Điều kiện hoàn cảnh tạo ra sáng kiến
Cơ sở lí luận về hoạt động trải nghiệm và trải nghiệm, hướng nghiệp trong chương trình giáo dục phổ thông 2018
Theo Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, hoạt động trải nghiệm và hướng nghiệp là những hoạt động giáo dục do giáo viên thiết kế và hướng dẫn, nhằm tạo cơ hội cho học sinh tiếp cận thực tế Những hoạt động này giúp học sinh trải nghiệm cảm xúc tích cực, khai thác kinh nghiệm sẵn có và vận dụng kiến thức, kỹ năng từ các môn học để thực hiện nhiệm vụ hoặc giải quyết vấn đề trong cuộc sống, môi trường và nghề nghiệp tương lai.
Hoạt động trải nghiệm và hướng nghiệp ở cấp THCS là giai đoạn quan trọng trong giáo dục cơ bản, tập trung vào các hoạt động xã hội, tự nhiên và hướng nghiệp Đồng thời, các hoạt động phát triển bản thân vẫn được triển khai nhằm nâng cao phẩm chất và năng lực cho học sinh Mục tiêu của hoạt động trải nghiệm là hình thành các phẩm chất, thói quen và kỹ năng sống thông qua sinh hoạt tập thể, dự án học tập, hoạt động xã hội, thiện nguyện, lao động và các câu lạc bộ khác nhau.
Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đã được triển khai cho khối lớp 6 từ năm học 2021-2022, dẫn đến sự chú trọng trong việc xây dựng các hoạt động trải nghiệm và hướng nghiệp cho học sinh Đặc biệt, Hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Toán đang được các cơ sở giáo dục và giáo viên quan tâm mạnh mẽ.
Hoạt động trải nghiệm và hướng nghiệp ở cấp THCS giúp học sinh phát triển thói quen tích cực và nền nếp trong học tập, đồng thời nâng cao kỹ năng giao tiếp ứng xử văn hóa Qua đó, học sinh hình thành trách nhiệm với bản thân, gia đình và cộng đồng, cũng như các giá trị cá nhân phù hợp với chuẩn mực xã hội Chương trình còn giúp học sinh phát triển năng lực giải quyết vấn đề, tổ chức công việc khoa học và khám phá các lĩnh vực nghề nghiệp Điều này tạo điều kiện cho học sinh rèn luyện phẩm chất cần thiết của người lao động và lập kế hoạch học tập phù hợp với định hướng nghề nghiệp sau giai đoạn giáo dục cơ bản.
Bài viết giúp học sinh hiểu biết về các ngành nghề liên quan đến môn Toán, từ đó hình thành ý thức hướng nghiệp dựa trên năng lực, sở thích và hoàn cảnh cá nhân Qua đó, học sinh có thể lựa chọn định hướng phân luồng sau Trung học cơ sở, bao gồm việc tiếp tục học lên, học nghề hoặc tham gia vào thị trường lao động.
1.3 Hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm trong Chương trình Giáo dục phổ thông 2018
Hoạt động trải nghiệm và hướng nghiệp được tổ chức linh hoạt trong và ngoài lớp học, trường học, với quy mô nhóm, lớp hoặc toàn trường Các hoạt động này bao gồm Sinh hoạt dưới cờ, Sinh hoạt lớp, Hoạt động giáo dục theo chủ đề và Hoạt động câu lạc bộ, với sự tham gia của nhiều lực lượng giáo dục Một số phương thức tổ chức chủ yếu bao gồm khám phá, thể nghiệm, tương tác, cống hiến và nghiên cứu.
1.4 Sự phù hợp của việc tổ chức hoạt động dạy học Toán bằng tiếng Anh như một hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Toán ở Trung học cơ sở
Trong Chương trình Giáo dục phổ thông 2018, Toán cấp THCS được cấu trúc thành các mạch kiến thức rõ ràng: Số học và đại số, Hình học và đo lường, Thống kê và xác suất, cùng với Hoạt động thực hành trải nghiệm Phần thực hành trải nghiệm được hướng dẫn rằng: “Nhà trường tổ chức cho học sinh một số hoạt động sau và có thể bổ sung các hoạt động khác tùy vào điều kiện cụ thể.” Điều này cho thấy chương trình giáo dục phổ thông linh hoạt và thích ứng với nhu cầu thực tiễn của học sinh.
