bước như đọc tiểu dẫn, nghiên cứu về tác giả và tác phẩm, phân tích bố cục, đề tài, chủ đề, cũng như xem xét phần mở đầu và kết thúc.
+ Câu hỏi nâng cao: thường đưa ra ý kiến yêu cầu học sinh kiến giải, đề xuất cách hiểu…
Tuy nhiên, về mặt hình thức lẫn nội dung, CH phát triển năng lực đọc hiểu cho
Giáo viên chưa chú trọng đầy đủ đến việc phát triển năng lực đọc hiểu cho học sinh, với chỉ từ 1 đến 3 câu hỏi trong mỗi giờ dạy Tỉ lệ này rất thấp, cho thấy rằng giáo viên vẫn bị ảnh hưởng bởi phương pháp dạy học truyền thống, chủ yếu tập trung vào việc truyền đạt kiến thức thay vì khuyến khích khả năng tư duy và phân tích của học sinh.
HS thường cảm thấy khó khăn để hứng thú với những giờ học TPVC, vì chúng diễn ra một cách đều đặn và bình lặng Việc tạo ấn tượng và khơi dậy niềm say mê cho học sinh trong các tiết học này là một thách thức lớn.
Phương pháp dạy học hiện nay chủ yếu dựa vào thông tin từ tác phẩm và kinh nghiệm của giáo viên, dẫn đến việc học sinh không được xem là trung tâm của quá trình học tập Điều này làm hạn chế khả năng phát triển phẩm chất và năng lực của học sinh, khi mà họ chỉ tiếp nhận kiến thức một cách thụ động và không thể thoát ra khỏi khuôn mẫu do thầy cô áp đặt Hệ quả là, học sinh không được khuyến khích phát triển tư duy phản biện - một yếu tố quan trọng trong việc nâng cao năng lực cá nhân.
- không có đất để phát triển.
1.2.2.Thực trạng xây dựng và sử dụng câu hỏi trong dạy đọc hiểu cho học sinh lớp
12 trong dạy học thơ kháng chiến chống đế quốc Mĩ
Trong chương trình lớp 12, thơ kháng chiến chống đế quốc Mỹ được giảng dạy với hai tác phẩm chính, trong đó có một bài đọc thêm, cùng với một đoạn trích nổi bật.
Sóng của Xuân Quỳnh; Bác ơi của Tố Hữu (đọc thêm); Đất Nước (trích trường ca
Mặt đường khát vọng) của Nguyễn Khoa Điềm.
Số lượng câu hỏi trong phần hướng dẫn học bài
Số lượng câu hỏi trong giáo án của Giáo viên
Số lượng câu hỏi trong giờ dạy của Giáo viên
Bác ơi (Cơ bản) 04 16 25 Đất Nước (Cơ bản) 05 25 35
Bác ơi (Nâng cao) 05 15 20 Đất Nước(Nâng cao) 06 25 33
Về chất lượng các câu hỏi trong SGK: hệ thống câu hỏi trong cả hai bộ sách trên về cơ bản được phân thành 5 loại:
+ Câu hỏi tìm hiểu giá trị nội dung tác phẩm: thường là tìm hiểu nội dung của từng khổ thơ, đoạn thơ, nội dung tư tưởng của tác phẩm…
+ Câu hỏi tìm hiểu giá trị nghệ thuật tác phẩm: thường là yêu cầu nhận xét về tu từ, giọng điệu, không gian, thời gian nghệ thuật…
Tìm hiểu nội dung tác phẩm nghệ thuật thông qua các biện pháp tu từ và hình ảnh nghệ thuật là một yêu cầu quan trọng Việc nhận xét và đánh giá sức gợi của các hình ảnh, kết cấu và nhịp điệu không chỉ giúp người đọc hiểu sâu hơn về tác phẩm mà còn làm nổi bật giá trị nghệ thuật của nó.
Để hiểu rõ tác phẩm, cần thực hiện một số bước quan trọng như đọc tiểu dẫn, tìm hiểu về tác giả và tác phẩm, cũng như phân tích bố cục, đề tài và chủ đề Bên cạnh đó, việc xem xét phần mở đầu và kết thúc của tác phẩm cũng góp phần làm sáng tỏ ý nghĩa và thông điệp mà tác giả muốn truyền tải.