Năm 2018, việc đưa nội dung dạy học Toán bằng tiếng Anh vào giảng dạy đã trở thành một hoạt động thực hành trải nghiệm có giá trị Nghiên cứu cho thấy nhu cầu học Toán song ngữ ngày càng gia tăng, giúp học sinh cải thiện khả năng đọc hiểu và giải quyết bài toán bằng tiếng Anh Điều này không chỉ giúp học sinh sử dụng tiếng Anh trong học tập chuyên ngành mà còn mở rộng nguồn tài liệu học tập từ các diễn đàn và tài liệu quốc tế Học sinh có cơ hội tiếp cận chương trình học tập nước ngoài, tham gia các kỳ thi giải toán bằng tiếng Anh như SAT, TIMO, SEAMO, và Olympic, từ đó tạo tiền đề cho việc vào các môi trường đào tạo chất lượng cao và chương trình song bằng quốc tế ở bậc THPT và đại học Hơn nữa, việc này còn hỗ trợ học sinh trong việc sử dụng kết quả đánh giá để xin vào các trường quốc tế hoặc du học.
Việc tạo ra ý tưởng mới cho nội dung dạy học trải nghiệm trong môn Toán không hề đơn giản đối với giáo viên Sử dụng hình thức dạy Toán bằng tiếng Anh giúp giảm áp lực sáng tạo cho giáo viên và kích thích hứng thú học tập cho học sinh Thêm vào đó, việc tổ chức các tiết học Toán bằng tiếng Anh, câu lạc bộ hay kỳ thi giải Toán không yêu cầu nhiều thời gian, công sức và nguồn lực từ nhà trường và xã hội.
II MÔ TẢ GIẢI PHÁP
Mô tả giải pháp trước khi tạo ra sáng kiến
1.1 Thực tiễn của việc dạy và học học phần Hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Toán của sinh viên trường CĐSP Nam Định
Hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong dạy học môn Toán là một học phần tự chọn trong chương trình SP Toán – Tin từ năm 2016, với thời lượng 2 tín chỉ Mục tiêu của học phần này là giúp sinh viên đạt được những kiến thức cần thiết sau khi hoàn thành khóa học.
- Hiểu được khái niệm và đặc điểm của hoạt động trải nghiệm và phương pháp trải nghiệm trong dạy học môn Toán
- Hiểu được quy trình thiết kế và phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Toán ở trường THCS
- Hiểu được cách đánh giá (theo năng lực) hoạt động trải nghiệm b) Kỹ năng : Học xong học phần sinh viên đạt được các kĩ năng như sau:
Thiết kế hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Toán ở trường THCS bao gồm nhiều hình thức phong phú như tổ chức trò chơi trong giờ học, xây dựng chủ đề dạy học trải nghiệm thực tế, thành lập câu lạc bộ Toán học, tổ chức hội thi Olympic Toán ở các cấp nhỏ (nhóm, lớp, khối) và tổ chức tham quan dã ngoại nhằm tìm hiểu ứng dụng của Toán học trong đời sống Những hoạt động này không chỉ giúp học sinh tiếp cận kiến thức một cách sinh động mà còn khuyến khích sự sáng tạo và phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề trong thực tế.
- Tổ chức và đánh giá các hoạt động trải nghiệm trong dạy học môn Toán ở trường THCS
Trong quá trình giảng dạy, giảng viên thường xuyên cập nhật các đổi mới về chương trình và phương pháp dạy học Dạy và học Toán song ngữ được xem là một hoạt động trải nghiệm hiệu quả trong dạy học Toán THCS Từ năm học 2014-2015, sinh viên các lớp Toán – Tin đã tham gia hội giảng chào mừng ngày 20-11, thực hiện dạy thực nghiệm một số chủ đề Toán THCS bằng tiếng Anh tại các trường THCS địa phương, nhận được phản hồi tích cực Sinh viên cũng linh hoạt áp dụng và tra cứu các phương pháp dạy học nước ngoài, kết hợp phù hợp trong bài giảng để tăng hứng thú và hiệu quả học tập Việc luyện tập soạn giảng Toán THCS bằng tiếng Anh không chỉ rèn luyện kỹ năng sư phạm mà còn giúp sinh viên ngành sư phạm toán nâng cao kỹ năng học từ vựng chuyên ngành và khả năng giao tiếp tiếng Anh.