+ Câu hỏi nâng cao: thường đưa ra ý kiến yêu cầu học sinh kiến giải, đề xuất cách hiểu…
Hầu hết các câu hỏi trong phần hướng dẫn học bài thường mang tính định hướng và áp đặt kiến thức, khiến học sinh không thể tư duy sáng tạo Những câu hỏi này "khống chế" học sinh bằng cách yêu cầu họ tìm hiểu tác phẩm theo những hướng đã được giáo viên hoặc người soạn sách xác định sẵn, dẫn đến một kết luận mà thầy cô mong muốn.
Số lượng tác phẩm hạn chế và không tiêu biểu cho thơ kháng chiến khiến học sinh khó gắn kết với thời kỳ chiến tranh Giáo viên thường giảng bài thơ "Sóng" của Xuân Quỳnh như một tác phẩm tình yêu đơn thuần, mà không nhận ra sự hòa quyện giữa tình yêu cá nhân và tình yêu đất nước, cùng với sẵn sàng hy sinh cho những tình cảm thiêng liêng Đối với tác phẩm "Đất Nước", việc chỉ chú trọng vào chất liệu dân gian, không gian địa lý và chiều sâu văn hóa mà bỏ qua tính chất thức tỉnh của thế hệ thanh niên miền Nam trong cuộc đấu tranh là một thiếu sót lớn.
Về chất lượng các câu hỏi trong giờ dạy đọc hiểu của giáo viên:
Người viết đã tiến hành khảo sát các câu hỏi mà giáo viên sử dụng trong việc dạy đọc hiểu ba tác phẩm thơ kháng chiến chống đế quốc Mỹ, áp dụng cho cả hai cấp độ cơ bản và nâng cao Địa điểm khảo sát được thực hiện tại Trường THPT Thanh Miện 2.
Số lượng câu hỏi khảo sát: 100 câu
Tính chất câu hỏi Số lượng Tỉ lệ %
Câu hỏi đóng, chắp vá vụn vặt, không có hệ thống 30 30
Câu hỏi khó, dung lượng kiến thức lớn 5 5
Câu hỏi tổng hợp, khái quát 5 5
Trong một tiết dạy, giáo viên thường đặt ra rất nhiều câu hỏi, có thể lên tới 25 câu Tuy nhiên, việc này có thể khiến giờ đọc văn trở nên khô khan và thiếu chất văn, đồng thời làm cho các câu hỏi trở nên vụn vặt, không tập trung vào trọng tâm bài học.
Câu hỏi ngẫu hứng chiếm 15% tổng số câu hỏi trong một bài dạy, thường được đặt ra một cách tùy tiện và không có kế hoạch trước Những câu hỏi này không liên quan chặt chẽ đến nội dung bài học và không hỗ trợ việc phát triển năng lực của học sinh.
Mục tiêu xây dựng hệ thống câu hỏi phát triển năng lực đọc hiểu
Mô hình CH phát triển năng lực đọc hiểu thơ kháng chiến chống đế quốc Mĩ nhằm đổi mới phương pháp dạy và học Ngữ văn, khắc phục lối truyền thụ một chiều và ghi nhớ máy móc Mô hình này khuyến khích tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh, tập trung vào việc dạy cách học và tự học theo phương châm “giảng ít, học nhiều” Việc áp dụng mô hình giúp học sinh chuyển từ việc lắng nghe và ghi chép sang suy nghĩ và phản hồi tích cực, đồng thời phối hợp các hoạt động học tập cá nhân và nhóm Giáo viên cũng sẽ tổ chức đa dạng các hình thức dạy học và tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin Hệ thống CH phát triển năng lực đọc hiểu còn giúp cải thiện việc kiểm tra đánh giá, hạn chế yêu cầu ghi nhớ máy móc và tăng cường đánh giá khả năng hiểu và vận dụng kiến thức vào giải quyết vấn đề thực tiễn.
Khi dạy bất kỳ tác phẩm nào, giáo viên cần xác định các câu hỏi học tập (CH) phù hợp với các khái niệm cơ bản và kỹ năng cần thiết mà học sinh phải nắm vững Từ khung phát triển năng lực đọc hiểu, giáo viên sẽ xây dựng một hệ thống câu hỏi cụ thể, phong phú và đa dạng cho từng bài học, đảm bảo phù hợp với đặc trưng thể loại, trình độ học sinh và điều kiện dạy học cụ thể.
Xây dựng hệ thống câu hỏi giúp học sinh phát triển năng lực đọc hiểu là rất cần thiết, nhằm hình thành kỹ năng tự đặt câu hỏi dựa trên từ khóa định hướng thông tin Qua đó, học sinh có thể tự trả lời câu hỏi để khám phá sâu sắc hơn về tác phẩm, đồng thời biết cách đặt câu hỏi cho giáo viên, tạo nên một lớp học đảo ngược Điều này không chỉ rèn luyện khả năng tư duy ngôn ngữ mà còn nâng cao kỹ năng giao tiếp, thái độ tự tin trong học tập, và phát triển tư duy một cách bền vững.
Xây dựng và vận dụng mô hình CH phát triển năng lực đọc hiểu là cách chứng minh tính ưu việt của phương pháp dạy học đàm thoại, vấn đáp trong việc giảng dạy đọc hiểu tác phẩm Khi giáo viên linh hoạt kết hợp với các phương pháp như dạy học kiến tạo, dạy học theo dự án và dạy học theo nhóm hợp tác, mô hình này vẫn giữ vai trò xương sống trong giờ học văn, khuyến khích học sinh tìm tòi, khám phá và tự trình bày ý kiến, đồng thời giải quyết các tình huống thực tế.
Mô hình CH giúp phát triển năng lực đọc hiểu sẽ định hướng cho việc đổi mới kiểm tra và đánh giá năng lực đọc, viết của học sinh, nhằm đáp ứng mục tiêu của chương trình giáo dục phổ thông mới.
Nguyên tắc xây dựng hệ thống câu hỏi phát triển năng lực đọc hiểu
2.2.1 Bám sát mục tiêu dạy học đọc hiểu trong trường THPT Đối với giáo viên việc xác định mục tiêu trong quá trình dạy học là đặc biệt quan trọng Có xác định mục tiêu đúng mới có thể thiết kế hệ thống câu hỏi phù hợp.
Trong giáo dục hiện đại, có một hiểu lầm phổ biến khi nhấn mạnh dạy học phát triển năng lực mà không chú trọng đến kiến thức và kỹ năng Xu hướng này dẫn đến tình trạng dạy và thi không đồng nhất, khi việc giảng dạy chỉ tập trung vào phát triển năng lực mà bỏ qua nội dung kiến thức cần thiết Điều này thực sự gây cản trở cho quá trình đổi mới giáo dục, khi kỳ thi lại yêu cầu một khối lượng kiến thức sâu và rộng.
Phát triển năng lực là quá trình tối ưu hóa khả năng học tập và giải quyết vấn đề trong thực tiễn Đặc biệt, năng lực đọc hiểu được xem là khả năng kết hợp kiến thức nền, trải nghiệm và văn hóa để giải mã và tạo ra ý nghĩa từ tác phẩm Việc hiểu sâu tác phẩm giúp người học có khả năng xử lý các tác phẩm khác và các vấn đề trong cuộc sống Do đó, việc xác định mục tiêu rõ ràng về những gì người học có thể làm sau khi tiếp cận tác phẩm là rất quan trọng trong quá trình giảng dạy Khái niệm "làm được" phản ánh khả năng ứng phó với các tình huống thực tế Chương trình giáo dục phổ thông mới chú trọng đến kết quả đầu ra của môn học và từng bài học, đảm bảo rằng cả người dạy và người học đều tuân thủ những mô thức chung trong quá trình giảng dạy.
2.2.2 Đáp ứng yêu cầu phát triển năng lực của học sinh
Một trong những mục tiêu quan trọng của môn Ngữ văn là phát triển năng lực đọc hiểu cho học sinh, giúp các em nắm bắt thông tin và giá trị của tác phẩm Năng lực này bao gồm khả năng cảm nhận, phân tích, thưởng thức và đánh giá cái hay, cái đẹp của tác phẩm một cách khoa học và thuyết phục Để đạt được điều này, hệ thống chương trình học cần hướng dẫn học sinh cách đọc và giải mã từ ngữ, nhận biết và giải thích nghĩa gốc cũng như nghĩa trong văn cảnh, đồng thời khám phá các tầng nghĩa của tác phẩm và áp dụng những gì đã đọc vào cuộc sống.