1.2 Thực tiễn của việc dạy Toán THCS bằng tiếng Anh trên địa bàn tỉnh Nam Định hiện nay
Với mục tiêu đáp ứng nhu cầu hội nhập quốc tế trong giáo dục và khoa học, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 1400/QĐ-TTG vào ngày 30-9-2008, phê duyệt Đề án “Dạy và học ngoại ngữ trong hệ thống giáo dục quốc dân giai đoạn”.
Từ năm 2008 đến 2020, việc thí điểm dạy các môn Khoa học tự nhiên bằng tiếng Anh đã được triển khai tại nhiều cơ sở giáo dục, đặc biệt là ở Hà Nội và TP Hồ Chí Minh Nhiều trường phổ thông đã áp dụng chương trình này với chuẩn đầu ra theo tiêu chuẩn của trường đại học Cambridge Đồng thời, một số trường đại học như ĐHSP Hà Nội, ĐHSP TP Hồ Chí Minh, ĐHSP Huế và ĐHSP Đà Nẵng đã tuyển sinh và đào tạo giáo viên cho các môn Toán và Khoa học tự nhiên bằng tiếng Anh, với điểm chuẩn trúng tuyển ngày càng cao.
Từ năm 2013 đến 2014, tỉnh Nam Định đã triển khai thí điểm dạy các môn Khoa học tự nhiên bằng tiếng Anh tại một số cơ sở giáo dục chất lượng cao và đại trà Sở Giáo dục và Đào tạo thường xuyên tổ chức hội thảo và thi sáng kiến kinh nghiệm cho giáo viên, cũng như thi học sinh giỏi môn Toán và Tiếng Anh cho học sinh lớp 8 và 11 Qua quá trình giảng dạy thử nghiệm môn Toán bằng tiếng Anh, chúng tôi nhận thấy việc giảng dạy này gặp nhiều khó khăn và cần thời gian cùng lộ trình cụ thể để đạt hiệu quả Mặc dù nhiều trường THCS muốn áp dụng hình thức học toán song ngữ, giáo viên vẫn còn lúng túng trong việc chuẩn bị bài giảng và tìm kiếm tài liệu Để giảm bớt áp lực cho giáo viên trong việc soạn giảng Toán song ngữ ở cấp THCS, chúng tôi đã nghiên cứu và đề xuất quy trình thiết kế và tổ chức hoạt động trải nghiệm dạy học môn Toán bằng tiếng Anh.
Chương trình Giáo dục phổ thông 2018.
Mô tả giải pháp sau khi có sáng kiến
2.1 Các khái niệm liên quan đến hoạt động trải nghiệm và hoạt động dạy học dựa vào trải nghiệm sáng tạo
2.1.1 Khái niệm hoạt động trải nghiệm
Hoạt động trải nghiệm là một hình thức giáo dục mà học sinh tích lũy kiến thức từ nhiều lĩnh vực khác nhau và phát triển kỹ năng qua việc tham gia vào các hoạt động thực tiễn tại trường, gia đình và cộng đồng Dưới sự hướng dẫn của giáo viên, hoạt động này giúp hình thành các phẩm chất và năng lực cần thiết, bao gồm khả năng thiết kế và tổ chức hoạt động, cũng như khả năng thích ứng với những thay đổi trong nghề nghiệp và cuộc sống.
2.1.2 Đặc điểm của hoạt động trải nghiệm
- Trải nghiệm và sáng tạo là dấu hiệu cơ bản của hoạt động
Hoạt động trải nghiệm giúp học sinh tích lũy và chiêm nghiệm kinh nghiệm thực tiễn, từ đó phát triển sự sáng tạo cá nhân Qua việc tham gia vào tất cả các giai đoạn của quá trình, từ thiết kế đến thực hiện và đánh giá, học sinh có cơ hội thể hiện quan điểm và ý tưởng sáng tạo của mình Hoạt động này không chỉ phù hợp với đặc điểm lứa tuổi mà còn khuyến khích các em tự khẳng định bản thân, tự đánh giá kết quả hoạt động của mình, của nhóm và bạn bè.
- Nội dung của hoạt động trải nghiệm mang tính tích hợp và phân hóa cao
Hoạt động trải nghiệm mang tính đa dạng và tích hợp, kết hợp kiến thức và kỹ năng từ nhiều môn học và lĩnh vực giáo dục khác nhau Những lĩnh vực này bao gồm giáo dục đạo đức, trí tuệ, kỹ năng sống, giá trị sống, thẩm mỹ, thể chất, lao động, an toàn giao thông, môi trường, phòng chống ma túy, HIV/AIDS, tệ nạn xã hội, cùng với việc phát triển các phẩm chất của người lao động và nhà nghiên cứu.
- Hoạt động trải nghiệm được thực hiện dưới nhiều hình thức
Hoạt động trải nghiệm được tổ chức dưới nhiều hình thức như trò chơi, hội thi, diễn đàn, giao lưu và tham quan du lịch, mang lại những cơ hội giáo dục phong phú cho học sinh Sự đa dạng này giúp giáo dục diễn ra một cách tự nhiên, sinh động và hấp dẫn, phù hợp với tâm sinh lý cũng như nguyện vọng của học sinh Trong quá trình thiết kế và tổ chức các hoạt động trải nghiệm, giáo viên và học sinh có thể thể hiện sự sáng tạo và linh hoạt, làm tăng tính độc đáo của các hình thức tổ chức Điều này không chỉ tạo ra một môi trường học tập thú vị mà còn hỗ trợ giáo dục phân hóa, đáp ứng nhu cầu đa dạng của từng học sinh.
- Hoạt động trải nghiệm đòi hỏi sự phối hợp, liên kết nhiều lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường
Hoạt động trải nghiệm khác với dạy học truyền thống, đòi hỏi sự tham gia và phối hợp từ nhiều lực lượng giáo dục cả trong và ngoài nhà trường Sự tham gia này có thể diễn ra dưới nhiều hình thức, tùy thuộc vào nội dung và tính chất của từng hoạt động, bao gồm việc chủ trì, phối hợp trực tiếp hoặc gián tiếp, cùng với sự đóng góp từ các khía cạnh khác nhau.
- Hoạt động trải nghiệm giúp lĩnh hội những kinh nghiệm mà các hình thức học tập khác không thực hiện được
Lĩnh hội kinh nghiệm lịch sử và xã hội là mục tiêu quan trọng trong hoạt động học tập, nhưng nhiều kinh nghiệm chỉ có thể đạt được qua trải nghiệm thực tiễn Những cảm nhận như phân biệt mùi vị, thưởng thức âm nhạc, hay cảm giác hạnh phúc chỉ thực sự được trải nghiệm khi học sinh tham gia trực tiếp Sự đa dạng trong trải nghiệm mang lại cho học sinh vốn sống phong phú mà trường học không thể truyền đạt chỉ qua lý thuyết hay công thức.
2.2 Quy trình tổ chức dạy học trải nghiệm môn Toán bằng tiếng Anh
Về quy trình tổ chức dạy học trải nghiệm sinh viên được nghiên cứu và thực hành quy trình 8 bước xây dựng gồm có [3]:
- Bước 1: Xác định nhu cầu và đối tượng tổ chức hoạt động
- Bước 2: Đặt tên cho hoạt động
- Bước 3: Xác định mục tiêu của hoạt động
- Bước 4: Xác định nội dung, phương pháp, phương tiện, hình thức tổ chức hoạt động
- Bước 6: Thiết kế chi tiết hoạt động trên bản giấy
- Bước 7: Kiểm tra, điều chỉnh và hoàn thiện chương trình hoạt động
Bước 8: Lưu trữ kết quả hoạt động là một phần quan trọng trong việc dạy toán THCS bằng tiếng Anh thông qua hoạt động trải nghiệm Quy trình thực hiện cần được đề xuất rõ ràng để đảm bảo hiệu quả trong dạy và học môn toán.
Bước 1: Xác định nhu cầu và đối tượng tổ chức hoạt động
Chương trình giáo dục phổ thông 2018 bắt đầu áp dụng cho lớp 6 từ năm học 2021-2022, trong đó dạy Toán song ngữ có thể được thiết kế thành các bài học trải nghiệm phù hợp với nhu cầu và khả năng ngoại ngữ của giáo viên và học sinh tại tỉnh Nam Định.
Để dạy học hiệu quả, cần tìm hiểu tâm lý và điều kiện học sinh ở từng vùng địa phương nhằm lựa chọn chủ đề và phương pháp dạy học (PPDH) phù hợp Các PPDH cần khuyến khích học sinh hoạt động tích cực, chủ động, sáng tạo và hợp tác trong quá trình học Phương tiện dạy học cũng cần được chuẩn bị tương thích với PPDH đang áp dụng Đặc biệt, trong dạy Toán bằng tiếng Anh, trình độ ngoại ngữ của giáo viên và học sinh ảnh hưởng lớn đến thiết kế bài học, giúp học sinh trải nghiệm việc học toán một cách tự nhiên và hiệu quả Bài học có thể được thiết kế song ngữ với tỷ lệ tiếng Việt và tiếng Anh khác nhau, trong đó giáo viên nên sử dụng tiếng Anh cho các khái niệm chuyên ngành và tiếng Việt cho những giải thích phức tạp để học sinh dễ tiếp thu kiến thức.