2.2.3 Phù hợp với mục tiêu của các hoạt động đọc hiểu
Việc thiết kế câu hỏi phát triển năng lực đọc hiểu cần phù hợp với đặc điểm của hoạt động đọc, yêu cầu học sinh huy động kiến thức nền và liên hệ, so sánh, kết nối với văn bản Giáo viên nên chia câu hỏi thành ba nhóm: câu hỏi đọc hiểu nội dung, câu hỏi đọc hiểu hình thức, và câu hỏi cộng cụ hỗ trợ đọc hiểu Những câu hỏi này phải được thiết kế theo các cấp độ nhận thức như nhận biết, thông hiểu, và vận dụng ở cả mức độ thấp và cao, nhằm giúp học sinh giải quyết các tình huống thực tiễn và đáp ứng nhu cầu học tập suốt đời.
2.2.4 Căn cứ vào đặc trưng của thể loại thơ
Hệ thống CH cần hỗ trợ học sinh áp dụng kiến thức về đặc trưng thể loại để khám phá tác phẩm Việc khám phá tác phẩm bao gồm việc tìm hiểu nội dung và hình thức, cũng như tư tưởng mà tác giả muốn truyền tải Để phát triển năng lực đọc hiểu, cần thiết phải hướng dẫn học sinh trong quá trình này.
Khám phá vẻ đẹp của nội dung và hình thức trong tác phẩm văn học đòi hỏi một hệ thống phát triển năng lực đọc hiểu hiệu quả Điều này bao gồm việc giải mã các yếu tố nội dung như đề tài, chủ đề, và cảm hứng nghệ thuật, cũng như các yếu tố nghệ thuật như ngôn từ, kết cấu, và thể loại Đặc biệt, cần so sánh và kết nối tác phẩm với bối cảnh lịch sử và các tác phẩm cùng thời Đọc hiểu văn bản thơ và truyện có những yêu cầu khác nhau; trong khi tác phẩm truyện tập trung vào nhân vật, cốt truyện và giá trị tư tưởng, thì tác phẩm thơ lại chú trọng đến cảm hứng nghệ thuật, từ ngữ và hình tượng nhân vật trữ tình Việc này không chỉ giúp nắm bắt ý nghĩa của tác phẩm mà còn tôn vinh sự khác biệt và đặc trưng của từng thể loại.
2.2.5 Đảm bảo tính phân hóa trong dạy học
Mỗi học sinh có sự khác biệt về tâm lý, sức khỏe, năng lực nhận thức, kiến thức nền, hứng thú và phong cách học tập, do đó, việc xây dựng hệ thống câu hỏi phát triển năng lực cần đảm bảo yêu cầu phân hóa để đạt hiệu quả học tập tốt nhất Để thiết kế câu hỏi phát triển năng lực đọc hiểu thơ kháng chiến chống Mỹ, cần đa dạng hóa mức độ nhận thức để mọi học sinh đều có thể tham gia, đồng thời áp dụng nhiều hình thức tổ chức lớp học nhằm khuyến khích sự tham gia của học sinh, như yêu cầu thảo luận theo nhóm hoặc hoạt động cá nhân Đối với những câu hỏi khó, cần bổ sung hệ thống câu hỏi hướng dẫn cụ thể để học sinh có thể giải quyết vấn đề đặt ra một cách hiệu quả.
Thiết kế hệ thống câu hỏi phát triển năng lực đọc hiểu thơ kháng chiến chống đế quốc Mĩ cho học sinh lớp 12
Trong quá trình nghiên cứu về câu hỏi phát triển năng lực đọc hiểu, chúng tôi đã định nghĩa rằng câu hỏi phát triển năng lực là những câu hỏi tác động đến tư duy người đọc, giúp họ nắm bắt thông tin và giá trị của tác phẩm, đồng thời cảm nhận, phân tích và đánh giá vẻ đẹp của tác phẩm một cách khoa học Việc áp dụng khái niệm này cần phù hợp với đặc trưng của từng thể loại văn học, vì phát triển năng lực đọc hiểu giữa truyện, thơ và kịch có sự khác biệt rõ rệt Chúng tôi đề xuất áp dụng khái niệm này vào việc nghiên cứu thơ, đặc biệt là thơ kháng chiến chống đế quốc Mỹ, nhằm hỗ trợ giáo viên trong việc thiết kế hệ thống câu hỏi dạy học và giúp học sinh hình thành kỹ năng đặt câu hỏi, từ đó thực sự phát triển năng lực đọc hiểu.
+ Nhóm câu hỏi đọc hiểu nội dung tác phẩm
+ Nhóm câu hỏi đọc hiểu hình thức tác phẩm
+ Nhóm câu hỏi liên hệ, so sánh, kết nối
+ Nhóm câu hỏi hình dung tưởng tượng, nhập thân trải nghiệm
+ Nhóm câu hỏi sáng tạo
Bài viết này phân chia các nhóm câu hỏi thành nhiều loại nhỏ, theo tiến trình bài học: trước khi đọc, trong khi đọc và sau khi đọc Thiết kế này giúp giáo viên và học sinh hiểu rõ cách sử dụng từng nhóm câu hỏi, cùng với từ khóa tương ứng cho mỗi loại Cụ thể, bài viết nêu rõ các dạng câu hỏi cần sử dụng ở từng giai đoạn, mục đích của chúng, đặc điểm của từng loại câu hỏi và từ khóa nhận diện.
Việc thiết kế hệ thống câu hỏi nhằm phát triển năng lực đọc hiểu thơ kháng chiến chống đế quốc Mỹ và các văn bản thơ nói chung có nhiều điểm tương đồng, vì thơ kháng chiến cũng mang những đặc trưng của thể loại thơ Để hiểu văn bản thơ, người đọc cần huy động kiến thức nền, nắm bắt nội dung, phân tích nghệ thuật, và thực hiện các thao tác so sánh, kết nối Khi phát triển câu hỏi cho thơ kháng chiến chống đế quốc Mỹ, cần khai thác những đặc trưng riêng biệt như giọng điệu sử thi, âm hưởng anh hùng ca, và chất triết lý về Đất nước, Nhân dân, và cuộc kháng chiến Khác với thơ kháng chiến chống thực dân Pháp, thơ kháng chiến chống đế quốc Mỹ mở rộng phạm vi phản ánh và tăng cường chất liệu hiện thực Trong phần thiết kế hệ thống câu hỏi, tác giả tập trung vào hai tác phẩm trong chương trình Ngữ văn 12: bài thơ "Sóng" của Xuân Quỳnh và đoạn trích "Đất Nước" từ Trường ca "Mặt đường khát vọng" của Nguyễn Khoa Điềm, làm ví dụ minh họa có thể áp dụng cho bất kỳ tác phẩm thơ kháng chiến chống đế quốc Mỹ nào khác.
2.3.1 Nhóm câu hỏi đọc hiểu nội dung văn bản
2.3.1.1 Câu hỏi tìm hiểu đề tài của tác phẩm
Mục đích của việc yêu cầu học sinh phát hiện và phân tích đề tài trong tác phẩm là giúp họ hiểu sâu hơn về nội dung và ý nghĩa của tác phẩm Đây là dạng câu hỏi khuyến khích học sinh tìm hiểu một phương diện nội dung cụ thể, từ đó so sánh và kết nối để nhận ra những điểm mới mẻ mà tác giả mang lại khi viết về một đề tài quen thuộc.
Dạng câu hỏi tìm hiểu đề tài là loại câu hỏi thông hiểu, thường sử dụng các cụm từ như "Hãy chỉ ra…?" và "Em biết gì về…?" nhằm khám phá ý nghĩa và thông tin liên quan đến một chủ đề cụ thể.
Ví dụ 1: (Câu hỏi nhận biết) Bài thơ viết về đề tài gì? Trình bày những hiểu biết của em về đề tài đó?
Các tác phẩm cùng đề tài thường thể hiện những cách tiếp cận khác nhau từ các nhà thơ, mỗi người mang đến một góc nhìn độc đáo Qua việc phân tích và so sánh, ta có thể nhận thấy sự đa dạng trong cách khai thác đề tài, từ cảm xúc đến hình ảnh, giúp làm nổi bật những thông điệp sâu sắc mà tác giả muốn truyền tải Việc chia sẻ hiểu biết về những tác phẩm này không chỉ làm phong phú thêm kiến thức văn học mà còn mở ra những cuộc thảo luận thú vị về nghệ thuật sáng tác.