Bước 2: Đặt tên cho hoạt động
+ Lựa chọn chủ đề và xác định nội dung giảng dạy
Giáo viên cần phân tích và xác định chính xác kiến thức trọng tâm của bài học dựa trên chương trình của Bộ Giáo dục Việc này là cơ sở quan trọng để nâng cao chất lượng giảng dạy và đảm bảo học sinh tiếp thu được những kiến thức cần thiết.
Giáo viên (GV) lựa chọn nội dung giảng dạy cho từng trải nghiệm học tập, đặc biệt trong môn toán THCS, nơi kiến thức được xây dựng theo cách đồng tâm xoắn ốc Việc thiết kế bài dạy theo chủ đề ôn tập từng chương và dạng toán giúp giảm thiểu lượng từ vựng cần sử dụng, khi mà các thuật ngữ chuyên ngành thường xuyên lặp lại Do đó, từ việc chọn lọc nội dung đến việc đặt tên cho chủ đề trở nên đơn giản hơn, GV có thể trực tiếp sử dụng tên bài ôn tập hoặc dạng toán để làm tiêu đề cho hoạt động trải nghiệm.
- Chủ đề Quan hệ chia hết: bao gồm quan hệ chia hết, tính chất chia hết, dấu hiệu chia hết cho 2, 5,3, 9 (Sách Cánh diều, Toán 6 tập 1)
- Chủ đề Hình thang: bao gồm các bài Hình thang, hình thang cân, hình thang vuông
- Chủ đề góc trong tam giác: tổng ba góc trong tam giác, mối quan hệ giữa cạnh và góc trong tam giác
- Chủ đề: Tam giác bằng nhau gồm các bài: ba trường hợp bằng nhau của tam giác thường, các trường hợp bằng nhau của tam giác vuông
Bước 3 + Bước 4: Xác định mục tiêu, lựa chọn chủ đề và nội dung dạy học trải nghiệm
+ Xác định các yêu cầu cần đạt của bài học
Mục tiêu bài học là phát triển năng lực toán học, bao gồm việc nêu và trả lời câu hỏi trong lập luận, giải quyết vấn đề một cách hợp lý, và chứng minh các mệnh đề toán học đơn giản Học sinh cần sử dụng các mô hình toán học như công thức, phương trình và hình biểu diễn để mô tả các tình huống trong những bài toán thực tiễn không quá phức tạp Bên cạnh đó, việc sử dụng ngôn ngữ toán học kết hợp với ngôn ngữ thông thường để diễn đạt nội dung, chứng minh và trình bày ý tưởng cũng rất quan trọng Tất cả các hoạt động này được khuyến khích thực hiện bằng tiếng Anh, nhằm nâng cao khả năng giao tiếp toán học trong ngôn ngữ thứ hai.
Xác định mục tiêu bài học là yếu tố quyết định trong việc lựa chọn phương pháp dạy học phù hợp, giúp mở rộng và định hướng nội dung kiến thức tiếp theo Khi xây dựng bài học trải nghiệm học toán bằng tiếng Anh, giáo viên có hai sự lựa chọn.
Để giúp học sinh trải nghiệm ngôn ngữ, việc diễn đạt kiến thức toán học bằng tiếng Anh là rất quan trọng Các giờ ôn tập chương thường diễn ra sau khi học sinh đã học kiến thức toán bằng tiếng Việt, giúp các em thực hành giải toán qua các hoạt động đọc và dịch Mục tiêu này hướng tới tất cả học sinh, không yêu cầu trình độ ngoại ngữ phức tạp Bên cạnh đó, việc học toán lý thuyết bằng tiếng Anh giúp học sinh tiếp thu kiến thức mới, tạo điều kiện cho việc học tập và nghiên cứu hiệu quả hơn.
Để đạt được mục tiêu trải nghiệm HS bản ngữ, cả giáo viên và học sinh cần có vốn từ vựng tiếng Anh chuyên ngành và tiếng Anh giao tiếp tốt Mục tiêu này thường hướng đến đối tượng học sinh phân ban và những em có năng khiếu.