Ví dụ 3: (Câu hỏi thông hiểu) Cái mới của Xuân Quỳnh khi khai thác đề tài tình yêu qua bài thơ Sóng là gì?
Ví dụ 4: (Câu hỏi thông hiểu) Cách mà Xuân Quỳnh khai thác đề tài này giúp ta hiểu thêm gì về hồn thơ Xuân Quỳnh?
Ví dụ 5: (Câu hỏi thông hiểu) Khai thác đề tài tình yêu giữa những năm tháng khói lửa chiến tranh, Xuân Quỳnh muốn nói điều gì?
Ví dụ 6: (Câu hỏi nhận biết) Xác định chủ đề của bài thơ Sóng?
Ví dụ 7: (Câu hỏi nhận biết) Sau khi tìm hiểu bài thơ, em hãy xác định chủ đề của bài thơ ?
Ví dụ 8: (Câu hỏi nhận biết) Đến với đề tài tình yêu, Xuân Quỳnh tập trung làm nổi bật vấn đề gì qua bài thơ Sóng?
Ví dụ 9: (Câu hỏi đánh giá) Mượn hình tượng Sóng, Xuân Quỳnh đã có những quan niệm như thế nào về tình yêu?
Bài thơ "Sóng" thể hiện rõ ràng những cảm xúc yêu đương mãnh liệt, đồng thời khơi gợi những suy tư sâu sắc về tình yêu trong tâm hồn nhà thơ Các câu thơ diễn tả nỗi nhớ, khát khao và sự trăn trở của tình yêu, từ đó phản ánh tư tưởng chủ đề của bài thơ về sự vĩnh cửu và biến chuyển của tình cảm Qua đó, người đọc có thể nhận thấy sự kết nối giữa cảm xúc và triết lý tình yêu, tạo nên một bức tranh toàn diện về tình yêu trong thơ ca.
2.3.1.2 Câu hỏi tìm hiểu chủ đề của tác phẩm
Mục đích của bài học là yêu cầu học sinh phát hiện và phân tích chủ đề của tác phẩm Đây là dạng câu hỏi giúp học sinh tìm hiểu sâu sắc về tác phẩm thông qua việc phân tích một khía cạnh nội dung quan trọng: chủ đề Học sinh cần hiểu rõ về chủ đề, so sánh và kết nối để nhận diện những điểm mới mẻ mà tác giả mang đến khi viết về một đề tài quen thuộc.
Từ khóa : Dạng câu hỏi tìm hiểu chủ đề là dạng câu hỏi phân tích, đánh giá, loại
Trong bài viết này, tác giả thường sử dụng các cụm từ như "Sau quá trình… hãy rút ra…", "Vấn đề… đặt ra là gì?", và "Hãy nêu…?" để dẫn dắt người đọc Từ đề tài về…, tác giả đã đặt ra những vấn đề quan trọng cần được thảo luận và phân tích.
Ví dụ 1: Sau quá trình phân tích tác phẩm, hãy rút ra chủ đề của tác phẩm?
Ví dụ 2: Vấn đề tác giả đặt ra trong tác phẩm này là gì ?
Ví dụ 3: Em hãy xác định chủ đề của tác phẩm ?
Ví dụ 4: Từ đề tài về… tác giả đẵ đặt ra vấn đề gì ?
2.3.1.3 Câu hỏi tìm hiểu cảm hứng của tác phẩm
Cảm hứng nghệ thuật là yếu tố chủ đạo trong tác phẩm, thể hiện trạng thái tâm hồn và cảm xúc sâu sắc của tác giả Những cảm xúc này được truyền tải một cách tinh tế và cuốn hút, giúp người đọc cảm nhận rõ tư tưởng và tình cảm mà tác giả gửi gắm.
Mục đích của bài viết là yêu cầu học sinh làm rõ cảm hứng nghệ thuật của tác phẩm Đây là dạng câu hỏi giúp học sinh khám phá và phân tích một khía cạnh nội dung quan trọng: cảm hứng nghệ thuật Qua đó, học sinh sẽ đánh giá sự vận động của mạch cảm xúc trong tác phẩm, từ đó làm nổi bật cảm hứng nghệ thuật mà tác giả muốn truyền tải.
Dạng câu hỏi tìm hiểu cảm hứng nghệ thuật thường được sử dụng để phân tích và đánh giá các tác phẩm Các cụm từ phổ biến bao gồm: "Sau quá trình… hãy rút ra…?", "Cảm hứng chủ đạo… là gì?", "Hãy nêu…?", "Cảm hứng nào khơi nguồn…?", và "Tác giả viết …bằng cảm xúc…?" Những câu hỏi này giúp người đọc hiểu rõ hơn về cảm xúc và ý tưởng sáng tạo của tác giả.
Ví dụ 1: Sau quá trình phân tích tác phẩm, hãy làm rõ cảm hứng chủ đạo của tác phẩm?
Ví dụ 2: Cảm hứng nào khơi nguồn cho tác giả viết tác phẩm này ?
Ví dụ 3: Em hãy nêu cảm hứng chủ đạo của tác phẩm ?
Ví dụ 4: Xuân Quỳnh đã viết “ Sóng” bằng cảm xúc ntn?
2.3.1.4 Câu hỏi khám phá nội dung tư tưởng của tác phẩm
Khám phá nội dung tư tưởng của tác phẩm văn chương là yêu cầu quan trọng trong việc nâng cao năng lực đọc hiểu Câu hỏi về tư tưởng nghệ thuật cần kích thích cảm xúc của học sinh đối với vẻ đẹp của thiên nhiên, con người và cuộc sống, đồng thời khuyến khích ý thức và khát vọng vươn tới cái đẹp và sự cao thượng Hệ thống câu hỏi này giúp rút ra giá trị tư tưởng của tác phẩm, mang tính khám phá và đánh giá cảm xúc, từ đó hiểu rõ vấn đề cốt lõi mà tác giả muốn truyền đạt Dạng câu hỏi này thường được sử dụng để củng cố bài học và khẳng định ý nghĩa của hình tượng nghệ thuật, giúp học sinh phát huy vai trò chủ thể trong quá trình học tập.
Trong quá trình phân tích và tìm hiểu một đoạn trích, chúng ta cần rút ra những điều mà tác giả gửi gắm, xác định các thông điệp chính và đánh giá quan điểm của tác giả về các vấn đề được đề cập Bên cạnh đó, việc khái quát chủ đề tư tưởng cũng rất quan trọng để hiểu rõ hơn về nội dung và ý nghĩa sâu sắc của tác phẩm Những câu hỏi thường dùng như "Điều mà tác giả gửi gắm là gì?" hay "Tác giả quan niệm như thế nào về ?" sẽ giúp chúng ta có cái nhìn tổng quát và sâu sắc hơn về tác phẩm.
Ví dụ 1: (Câu hỏi đánh giá) Qua bài thơ Sóng, Xuân Quỳnh muốn gửi tới người đọc thông điệp gì?
Bài thơ "Sóng" của Xuân Quỳnh thể hiện những giá trị quan trọng của tình yêu lứa đôi, bao gồm sự chân thành, sự gắn bó và sự hy sinh Tình yêu không chỉ là cảm xúc mà còn là sự thấu hiểu và sẻ chia, giúp hai người vượt qua khó khăn và thử thách trong cuộc sống Những giá trị này tạo nên một mối quan hệ bền chặt và ý nghĩa, phản ánh sâu sắc tâm tư của con người trong tình yêu.
Ví dụ 3: (Câu hỏi đánh giá) Vì sao Sóng lại muốn tan ra khi đã ở trong biển lớn? Qua chi tiết này Xuân Quỳnh muốn nhắn nhủ điều gì ?
Ví dụ 4: (Câu hỏi đánh giá) Em hiểu biển lớn tình yêu ở đây như thế nào? Chiều sâu tư tưởng của bài thơ là gì ?
Ví dụ 5: (Câu hỏi đánh giá) Qua quá trình phân tích, tìm hiểu tác phẩm, hãy làm rõ giá trị tư tưởng của tác phẩm ?
2.3.2 Nhóm câu hỏi đọc hiểu hình thức tác phẩm